장음표시 사용
31쪽
rem quibus honorificum seret, extincti principis necessarios, qui innocenter, ac modeste vixissent, quorumque perpetuo vitae tenore probata virtus esset, honore prosequi . deniq. dignos praeteriri satius est. quam indignos eligi. In legendis autem patribus aequuest haberi rationem etiam eorum, qui regum, ac principum testimonio commendantur. sed regibus, ac principibus, qui ignotos, atq. indignos commendarint, suis premi iudicii poenae denuntiandae r eam. poenas utile
fuerit, quotannis die certo inter sacrorum solemnia promulgare, ut aeternae damnationis metu minus indulgentes in re tanta sint in eos, qui vilibus obsequiis ipsorum gratiam aucupantur. Eorundem preces a comitijs procul arcendas merito superiorum Pontificum constitutionibus cautum est. quiq. eas in conclaui,aut extra recitauerint, ii mihi videntur omnino legibus
coercendi. Ac profecto m5stri simile est, inueniri que-piam e numero Cardinalium, qui profiteri audeat, se, cui suus rex iusserita suffragaturum . nec pudet homines nobiles, in sublimi dignitatis gradu costitutos,Dei ministros in re humanarum omniu maxima, ita se abiucere, ut sibi etiam gloriae ducant, voluntati unius hominis inseruire. quod qui facit, is etsi Deum esse ve bis fatetur, re tamen negat. nam quid attinet, ante sucfragia , sancti spiritus illuminationem petere solemni illo sacrificio diuinitus instituto, si iam certum, & fixum est, hominem Deo praeferre at qua mercede.pudet referre, quam vili serviant. Haec, aliaq. huiusnam di consideranda fuerint, si quis umquam princeps verae gloriae studiosus de his viiijs corrigendis agitauerit. Nec minimum adiumentum consulenti de legibus asseret historiarum lectio, itemq. eorum,quae manda-va litteris & praecepta sunt a doctis viris, aut in republica versatis de optimo statu ciuitatis, deq. varijs db
32쪽
uersarum gentium moribus, & institutis. Haec serme sunt, quae plerumq. in consilijs agitantur.Sequitur id quod secundo loco proposuimus disputandum i qualis scilicet esse debeat is, qui consilium daturus est. Aristoteles in rhetoricis tria esse docet quae saciunt, ut hominibus fides habeaturi prudentiam, virtutem, beneuolentiam homines enim aut imprudentia decipi, quominus, quid utile sit, intelligant iram, si intellexerint, adduci solere ut secus ac sentiunt , loquantur; aut improbitate animi, aut odio eorum, quibus cum loquumtur. Itaq consiliarium & prudentem esse oportet,& virum bonum,& praeterea ijs, quibus consulit, amicum.
Iure igitur Pericles apud Thucydide queritur, iniuria sibi Athenienses tali viro irasci, qui & in cognoscendo reipublicae utilia,& in iis,quae nosset,explicandis nubii inferior,& patriae amans esset,& a pecunia inuictus. ex quibus postremum ad probitate , prima duo ad prudentiam referuntur,cum rem prouisam verba haud ii uita sequantur,medium amorem in patriam aperte vocat . Ac sine dubio in consilijs prudelia primum locum obtinet. Etenim ea pars animi,in qua ratio inest,quaq. a ceteris animantibus distinguimur, & quasi segregamur, duplicem habet vim. altera versatur in iis quorum est scientia, quae semper eodem modo se habent,
suntq. necessaria, aeterna, immutabilia, eius . extremuest adeptio veritatis, neque ullum alium habet sinem raltera versatur in ijs, quae aliter,atq. aliter habere se possunt, quae& ipsa in duo genera diuiduntur. alia enim proprie effici dicuntur, quorum opus remanet, atq. ad artem pertinent: alia non estici, sed agi, eorumque finis est actio, atq. haec ad prudentiam referuntur, cuius proprium est, in iis, quae pertinent ad bene, beateq. vivendum, quid expetendum, aut sugiendum sit,
intelligere.Est igitur prudentia in rebus agendis,ac fu-
33쪽
giendis rectus rationis usus et prudentemq. bonum ra tiocinatorem utilitatum dicere possumus. Consulere
aute nihil aliud est(vt initio diximus quam quid agenodum,aut fugiendum sit, inquirere,ac ratiocinari:quiqi bene in rebus agendis, aut fugiendis ratiocinatur, is bene consulit,quod proprium est prudentiae munus.Eius autem initium, ac veluti fundamentum est naturalis quaedam vis , & quasi mentis oculus, quae a Graecis dicituri atq. in alijs magis, in alijs minus elu cet, prout cuique maior, aut minor data est ad intellia
gendum indoles. lihec si ad bonum dirigitur, & longo
rerum usu excolitur, ac perficitur, inhabitum transiri quae prudentia nominatur. huic opitulantur igniculi quidam a natura dati, & quasi semina prudentiae: in celeriter coniiciendo sollertia , quae sidi et voca tur a Graecis, estq. species et cc sci tu mentis acies, ac dexteritas in iis, quae dicuntur, aut aguntur, illico percipiendis, quae oti sola appellatur: nonnulli sagacitatem nominarunti sed oticam: ad bonum semper, sa gacitas interdum ad malum flectitur: praeterea boni & moderati viri de rebus existimatio,quae Graece ' μκ dicitur. haec omnia, Ni & prudentia, & quaecisque sub actionem cadunt, in singularibus versantur. His naturae bonis Themistoclem egregie instructum Thucydides narrat: quod ab .vlla disciplina, naturae tantum vi, ac suopte ingenio,& de instantibus verissime iudicabat & de futuris callidissime coniiciebat. sed haec apud Thucydidem melius, ac pluribus.Quamquam autem ille nulla sibi doctrinae adiunxerat adiumeta,erat tamen in re publica diu, multiimq.versatus, in qua eminendi studio sic incensum legimus, ut somnum capere non posset: cumq. noctu in publico ambularet, eius rei
caussam sciscitantibus respondisse,Miltiadis trophaeis se e somno excitari . Valet igitur ad prudentiam mul-
34쪽
inultum assiduus rerum usus: quodq. a vetere poeta de sapientia dictum est, usus me genuit Pater, mater pedi perit memoria,id non minus apte de prudentia dici potest, cum ea praecipue longo, atque assiduo rerum usu paretur. qui in,iuuenibus plerumq. nullus est. eoque merito Alcibiades a Socrate ridetur: qui cum esset admodum adolescens, in concione Atheniensium de bella, de pace, deq. alijs ad rempublicam pertinentibus verba facere gestiebat, quarum rerum per aetatem usum ille nullum habebat. In primis autem in hoc genere vitandum est, ne incognita pro cognitis habeamus, ijsque temere assentiamur.nam illud, ut pleraque alia, scriptum est a Platone, diuinitus, tria esse hominum genera. unum peritorum,atque intelligentium. alterum imperitorum, & suam imperitiam agnoscentiv. neutros horum:errare, aut decipi; priores enim sua sponte intelligere: posteriores intelligentibus credere, ac dicto audientes esse. tertium esse genus eorum, qui nec intelligunt, & se scire, atq. intelligere opinantur.
atq. hunc esse errorum omnium fontem. hos omnia audere, sibi q. & alijs male consulere .hoc fere, ut dixi,adolascentibus accidi liqui in tam breui vitae spatio pauca
experti, ac propterea raro decepti, bene dei nibus existimant, eoque facile, quae volunt, credunt: ac spei pleni, putant sibi omnia successura ex animi sententiar idcirco omnia considenter & agunt, & loquuntur, nihil dubitant, omnia asseuerant. hinc ille apud poetam queritur,labi,ac ruere omnia coepisse,ubi ad rempublicam accesserint noui, stulti, adolescentuli. Itaq. maiores nostri,& ante eos Lacedaemonij,eam partem,quae reipublicae considebat, asenibus senatum appellaru r. Nec vero cum adolescentibus prudentiam de nego, continuo senibus eam tribuo. neque enim adolescen
tia erroris causa est, sed imperitia, quae plerumque il-
35쪽
lius aetatis est comes . nec raro senes inuenias puerili ingenio praeditos, ut & adolesces interdum reperitur Ante annos animumq gerens, curam q. virilem. Sed, quod plerumque fit, exponimus, Hoc vitium effugeret in volet,adhibebit ad considerandas res & tempus, de diligentiani Se pro cuius'. rei natura de re quaque iudicabit,ut certa pro certis habeat,incerta pro incertis rnec de iis, quae aliter cadere possunt,ante exitum rei quidquam tibi certi pollicebitur ; memineritq multa' necopinato accidere soleta i denique considerabit humanarum rerum inconstantiam, at q. occultas hominum voluntates, multiplicem. natura si dictumq. illud Epicharmi semper in memoria habebit, neruoSatq. aristus esse sapientiae, non temere credere. Quamuis audiem ante dictum sit, prudentiam gigni soler , ubi ad naturam usus accesserit; possunt ea tamen doctorum etiam hominum scriptis,ac lucubrationibus adiuuariae praesertim si,quae ab illis didiceris, ex umbra in solem proferas, at q. ad usum dirigas . aliter enim afficimur ijs, quae sola cogitatione assequimur, aliter ijs, quae usu percipimus, atq. agendo experimur. neq. enim i cile cuiquam , atq. haud scio an nemini contigerit quod de Lucullo Cicero scriptum reliquit cum totum iter, & nauigationem consumpsisset partim in percontando a peritis, partim rebus gestis legendis, in Asiam factum imperatorem venisse, cum esset Roma profectus rei militaris rudis . sed ut hoc magno Luculli imgenio licuerit, qui me audiet, is nec usum negliget, &praeterea quaecumq. alij longo usu deprehenderint, . ex omnis aeui memoria repetet, sibi q. sublidio & luam, di aliorum diligentiam comparabit. nam qui sola d
ctrina, aut usu solo contenti, alterutrum negli sunt, ij mihi videntur monoculi esse malle,cum viroq.li velint oculo uti possint. Igitur ua veterum monumentabi& lai
36쪽
usu quotidiano obseruanduni est, quod genus vitae quae studia sequantur,& non principum tantum & pri
uatorum hominum, pauperum q. ac diuitum , tenuiuac potentium, nobilium & ignobilium . diuersarum q. gentium, ac populorurn,sed etiam, ut Horatius praecipit, Aetatis culti . notandi sunt tibi mores. Atque ut alia praeteream, quae infinitum esset persequi,non parum ad prudentiam conseret, si quis & apud Thucydidem,& apud Liuium, alio . egregios historiaruscriptores obseruabit, quide diuersarum partium legatis pro se quisque dixerit, quibus rationibus suam quisque causam defenderit, quid a senatu, aut ab ijs, qui consilio praeerant, responsum sit, quibus rebus adducti pacem, aut inducias fecerint, aut bellum indixerint, aut societatem contraxerint , aut repudi rim: tum quae seditionum,quae bellorum ciuilium causae, aliaque huiusmodi.quae q. obseruanda diximus in ijs, quae in consilijs agitantur, eodem pertinent. De prudentia, quod ad propositum attinet, satis dictum est . deinceps de consiliarij virtute dicamus. Ac si su tiliter, & quasi summo iure agere velimus, nec virtus absq. prudentia esse potest, nec sine virtute prudentia. Etenim quicquid non temere agimus,id consulto agimus: quicquid consulto agimus, id eligimus; est enim
electio appetitio cum ratione. vi q. electio bona sit,iae. cesse est & rationem rectam esse,& appetitum bonum. appetitum autem virtus perficit, rationem prudentiai quae nihil est aliud,quam perfecta.&ad summum petaducta. ratio rerum agendarum. Cumq appetitio sit alicuius finis,consultatio eorum , quae ad finem tendunt, ut supra demonstratum est: finem bonum est eo- portet, ut consultatio recta sit, & consultationem rectavi bonum finem consequatur: quorum:alterum virtu tas, alterum piudenummunus est propnu. in Praete-
37쪽
rea virtus ornnis in mediocritate consistit,quae est i ter nimium, & parum et atq. haec mediocritas a recta
ratione, idest, a prudentia definitur, & quasi circum scribitur.igitur cui prudentia inest, quae quasi dux est
virtutum omnium,quiq. in una quaque re medium via det, huic necesse est omnes virtutes inesse.quodq. po ta cecinit, Nullum numen abest,si sit prudentia. non minus vere dixeris, Omnis adest virtus, si sit prude tia. Haec subtiliter,& vere a Peripateticis disputantur: nec fere quicquam apud illos certius, quam virtutes omnes inter se nexas esse, & iugatas. Sed haec quamquam re coniuncta sunt,ratione tamen distinguuntur: alia est enim ratio virtutis, alia prudentiae . quae nos causa primum impulit, ut virtutem a prudentia seiungeremus. Deinde non hoc loco agimus de virtute , ac prudentia omnibus numeris absoluta: nam si ad exisquisitam illam regulam exigantur, haud facile quemquam reperias virtute, ac prudentia praeditum : sed
ut vulgus alios prudentes vocat,alios fortes, alios te misti erantes, sic& nos de ijsdem loquimur oratione popuari, at q. ad communem usum accommodata, ut
Aristoteles in rhetoricis locutus est,quamuis eadem in ethicis via valde diuersa, exquisitaque tractasset. aliter enim his de rebus disputari solet ab ijs, qui eas ad usum transserunt, aliter a philosophis , ubi veritas in disputando limatur. hi nam q. absolutam cuius . rei persectam q. imaginem quaerunt: illi ad hanc resipiscientes ea tradunt, quae ad institutionem vitae communis spectare videntur.Sic& nos consiliari j virtutem Uaerimus , non eius qui nunquam fuit, sed qualis interdum oculis cerni, non animo fingi solum possit Quoniam igitur, ut huius disputationis initio demonstratum est, consiliit m e genere est corii, quae ad aliud Ieserim turicoq. eius utilitatem respicit, cui consilium
38쪽
datur. omnes autem virtutes, quibus hominum mores expoliuntur, quatenus ad alios pertinent, sub communi iustitiae nomine continentur: hinc manifestum est.
hanc in primis iustitiam in consiliario requiri hoc est
unam quamque virtutem, quatenus ad alterum refer
tur, conceditq. unicuiq. quod suum est. sic ea virtus, quae in bono, atq. laudabili diuitiarum usu versatur, quatenus ea exculti ad bene, ac liberaliter agendum sumus aptistinata liberalitas dicituri quatenus autem sic affecti nec aliena rapimus, &, quae debemus, patriae , parentibus,amicis,alijsq. tribuimus, iustitia nominatur . itidem recti in ijs, quae ad honores, aut co poris voluptates attinent,habitus, quatenus illis ornati nemini per ambitionem, aut intemperantiam initi riam facimus, ad iustitiam referuntur . eademq. ratio est virtutum omnium; omnes enim, quatenus ad alios pertinent, eodem iustitiae nomine censentur. hac iustitia qui caret, quiq. ambitione, vel auaritia, vel alia perturbatione animi obcaecatus, honoris, aut utilitatis speciem honestati, atq. ossicio anteponit, ab eo frustra fidele consilium expectes. neq. enim quibus debet consulet, sed quibus libertatem suam spe honoris, aut pecuniae mancipauit. quo vitio nihil detestabilius. tollit enim , ac funditus euertit fidem, id est, iustitiae
fundamentum,ac praecipuum vinculum humanae societatis. nam quibus fidem habeamus, si decipimur ab ijs, quos in consilium aduocauimus tecti esse ad alie, nos possumus: ab amicis,ac familiaribus(neq. enim ab inimicis consiliu petitur qua ratione caueamus Quod si ea peccata sunt animaduertenda maxime, quae difficillime prae cauentur: quae digna poena statuetur in
eos, qui virtutis, ac beneuolentiae simulatione amicos,
aut patriam,aut principem fallunt 3 Et,si depositi infamis est actio, quod minime deceat, rem tuae fidei cre-
39쪽
ditam ad usu in proprium transferre, ac derivare r qua infamia assicietur is, qui in suum commodum conuerutit non vestem, aut supellectilem, sed farram, atq. existimationem principis, non raro etiam salutem suae fidei commendatam Ab eius modi peste cum ceterlS rem .gibus, ac principibus, tum praecipue Caesari cauenm dum est, ut imperium diuturnum sit. Vt enim domum, ac navim,si fundamenta infirma sint,cito dilabi,ac rue. re necesse est:sic imperium,nisi firmissimo virtutis fui damento nitatur, diuturnum esse vix potest, praeseristiin quod non sua vi , sed consensu parentium sustine tur. videat igitur,ut consiliarios, ac ministros circum se habeat incorruptos: qui vivetum hoc negligit is sui imper ij fundamenta conuellit . Celebratur in primmis a Tacito Germanorum integritas i sed,ut idem inquit,iam , pecuniam accipere docuimus .atq. utinam
minus dociles fuissent ad hanc disciplinam. Qui vero externorum regum largitionibus corrupti rempublicam Produnt, ii mihi per inde facere videntur,ac si nam uim perforent, in qua ipsi nauigant. & prosecto magnum imminentis exiiij lignum,& quasi praesagium est, cum eiusmodi ciues rem publicam administrant. ubi namq.ad se quisque reipublicae partem Iapit, eius compaginem,quae ex partibus constat,omnino disso ui necesse est. Atheniensium respublica tamdiu fi ruit, quamdiu Miltiades, Solon, Themistocles, Aristides, Pericles, alij q. pecuniis inexpugnabiles viri suis
eam consilijs gubernarunt. ubi degusiarunt aurum regium , quo Philippus omnia castella expugnari posse dicebat, at q. etiam Pythia Philippi partibus fauere
coepit: simul eorum gloria, & libertas concidit. Externis enim libentius,quam domesticis exemplis utimur. Nam quis ignorat,virtute a maioribus partum imperium postremo auaritia, ac largitionibus corruisseedia . a ctumque
40쪽
mimque illud callidissimi Numidarum regis,urbem
venalem,&cito periturani,si emptorem inuenisset, vehit oraculum a polleris habitum e Demosthenes initio orationis, quam habuit ad populum Atheniensem de Megalopolitanorum postulatis, inuehitur in quosdam
ratores, qui cum reipublicae consulere deberent, alii Arcadum, alii Lacedaemoniorum partes ita suspici bant,&se mutuis conuicijs insectabantur, qtia si illarum essent gentium legati, non ciues Athenienses. itaque siquis, inquit,eorum notitiam non haberet, atque
illis Atticae linguae sonum adimeret, alios eorum Arcadas, alios Lacedaemonios esse putaret. Sed hoc in faece reipublicae popularis minus erat mirandunquarido etiam in hoc supremo, atque augustissimo Christia. . nae reipublicae senatu non nulli interdum reperiuntur,qui vana spe utilitatis, aut honoris illecti, non quide republica sit, sed quid ille, cui se quisque addixit, cupiat, id solum spectant, & quem nacti sunt locum des
runt,atque ab officio discedunt. Hoc & interdum accidit,& mea quidem sententia tacendum non est. na nec Iudae scelus in Evangelio retice turri & tamen neque it . te apostolorum, nec Saul prophetarum gloria minuit. Igitur si quando eius modi senatores inueniuntur: ii sibimet ipsis, non rei publicae,exitium machinantur. quippe haec ab immortali Deo instituta, quamquam eiusdem perinissit,ut vitia nostra norimus, ijsque purgemur, interdum fluctibus agitur, tamen auctoris nutu, ac prouidentia gubernatur, atque ab interitu vindicatur illi conatu plerumq. irrito scelus in se pessimum admittunt. Quod si utilitatum boni ratiocinatores essent, & vel paululum humanae prudentiae haberent,
mim quam ad honores via tam lubrica erat Iaretur, nec
Sisiphi saxiim voluerent sed quam nacti sunt Spartam,cain sibi ornandam ducerent: udeniq.& hominibus, N