De bello Gallico commentarii

261쪽

vi1.J BITURIGES AND ARVERNI IOIN. 171

atque Omnibus tormentis necat, leViore de causa auribus desectis aut singulis effossis oculis domum remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae perterreant alios. His suppliciis celeriter coacto exercitu, Lucterium bCadurcum, summae homin0m Rud Qi Q, Bbo ut eo iudicum Parte 00Piarum in Ruten0s mittit; Ut 'aqw-- ipse in Bituriges proficiscitur. Eius adventu Bituriges stad Aeduos quorum erant in fide, legatos mittunt subsidium rogatum, quo facilius hostium copias Sustinere possint. Aedui de consilio legatorum, quos CaeSar 3 ad eXercitum reliquerat, copia S equitatus peditatusque

subsidio Biturigibus mittunt. Qui cum ad flumen Ligerim Venissent, quod Bituriges ab Aeduis dividit,

paucos dies ibi morati neque flumen transire ausi domum revertuntur legati8que 110StriS renuntiant, Se 5 Biturigum perfidiam Veritos reverti880, quibus id consilii fuisse cognoverint, ut, Si flumen tranSiSSent, una ex parte ipsi, altera Arverni se circumsisterent. Id 6 eane de cauSa, quam legati S pronuntiarunt, an perfidia adducti Reerint, qu0d nihil nobis 00Π auri ibin

Stat, non Videtur pro certo eSSe proponendum. Bituriges eorum di SceSSu Statim cum Arvernis iunguntur.

His rebus in Italiam Caesari nuntiatis, cum iam 6

ille urbanas res virtute GDei Pompei com- C. isse tiaeed.

modiorem in statum pervenisse intellegeret, in Transalpinam Galliam profectus est. Eo cum VeniSSet, a magna difficultate assiciebatur, qua ratione ad eXercitum pervenire pOSSet. Nam Si legiones in provinciam sarceSSeret, Se absente in itinere proelio dimicaturas

262쪽

A. U. C.

702intellegebat; si ipse ad exercitum contenderet, ne iis quidem eo tempore, qui quieti Viderentur, Suam Salutem recte committi videbat. Intorim Lucterius Cadurcus in Rutenos missus eam a civitatem Arvernis conciliat. Ρrogressus in Nitiobroges et Gabalos ab utrisque obsides accipit et magna

coacta manu in provinciam Narbonem VerSUS erup-3 tionem facere contendit. Qua re nuntiata Caesar omnibus consiliis antevertendum existimavit, ut Nam

4 Ne goes to rbo. bonem Profici Sceretur. Eo cum Venisset,

timentes confirmat, praesidia in Rutenis provincialibus, Volcis Arecomicis, Tolosatibus circumque Narbonem,ue quae loca hostibus erant finitima, constituit, partem copiarum eX proVincia Supplementumque, quod eX Italia adduxerat, in Helvios, qui fines ΑrVernorum contingunt, conVenire iubet. 8 His rebus comparatis represso iam Lucterio et

ossesthe Cevennα. remoto, quod intrare intra praesidia peri-2 culosum putabat, in Helvios proficiscitur. Etsi mons j Cevenna, qui Arvernos ab Helviis discludit, durissimo tempore anni altissima nive iter impediebat, tamen discussa nive sex in altitudinem pedum atque ita viis patefactis summo militum sudore ad fines Arvernorum a pervenit. Quibus oppressis inopinantibus, quod se

Cevenna ut muro munitos exiStimabant, ac ne Singulari quidem umquam homini eo tempore anni semitae patuerant, equitibus imperat, ut, quam latissime

possint, Vagentur et quam maximum hostibus ter-4 V. inoses abuth rorem inferant. Celeriter haec fama ad κα)'dδ- nuntii ad Vercingetorigem perseruntur ;quem perterriti Omnes Arverni circumsistunt atque

263쪽

V. LESIEGES GORGOBINI.

obsecrant, uti suis fortunis consulat neu Se ab hOS- B. C.

tibus diripi patiatur, praesertim cum Videat omne ad se bellum translatum. Quorum ille precibus 5 permotus castra ex Biturigibus movet in Arvernos

At Caesar biduum in his locis moratus, quod haec sde Vercingetorige usu Ventura opinione Praeceperat, per cauSam Supplementi equitatusque cogendi ab exercitu discedit, Brutum adulescentem his copiis praescit; hunc monet, ut in omnis parteS equites aquam latissime perVagentur : daturum Se Operam, ne longius triduo ab castris absit. His constitutis rebus a suis inopinantibus, quam maximis potest itineribus, Viennam pervenit. Ibi nanctus recentem equitatum, quem multis ante diebus eo praemiserat, neque diurno neque nocturno itinere intermisso per fines Aeduorum

in Lingones contendit, ubi duae legiones hiemabant, ut, si quid etiam de sua salute ab Aeduis iniretur consilii, celeritate praecurreret. Eo cum PerVenisset, sad reliquas legiones mittit priusque omnes in unum locum cogit, quam de eius ad Ventu Arvernis nuntiari P08Set. Hac re cognita V0rcingetorix 6 rursus in Bituriges exercitum reducit atque inde profectus Gorgobinam, Boiorum oppidum, quos ibi Helvetico proelio victos Caesar collocaverat Aeduisque attribuerat, oppugnare instituit. Magnam haec res Caesari difficultatem ad consilium 10 capiendum asserebat, si reliquam partem hiemis uno in loco legiones contineret, ne stipendiariis Aeduorum expugnatis cuncta Gallia deficeret, quod nullum amicis in eo praesidium videret positum esse; si

264쪽

174 CAESAR TAKES VELLAUNODUNUM. fv11.

A. Π. o. mnturiuS ex hiberniS educeret. ne ab re frumentaria η α dete, inine, to SubVectionibUS laboraret. Ρraesta rom etiρτρ it. visum est tamen omnis difficultates peripeti, quam tanta contumelia accepta omnium suorum

3 Voluntates alienare. Itaque cohortatus Aeduos de Supportando commeatu praemittit ad Boios, qui do suo adventu doceant hortenturque, ut in fide maneant atque hostium impetum magno animo SuStineant.

4 Duabus Agedinci legionibus atque impedimentis totius exercitus relictis ad Boios proficiscitur. 11 Alturo die cum ad oppidum Senonum Vellaunodu-on the παγ he num VeniSSet, ne quem pDSt se hostem relinqueret, quo eXpeditiore re frumentaria uteretur, oppugnare instituit idque biduo cina cum vallavit; tertio die missis ex oppido logatis do deditione, arma conferri, iumenta produci, Sexcentos 3 obsides dari iubet. Ea qui conficeret, Gaium Trebonium legatum relinquit, ipse ut quam primum iter faceret. Cenabum Carnutum proficiscitur; qui, tum primum allato nuntio de oppugnatione Vellaunoduni, cum longius eam rem ductum iri existimarent, praesidium Cenabi tuendi causa, quod eo mitterent, com-5 parabant. Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore eXcluSUS in ΡOSterum oppugnationem dissert, quaeque ad eam rem usui sint,6 militibus imperat et, quod oppidum Cenabum pons

Ταhes Cenabum. fluminis Ligeris contingebat, Veritus, ne nocte ex oppido profugerent, duas legiones in armis 1 excubare iubet. CenabenSes paulo ante mediam noctem silentio ex oppido egressi flumen transire 8 coeperunt. Qua re Per eXPloratores nuntiata, Caesar

265쪽

legione8, quas eXpedita8 esse iusserat, portis incensis intromittit atque oppido potitur perpaucis ex hostium numero desideratis, quin cuncti caperentur, quod pontis atque itinerum angustiae multitudinis fugam intorcluserant. Oppidum diripit atque incendit, qpraedam militibus donat, exercitum Ligerem traducit atque in Biturigum fines pervenit. Vercingetorix, ubi de Caesaris ad Ventu cognoVit, 12 oppugnatione destitit atque obviam Cae- V

positum in Via Noviodunum oppugnare Vtodunum, instituerat. Quo ex oppido cum legati ad eum jvenissent oratum, ut Sibi ignoSceret suaeque vitae consuleret, ut celeritate reliqua S reS conficeret, qua pleraque erat con SecutuS, arma conferri, eqUOS produci, obsidos dari iubet. Parte iam obsidum tradita, cum reliqua administrarentur, centurionibus et paucis militibus intromissis, qui arma iumentaque conquirerent, equitatus hostium procul Visus est, qui agmen Vercingetorigis antecesserant. Quem simul atque Oppi- uedani conspexerunt atque in Spem auXilii Venerunt,

clamore Sublato arma capere, portaS claudere, murum complere coeperunt. Centurione8 in Oppido, cum eX 6

significatione G allorum novi aliquid ab iis iniri consilii lutollexissent, gladiis destrictis portas OccupaVerunt

Suosque omnes incolumeS receperunt.

Caesar ex castris equitatum educi iubet, proelium 13 equestre committit; lab0rantibus iam is suis Germanos equites circiter CCCC submittit, quos ab initio habere secum instituerat. Eo- arum impetum Galli sustinere non potuerunt atque

266쪽

176 POLI CY OF VERCINGETORIX. fv11.

A. II. c. in fugam coniecti multis amissis se ad agmen receperunt. Quibus profligatis rursus oppidani perterriti

comprehenSOS eOS, quorum opera plebem concitatam existimabant, ad Caesarem perduXerunt SeSeque ei

Avoricum, Caesar ad oppidum A Varicum, quod erat maXimum munitissimumque in finibus Biturigum atque agri fertilissima regione, profectus eSt, quod eo oppido recepto civitatem Biturigum se in potestatem redacturum confidebat.14 Vorcingotorix tot continuis incommodis Vellauno- Cenabi, Novi0duni acceptis Suo8a ad concilium convocat. Docet, longe alia ratione esse bellum gerendum, utque antea geStum sit. omnibus modis huic rei studendum, ut pabula-3 tione et commeatu Romani prohibeantur. Id esse

facile, quod equitatu ipsi abundent et quod anni

tempore subleventur. Ρabulum secari non posse; necessario dispersos hostes ex aedificiis petere: hosue omnes cotidie ab equitibus deleri posse. Praeterea salutis causa rei familiaris commoda neglegenda: vicos atque aedificia incendi oportere hoc spatio ab via quoqueVerSUS, quo pabulandi causa adire posse 6 videantur. Harum ipSi S rerum copiam Suppetere, quod, quorum in finibus bellum geratur, eorum opibus 1 subleventur; Romanos aut inopiam non laturos aut 8 magno periculo longius ab castris proce88urOS; neque interesse, ipsosne interficiant impedimentisne eXuant,s quibus amissis bellum geri non possit. Praeterea oppida incendi oportere, quae non munitione et locinatura ab 0mni Sint periculo tuta, neu suis sint ad

267쪽

detractandam militiam receptacula neu Romanis proposita ad copiam commeatus praedamque tollendam. Haec si gravia aut acerba Videantur, multo illa gravius Ioaestimare, liber0s, coniuges in servitutem abstrahi, ipsos interfici; quae sit necesse accidere Victis.

Omnium consensu hac sententia probata, uno die id amplius XX urbes Biturigum incenduntur. Hoc idem in reliquis fit civitatibus. In omnibus partibus et incendia conspiciuntur; quae etsi magno cum dolore omnes ferebant, tamen hoc sibi solatii proponebant, quod se prope explorata Victoria celeriter amissa reciperaturos confidebant. Deliberatur de Avarico sin communi concilio, incendi placeret an defendi.

Procumbunt omnibus Gallis ad pedes

Bituriges, ne pulcherrimam prope totius Galliae urbem, quae praesidio et ornamento sit civitati, suis manibus Succendere cogerentur; facile se ueloci natura defensuros dicunt, quod, prope ex omnibus partibus flumine et palude circumdata, unum habeat et perangustum aditum. Datur petentibus Venia, 6 dissuadente primo Vercingetorige, post concedente et precibus ipsorum et misericordia vulgi. Defensores oppido idonei deliguntur. Vercingetorix minoribus Caesarem itineribus sub- 16 sequitur et locum castris deligit paludibus V ita silvisque munitum ab A varico longe milia

passuum XVI. Ibi per certos eXploratores in singula et diei tempora, quae ad A Vari cum agerentur, cognoscebat et, quid fieri Vellet, imperabat. Omnes nostras 3 pabulationes frumentationesque obserVabat dispersosque, cum longius necessario procederent, adoriebatur

B. c.

268쪽

magnoque incommodo assiciebat, etsi, quantum ratione provideri poterat, ab nostris occurrebatur, ut incertis temporibus diversisque itineribus iretur.

17 Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae

intermissa a flumine et a paludibus aditum, ut supra diximus, angustum habebat, aggerem apparare, VineaSagere, turres duas conStituere coepit; nam circuma vallare loci natura prohibebat. De re frumentaria Boios atque Aeduos adhortari non destitit; quorum alteri, quod nullo studio agebant, non multum adiuvabant, alteri non magnis facultatibus, quod civitas erat eXigua et infirma, celeriter, quod habuerunt,3 Di eulιν about consumpserunt. Summa dissicultato rothumentariae assecto eXercitu tenuitatemgΗβ Boiorum, indiligentia Aeduorum, incendiis aedificiorum, usque eo, ut complures dies frumento milites caruerint et pecore ex longinquioribus vicis adacto extremam famem sustentarent, nulla tamen vox est ab iis audita populi Romani maiestate et 4 superioribus Victoriis indigna. Quin etiam Caesar cum in opere singulas legiones appellaret et, si acerbius inopiam ferrent, Se dimiSSurum oppugnationem diceret, universi ab eo, ne id faceret, petebant: ue sic se complures annos illo imperante meruisse, ut nullam ignominiam acciperent, nuSquam incepta re 6 discederent; hoc se ignominiae laturos loco, Si in- ceptam oppugnationem reliqui8Sent; praestare omnes perferre acerbitates, quam non ciVibus Romanis, qui 8 Conabi perfidia Gallorum interi88ent, parentarent. Haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant, ut per eos ad Caesarem deferrentur.

269쪽

Cum iam muro turres appropinquasSent, ex captivis 18 B.c. Caesar cognovit, Vercingetorigem con' A iri sumpto pabulo castra moVi8Se propius Avaricum atque ipsum cum equitatu expeditisque, qui inter equites proeliari consuessent, insidiarum cauSa eo profectum, quo ΠOStrOS postero die pabulatum venturos arbitraretur. Quibus rebus cognitis media et nocte silentio profectus ad hostium castra mane pervenit. Illi celeriter per exploratores adventu CaeSaris 3 cognito carros impedimentaque sua in artiores silvas abdiderunt, copias omnis in loco edito atque aperto instruxerunt. Qua re nuntiata CaeSar celeriter Sar- cinas conferri arma expediri iussit.

Collis erat leniter ab infimo acclivis. Hunc ex 19 omnibus fere partibus palus difficilis atquo impedita cingebat non latior pedibus quinquaginta. Hoc se a collo interruptis pontibus Galli fiducia loci continebant generatimque distributi sin civitates omnia vada ac saltus fetus paludis obtinebant, sic animo parati,

ut, si eam paludem Romani perrumpere conarentur, haesitantes premerent ex loco Superiore, ut, qui 3

propinquitatem loci Videret, parat0S prope aequo Marte ad dimicandum existimaret, qui iniquitatem

condicionis perspiceret, inani Simulatione Sese ostentare cognosceret. Indignantes milites Caesar, quod conSpectum suum hoStes perferre possent tantulo spatio interiecto, et signum proelii exposcentes edocet, quanto detrimento et quot Virorum Mesono sositionfortium morte necesse sit conStare Victoriam; quos cum Sic animo paratos Videat, ut nullum spro sua laude periculum recuSent, Summae Se ini-

270쪽

180 VERCINGETORIX DEFUNDS HIAS F. 11.

A. U.c. quitatiS condemnari debere, ni Si eorum vitam sua

6 salute habeat cariorem. Sic milites consolatus eodem dio reducit in castra reliquaque, quae ad oppugnationem pertinebant oppidi, administrare instituit. 20 VercingetoriX, cum ad suos redisset, proditionis in-R Oeeubea ου 8imul tu8, quod ca8tra propius Romanostreμοβου- movisset, quod cum omni equitatu discessisset, quod Sine imperio tantas copias reliquisset, quod eius discessu Romani tanta Opportunitate et a celeritate Veni88ent; non haec omnia fortuito aut sine consilio accidere potuisse ; regnum illum Galliae malle Caesaris concessu quam ipSorum habere bene-3 scio : tali modo accusatus ad haec respondit: Quod

otiam ipsis hortantibus: quod propius Romanos

acceSSiSSet, perSuaSum loci opportunitate, qui se ipso sine munitione defenderet; equitum Vero Operam

neque in loco palustri desiderari debuisso et illic 5 fuisse utilem, quo sint profecti. Summam imperii se consulto nulli discedentem tradidisse, ne is multitim dinis studio ad dimicandum impelleretur; cui rei

propter animi mollitiem Studere omnes Videret, quod 6 diutius laborem ferre non possent. Romani si casu intervenerint, fortunae, si alicuius indicio vocati, huic habendam gratiam, quod et paucitatem eorum ex loco

superiore cognOScere et Virtutem despicere potuerint, qui dimicare non ausi turpiter se in castra receperint.

7 Imperium se ab Caesare per proditionem nullum desiderare, quod habere Victoria posset, quae iam esset sibi atque omnibus Gallis explorata; quin etiam ipsis remittere, si sibi magis honorem tribuere quam