장음표시 사용
191쪽
li P Ut omnia inter se membra onsentiunt, quia in quia servari totius interes , ita homines ingulis parcent quia ad coetum geniti unt. salo uim esse hocictas nis amore, concordia partium non potes . Haec ille de beneficiis . Et certe cum eo , qui ne vilia quidem humanitati ossicia mihi praestare paratus est , dummodo ne laedat , vitam socialem inire possumus , saepissime inimus cum paratis ad laesionem nullo modo societatem inlii tueres possumus ci quilibet enim quodam naturae impetu ab eo cavet , qui laedere paratus est . Copiose haec explicat Pusendo issius de jure naturai. mentium Lib. III. Cap. I. f. I. f. I. Atque haec adeo perspicua sunt, ut inter
scita nationum omnium , saltem non omnino moribus efferatorum , hoc maxima cura repetitum legimus quod ibi feri non is , alteri ne feceris . Certe inter praecepta honestatis naturalis illud retulerunt Romani, neminem laedere . In eadem sententia explicanda atque inculcanda , veterum Romanorum exemplis
confirmanda, plurimus est Cicero in I. Lib. de Ossic. Praeclarum es in illud , quod de Alexandro Severo Lam pridius refert in ejus vita , adeo nimirum placuisse ei sententiam istam , ut non tum uiserit eam praescribi in Palatio is in publicis operibus , verum etiam quum aliquem increparet ob illatam alteri injuriam
Vel damnum , per praeconem praeceperit clamari dtibi feri non is , alteri ne feceris. Id ipsum praedicatum apud veteres nationes , inprimis apud Graccas, plurimis demonstrat rotius . Plato rilioteles,
atque ahi Graeci philosophi copiosissime idem dogma
explicant, atque inde omnes leges justitiae derivant. f. VII. Suum igitur cujusque ius omnes liges naturales laedere vetant , id quod eo vel maxime servandum est , quod qui alterum laedit , ne ipse u demtutus a laesione esse potest , nec propterea trana uille vivere , ad quod omnes , nisi stulti simus , contendere debem: . Quum autem hoc cuiu que suum jus ad 3 ' varias
192쪽
varias persectiones pertineat , animi nempe , orp ris , publicae ex illimationis , honorum fortunae omnia haec quocumque modo essicere in alio deteri ra est adversus primarias naturae leges peccare . Sed de singulis iuris cujusque partibus singillatim disseren- cum est . Ut autem initium ab animo faciamus possumus alterius mentem laedere vel in intellectu, vel in voluntate . In intellectu tripliciter : primo omissione culturae , si aut natum , aut conventione ad eam obligemur secundo prava inititutione tertio pravis doctrinis. f. VIII. Ac principio parentes , aut qui parem
tum loco sunt , tenentur eam liberorum curam suscipere , qua eorum intellectus ea cognitione imbuatur , quae naturaeis conditioni eorum est necelsaria . Eam curam qui negligunt, aut non recte exercent , ii non minus adversus naturae ossicia peccant, quam qui dedita opera alienas mentes depravant Tum Magistri omnes omnium disciplinarum Wartium ex conventione obligantur rite atque recte commissossbi discipulos erudire . Qui si aut minus sint ipsi in
iis versati , aut artem docendi ignorent , vel nimia longitudine fastidium creent , vel brevitate mentibus tenebras offundant , aut perturbatione doctrinarum praeceptorum rationem pervertant , aut an
dem nimia severitate odium in literas artesque in- generent in suis , vel nimia indulgentia lascivire Nant ingenia , gravissimo crimini sunt obnoxii . Et quandoquidem omnis laeso natura ipsa reparationem exigit , nisi illata damna resarciant quoad sciunt , possunt , in laedendo perseverant
f. IX. Quid , inquit aliqui , si nec meliora
sciant , nec melius ρ Nempe posteriores , idest magistri, cedere de instituto suo debent , quod sine crimine exercere nequeunt . priores autem , idest parentes , nihil prius neque antiquius habere debebant , si sapere volebant is honeste agere , quam ea primum discere , quae sunt ad educationem berorum necessarias
193쪽
xerunt, atque brutarum animantium in morem in nuptias irruerunt , nec grandiores discere possunt qu
niam fieri nequit , quin patres sint , saltem sapientes institutores liberis dare debent . Nihil clarius ex iure naturali sequi video : natura enim .eXigit ut homo homines generet educet , non aut ruta , aut seras . Interim nihil latius aut frequentius negligitur . Publicum malum , ex quo pessimi quique mortalium proveniunt inquinatae scelestis aut ineptissimis civibus civitates. f. X. Deinde gravius etiam multo adversus naturae leges ii peccant , qui scienter prudenter pravis vel disciplinis vel doctrinis aliorum mentes inficiunt . Nam, id laedunt dedita opera , quod est in homine praecipuum is caussas ponunt atque semina immensae scelerum segetis r depravato enirn semel intellectu non potest non voluntas quoque depravari , atque inde per totam vitam celera continuari . Scilicet ii tandem sunt omnium mortalium scelestissimi , qui ex statis animi sententiis, susceptis persuasionibus ad peccandum incitantur , quippe qui scelera perpereant audentissime is veluti praeclara facta turpi ima crimina habent. Nam qui aut affectu aliquo praevalido , aut ignoratione delinquunt ii nec perpetuo mali sunt , o emendari iacilius potia sunt . Argumento esse possunt tot persecutiones in Christianos ab Ethnici excitatae non aliam ob causiasam, quam ex falsa Ethnicae superstitionis perlua
3. XI. Porro nec alterius corpus laedere fas est itaque alium verberibus , plagis , aliisque iniuriis a
ficere , vulnera infigere , membris aut membrorum parte mutilare , inedia , vinculis , tot mentis excruciare , res , quae vitae sustentandae sunt necessariae, subtrahere, aut corrumpere dolo malo, quo alter damnum in vita animali patiatur . similia , ius Maturae prohibet, praecipitque contrarium, atque ut
194쪽
IIa oro C Iς. qui talia egerit , quoad potest. scit , resarciat Enimvero eius ratio manifestissima est , quodcumque super legibus naturae adhibere systema placuerit
nam ex rotiano, Pusendo Gano syilemate id pugnat cum societatis cullodia is cum socialitate adeoque cum naturae lege ex aliis vero systematibus non minus adversus naturae legem esse comperitur , quia pugnat cum benevolentia communi , cum amore hominum reciproco , cum rerum ordine relationibus , cum nostra tandem felicitate.
f. XII. Quid , inquit aliqui , si haec ad al
terius emendationem fiant Respondeo non omnes
homines aequale jus emendandi habere . Maximum enim inter homines haberit Imperantes supremi secundum locum habent Parentes tertium Magistri quartum ex ossicio humanitatis, societatis jure ceteri homines r ergo prout cujusque ius est emendan o , ita magis , aut minus late illud exercere potest. Et Imperantes quidem supremi ius habent vitae necis , ut suo loco demonstrabimus ergo habent uscorpus affligendi . Sed ut illud , ita hoc tum demum iure exercent , quum nulla alia superest via , qua aut is , qui peccavit , emendari possit , aut damna societati illata reparare e alioquin proculdubio peccant, si cum alia suppetant blandiora remedia , severissima haec' atrocillima adhibent Omitari oportet Deum supremum Mundi opificem sapient illimum Gubernatorem , a quo jus omne Imperandi derivatur neque enim Deus statim ad extrema supplicia venit, sed monet , atque primum blandissima remedia experitur.
q. XIII. Parentes vero vita necis in liberosius non habent , nisi quum Imperantes simul sunt idest in statu natura . Quare tum demum uti paenis corporis afflicti Wi ad verius liberos possunt , quum nulla adest alia emendandi ratio in ita sunt moderatae , ut nec sanitas , nec vita periclitetur. Quantumvis enim immorigeri sunt liberi , parentibus ni-
195쪽
in fletu naturae , an quo Imperantes suri
Date no inest ius ut fa orum sanitatem, laedere per modum poenae possint: totum tum ius ab amoreis custodia proficiscitur 'item : custodia liber ι- 'min se ad vitam attingit raccedit quod huiusmodi castigationes ,
quae raruta magis animantia , quam homines dedent, nunquam animos meliores Sciunt , sed peiores . Inieris enim extinguunt mentem Omnem, Manimum milem. ac servilem ingenerant adultis vero rillum oram, serociam progignunt.
o in his, qui. innimum efformare debent , quiqu*propterea nullum habent ius puniendi , sed docendi tantum in eoortandi , talito sunt indigniora veres,
berari quanto ineptiora ad eum finem Ois tantum Praeceptoribus jus inest moderate castigandi qui infantes educant, tuque non quum intellectus emendandus est, sed quum flectenda volumagra haec em sutantum, non latelle huc, modica castigatione corprim inflectit potest. Tandem. in iis . , qui sus imperadi nulliam ribent , castigationes corporis nullo aac probari possunt , seca iniurii3,in laeso' ex
sXV. Iam vero nec alterius existimatio potest sine magno aduersus naturae legem crimine . Est autem ex illimatio duplex , altera implex . alteraimensiva . Illa citiquum quis pro non malo habetur; haec vero quum qui Oh tua tacta egregia , aut egre
gias istutes , velut excellens inter alios reputatur 2 M utramque existimationem quilibet ius habet is que dum publico: id sectu illam n unit t. Ita-ioue alterius exim mationem laedere ,dversus naturae .lagesi est , is quidem strictas , ut id circo laedens
ad resarciendum damnum teneatur . Id potest facillime de monil rari ex utroque illo legis naturalis princi-ipio , amicitia nimirum, custodia societatis . Primet pio bonorum ommum , quibus homo in societatestui potest , fundamentum est bona existimatio cinde
196쪽
enim est hominum inter se communicatio .ae eum
ea Communicatio earum rerum quibus hene beateque
vivere possumus ergo omnium dolorum intensissimus est is , qui nascitur ex laesa existimatione et eum a tem dolorem alteri afferre est contra amicitiam quam naturaliter cum omnibus hominibus habere dibemus. Praeterea hic dolor omnium maxime sanctissima societatis vincula dissolvit , hominesque adversus homines armat 'ergo est contra primariam naturae
legem, quae praecipit , sancte societatem humani gω
f. XVI. Duobus autem modis laedi alterius fama potest , primo fictis ignominiis , quod dicitur cal mniari , secundo occulta ignota aliis vitia vulgan do . Primum proculdubio contra officia iustitiae est, ut id circo in perspicuis sit , eum, qui hoc modo alium laesit , ad reparationem tenet , etiamsi ex ea reparatione ejus , qui laesit , infamia si sequutura quemadmodum qui me laesit in bonis aliis , obliga tur in priorem statum me restituere, etiam de statu suo casurus es, malum enim illatum omni modo a reparandum est , si legi satisfacere velimus Ollud
quaeritur, utram quis obligetur ad reparationem ex immationis , ubi vita sua periclitetur Non putaverim, nisi laeso alterius famae gravissima suerit: nam vita est tale bonum , quod cum nullo alio praesente bono commutari potest . At si laeso alterius famae gravissima sit is morte ipsa atrocior , ne superfit, ullus alius modus simam ablatam restituendi, etiamsirimi, oui laesit , mors sequutura st , efficiendum puto . Lex enim naturae omnino reparationem exi-mmationis exigit.
f. XVII. Qui autem posteriori modo N ex
quorumdam sententia caritatem tantum violavit no etiam iustitiam , ac consequenter non obligatur ad reparationem . scilicet famam non adimi , quae jam
alterius erimine laesa est , sed vulgat id quod comm amicitiam, non contra iustitiam esse videtur Moe
197쪽
itra se sentio , quemlibet habere ius ad bonam famam , quousque facto suo illam non amisit , adeoque qui occulta adhuc privata crimina detegit , eum id proximo adimere , quod ille adhuc postide , ac
q. XVIII. Iam vero laeditur alterius fama dict fili , conviciis , gestis ironicis , scriptionibus satyri
eis Mactis , aut quocumque alio signo , quo alter in suspicionem trahitur . Itaque omini honesto alte te observandum est , quemadmodum loquatur stia , feribat operetur . Idque eo vel m xime quod nihil tam pronis auribus audiatur , aut tam jucunde spectetur , ut sunt hominum mores eorruptissimi , quam obtrectatio is livor . Accedit quod quum nullius alterius laevonis reparatio sit dissicilior, nullum alterum crimen tanto attentius cavendum est, quanto hoc , de quo differimus . sed quoniam lit rae , quae jamdiu inter homines adoleverunt , ut ais quacitatem, ita alios mordendi pruriginem magnam adduxerunt, ut tum eae sapiant Literatorum scrupra , quum amarulentiora sunt prae controversiis Lia
emtorum ut pauca dicamus locus exigit.
f. XIX. liorum opiniones refellere , non odio per sonae , sed veri amore, non modo licet cuique , sed est potissimum Philosophiae , idest inquisitionis veri, cium . Sed intra modum honestatis, urbanita tis hujusmodi consutationes contineri debent . ci
mum doctrina impetenda est , non mores , ne de
Philosopho Satyricus fiat . Quo circa serri vix potisunt ii , oui tum bene alios resutasse arbitrantur,
quum aut humilesin infames eorum genealugias contexerirint , aut adolescentiae impuritates amarulen te descripserunt , aut mores corruptos graphice dein pinxerunt . Nam id praeterquamquod solet esse arguinmentum iniustae caulsae in animi imbecillis , impotentis , ad rem quoque nihil pertinet . Neque enim id circo minus verum est , tres angviros triangu-duisis rectis esse aequalis , quod ab homine mori bus
198쪽
iueis D Or OCII s. hus depravato , aut vili loco nato dicatur . Deincla
ita confutandae sunt alsorum sententiae, ut argumentis , non verbis demonstretur , esse eas absurdas in ineptas . Quare dicteria illa , auctores illarum sententiarum eis ineptos , perridiculos , pueriles , stultos . similia , quae comparata sunt ad aliorum
existimationem minuendam , pugnant cum naturali
honest ite justitia , pugnant cum amicitia generis humani totius honestatis fundamento , pugnant cum urbanitate . Non possum hac in re satis laudare . Thomam , veterisque alios scholae philosophos, qui quum res gravissimas pertractent , non solum adversus imperitos auctores absurdarum opinionum verum etiam Haereticos,in Atheos , nullam unquam animi commotionem praeseserunt , tantum abest ut
pugnent conviciis , quibus deinceps refertae Philos phorum scholae fuerunt . Quamobrem me quoque psenitet , in iis opusculis , quae iunior edidi , aut ab ignea adolescentiae vi aut consuetudine , cui Vehit Fato cuidam interdum vel sapientissimis parendum est , quandoque ad salsa haec dicteria abreptum f. XX. Sed de verborum usu cibus in civili societate dicere res ipsa hic postulat. Sermo seu verba, in usum societatis nobis a Deo data sunt : nam nec officia nostra adversus nos ipsos , nec ossicia ad versus Deum, si homo solus in Tellure esset , verborum adminicul indigerent . Est nempe sermo ο,
tissimum societatis ineundae conservandae vinculum . Enimvero societas sine communicatione sensorum animi nulla esse potest nec communicatio sensorum animi sine sermone , aut aliis signis , quae vicem verborum gerunt , peragi potest . Ex quo fit, ut societas inter homines nec contrahi, nec stare ponsi sine verborum usu , aut usu aliorum signorum quae vicem sermonis obtinent. q. XXI. Duplex autem est verborum usus , unus
Philosophicus , seu reipublicae literariae, alter civilis, seu Reipublicae civilis . Primus est Philosophorum verita
199쪽
displitamus t alter est hominum omitum in societate' viventium , atque inter se animi sententias communicantium ad vitam civilem commode transigendam,
d inuo hie fifferendum est . Hi usu, exigit, ut emba adHMantur tam ii notionibuζ', quae inviuiseonimicta stat inter eos , quibuseum loquimur . Eius ratio est 2 quia alioquin verborum finis non obtiner tu , sed fiustraretur cietas . Peccat autem graurus, aut minuscita , qui Hrba adhibet in usu inlceum alia notione , quam quae recepta semel est
prout fiagis', vel minus iura secietatis , vel singulo miti laedit.
f. XXII. Porro regulae generales circa hunc meabulorum usum ad duas sequentes referri possunt. Prima est , quum nullius interest nec iure perfecto, nec imperfecto me loqui , t tum tacere crimini veni nequit iure ero erimini verti ut taciturnitas , ura alterius interest me loqui . Ea regula demoristraotu facile ex fine sermonis civilis . Hic finis est cietatem inire , aut conservare , ut dictum est ' at quum nullius interest , me lines , nulla aura societatis aut oeundae aut conservandae exigunt , ut o
quar ergo quoniam in hoc casu omnis cessat nigsermonis , nullo iure cogor loqui . Quod si aliorum intersit , me loqui , tum iura societatis silentio ae duntur' quocirca silentium in hoc posteriori casu tri: mihi vertit Itaque dissimulare , seu studiose animε
persecto, neque impersecto scire , licitum semper elidScio Ciceronem pertinaciter contendere , dissimulare non esse viri boni . Cujus opinionis', nisi ita acci piatur , ut intelagatur ea dissimulatio, qua altar qaeditur , nullas' video rationes e neque vero his in rebus 'lahium auctoritas valere debet , ut etiam sineritione defendatur . Dissimulate veri , ubi agitur de bono aliorum vel non laedendo- ves promovendo
200쪽
4. XXIV. Sunt quibus placet , non eodem modo omnes peccare , qui tacent , ubi aliorum interest eos loqui . Nempe contendunt eos , qui ex peculiari conventione , aut pacto loqui tenentur , ut custodes publici , Reipublicae gubernatores , administri , testes publica auctoritate interrogati, ex iustitia teneri ad loquendum, ut si taceant , vel dissimulent , indeque damnum nascatur, justitiam laedant,' ad reparationem damni teneantur ceteros vero , qui loqui ex speciali foedere non obligantur , si taceant laedere caritatem tantum , nec idcirco obligari ad damnum resarciendum
j. XXV. Hujus autem doctrinae posterior pars est manifesto falsa , praesertim si agatur de iis rebus
quae ad publicam tranquillitatem .securitatem pertinent omnes enim qui in societatem convenerunt, seu diserte , seu tacite , sese obligaverunt ad ea omnia , quae societatis intersunt 'nam sine mutuis huiusmodi pactis nulla societas nec iniri , nec On- servari potest . Inter pacta autem hujusmodi praecipuum est , ut in mutuam tranquillitatem, securitatem conspirent omnes . Quare in societate ex pactis ejus fundamentalibus alter alterius custos esse debet . Ergo quicumque silentio suo alterum perdidit aut alterius bona laedi permisit , aut effecit quominus ullitia locum haberet cum publica pernicie, iustitiae leges violavit , ac proinde ad damnum reparandum lege naturae primaria obligatur . Illud veruinest , neminem obligari cum suo damno , vel pericu lo , ubi non jus persectum , sed i meerfectum tantum exigit e nam ius humanitatis exigit quidem, ut alterius bona provehamus, sed ita ut ne nos laedamus. f. XXVI. Altera regula est , contra legem naturae esse alterum verbis , aut aliis snis , quae vi cem