장음표시 사용
311쪽
28 aDeabus, heroibus, aliis personis illustribus, proprias
et singulares uniuscuiusque facultates , proprietates. et interiores sensus per oris et vultus lineamenta, et
liabitum designarent ita, ut de singulorum ingenio, indole, mentisque statu recte et vere iudicari posset. Sed quae generati in et uniuerse dicta sunt, ea iam nominatim, non quidem de singulis squod nec neces.sarium, nec contilio meo conueniens seret sed de nonnullis tantummodo docere placet. Qualem Phidias, quod inter omnes constat, Iouem illum Olympium fabricauit, talem quidem non inter homines, et in rerum natura conspexerat, sed phantasiae tantum vi et concitatione, lectis tribus Homeri versibus Il. I. 528. si .), animo confictum vidi isse sibi vitus erat runde ipsum eiusmodi oris vultusque lineamentis, et ea expretiit maiestate, ut iminensain terrae ac ponti mouendi potestatem, solo capitis et capillorum nutu, significasse et expressisse putaretur. Artisex alius somniauit lunonem, et in huius oris et vultus lineamentis, ac reliquo habitu et ornatu expressit seminam, pulcritudine tanta, quanta ne in pulcerriinis quidem mulieribus cernitur, quantamque mentis tantummodo et phantasiae vi et concitatione , cogitando assequutus, ingenii manusque dexteritate finxerat, ita tamen, ut
in eius vultu matronam maiestate et dignitate pluri. mum pollentem videre crederes. Alia sunt Veneris, alia Mineruae lineamenta faciei, in earum signis, quae artifices ingeniosissimi atque exercitatissmi formarunt, expressa et conspicienda: in utroque cernis seminam adeo pulcram atque formosam, ut in omnibus. quo
quot tellus nutrit, mulieribus tam eximia , tam Venusta, et numerix omnibus absoluta non reperiatur, sed tanta pulcritudine praeditam et excellentem, quanta
non nisi animo fingi et concipi potes . At enim vero quamquam Unaquaeque longe formosissima est;
312쪽
ufriusque tamen pulcritudo est diuersa , et inultum discrepat. oris et vultus lineamenta Deae posterioris produnt quasi animi magnitudinem , consilium, robur et sortitudinem; in prioris lineamentis' observando examinandoque animaduertis puellam vixdum puberem atque modestam. In Apollinis, Mercurii et Bacchi signis contemplari existimas non nisi adolescentes longe pulcerrime, et arte exquisitissima sormatost verum ii ea singula propius et attentius consideras, in vultus lineamentis et corpore primi denuo conspicaris et os et integrum corpus, qualia uniuersa natura haudquaquam, sed sola mentis et phantasiae vis ac concitatio tibi sistit, idemque iuuenta adhuc fioἀrentissima, animo magno, auctoritate diuina, et imterdum superbiae gestu praeditum: in alterius habitu, e serma pulcerriina atque nitidissima , itidem adolescentem, pulcritudine et venustate plus quam naturali vel mortali excellentem, sed cuius e corpore, mirum, quantum agili et veloci, qualia sunt eorum, qui exercitiis gymnasticis et palaestricis omnem dedere operam, animus elucet actuosus, astutus et tortu
sus: in tertii tandem simulacro cernis itidem adolescentis pulcerrimi, florentissimi et gratiarum omnium plenissimi corpus, idque tam eleganter, Venuste et affabre factum, ut mera solius naturae viS ei, qua omnia , par et simile haudquaquam producerepserit; quod tamen ab antegressorum corporibus et
habitu differt, eo quod est solito carnosius, succi
plenum et tactu tenellum, ita vi mollescere et effeminari videatur. Possem de Marte, Diana, Vulcano, CPrere, aliis, pari modo et ratione disputare atque
drmonstrare, quo pacto artifices illi ingeniosissimi iciliorum simulacris fabricandis eo peruenerint, ut humina quidem sint figura, sed ea, quae omni hum Q, ineredibile, quantum, nobilior sit atque ex Llentior.
313쪽
lentior. Possem de heroibus, ut, Hercule, Cassore. Polluce, Meleagro, cet. de hominibus illustribus, ut, Laocoonte, Niobe et huius familia, Leda, Helena, cet. itidem similia, obseruatione digna, scribere, ac docere, artifices in eorum statuis fabricandis non simplicem meramque naturam imitatos esse, sed phantasiae suae vi, concitatione, et quasi oestro agitatos, tales eorum omnium species et formas, mente primum concepi ise, et deinceps manu exercitatissima finxisse et ela rasse, quales natura solitaria, et solis unisque eius viribus emcientibus nullo nec loco, nec tempore gignere possit. Quod idem non solum statuarios, sed etiam pictores, ut eorum quisque erat ingeniosissimus atque solertissimus , fecisse constat. Parrhasii Hercules , Rhodi, insulae et urbis moniis Inentum et ornamentum spectatu dignissimum Plin. H. N. L XXXV. sect. 3 3.) et Leuxis Helena, Crotoniata rum rogatu picta Cic. de Inuent. l. II. c. I , opinio. nem qualemcunque meam satis confirmant. Verbo. exempla, quae memoraui, omnia luculentissimo sunt argumento, antiquitatis artifici cuique prudentissimo atque praestantissimo persuasissimum fuisse. quod nihil in simplici genere omnibus ex partibus perfectum natura expoliat, ideoque ars requirat, ut ingenium legendis scriptorum et poetarum maxime descriptio. nibus praestantissimis veluti nutriatur, eoque modo phantasiae vis excitetur et inflammetur ad eiusmodi ideas et imag nes rerum fingendas et componendas, quas natura quidem per se sola haud subministrat, pulcritudinis tamen exquisitae et perfectae leges postu. lanthisque adeo conuenienter cogitare coniungere, et opera sua formare debeat ingeniosus et probabilis artifex. Atque haec quidem hoc de loco, vel potius hac de coniectura sussiciant: plura addere nolo, partim metu, ne excursus fines temere migrare videanet
314쪽
a 83 et Apellis de Protogene dictum Plin. H. N. l. XXXV.
C. I . p. 69s. VOl. a. opp.) in me magis etiam quadret; partim quod alio fors an loco et tempore haea rectius ac plenius dicendo persequi potero. -
Capitis huius initio ο πανυ ERNEsTIus reiste et vero exposuisse videtur de Plastices origine pe quam rudi et simplici, de prima, in qua tractanda versabatur, materia, de eius progressu et persectione item transitu a molliori materia ad duriorem, i. e. metalla, quae tam ad vasa diuersa, et alia opera caelanda et scalpenda, quam ad signa, statuas, ac pr tomas conficiendas , priscos artifices . Dequentis time' adhibuisse eonfiat. Uerum quamquam plura hoc de loco ingeniose et vere dicta esse largior; res tamen breuius, quam eius ratio postulat, explicata videtur. Vnde est, quod, praeter me, multo plures rerum similium arbitri in ea exsequenda censeant varia omissa, quae si non docte et copiose enarrata, certe quidem breuiter strictimque indicata velint. Nimirum lectores plerique in simili commentatione putant sese relatum lecturos, qua via es ratione artifices illi in duriori de molliori enim iam non quaeritur,) in teria tractanda versati sint, ut ex ea tam persecta, tam eximia, et, quod ex paucis illis, quae hodie superant, luculenin
315쪽
luculenter apparet, artis tam stupendae opera formare pollent. Quam eorum ex spectationem quum decipiat libellus; operae pretium me facturum arbitror, si lac de via et ratione, quantum quidem possum, et par est, dicere, idque in qualicunque hoc excursu cum lectoribus, res sitniles sciendi cupidis, communicare adgrediar. Ad credendum facile, ne d cam necessarium, est, antiquitatis artifices , quotquot operibus ex inetallo quocunque liquefacto ingeniose , affabre et venuste formandis, operam studiumque impendere, et illa viris, pulcri venustique sensu, et certa intelligentia praeditis, probare voluere; eiusmodi formis, quas Franco- galli des moules appellant, haudquaquam supersedere, nec sine eis, quod sequebantur, asIequi potuille. Capto igitur tale quid formandi consilio,
ante omnia de iusta aptaque forma, ad id recte conficiendum maxime necessaria, cogitare oportuit; idemque in hoc negotio, ea sere ratione, qua hodie figuli, κασσιτερουργοι, , in ossicinis, quique suis, versari. Nimirum quoniam tornum, scalprum, caelum, vel instrumentum id, quod rota seu orbis figularis dicitur, in metallo, quale dixi, tractando usurpare nequaquam licebat; non potuere ex argilla, creta, gypse, alia terra et materia, aqua humectata et bene subacta, sormam siue exemplar rei eius, quam meditabantur, non parare, in qua metallum lique. factum, fluens et insusum isthoc acciperet ectypum,
quod in sorma adhuc humida, siue protypo ligneo
impressiun, siue radio et rudi tantum mauu descriptum et excavatum erat. Tum sorina, sic facta et praeparata, Vt duabus, minimum, . partibus Constaret inter se iunctis atque ita cohaerentibus et aptatis, ut
commissura pelluceret nulla, nec metallum infusum Per
316쪽
per eam, veluti rimam; .essivere posset,i selis aue ignis calori exponenda fuit, ovi satis recteque dure1c ret. Quo facto, si artifices huiusmodi formam et quasi protrion , consilio suo adamustim comi ire -videbant, eam maximi aestimarunt, itaque adseru runt, ut ectypa longe pitulina eius praesidio perfic renua ibi quo negotio quemadmodum porro versati. sint, i iam paucis explicarum ibo. Quod antequam facio, hoe vlium reor adhuc monendum, in parandia .az conficiundis Ormis, ad statoas equestres fundendas ne stimitaq) multo plusa ingenῖ studii laboris ac - temporis requiriὸ ut laudem Mailae aeris iis metallis liquefiati, excipiendae capacis; fiant ii tu facta aeris, fusura, et successu quIdem quod: non seinperihoutii igit) felicissima peracta. statuae, exra serma. dstlim exemtae, purgatio, politio, daeuigatio rαrsus, plurimum et operae, et temporis exigit, antequam perfecta' et omnibus numeris. ablolcitas dicatur. . Possem. totam
hanc rationem, ex libris variis desumtam, hie insererer sed talis descriptio ut iusto longior, ita etiam plerisquar minus iucunda sonet. Hinci eam de industria Oirutti . Λdeat qui illam scire percupit, libros eos. quibus saluarum equestrium Lutςtiae Parisorum, Hauniae, Petropoli, alibi, aetate fero nostra, positarum con sic tio, ἰ et omnis apparatus necessarius graphice descriptus legitur. Quae mihi η . per caussas varias, laoc loco tangere licet, ad uniuersum, non ad singulare hoc negotium pertinent. Ac primum quidem nonni--hil dicam de huius generis vasis: tum di1Ieram de Operibus in metallo quoeunque vel scalpendis , v*lcaelandis: et tandem de ipss fgnis, statuis et proto mis fabricandis. Λes Cyprium, Aegineticum, Deliacum siquando liquefaciundum erat, artifices huic lapidis aerosi, siue cadmiae, stanni alibi, plumbi, ferri, quin argenti et auri, plus, minus, diuersa
317쪽
ratione et proportione, admiscuisse constate quae est caussa, cur hodieque reperiantur numi, vasa, idola, albicantia, subfusca, rubicunda, flaua. alia. Auruintamen et argentum credibile est , non uisi artifices Corinthios, qui linusmodi vasis fabricandis potissimum vacabant, aeri addidisse: et per hanc admistionem valde ingeniosam, non vero in Corinthi per Romanos, L. Mummio imperatore, expugnatae incen
dio, quod vulgo quidem, sed falso dicitur natum
est celebratum illud aes Corinthium, quod tanto maioris vel minoris esse oportuit pretii, . quanto plus, minusue auri, siue argenti . ipsi erat admistuiri. Me tallum, prout visum erat, coministum et liquefactum infundebat artifex per aptum foramen in formam, in tua excavatum erat protypum vasis, cuius ectyponorinare decreuerat, simulque inferius quidam quasi embolus, populares nostri den Kem appellant quo interior ipsius cauitas nasceretur. Vas in forma satis frigefactum, et ex ea, Cantissime separata, exemtum, si totum laeue esse oportuit, torno intrinseCus et extrinsecus fricando, terendo et poliendo laevigabat; sin asperum, i. e. figuris siue scalptis, siue caelatis splendidum et spectatu dignum, instruinentis ad utrumque necessariis utebatur, horumque adiume uto figuras quaScunque, rudi tantum manu in protypo delineatas vel impressas, plane persciebat et effingebat ita, ut manupretium non raro pluris aestimatum sit, quam ipsa metalla, e quibus vas erat conflatum atque fulum. In quo genere Corinthii potissmum artifices excellue. re: qui cogitando et feliciter audendo, eo perfecti nis rem deduxerant, ut natae ex admisto auro vel argento venae, striae, suaves maculae, flosculi, figurae aliae, in reliqua aeris massa, adeoque in ipso vase laevigato et polito, inesse viderentur. Et quanto - speciosior, hanc ob mussam, erat eius adspectus,
318쪽
tanto magis placuit, tantoque carius et aestimatum, et emtum fuit. Tum siqua id genus opera in columnis, fastigiis vel ianuis templorum, aedium, clypeis, aliis exorumdis necessaria, erant conficiem da; artifices eadem, qua dixi, via et ratione rem adgredi oponuit. Opus erat forma tali, qualem descripsi, in eademque totius argumenti, et singularum figurarum, ad id pertinentium, protypon, rudi certe manu e ligno factum, imprimendum, aut radio quodam delineandum, et post excavandum. In illam, bene siccatam, infundebatur metallum liquefaetum rquod refrigeratum, inde exemtum, et oculis acutis ingeniosisque examinatum, manus ipsus exercitatissi-nia scalpro vel caelo, si quo loco necesse erat, effinxit et perpoliud ita, ut artifici quidem laudi et gloriae, aedificio vel instrumento, cui affigebatur, ornamento' esset singulari. Denique siquod Dei Deaeue signum, hominis statuam, vel protomen aeneam conficere sua sponte volebat, vel quodammodo iussus erat ariisex celeber et ingeniosus; hic ante omnia secerit, necesse est, Dei, vel hominis eius, cuius os et vultum exprimere debuit ipsius ectypum, protypon, sue pro- plasma, idque adamussim ei simili, eaque magnitudine et altitudine, quam ipsius formandi caussae et rationes postulabant. Tum ex massa bene praeparata,
rualem supra dixi, vel huic simili, negotioque prorisus apta, conficiunda fuit forma paullo altior et latior, quam qua esset ipsuin protypon, siue exemplar ligneum, et hoc ei, adhuc hutnidae et molli, recte et prudenter imprimendum, ut in ea Dei, vel hominis figuram et faciem quodammodo agnoscere posses. Ac siqua eius lineamenta ex protypo, seu exemplari imis presso, non satis conuenire videbantur figurae fori mandae; artifex radio, scalpro, vel instrumento alio, in serma adhuc molli et humida, emendare, addere, ae demere,
319쪽
demere, poterat et solebat, quae a Vero aberrare, et tam Dei, vel hominis ori et vultui, quam artis legi. bus, aduersari censebat: in quibus emendandis tanto plus studii et solertiae adhibebat artifex, quanto inge--niosior atque eruditior erat, et laudis simul appetentior. Qualis fuisse videtur LVsippus, a quo solo fingi voluit Alexander Magnus i. Plin. H. Ν. l. XXXV. C. 7. Cicero ad Diu. l. V. ep. a. Horat. Epp. l. II. ep. I. V. 239 : cuius mirum in hoc rege fingendo inge. nium et artificium celebrauit Archelaus, hoc epigrammate Antholog. l. IV. c. 8. p. m. 3 I 4b: Τολμαν Αλεξανδρου κ- ολαν ριπεμαξατο μορφανδεμιππος ' τίν οδι χαλκος εχει δυναμ ιν ;Λυδασοντι δ' ἰοικεν ο χάλκεος ες Δία λευσσων, Γριν υπ εαοὶ τίθεα ' Ζευ, συ δ' ο λυμπον
Nec minus elegans est in eiusdem Alexandri statuam,
a Lysippo factam, epigramma Posidippi Antholog.
l. c.): AAιππε, πλατα σικυωνιε, ΘαρσαλεηΔάῖε τεχνῖτα, Στυρ τοι ο χαλκος odii in κατ Αλεξανδρου μορφῆς U ες. ουκ ετι μεμπτοὶ Περσα ' συγγνωμη βουσὶ λεοντα φυγειν. 'Forma igitur recte et solerter parata siccataque, aes necessarium una cum terra Cadmia et aliis admiscendis liquefactum est, et, quo supra dixi, modo in fom. mam fusum. Signi, statuae vel protomes figuram, intrinsecus plerumque inanem, refrigeratam et e forma extractam statuarius deinceps accuratissime examinabat, errores leuiusculos scalpro, vel caelo emendabat et tollebat, lineamentorum ductus non satis Profundos vel latos, insintinentis idoneis imprimendo,
320쪽
29 Iterebrando, praecidendo, adamussim formabat ita, vi ne acutissimi quidem et seuerissini censoris oculus quidquam in opere suo recte et vere vituperare posset. Quo facto id haud dubie politum et laevigatum est,
nec raro etiam vernice illitum, et aduersus rubiginem quasi munitum. Huiusmodi statuas quasdam inaur tas esse, obseruauit ERNEsTIvs longe celeberrimus.
Possem, si opus esset, exemplis ab eo indicatis addere inulto plura: sed non nisi hoc unum memorire placet, Illustrissimum Caylum Reeueil d'Antiquites, Tom. V. p. 63. descripsisse cap. t hominis Aegyptii, cuius os inauratum fuerit. Quae ratio profecto sic comparata est, ut probabilem pulcri et venusti sensum et intelligentiam haudquaquam demonstret, adeoque non laude vel imitatione, sed reprehensione dignissima videatur. Id quod deesarauit hominum .peritissimorum iudicium, quum Alexandri Magni sta- . tuam, a Lysippo fictam, inaurari iussis et Nero, imperator, ea admodum delectatus: iudical unt enim, etsi auro addito statua facta ciset pretiosior, eius tamen hoc ipso periisse artis gratiam Plin. H. N. l. XXXIV. c. s. p. 6 a). Quibus, de toto hoc negotio disputatis, duo reor adiici et polle, et debere. Nimirum Lysippum, Phidiam, alios Graeciae artifices celeber rimos, si legis statuas ex aere finxisse, cave, existimes, eos ipsos aeris liquefaciendi, miscendi atquelandendi negotium in se suscepisse, et cu ratIe. Hic
labor ad ipsos haudquaquam pertinuit, sed ad operas inferiores; ipsi potius, quod longe difficillimum erat,
perficiebant: scilicet propiasma, vel exemplar, et sormam, in quam metallum erat infundendum, recta et exacte conficiendi curam gerebant, ac reliquo tandem negotio praeerant, videbantque, ut singula recte, ordine, et artis legibus conuenienter administrarent operae rudiores, vel tirones. . Alterum, quod adhuc T a monen.