De bello Gallico commentarii

131쪽

giones in citeriore Gallia novas conscripsit et inita asstate, in interiorem Galliam qHi dedur ωειαρ joins hisceret, Quintum Pedium legatum misit. Ipse, cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exerci- atum Venit. Dat negotium Senonibus reliquisque Gallis, 3 qui finitimi Belgis erant, uti ea, quae apud eOS gerantur, cognoscant Seque de his rebus certiorem faciant. Hi 4

constanter omneS nuntiaverunt manuS cogi, eXercitum

in unum locum conduci. Tum vero dubitandum non 3 existimaVit, quin ad eos proficisceretur. Re frumen- 6taria comparata caStra moVet diebusque circiter quindocim ad fines Belgarum perVenit. Eo cum de improviso celeriusque omni opinione 3 venisset, Remi, qui prOXimi Galliae ex Voluntreo sub-

Belgis Sunt, ad eum legatOS Jcclum et Remi. An decumborium, primos civitatis, miserunt, qui di- Rcerent, Se Suaque Omnia in fidem atque in potestatem populi Romani permittere, neque Se cum Belgis reliquis conSeΠSiSSe neque contra populum Romanum coniur-aSSe, paratOSque eSSe et obsides dare et imperata 3 facere et oppidis recipere et frumento ceterisque rebus iuvare; reliquos omnes Belgas in armis eSse, Germa- 4nosque, qui cis Rhenum incolant, Sese cum his coniunX- isse, tantumque eSSe eorum omnium furorem, ut ne 5 Suessiones quidem, fratreS conSanguineOSque SUOS, qui eodem iure et isdem legibus utantur, unum imperium unumque magi Stratum cum ipsis habeant, deterrere potuerint, quin cum his consentirent. Cum ab his quaereret, quae ciVitates quantaeque in Aarmis essent et quid in bello poSSent, Sic Numbers and

132쪽

A. U. C. ab Germanis Rhenumque antiquitus traductos proptera loci fertilitatem ibi consedisse Gallosque, qui ea loca incolerent, eXpulisse Solosque eSSe, qui patrum ΠOStro rum memoria omni Gallia vexata Teutonos Cimbros-3 que intra fines suos ingredi prohibuerint: qua ex re fieri, uti earum rerum memoria magnam sibi auctoritatem magnosque spiritus in re militari sumerent. 4 De numero eorum Omnia se habere explorata Remi dicebant, propterea quod, propinquitatibus amnitati busque coniuncti, quantam quisque multitudinem incommuni Belgarum concilio ad id bellum pollicitus 5 Sit, cognoverint. Plurimum inter eos Bellovacos et virtute et auctoritate et hominum numero Valere :hos posse conficere armata milia centum; pollicitos ex eo numero electa sexaginta totiusque belli im-6 perium sibi postulare. Suessiones suos esse finitimos; 7 latissimos feracissimosque agros possidere. Apud eos fuisse regem nostra etiam memoria Divitiacum, totius Galliae potentissimum, qui cum magnae partiS harum regionum, tum etiam Britanniae imperium obtinuerit; nunc esse regem Galbam : ad hunc propter iustitiam prudentiamque suam totius belli summam omnium

voluntate deferri; oppida habere numero XII, polliceri 8 milia armata quinquaginta; totidem Nervios, qui maximo seri inter ipsos habeantur longissimeques absint; quindecim milia Atrebates, Ambianos decem milia, Morinos XXV milia, Menapios VII milia, Caletos X milia, Veliocasses et Viromanduos totidem, Adua-

Caeroesos, PaemanOS, qui uno nomine Germani appellantur, arbitrari ad XI, milia.

133쪽

CAESAR CROSSES THE AISNE.

Caesar Remos cohortatus liberaliterque Oratione d

Venire principumque liber0s obsides ad se adduci iussit. Quae omnia ab his οτοδερε tkMaeona. diligenter ad diem facta sunt. Ipse Divitiacum Ae- aduum magnopere cohortatu8 docet, quanto Opere rei publicae communisque salutis intersit manus hostium distineri, ne cum tanta multitudine uno tempore confligendum sit. Id fieri posse, si suas copias Aedui 3 in suos Bellovacorum introduXerint et eorum agrOS populari coeperint. His mandatis eum ab se dimittit. Postquam omnes Belgarum copias in unum locum coactas ad se Venire Vidit, neque iam longe abesse, ab iis, quos miserat, exploratoribus et ab Remis cognovit, flumen Axonam, quod est in extremis Remorum finibus, exercitum traducere maturavit atque ibi castra posuit. Quae res et latuS unum castrorum ripis 5 fluminis muniebat et, post eum quae essent, tuta ab hostibus reddebat et, commeatus ab Remis reliquisque civitatibus ut sine periculo ad eum portari possent, officiebat. In eo flumine pons erat. Ibi praesidium 6 ponit et in altera parte fluminis Quintum Titurium Sabinum legatum cum Sex cohortibus relinquit; castra in altitudinem pedum XII vallo fossaque duodeviginti pedum munire iubet. Ab his castris oppidum Remorum nomino Bibrax 6

erat milia passuum octo. Id eX itinere The Betoae αι

Gallorum eadem atque Belgarum Oppugnatio est haec. a Ubi circumiecta multitudine hominum totis moenibus

134쪽

44 BIBRAX ATTA ED: CAESAR S PLANS. Dii

A. U. C.

697 undique in murum lapides iaci coepti sunt murusque defensoribus nudatus est, testudine facta sportas

3 Succedunt murumque subruunt. Quod tum facile fiebat. Nam cum tanta multitudo lapides ac tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli. 4 Cum finem oppugnandi nox fecisset, Icciu8 Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, qui tum oppido praefuerat, unuS ex iis, qui legati de pace ad Caesarem Venerint, nuntium ad eum mittit ; nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius SuStinere non ΡΟSSe. Eo de media nocte Caesar isdem ducibus usus, qui eomes to the Iccio Venerant, Numidas of τρεουη- Cretas sagittarios et funditores Baleares a subsidio oppidanis mittit; quorum adventu et Remis cum spe defensionis Studium propugnandi accessit, et hostibus eadem de causa spes potiundi oppidi discessit. 3 Itaque paulisper ap ud oppidum morati agrosque Remorum depopulati, omnibus Vicis aedificiisque, quos adire potuerant, incenSiS, ad caStra Caesaris omnibus copiis contenderunt et ab milibus passuum minus 4 duobus castra poSuerunt; quae caStra, ut fumo atque ignibus significabatur, amplius milibus passuum octo in latitudinem patebant. 8 Caesar primo et propter multitudinem hostium otSituretis of his Pr Pter QSimiam Osinionem Virtutis proe et Og - supersedere statuit; cotidie tamen equestribus proeliis, quid hostis Virtute posset et quid 3 nostri auderent, periclitabatur. Ubi nostros non esse inseriores intellexit, loco pro castris ad aciem instruendam natura opportuno atque idoneo, quod is collis, ubi castra posita erant, paululum HX planicie editus

135쪽

tantum adversus in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat, atque ex Utraque

parte lateris deiectus habebat ot in frontem leniter fastigatus paulatim ad planiciem redibat, ab utroque

latere eius collis transversam fossam obduxit circiter pasSuum CD et ad extremas fossas castella constituit 4 ibique tormenta collocavit, ne, cum aciem inStruxiSSet, hostes, quod tantum multitudine poterant, ab lateri-bUS pugnanteS SUOS circumVenire pOSSent. Hoc facto 5 duabus legionibus, quas proxime conScripSerat, in castris relictis, ut, Si quo opus esset, subsidio duci possent, reliqua S Sex legione8 pro castris in acie constituit. Hostes item suas copias ex castris eductus

instruXerant.

Ρalus erat non magna inter nostrum atque hostium sexercitum. Hanc Si 110Stri transirent, hoStes eXSpectabant; nostri autem. si ab βουμ illis initium transeundi fieret, ut impeditos aggrederentur, parati in armi S erant. Interim proelio equestri a inter duas acies contendebatur. Ubi neutri transeundi initium faciunt, secundiore equitum proelio nostris, Caesar SuOS in castra reduxit. HosteS pro- 3tinus ex eo loco ad flumen Axonam contenderunt, quod esse post nostra castra demonstratum est. Ibi vadis repertis partem suarum copiarum traducere conati sunt, eo con Silio, ut, Si pOSSent, castellum, cui praeerat Quintus Titurius legatus, expugnarent pontemque interscinderent; Si minuS potui88ent, agrOS 5 Remorum popularentur, qui magno nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque ΠΟStΓΟS ΡΓΟ- hiberent.

136쪽

. 10 Caesar certior factus ab Titurio, omnem equitatum Attaeked by et leVis armaturae Numidas, funditores

Roman forces in . . - .

the foras. SagItt IOSque pontem traducit atque ad et eos contendit. Acriter in eo loco pugnatum est. Hostes impeditos nostri in flumine aggressi magnum3 eorum numerum occiderunt; per eorum corpora reliquos audacissime transire conantes multitudine

telorum reppulerunt; primos, qui tran Sterant, equi- tatu circumVentos interfecerunt. Hostes, ubi et de expugnando oppido et de flumine transeundo spem so fefellisse intellexerunt neque nostros in locum iniquiorem progredi pugnandi causa Viderunt, atque ipsos res frumentaria deficere coepit, consilio con-

They resolse to V00 to constituerunt, Optimum esse, do- βιεbgnd- mum suam quemque reVerti, et, quorum

in fines primum Romani exercitum introduxissent, ad eos defendendos undique conVenirent, ut potius in suis quam in alienis finibus decertarent et domesticis 5 copiis rei frumentariae uterentur. Ad eam Sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod Divitiacum atquo Aeduos finibus Bellovacorum appropinquare cognOVerant. His persuaderi, ut diutius morarentur neque Suis auxilium ferrent, non Ρ0terat 11 Ea re constituta, secunda vigilia magno cum strepitu Stumhter duro tumultu castris egressi nullo certo ing their retreat, neque imperio, cum sibi quisque

primum itineris locum peteret et domum pervenire properaret, secerunt, ut consimilis fugae profectio a videretur. Hac re Statim Caesar per Speculatores cognita insidias Veritus, quod, qua de cau8a discede-

137쪽

11.J CARNAGE: NOVIODUNUM SURRENDERS. 47

rent, nondum per8peXerat, eXercitum equitatumque B. C. castris continuit. Ρrima luce confirmata re ab eX- 3ploratoribus, omnem equitatum, qui novissimum agmen moraretur, praemisit. His Quintum Pedium et Lucium Aurunculeium Cottam legatos praefecit; Titum Labienum legatum cum legionibus tribus subsequi iussit. Hi novissimos adorti et multa milia 4 paSSuum prosecuti magnam multitudinem eorum fugientium conciderunt, cum ab extremo agmine, ad quos Ventum erat, consisterent fortiterque impetum nostrorum militum Sustinerent, priores, quod abeSse a spericulo Viderentur neque ulla necesSitate neque imperio continerentur, exaudito clamore perturbatis ordinibus omnes in fuga sibi praesidium ponerent. Ita sine ullo periculo tantam eorum multitudinem 6 nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium, sub occasumque solis destiterunt seque in castra, ut erat imperatum, receperunt. Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex 12

terrore ac fuga reciperent, in fineS SUeS- Noviodunum, α

citum duxit et magno itinere sconfecto ad oppidum

Noviodunum contendit. Id ex itinere oppugnare a conatus, quod vacuum ab defensoribus esse audiebat, propter latitudinem fossae murique altitudinem paucis defendentibus expugnare non potuit. Castris munitis 3 VineaS agere, quaeque ad oppugnandum usui erant, comparare coepit. Interim Omnis eX fuga Suessionum multitudo in oppidum proxima nocte convenit. Cele- 5riter vineis ad oppidum actis, aggere iacto turribusque constitutis, magnitudine operum, quae neque Viderant

138쪽

697anto Galli neque audierant, et celeritate Romanorum permoti legatos ad Caesarem de deditione mittunt et, petentibus Remis, ut con Servarentur, impetrant.13 Ca0sar obsidibus acceptis primis civitatis atque

Insurpenderar res ipSiuS Galbae regis duobus filiis, armisquetium. OmnIbuS eX Oppido tradit18, 1n deditionem

Suessiones accepit exercitumque in Bellovacos ducit. a Qui cum se suaque omnia in oppidum Bratuspantium contulissent, atque ab eo oppido Caesar cum exercitu circiter milia passuum quinque abeSSet, OmneS maiores natu ex oppido egreSSi manus ad Caesarem tendere et voce significare coeperunt, Se8e in eius fidem ac potestatem Venire neque contra populum Romanum armis 3 contendere. Item, cum ad Oppidum accessi 8Set castraque ibi poneret, pueri mulieresque ex muro pa88iS manibus suo more pacem ab RomaniS petierunt.14 Ρro his Divitiaeus nam post discessum Belgarum

pore in fide atque amicitia civitatis Aeduae fuisse; 3 impulsos ab suis principibus, qui dicerent, Aeduos ab

Caesare in servitutem redactos omnes indignitates contumeliasque perferre, et ab Aeduis defecisse ot populo R0mano bellum intulisse. Qui eius consilii principes fuissent, quod intellegerent, quantam calamitatem civitati intulissent, in Britanniam profugisse. 3 Petere non solum BelloVacos, Sed etiam pro his Aeduos, ut Sua clementia ac manSuetudine in eos 6 utatur. Quod si fecerit, Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum; quorum auxiliis atque opibus, si qua bella inciderint, SUStentare consuerint.

139쪽

Caesar honoris Divitiaci atque Aeduorum causa sese 15 eos in fidem recepturum et conservaturum dixit; quod erat civitas magna inter Belgas auctoritate atque hominum multitudine praeStabat, SeXcentos obsides poposcit. His traditis omnibusque armis eX stoppido collatis, ab eo loco in fines Ambianorum per-Venit, qui Se Suaque omnia sine 'mora dediderunt. Eorum fines Nervii attingebant; quorum The poli their 3 de natura moribusque CaeSar eum quaereret, sic reperiebat: Nullum aditum esse ad eos 4mercatoribus: nihil pati vini reliquarumque rerum inferri, quod iis rebus relanguescere animos feorum et remitti virtutem existimarent; esse homines feros 5 magnaeque Virtutis, increpitare atque incusare reliquos

Belgas, qui se populo Romano dedidissent patriamque

virtutem proieci 8Sent; confirmare, SeSe neque legatos missuros neque ullam condicionem paciS accepturOS.

Cum per eorum fines triduum iter fecisset, in- 16voniebat ex captivis, Sabim flumen ab Th/ω moautonon castris suis non amplius milia paSSuum X abesse: trans id sumen omnes Nervios consedisse et adventumque ibi Romanorum eXSpectare una cum

Atrebatis of Viromanduis, finitimis suis nam his utrisque persuaserant, uti eandem belli fortunam experirentur-; eXSpectari etiam ab his Aduatucorum copias 3 atque esse in itinere : mulieres, quique per aetatem ad 4 pugnam inutiles Viderentur, in eum locum conieciSSe, quo propter paludes exercitui adituS non esset. His rebus cognitis exploratores centurionesque 1 praemittit, qui locum idoneVm castris et a pistri Udeligant. Cum ex dediticiis Bolgis ρη rvdd, et

140쪽

A. U. C. reliquiSque Gallis complures Caesarem secuti una iter facerent, quidam ex his, ut postea ex captivis cognitum eSt, eorum dierum consuetudine itineris nostri exercituS perSpecta, nocte ad NerViOS pervenerunt atque his demonstrarunt, inter singulas legiones impedimentorum magnum numerum infercedere, neque esse quicquam negotii, cum prima legio in castra venisset reliquaeque legiones magnum Spatium abeS-3 sent, hanc Sub sarcinis adoriri; qua pulsa impedimentisque direptis futurum, ut reliquae contra con Si Stere 4 non auderent. Adiuvabat etiam eorum consilium,

qui rem deferebant, quod Nervii antiquitus, cum equitatu nihil possent neque enim ad hoc tempus ei rei student, sed, quicquid possunt, pedestribus valent copiis , quo facilius finitimorum equitatum,

inflexis crebrisque in latitudinem ramis enatis et rubissentibusque interiectis effecerant, ut instar muri haesepes munimenta praeberent, quo non modo non

3 intrari, sed ne perspici quidem p08set. His rebus

cum iter agminis nostri impediretur, non omittendum sibi consilium Nervii existimaverunt. 18 Loci natura erat haec, quem locum nostri castris position Q fhὸ delegerant. Collis ab summo aequalitor RomαRομφP- deelivis ad flumen Sabim, quod supra a nominaVimus, Vergebat. Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur adVersus huic et contrarius, passus circiter ducentos infimus apertus, ab superiore parte silvestris, ut non facile introrsus perspici posset. 3 Intra eas silvas hostes in occulto Sese continebant; in