De bello Gallico commentarii

91쪽

B.C.

C. IULI CAESARIS DE BELLO GALLICO

COM ΜΕΝΤARIUS PRIMUS.

GALLIA ost omnis divisa in partes tres, quarum unam 1 B. G. incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam, Greut is divided

qui apsorum langua Celtae, ΠOStra Gall1 Beloium, Gaul

logibus inter se disserunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, pr0pterea qu0d 3a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatoreS Saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incol- .unt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de 4 causa Helvetii quoque reliquos Gallos Virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una parS, quam 5 Gallos obtinere dictum est, initium capit a numine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis 3 A.

92쪽

umen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab xtremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrio-I nem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumino ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani, quae eStad Hispaniam, pertinet; spectat inter occasum solis et septentrioneS.

ometoriae mest. OrgetoriX. IS M. Messala et M. Pisono

bh u: 00nsulibus regni cupiditate inductus con-

the wk0tρου sequi iurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exi-2 rent: perfacile eSSe, clam Virtute OmnibuS praestarent,

a totius Galliae imperio potiri. Id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Holvetii continentur :una ex parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit, altera ex parte monte Iura alti88imo, qui est inter Sequanos et Helvetios, tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, 4 qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit. His robus fiebat, ut et minus late vagarentur et minus facito finitimis bellum inferre possent; qua eX Parte hominos bollandi cupidi magno dolore assiciebantur.5 Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque sortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in l0ngitudinem milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant. 3 His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti

theis spesαρα 00Π8tituerunt, ea, quae ad proficiscendum pertinerent, comparare, iumentorum et

carrorum quam maXimum numerum coemere, Sementes

93쪽

S HEMES AND DEATH.

quam maXimas facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. Ad eas res conficiendas biennium sibi a satis esse duxerunt: in tertium annum profectionem lege confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix 3 deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscepit. In qeo itinere persuadet Casti00, C tam Π inueho ν of 00dis fili0, Sequano, cuius pater regnum V σφωris in Sequanis multos annos obtinuerat et a Senatu populi Romani amicus appellatus erat, ut regnum in civitate Sua occuparet, quod pater ante habuerat;

itemque Dumnorigi Aeduo, fratri Divitiaci, qui eo stempore principatum in civitate obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur, perSuadet eique filiam suam in matrimonium dat. Perfacile 6 factu esse illis probat conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperium obtenturus eSSet: non esse dubium, quin totius Galliae plurimum Holvetii poSSent; Se Suis copiis Suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter 8so fidem et iusiurandum dant et regno Occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliasi sese p0tiri poSSe Sperant. Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. Mo- 4ribus suis Orgetorigem ex Vinclis cauSam dicere coegerunt. Damnatum poenam sequi oportebat, ut igni cremaretur. Die constituta a causae dictionis Orgetorix ad iudicium omnem suam familiam, ad homini ian milia decem, undique coegit et omnes clientes obae sisSque Su08, quorum magnum numerum habebat, eodem conduXit; per eos, ne

94쪽

A. U. C.

6963 causam diceret, Se eripuit. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exsequi conaretur, multitudinemque hominum ex agris magiStratus cogerent,4 Orgetorix mortuus est; neque abest suspicio, ut Helvetii arbitrantur, quin ipse sibi mortem consciverit. 6 Post eius mortem nihilo minus Helvetii id, quod

The Helvetii eon- conStituerant, facere conantur, ut e fini-

rem paratos es8e arbitrati Sunt, oppida Sua omnia, numero ad duodecim, Vicos ad quadringentos, reliqua 3 privata aedificia incendunt, frumentum, ImΠψ Ρrae terquam quod Secum portaturi erant, ubi uitant, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula subeunda essent, trium mensum molita ci-4 baria sibi quemque domo esserre iubent. Persuadent Rauricis et Tulingis et Latovicis finitimis, uti eodem usi consilio oppidis suis Vicisque exustis una cum iis proficiscantur, Boiosque, qui trans Rhenum incoluerant et in agrum Noricum transierant Noreiamque OppUMarant, receptos ad se socios sibi adsciscunt.

6 Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo

flumen Rhodanum, Vix qua Singuli caM ducerentur; mons autem altissimus impendebat, ut facile perpaucia prohibere poSSent; alterum per proVinciam nOStram, multo facilius atque eXpeditius, propterea quod inters nos Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit isque nonnullis locis vado trans-3 itur. Extremum oppidum Allobrogum est prOXimum-

95쪽

quo Helvetiorum finibus Genava. EX eo oppido pOΠS B.c. ad Helvetios pertinet. Allobrogibus sese Vel per- SuaSUrOS, quod nondum bono animo in populum Romanum Viderentur, existimabant, Vel Vi coacturOS, ut per suos fines eos ire paterentur. Omnibus 4 rebus ad profectionem comparatis diem dicunt, qua diu ad ripam Rhodani omnes conveniant. Is dies erat a. d. V. Kal. Apr. L. Pisone, A. Gabinio consulibUS. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per pr0Vinciam Vnostram iter facere conari, maturat ab C., thenαt Rome,

tendit et ad Genavam pervenit. Ρrovinciae toti aquam maXimum potest militum numerum imperat- orat omnino in Gallia ulteriore legio una-, pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi. Ubi de eius 3 adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis, cuius legationis Nammeius et Verucloetius principem locum obtinebant, qui dicerent, sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per prOVinciam iacere, propterea quod aliud iter haberent nullum : rogare, ut eius voluntate id sibi facere liceat. Caesar, quod memoria tenebat, L. Cassium 4 conSulem OcciSum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum, concedendum non putabat; neque homines inimico animo data facultato 5 per provinciam itineris faciundi temperaturos ab iniuria et maleficio existimabat. Tamen, ut spatium 6 intercedere posset, dum milite8, quOS imperaVerat, conVenirent, legatis respondit, diem se ad deliberan-

96쪽

Iadum sumpturum : si quid Vellent, ad Id. April. reverterentuΓ.8 Interea ea legione, quam secum habebat, militim forti es the busque, qui ex proVincia conVenerant, a

Rhone, UMOh the lacu Lemanno, qu1 111 Lumen Rhodanum

quanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem novem murum in altitudinem pedum Sedecim fossama que perducit. Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transires conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam constituerat cum legatis, Venit, et legati ad eum ΓΘVerterunt, negat Se more et eXemplo populi R0mani posse iter ulli per provinciam dare, et, si Vim facere 4 conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii, ea spe deiecti, navibus iunctis ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat, nonnumquam interdiu, Saepiu8 noctu, Si perrumpere ΡOSSent, conati, operis munitione et militum concursu et telis repulsi hoc conatu destiterunt. 9 Relinquebatur una per Sequanos Via, qua SequaniSThe other παν invitis propter angustias ire non poterant.

to fresa. Sent, legatOS ad Dumnorigem Aeduum

mittunt, ut eo deprecatore a Sequanis impetrarent. 3 Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos plurimum poterat et Helvetiis erat amicus, quod ex ea civitate Orgetorigis filiam in matrimonium duXerat, et cupiditate regni adductus novis rebus studebat et quam plurimas civitates suo beneficio habere ob-4 strictas volebat. Itaque rem suscipit et a Sequanis

97쪽

impetrat, ut per fines suos HelVetios ire patiantur, B. c. obsidesque uti inter sese dent, perficit: Sequani, ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii, ut Sine male fieto et iniuria tranSeant. Caesari renuntiatur, Helvetiis esse in animo per 10 agrum Sequanorum et Aeduorum iter in furino for

est in provincia. Id si fieret, intellegebat, magno acum periculo proVinciae futurum, ut homines bellicosos, populi Romani inimicos, locis patentibus maximeque frumentariis finitimos haberet. Ob eas causas 3 ei munitioni, quam fecerat, T. Labienum legatum praefecit; ipse in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit et tres, quae circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et, qua proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes erat, cum his quinque legionibus ire contendit. Ibi Ceu- 4trones et Graioceli et Caturiges locis superioribus occupatis itinere exercitum prohibere conantur. Com- 5 pluribus his proeliis pulsis, ab Ocelo, quod est citerioris provinciae extremum, in fines Vocontiorum ulterioris provinciae die septimo pervenit; inde in Allobrogum fines, ab Allobrogibus in SegusiaVos exercitum ducit. Hi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi. Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum Hsuas copias traduxerant et in Aeduorum The Aedui una fines perVenerint eorumque agroS POPU- whose ἰαnds the

98쪽

I. A. U. o. 3 CneSarem mittunt rogatum auxilium: Ita su omni

tempore de populo Romano meritos eSSe, ut paene in conspectu exercitus nostri agri vastari, liberi eorum in servitutem abduci, oppida expugnari non debuerint. 4 Eodem tempore Aedui Ambarri, necessarii et consanguinei Aeduorum, Caesarem certiorem faciunt, Sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim ue hostium prohibere. Item Allobroges, qui trans Rhodanum Vicos posse8Sionesque habebant, fuga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant, sibi praeter agri 6 solum nihil esse reliqui. Quibus rebus adductus Caesar non expectandum Sibi Statuit, dum omnibus fortunis sociorum consumptis in Santonos Helvotii

pervenirent.12 Flumen est Arar, quod per fines Aeduorum et in oneristhe, the 80qu norum in Rh0danum influit; in o, juhah rQdibili leni rete, ita ut 0culis, in utram

αrid rerint,itot 3 partem fluat, iudicari non possit. Id tkeir αrinyr Helvetii ratibus ac lintribus iunctis trans-st ibant. Ubi per exploratores Caesar certior factus est, tres iam partes copiarum Helvetios id flum eutraduXi88e, quartam fere partem citra flumen Ararim reliquam esse, de tertia vigilia cum legionibus tribus e castris profectus ad eam partem perVenit, quae 3 nondum flumen transierat. Eos impeditos et in opinanteS aggreSSUS magnam partem eorum concidit; reliqui sese fugae mandarunt atque in proximas silvas 4 abdiderunt. Is pagus appellabatur Tigurinu8 : nam omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est. 5 Hic pagus unus, cum domo eXiSSet patrum 11OStrorum memoria, L. Cassium consulem interfecerat et eius

99쪽

1.J THE HELVETII ASU FOR PE ACE

exercitum sub iugum migerat. Ita SiVe casu Si Ve 6 mo.

consilio deorum immortalium, quae pars civitatis Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat. ea princepS poenas persolvit. Qua in re Caesar non Solum publicas, sed etiam privatas iniurias ultus est, quod eius Soceri L. Pisonis aVum, L. Pisonem legatum, Tigurini e0dem proelio, quo Cassium. interfecerant.

Hoc proelio facto reliquas copias Helvetiorum ut 13 consequi p08Set, pontem in Arare facien- - α Moh tone dum curat atque ita eXercitum traducit. 'minee. Holvetii repentino eius adVentu commoti, cum id, a quod ipsi diebus XX aegerrime confecerant, ut flumen

transirent, illum uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt; cuius legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. Is 3 ita cum Caesare egit: Si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi

futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset; sin bello perSequi perSeVeraret, remin- 4isceretur et veteris incommodi populi Romani otpristinae virtutis Helvetiorum. Quod improviso unum 5 pagum adortu8 eSSet, cum ii, qui flumen transissent, suis auxilium ferre non p08Sent, ne Ob eam rem aut suae magnopere Virtuti tribueret aut ipsos despiceret. Se ita a patribus maioribusque suis didicisse, ut magis 6 virtute contenderent quam dolo aut insidiis nit0rentur. Quare ne committeret, ut is locus, ubi 7 constitissent, ex calamitate populi Romani et intemnicione exercitu8 nomen caperet aut memoriam proderet.

100쪽

A.U. c. 14 HiS Caesar ita resp0ndit: Eo sibi minus dubitationishph de ninno host- dari, oi d eas res, quas legati Helvetii

tiori for iniuries commemoraSSent, memoria teneret, atque

a Romani accidissent: qui si alicuius iniuriasi sibi conscius fuisset, non fuisse dissicile cavere; sed eo deceptum, quod neque commissum a Se intellegeret, quare timeret, neque Sine causa timendum putaret. 3 Quod si veteris contumeliae oblivisci vellet, num etiam recentium iniuriarum, quod eo invito iter per provinciam per Vim tempta88ent, quod Aeduos, qu0d Ambarros, quod Allobrogas VeXaSSent, memoriam 4 deponere posse ' Quod sua victoria tam insolenter gloriarentur quodque tam diu se impune tulisses iniurias admirarentur, eodem pertinere. CODSUeSSe enim deos immortales, quo graViuS homines ex commutatione rerum doleant, quOS pro Scelere eorum ulcisci velint, his secundiores interdum res et diu-6 turniorem impunitatem concedere. Cum ea ita Sint, tamen, si obsides ab iis sibi dentur, uti ea, quae polliceantur, facturos intellegat, et si Aeduis de iniuriis, quas ipsis sociisque eorum intulerint, item si Allobrogibus satisfaciant, sese cum iiS pacem e8Se7 facturum. Divico respondit: Ita Helvetios a maioribus suis institutos esse, uti obsides accipere, non dare consuerint: eius rei populum Romanum eSSe teStem. Hoc responso dato discessit. 15 Postero die castra eX eo loco movent. Idem facit

They yαin some CaeSar equitatumque Omnem ad Ilumerum