Introductio in historiam Evangelii seculo 16. passim per Europam renovati doctrinæque reformatæ. Accedunt varia quibus ipsa historia illustratur, monumenta pietatis atque rei literariæ authore Daniele Gerdesio .. Danielis Gerdesii Historia reformatio

421쪽

,, benti animo perpeti velle dicebam. Ibi vero multis me eon. ,, vitiis onerant consiliarii, quod ad eorum videlicet interrogatam renuerem explicate respondere, quanquam necdum aliquid ,, ego vicissim pro mea desensione proposuissem. Verum singula ,, hic referre quum tam multa fuerint, neque attinet, nec paucisse id fieri poterit, quippe horis non minus quinque me detinueis se runt. Post demum multam disceptationem a protonotario conis ,, silii, inde ad edes D. Garnishae deduci jubeor. Postridianais luce, pro conventu rursus senatorio, ubi sistor, contendunt ,, a me ac urgent vehementer, ut fidem meam clare de sacra- se mento edisseram: respondeo dictum hac de re quantum a meis dici posset. Post deinde sermones aliquot, secedere me storisse sum jubent. Nec multo post accedunt ad me D. L fus, D. ,, E exiensis de Episcopus Immo sensis , serio soliciteque mecumis agentes, ut sacramentum confiterer, carne, sanguine di ossi-

,, bus corpus esse Christi. Tum ego D. Parro, & D. Lus di- ,, cebam, turpe dictu, id se mihi suadere, quod ipsorum con-

,, scientia aliter habere non ignoraret. Cui tum illi responden- ,, res, cupere se hoc modo Hebant, bene ut sint omnia. i Tum se mintoniensis, velle se aiebat familiarius mecum agere: Sic , ,, inquam, Iudas quum Christiam esset proditurus. Petebat tum ,, episcopus, ut seorsum me conveniret, at ego id recusabam. Curis non, inquit ille: Quia, inquam, in ore duorum aut trium stabit omne verbum, ut Dominus cap Matthaei decimo octa- ,, vo, & Paulus secundae ad Cor. xi II. Inde coepit rursum in se cellarius meum de sacriamento judicium rimari, quem ego se iterum, quousque in utramque partem Claudicaret, rogabam. - Illud, inquit, ubinam habest Tertio, inquam, Reg. xvi Ir. se Moxque discedente illo, dixit episcopus, me combustum iri.,, Cui rursus, Evolvi, inquam, ac revolvi Scripturas omnes, is nunquam tamen hactenus comperire licuit Christum aut Apo- ,, stolos quenquam dedisse neci. Age, age, Dominus vos mi- nasque vestras eludet ac enervabit. Pal. II. Postquam vero se inde concedere me jusserunt, advenit ad me doctor Coris, dcis doctor Robinsonus. In summa inter nos convenire satis nonis potuit. Moxque illi scriptum quoddam de sacramento com

422쪽

is cinnabant, hortantes ut manu ei subscriberem, quod ego ta- A men renuebam. Post id die sequente Dominico graviter periis culoseque aegrotabam, nihil minus quam de salute sperans. Ea-

,, que causa expetebam mihi adduci Lalamerum ut convenirem: ,, minime tamen concedubatur. Demum in summo aegritudinisse periculo in carcerem Neopylum traduci jussa sum, usque adeo is ex infirmitate languens, ut nunquem aeque graves in vita do-- lores senserim. Dominus te in veri cognitione corroboret. Ora, is ora, iterum atque iterum Ora. ,,

Neque autem haec, neque alia ejus vel scripta vel dicta praeclara a) vel suffaminare inimicorum consilia, vel Regis iram avertere, vel obicem ponere poterant quo minus ad ignem condemnara, supremum lubiret supplicium: Dicto igitur supplicii die, in forum equinum producitur, sella quidem fulta, quoniam pedibus ipsa incedere prae tormentis haud potuit: Sic igitor ad

Palum perventum est, ubi catena ferrea per medium reducta corpus affixam tenebat. Praeparatis jam rebus, quae ad incendium pertinerent b , tandem ei allatae regis literae, quae veniam revocaturae vitamque osserrem, proponebantur, quas illa tantum abest, ut amplecteretur, ut ne aspicere quidem sustineret: Adhibebatur & Shaxtonus, qui, publice cum recantasset, simul Beipsam reflectere ad suam levitatem longa oratione satagebat , cui non minus sortiter illa tamen reclamabat: Sicque tot exercita molestiis, tot periuncta tormentis, finito longo agonum cursu, sacra Dci victima flammis circumdata obdormivit in Domino R. is 6. singularis constantiae vel laudem relinquens posteris, quam admirari possent, vel exemplum, quod debeant imitari. Erant in eodem rogo cum illa impositi pariterque exusti Nicolaus Beonianus c quidam ex comitatu Salopicnsi Sacerdos:

a Horum quaedam, ex quibus & ingenii vigor, & doctrinae puritas &fidei constantia usque ad extremum vitae halitum imperterrita, colligi potest, a Joh. FOXO Commentariis rerum gestarum sunt inserta, & a Joh. CRI

423쪽

im HISTORIA EVANGELII A. tras.

Iohannes Adamus vestiarius & Iohannes Lacellas, Uir & genere& virtute nobilis, tum etiam ex aula & familia Henrici Regis. idem ille sa), qui Reginae Catharinae Houmarthae libidines primus detexerat, eaque propter Pontificiis exosus, His omnibus qui vitae potius, quam bonae conscientiae jacturam facere malebant, non infeliciter accidebat, quod in communione Annae Αs-hewae supplicio assicerentur, siquidem hujus exemplo ac oratio ne animati b , viri licet per se & fortes & alacres, etiam majoris consolationis robur accipiebant, verbisque illius pariter atque exemplo ad intrepidam constantiam di omnem exuendam formidinem incitati, mortem Oppetierunt.

s. CXII. Neque id satis habuerunt, qui istic Romanarum partium erant Duces. Nam ea occasione spem scὶ denuo perdendi & opprimendi Archiepiscop Cantuariensis haud exiguam sibi fecerant. Apud Regem enim jactabant, is frustra punitiis plebejos, nec unquam extinctum ira damnatam Haeresin, quamis diu praecipuus illius Fautor & Adjutor non superesset modo, sed & in maxima dienatione ageret. , At Henricus, qui am plissimam de optima Cnanmeri nde, & vera animi integritate

opinionem conceperat, etiam tum eum incolumem, ringeniihius inimicis praestitit. Rem omnem enarrat ex Parheri Antiquitatinus

Britannicis in Vita Cranmeri, BURNETUS, Accusatum sci licet denuo Cranmerum, atque id jam a Rege fuisse obtentum, ut si

causae satis graves adversus ipsum afferrentur, in Turrim theg ouver conjiceretur , Tum vero Regem ejus conspiraticinis novae rationem omnem Cranmero aperuisse, ipsique, cujus integritati alioquin facile insidias struere potuissent adversarii, sa- si luberrimum dedisse consilium, ut equidem in Senatum citatus,, compareat, atque non tam ad objecta crimina respondeat, quam is potius provocet ad Muneris Sc Ossicii sui dignitatem , qui cum se ipse Supremi Consilii membrum esset, non e vestigio ita ad car- ,, cerem ut pertrahendus, ubi vel maxime rerum quarundam acin

424쪽

is cusaretur, Esse enim cum maxime justum & aequum ut eadem

,, saltem ratione secum agerent, qua ipsi in pari casu constituti,, cuperent ut cum ipsis ageretur, utque adeo prius in re tanti mo- menti explorarent omnia, sibique respondendi copiam facerent, ,, quam ad carcerem pertraherent: - id si rccusarent, tum ipsi provocandum esse monebat Rex, ad Regem, qui vel ea propter consilio tum interesse nollet; si vel ita tergiversarentur, dato

ipsi de digito suo annulo sigillari, hunc ut ipsis in Regii favoris

signum ostenderet, imperat, eumque ita probe instructum a se dimittit: Neque sane horum quidpiam negligere Cranmerus: Is enim, cum summo mane M in jus vocaretur, nullo amplius

metu perterritus Comparebat, neque tamen 1tatim intra Curiam intromittebatur, sed in Aulae atrio constitutus linquebatur; Id, cum Regis Medicus Cranmeri fautor dc amicus animadverteret, indignabundus is statim adire Regem, atque ,, nunquam se vidisseis ait quicquam magis inusitatum, Regni Primatem ante Curia: λ- seres inter famulitia constitutum; ,, Rex itatim per nuncium, ut eum intromittant, imperat, Tum vero hostes ejus de sparsis adversus ipsum rumoribus multa reserunt, & quam una cum sacellanis suis cunctarum in Ecclesia Anglicana haeresium auctor habe tur atque fautore Cranmerus illis fidenter respondet, ea quae a Rege edoctus erat, Consiliarii in accusatione persistunt. Archia episcopus se dolere profitetur, quod in re tanti momenti, praecipiti adeo consilio secum agere velint ii, quorum socius tamen erat atque collega, ut ab illis provocare cogatur ad Regem, cujus sigillarem simul ostendit annulum : arrhabonem voluntatis ac favoris regii. Attoniti omnes, ad Regem se conserunt, qui rei indignitate commotus, eos acriter objurgare, atque interposio juramento testari, se fideliorem non habere, nec sibi cariorem, , ministrum quam Archiepiscopum b), neque se passurum unquam, ,, ut huic tanta tamque iniqua injiceretur molestia, quin potius esse graviter animadversurum in eos, qui vel vi vel arte tale,, quid molirentur, ,, Sic igitur servatus a Rege, supplicium quod ipsi parabant inimici, evasit Cranmerus:

425쪽

CXIII. Majore autem cum periculo conflictata est Regina, Catharisia PARRIA : Cum enim, Rex sui erat morosi dc iracundi ingenii, quod malum per aetatem ingravescentem & per Corporis Ohesi variisque doloribus allecti impotentiam auctum, ac adulationibus ita penitus corruptum erat, ut contradicentem neminem fer

ret) indignaretur, quod studiosius a) causam Protestantium apud se in sermonibus saepe ageret, idque certo quodam tempore, cum Regina a Rege nonnihil offenso discessisset, Wintoniensi Episcopo declararet; Is protinus, ne hanc elabi sibi pateretur occasionem perdendi& opprimendi si pote Catharinam, Resormatorum partibus addictiorem, confestim id agere cum Cancellario, nec quicquam

mittere eorum quae animum Regis jam exulceratum adversus Reginam inflammare magis possent ec exacerbare, Congestis admodum variis in eam criminibus, ,, quod v. g. summa fautrix fu- isset atque patrona Annae Ashema: b), modo ob Haeresin exustae quod ejus Paratus aulicus, atqueFoeminae Nobiles, quae Reginaeis erant a cubiculo, non minores essent haereticorum lautrices, quod ,, Regina pariter atque ejus pedissequae etiamnum haereticos so- ,, veant libros, quodque adeo non tantum haereseos, velum etiam ,, perfidiae possent accusari etsim. ,, Certe eousque res protracta

est, ut jam articulis adversus ipsam sormatis& a Rege signatis, in maximo vitae versaretur periculo, parumque abesset, quin in Turrim, dato jam imperio, & suscriptionis auctoritate firmato, fuisset conjecta: At vero, ne id tamen in sempiternum Henrici opprobrium fieret, divina cavit Providentia. Cum enim Cancellarius ex improviso Scriptum illud Regis manu notatum d sinu, in quem id reconderat, perdidisset sc , a quodam Reginae amico illud sublatum, Reginae fuit traditum.

Quaenam vero tum Reginae, Regis manum intuenti, mens suerit, facile conjici potest: interea tamen, animum non abjicere nec morari, quin ultro potius adire Maritum, ejusque effrenatos iminpetus si fieri posset moderari, atque occasionem, quam ille mox dabat,

426쪽

dabat, arripere de controversiis religiosis agendi s Quando inter alia respondisse sertur Renina 3 ,, Mulierem in prima re- ,, rum creatione Uiro fuisse subiectam, ac quoniam vir creatri. se fuisset ad imaginem Dei, mulier autem ad imaginem viri, ,, ideo conveniens esse, ut viri instruant uxores suas, uxores,, vero decere, ut a viris discant 3 sibi autem prae ceteris, ut a se Rege insigni eruditione ac prudentia praedito, erudiatur opus se esse: se Non se per sanctam Mariam, inquit Rex, Pu es insignis Doctor, tu apta es ad me erudiendum, nec indiges ut a me inis siluaris: Respondet Regina, ,, nunc demum se animadvertere, , , quod libertas qua saepe in familiari colloquio suerat usa, in is malam sumatur partem, cum tamen non alio id secerit consi- lio, quam partim, ut tempus terendo dolores Regis mitigaret, , , partim ut ab ipso erudiretur, a quo se jam quam plurima di-

,, dicisse a , grata profitebatur, ,, Ad quae, Rex, Haec I ita

se habent, nos sumus reconciliati, Protinusque eam amplexus, cum constantis amoris pollicitatione eam in pristinam recepit gratiam :Postridie igitur, cum ignarus animi in Rege mutati Cancellarius, qui praecipuus fuerat in Regina insimulanda Gardinerio adjutor, cum XL praetorianis advenisset, ut eam in Turrim abduceret; Rex tum sorte cum Regina, quam ad se venire jus serat, in horto obambulans, ubi Cancellarium cum suis adventanis rem videt, paulo se a Regina proripere, atque hominem adire, quem indignabundus ita increpuit, ut etiam post verborum quorundam reciprocationem auditus fuerit dicere; Nequam, sti te b), bestia, sicque pudore suffusum cum jurgio atque conviciis rejectum e conspectu suo discedere jussit; Innocentem vero Reginam, Regis iram quodammodo sedare conantem monuit, non esse, quod pro Cancellario intercederet; Ut non sine provido Numine tum, a summo, quod imminebat periculo, liberata suerit atque conservata Regina, elusis adversariorum, atque paene in ipsorum capita redundantibus consiliis. Certe Gardinerius ab eo tempore in conspectum Regis venire non est ausus, atque a Consiliarii dignitate remotus, nunquam,

427쪽

praecipuum illorum , clyi Romgnas tuebantur cerimonias . tari uis Filium Comitem Surreum, deIonvit mox ultima Regis saevitia 1 Suraeus ille altos spiritus pectore conditos gerebat, seque init,lentius dc arrogantius ςsserebat, gravissimumque in Seymou' prios conceperat odium, quod cum bello in Flandria b) contra Gallps praeiel in sui sci, atque ex sententis Henrici minus selia citer rem gereici succesibrem acceperat Seymourium. Invis,

nissime id tuler x, in in s aliquando suspiciosis verbis jactav at in ipium t gem, ut serubal , certe iram in Seymouri mani se itu deflue r ver i indiciis: CreocMUr radii un pQst mortem Rmis sco, quae in silogulosset e Miles, propter immodic3m Corporis pinguedinem, di viruleotam inflammationem io crure herpetis expectabatur, majora privato meditari. Ergo bis talibus pirxtextibus arreptus ec die xix. Ianuarii is T. juxta Anglos c pitu est truncatus. d)Pater sus t s Per urier P O imos RNis, ei Mn diligenter ac feliciter in rebus etiam maximi momenti, & inprimis in causa contra Pontificem, Ilast ab emendatis sacris esset alienissimus,

inservierat.

Et tamen, licet o nia tentasset ad servandam sibi vitam, e lque grati* c iam, rςMM so omnium quae volebant inimici, suci ςhirographo ςoni us esset, nihilominus d mnatus suit sol enniriter a Partamento , i diesque suppligit jam constitutu erat. Sed REX eadem nocte, quae diem illum antevertebat, die quin-.to scilicet Kalendarum Februarii defccit, & fatalem multis ossi 'it animai r aetatis ahno s6. Regni η8. sicqυς omne imperium Filio reliquit unico, EDUARDU sexto, cujus in Resormatio nem, M purioris doctrinae pariter atque disciplinae. reitauratio-

428쪽

uem, menta suerunt in mortalia, atque omni laude maiora. Qualde re, ut carptim quαdam adhuc reteramus, operae audicamus

pretium.

f. CXΙU. Moriens scit. Henricus, EDU ARDO, puero novenni ex Seymouria suscepto, tutores testamento dederat sedecim, atque in iis Eduardum Hersordiae. Comitem Seymouriae se trem, Edu-ardi avunculum, quem paulo ante Ducem So-srahensem creaverat, Virum probum dc fidum saὶ, & cui a reliquis tutoribus is honor est habitus, ut, cum summa potcstas penes eum esset, ac Regni Proiector vocaretur, ad quem, interea dum Rex minoren crat, Legati e3teraium gentium sua desideria rescr-

Hic, quod emcndatam doctrinam amplecteretur h , auctor fuit Eduardo Regi, ut statum Religionis in Anglia immutaret administro Thoma Craia mero Archiepiscopo Cantuariensi , Neque sane Rex i' mora erat, quippe qui supra talem tortunam-Τue, j.im tum non solum bonas artes edoctus, verum etiam Re oi mutae religionis praeceptis imbutus crat, quae summa cum fide indiderat Richaidus Coxius sc) Vir Doctrina di vitae sanctistate celeberrimus, dc ςui Juventus ejus erat concredita: Nec adeo mirum, quod is jam dic 7. Februarii is47. is46. juxta Anglos novo initiumento, ranmqro pro Archi- Episcopat continugilone sigii tu, inter alὶμ demandarex, uti tui'ne ossiuium suum ivxta ιvangelii norniam di pCragςrςt, neminem v*s9,0dighum

ad sacrum ordinem admitteret, huc addita clausula, se Nam ut ,, maxime com Pertum cognitumque habemus morum omnium dc ,, maxime Christianae religionis corruptelam, a malis pastoribus se in populum emanasse, sic & veram Christi religionem vitae ,, que & morum emendationem a bonis pastoribus iterum d

,, lectis & assumtis in integrum restitutum iri halia dubie spe-

429쪽

Equidem Protector jam inde a principio aemulum habebat Canis Collarium, Comitem Southamptonium sa), qui & ipse inter Tutores Regis ab Henrico erat nominatus, sed, quanto magis ille Romanis lacris favebat, tanto magis Protector palam Emendata fovebat, dc tanto arctius se Archiepiscopo Cantuariensii jungebat, Ut horum auctoritate ac ductu potissimum, quidquid supererat in sacris emendandum, magnis & citatis passibus, sed

Per partes tamen, Consummatum tandem fuerit,

Suntque adeo jam primo Regiminis anno, abronati penitus atque antiquati, sex illi Articuli b) famosissimi ab Henrico Patre, in Resormationis ulterioris obicem & offensionis lapidem positi, Deinde & Secunda: Reformationis liber, Edicto publico sublatus est, una cum omnibus Henrici Regis de Religione decretis : Inter quae & duo erant contra Lollardos quo nomine isthic appellabantur olim, qui Wiclefi, dein etiam, qui Lutheri doctrinam sequebantur) quippe quae dc eodem illo Edicto penitus obliterabantur. iNeque id tantummodo, sed & Imagines, quae quid offensae praebebant, templis ejectae, & quae in parietibus erant depictae sunt abolitae, substitutis sc) in ipsorum locum Dictis quibusdam Sacric Scripturae, quibus dc doctrina purior &disciplina sanctior commendaliatur. Quid Z quod etiam Crucifixi imago eundem sortita fuerit exitum, in cujus locum varia tum Regis appenderunt insignia d , circa quae varios etiam Bibliorum locos scrip

serunt.

Pompae sacrorum circa templa prohibitae. Homiliae idoneae

430쪽

Eeclesiis datae. Q Erasmiana Novi Testamenti Paraphrasis in Anglicum versa sermonem b), & simul cum Libris divinis in

aedes sacras singulis in paroeciis reponi jussa. Quin & sanxit Partamentum, ut pariter omnes, etiam Laici, Eucharistiam lub vino aeque ac pane sc) perciperent , Missas au-.tem privatas omnes d) ab levit, eaque omnia decrevit, non ut Regi Puero, aut Protectori, se accommodaret, sed sua sponte, dc quasi certatim inter se, utrumque Populi Concilium. Equidem Gardinerus & Bonnerus his omnibus palam obsistere, re ille quidem majore, quam unquam alias, constantia causam suae religionis tunc agere, atque acerrime contendere, nihil .ex iis quae Henricus sanxerat, quaeque veterem concernerent religionem , mutari aut novari debere se , dum minor natu Rex esset, sed fuerunt irrita tum ejus conamina, tametsi Regis Soror, Maria, Catharinae Arragoniae Filia, suam quoque interponeret auctoritatem ac haud parum Reformationi obniteretur, eamque impedire conaretur.

P .ll. c. q. p. 326. qui refert, quam summa cura ac diligentia eas confecerint, Craiunerus, Lati merus ac Rid laeus, spectatae eruditionis viri, quam que breves hi sermo:ies, tum in Ecclesiis fuerint lecti, cum, ineunte Reformatione, ubi vis fere propter Doctorum Theologorum paucitatem deficiebant ministri, quibus munus concit natorium tuto Credi poterat Atque haec quidem de primo Homiliarum libro. At verti temporibus Elisabethae Reginae, accellit alter Homiliarum liber, de quo plura in articu lis XXXIX. Consessionis Eccles Anglicanae, artic. XXXV. ubi & ea

rum nomina atque rubricae brevibus recensentur.

b) eonD STRYPE Memorials Eccles T. II. p. 18. seq. qui ct annotat. Mariam Regis Sororem, licet catholicissimam, tamen operam contulisse ad hanc versionem concinnandam, eamque totum Johannis Evangelium transtulisse. Nam & Catharinam Parriam, Reginain vaduam ea de re sua communicasse consilia cum Maria, liquet ex Epistola, quam idem ille nobis conservavit STRYPIUS in Append. Tom. II. p. 32. unde eam Documentis nostris inseruimus Num. XXXIX. e) BURNET. l. c. fol. 27. STRYP. l. c. c. 8. sol. 6 I. r

d) BURNET. l. c. mi. 28. e Quam vero inprimis adversus destructionem imaginum varia prointulerit argumenta Gardinerus patet ex BURNET. l. c. lal. 8.Diuitigoo by Gorale