De bello Gallico commentarii

211쪽

rem deserunt, magnaque inter eos eXi Stit contrOVersia. Lucius Aurunculeius compluresque tri- 3buni militum et primorum ordinum cen- .

turiones nihil temere agendum neque ex hibernis iniussu Caesaris discedendum eXi Stimabant; quan- 4tasVis copias etiam Germanorum Sustineri posse munitis hibernis docebant: rem esse testimonio, quod primum hostium impetum multis ultro Vulneribus illatis fortissime sustinuerint; re frumentaria non 3 premi; interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura subSidia; postremo quid esse levius aut 6

turpius, quam auctore hoste de SummiS rebus capere consilium. Contra ea Titurius sero facturos clamitabat, cum 29 maiores manus hOStium adiuΠctiS Ger- ρ-ὰ maniS conVenissent, aut cum aliquid calamitatis in proximis hibernis e8Set acceptum.

trari profectum in Italiam; neque aliter Carnutes intorficiundi Tasgetii consilium fuiSSe capturOS, neque Eburones, si ille ade8Set, tanta contemptione nostri

ad castra VenturOS eSSe. NOR hOStem auctorem, Sed 3rem Spectare: SubeSSe Rhenum; magno esse Germanis dolori Ariovisti mortem et Superiores nostraS Victorias ; ardere Galliam tot contumeliis acceptis sub qpopuli Romani imperium redactam, Superiore gloria rei militaris exstincta. Postremo quis hoc sibi spersuaderet, Sine certa re Ambiorigem ad uiusmodi consilium descendisse i Suam Sententiam in utramque 6 partem esse tutam: si nihil esset durius, nullo cum periculo ad proximam legionem perventuroS.; Si

212쪽

122 SABINUS PERSUADES THEA TO FLY. v.

700 Gallia omnis cum Germanis conSentiret, Unam eSSe 7 in celeritate positam salutem. Cottae quidem atque eorum, qui dissentirent, consilium quem habere eXitum i in quo si non praesens periculum, ut certe longinqua obsidione fames esset timenda. 30 Hac in utramque partem disputatione habita, cum

his olosino reorda. R Cotta primiSque Ordinibus acriter resisteretur, Vincite,' inquit, si ita vultis, Sabinus, et id clariore Voce, ut magna pars militum eXaudiret; 2 neque is sum,' inquit, qui gravissime ex Vobis mortis periculo terrear; hi sapient; si gravius quida acciderit, abs te rationem reposcent; qui, si per te liceat, perendino die cum proximis hibernis coniuncti

communem cum reliquis belli casum sustineat, non reiecti et relegati longe ab ceteris aut ferro aut fame intereant. 31 Consurgitur ex consilio ; comprehendunt utrumquem proelis, rena serrunt, I 0 Suis diSSen Sione et pertinaeia iste R. 3 in suillimum periculum dedu0ant: a facilem esse rem, Seu maneant, Seu proficiScantur, Si modo unum Omnes Sentiant ac probent; contra in

3 dissensione nullam se salutem perspicere. Res disputatione ad mediam noctem perducitur. Tandem dat Cotta permotus manus; superat sententia Sabini. 4 Pronuntiatur, prima luce ituros. Consumitur vigiliis reliqua pars noctis, cum Sua quiSque miles circumspiceret, quid secum portare posset, quid ex instrus mento hibernorum relinquere cogeretur. Omnia excogitantur, quare nec Sine periculo maneatur et languore militum et Vigiliis periculum augeatur. 6 Prima luce sic ex castris proficiscuntur, ut quibus

213쪽

esset persuaSum, non ab hoste, Sed ab homine ami- B. C.

dissim0 Ambi0rige consilium datum, longissimo

agmine maximisque impedimentis. At hostes, posteaquam ex nocturno fremitu vigi- 32liisque de profectione eorum SenSerunt,c0llocatis insidiis bipertito in silvis op- ο Λο-- portuno atque Occulto loco a milibus passuum circiter duobus Romanorum ad Ventum eXSpectabant, et cum a Se maior pars agmini S in magnam conVallem demisi 8Set, ex utraque parte eiuS Vallis subito se ostenderunt novissimosque premere et primos prohibere ascensu atque iniqui SSimo ΠOStris loco proelium committere coeperunt.

Tum demum Titurius, qui nihil ante providisset, 33

ponere, haec tamen ipsa timido atquo ut of tisi. eum omnia deficere Viderentur; quod plerumque iis accidere consueVit, qui in ipSO negotio consilium capere coguntur. At Cotta, qui cogitasset, haec aposso in itinere accidere, atque ob eam cauSam profectionis auctor non fuiSSet, nulla in re communi saluti deerat: et in appellandis cohortandisque militibus imperatoris et in pugna militis ossicia praestabat. Cum propter longitudinem agminis minus facile omnia sper se obire et, quid quoque loco faciendum esset, providere possent, iuSSerunt pronuntiare, ut impedimenta relinquerent atque in Orbem conSisterent. Quod consilium etsi in eiusmodi caSu reprehendendum non est, tamen incommode accidit: nam et nostris uemilitibus spem minuit et hostes ad pugnam alacriores effecit, quod non sine Summo timore et desperatione

214쪽

6 id factum videbatur. Praeterea accidit, quod fieri necesse erat, ut Vulgo milites ab signis discederent, quaeque qui Sque eorum carissima haberet, ab impedi mentis petere atque arripere properaret, clamore et

fletu omnia complerentur.

34 At barbaris consilium non defuit. Nam duces

Treeties of the ea eorum tota acie Pronuntiare iusserunt,' ne quis ab loco discederet: illorum esse praedam atque illis reservari, quaecumque Romani reliquissent: proinde Omnia in Victoria posita existi- et marent. Erant et Virtute et studio pugnandi pares nostri; tametsi ab duce et a fortuna deserebantur, tamen Omnem Spem Saluti S in Virtute ponebant, et quotienS quaeque cohorS procurrerat, ab ea parte 3 magnus numeruS hOStium cadebat. Qua re animadversa Ambiorix pronuntiari iubet, ut procul t0laconiciant neu propius accedant et, quam in partem Romani impetum fecerint, cedant: levitate armorum sit cotidiana exercitatione nihil iis noceri posse); rursus se ad Signa recipienteS insequantur. 35 Quo praecept0 ab iis diligentissime ObServato, cum

st fugiebant. Interim eam partem nudari necesse erat 3 et ab latere aperto tela recipi. RurSUS, cum in eum locum, unde erant egreSSi, reVerti coeperant, et ab iis, qui cesserant, et ab iis, qui proXimi Steterant, circum- veniebantur; sin autem locum tenere Vellent, nec virtuti locus relinquebatur, neque ab tanta multis tudine coniecta tela conferti Vitare poterant. Tamen tot incommodis conflictati, multis Vulneribus acceptis

215쪽

resistebant et magna parte diei consumpta, cum a prima luce ad horam octaVam pugnaretur, nihil, quod ipsis esset indignum, committebant. Tum Tito Bal- 6 Ventio, qui Superiore anno primum pilum duxerat, viro forti et magnae auctoritatis, utrumque femur tragula traicitur ; Quintus Lucanius, eiusdem ordinis, 7 fortissime pugnans, dum circum Vento filio subVenit, intorsicitur; Lucius Cotta legatus omnes cohortes Or- 8dinesque adhortans in adversum OS funda Vulneratur. His rebus permotus Quintus Titurius, cum procul 36 Ambiorigem su08 cohortantem conSΡΘX' pisset, interpretem Suum Gneum Pompeium ad eum mittit rogatum, ut sibi militibusquo parcat. Ille appellatus respondit: Si velit secum a colloqui, licere; sperare, a multitudine impotrari posse, quod ad militum salutem pertineat; ipsi vero

nihil nocitum iri, inque eam rem se suam fidem intemponere. Ille cum Cotta Saucio communicat, si a Videatur, pugna ut excedant et cum Ambiorige una colloquantur : Sperare, ab eo de sua ac militum salute impetrari posse. Cotta se ad armatum hostem iturum negat atque in eo serSeVerat. Sabinus, quos in praesentia tribunos militum cir- 37 eum se habebat, et Primorum ordinum A. centuriones se Sequi iubet et, cum propius Ambiorigem acceSSi 88et, iuSSus arma abicere imper tum facit suisque, ut idem faciant, imperat. Interim, adum de condicionibus inter se agunt longiorque consulto ab Ambiorige instituitur Sermo, paulatim ci

cumventus interficitur. Tum Vero Suo more Victoriam 3 conclamant atque ululatum tollunt impotuque in nostros

216쪽

126 ATTACK ON CICERO PLANNED.

m. . 4 facto ordines perturbant. Ibi Lucius Cotta pugnans interficitur cum magi ma parte militum. Reliqui se 5 in castra recipiunt, unde erant egressi. Ex quibus Lucius Ρetrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, aquilam intra Vallum proiecit, 6 ipse pro castris fortissime pugnans occiditur. Illi

aegre ad noctem oppugnationem suStinent; noctu ad unum OmneS desperata salute se ipsi interficiunt.

7 Pauci ex proelio elapsi incertis itineribus per silvas ad Titum Labienum legatum in hiberna perveniunt

atque eum de rebus gestis certiorem faciunt. 38 Hac victoria sublatus Ambiorix statim cum equi-

A. resolses to αι- Aduatucos, qui erant eius rognotαρὰ Gζοτ', finitimi, proficiscitur; neque noctem ne

quo diem intermittit peditatumque Sese subsequi iubet. et Re demonstrata Aduatucisque concitatis, postero die in Nervios perVenit hortaturque, ne Sui in perpetuum liborandi atque ulciscendi Romanos pro ii8, quas 3 acceperint, iniuriis occasionem dimittant: interfectos esse legatos duos magnamque partem exercitus in- terisse dem0nstrat; nihil e88e negotii, Subito Oppressam legionem, quae cum Cicerone hiemet, intersci: se ad eam rem profitetur adiutorem. Facile hac oratione Nerviis persuadet. 39 Itaque confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones,

Grudios, Levacos, PleumOXiOS, Geidum- αrid collaci orces. nos, qui omnes Sub eorum imperio Sunt, quam maximas

a manuS p08Sunt cogunt et de improviso ad Ciceronis hiberna advolant, nondum ad eum fama de Titurii morte perlata. Huic quoque accidit, quod fuit necesse, ut nonnulli milites. qui lignationis munitionisque

217쪽

causa in silvas discessi Ssent, repentino equitum ad Ventu B. C. interciperentur. His circumVentis, magna manu Ebu- 3rones, Nervii, Aduatuci atque horum omnium socii et clientes legionem oppugnare incipiunt. Nostri celeriter ad arma concurrunt, Vallum conscendunt. Aegre is 4 dies Sustentatur, quod omnem spem hostes in celeritate ponebant atque hanc adepti Victoriam in perpetuum se fore victores confidebant. Mittuntur ad Caesarem confestim ab Cicerone 40 litterae, magnis propoSitis praemiiS, Si ino. aenda reord

intercipiuntur. Noctu ex materia, quam munitionis a cauSa comportaVerant, turreS admodum CXX excitantur incredibili celeritate ; quae deesse operi Videbantur, perficiuntur. Hostes postero die multo a maioribus coactis copiis castra oppugnant, DSSam complent. Eadem ratione, quae pridie, ab nostris resistitur. Hoc idem reliquis deinceps fit diebus. Nulla pars nocturni temporis ad laborem intermit uetitur; non aegris, non Vulneratis facultas quietis datur. Quaecumque ad proximi diei oppugnationem 6

OpuS Sunt, noctu comparantur; multae prauustae Sudes, magnuS muralium pilorum numerus instituitur; turres contabulantur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur. Ipse Cicero, cum tenuissima Valetudine eSSet, ne nocturnum quidem sibi tempus ad quietem relinquebat, ut ultro militum concursu ac vocibus sibi parcere cogeretur. Tunc duces principesque NerViorum, qui aliquem 41 sermonis aditum cau8amque amicitiae . , cum Cicerone habebant, colloqui sese

218쪽

V. A. U. C. et Velle dicunt. Facta potestate, eadem, quae Ambiorix cum Titurio egerat, commemorant: omnem eSSe ins armis Galliam; Germanos Rhenum transisse; Caesaris 4 reliquorumque hiberna oppugnari. Addunt etiam de Sabini morte; Ambiorigem ostentant fidei faciundaus cauSa. Errare eos dicunt, si quicquam ab his praesidii

sperent, qui suis rebus diffidant; sese tamen hoc esse in Ciceronem populumque Romanum animo, ut nihil nisi hiberna recusent atque hanc iΠVeteraScere con-6 suetudinem nolint; licere illis incolumibus per se exhibernis discedere et, quascumque in parteS Velint, 7 sine metu proficisci. Cicero ad haec unum modo respondit: non esse con Suetudinem populi Romani, 8 accipere ab hoste armato condicionem : si ab armis discedere Velint, se adiutore utantur legatosque ad Caesarem mittant; Sperare pro eius iustitia, quae petierint, impetraturoS. 42 Ab hac spe repulsi Nervii vallo pedum IX et fossa a thin inspouna P0dum XV hibemis cingunt. Haee et etha Superiorum annorum consuetudine abire c4- nobis cognoverant et, quos de eXs ercitu habebant captivos, ab his docebantur; sed nulla ferramentorum copia, quae esset ad hunc usum idonea, gladiis cespites circumcidere, manibus Sagu- lisque terram eXhaurire nitebantur. Qua quidem 5 ex re hominum multitudo cognosci potuit: nam minus horis tribus milium passuum XV in circuitu munitionem perfecerunt, reliquisque diebus turres ad altitudinem valli. falces testudinesque, quaSidem captivi docuerant, parare ac facere coepe

runt.

219쪽

Septimo oppugnationis die maximo coorto vento 43 ferventes fusili ex argilla glandes fundis Fieroe onset αnd

et fervefacta 1acula In caSRS, quae more my.

Gallico stramentis erant tectae, incere coeperunt. Hae celeriter ignem comprehenderunt et Venti mag- anitudine in omnem locum castrorum distulerunt. Hostes maXimo clamore sicuti parta iam atque 3eXplorata Victoria, turres testudinesque agere et scalis Vallum ascendere coeperunt. Αt tanta militum virtus 4 atque ea praeSentia animi fuit, ut, cum undique flamma torrerentur maXimaque telorum multitudine premerentur Suaque Omnia impedimenta atque omnes fortunas conflagrare intellegerent, non modo demigrandi causa de vallo decederet nemo, Sed paene ne respiceret quidem quiSquam, ac tum omneS acerrime fortissimeque pugnarent. Hic dies nostris longe 5 gravissimus fuit; sed tamen hunc habuit eventum, ut eo die maximus numerus hostium Vulneraretur atque interficeretur, ut se sub ipso Vallo con Stipa erant recesSumque primis ultimi non dabant. Paulum 6 quidem intermissa flamma et quodam loco turri

adacta et contingente Vallum, tertiae cohortis centuriones ex eo, quo Stabant, loco receSSerunt Suosque omneS remOVerunt, nutu Vocibu8que hostes, si introire Vellent, Vocare coeperunt; quorum progredi ausus est nemo. Tum ex omni parte lapidibus coniectis detur- 7bati, turrisque SuccenSR eSt.

Erant in ea legione fortissimi Viri, centuriones, qui ΑΦ primis ordinibus approPin qua rent, Titu' B sco tio Pulio et Lucius Vorenus. Hi perpetuaS a

inter se controversias habebant, quinam anteferretur,

220쪽

IVS REACHES CAESAR.

omnibusque annis de locis summis simultatibus con-3 tendebant. Ex his Ρulio cum acerrime ad munitiones pugnaretur, Quid dubitas,'' inquit, Vorenet aut quem locum tuae probandae virtutis exspectas hic dies do4 nostris controversiis iudicabit. IHaec cum dixisset, procedit extra munitiones, quaeque pars hoStium con-5 fortissima est visa, irrumpit. Ne Vorenus quidem SeSe Vallo continet, sed Omnium Veritus existimationem 6 subsequitur. Tum mediocri spatio rolicto Pullo pilum in hostes immittit atque unum ex multitudine procurrentem traicit; quo percu880 et exanimato, hunc scutis protegunt, in hostem tela universi coniciunt 7 neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur scutum Pulloni et verutum in balteo defigitur. 8 A vertit hic casus vaginam et gladium educere conanti dextram moratur manum, impeditumque hostes cim 9 cumsistunt. Succurrit inimicus illi Vorenus et la. Io boranti subvenit. Ad hunc se confestim a Pullone omnis multitudo convertit; illum veruto arbitrantur 11 occi Sum. Gladio comminus rem gerit Vorenus atque 12 uno interfecto reliquos paulum propellit; dum campidius instat, in locum delatus inferiorem concidit. 13 Huic rursus circumvento fert subsidium Pullo, atque ambo incolumes compluribus interfectis summa cum 14 laude sese intra munitiones recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine utrumque Versavit, ut alter alteri inimicus auxilio salutique esset, neque diiudicari posset, uter utri virtute anteferendus videretur. 45 Quanto erat in dies graVior atque a Sperior ΟΡΡUg-

A letter reaches Q. natio, et maxime quod magna parte militum consecta vulneribus res ad paucitatem defensorum