Symbolae litterariae opuscula varia philologica scientifica antiquaria signa lapides numismata gemmas et monumenta Medii Aevi nunc primum edita complectentes volumen primum decimum

201쪽

i78 DE Mi TRATO CApi TR sunt, illum , qui sequitur numero So. adnectenduin esse ; unde & sensus bene cohaeret, & qui inde sequuntur versus Hegantiorem, ac politiorem stilum Lactantio dignum redolent , in hunc Plane modum ἔ

ui quis ades , mediique subis in limina tempti ,

Hecte genu , LicNvMQvE CRUCis venerabile adora. c. Rebilis Qui adcurate intrusos versus cum reliquis conferre voluerit, videbit, quantam a reliquis differant plane politissimis, nec pinguem harbariem redolentibus , Praeterea versus illi additi, in quibus Cis RisTus in C Ruc E adfixus loquitur, maxime recedunt,& alieni sunt a prisco Ecclesiae ritu, in qua quarto praesertim seculo CRux Do Mi NiCA , vel AGNus sub CRuc , vel in Ara tanquam Occisus, non Vero humana specie sulpensus, & clavis sum xus Fidelium adorationi exponi solebat; nam ipsi Fideles C Ruc EM spectantes, & colentes, ipsum CR vCiFiXVM mente statim recogitabant. Non desunt etiam alii Scriptores, qui longe vetustiores volunt C RuciFixi Imagines, & adserunt loca Sanctorum Patrum, prae insertim Tertulliani, quae quum obscura interdum sint, haud mirum, si & iidem Interpretes , dum eXPlicant, quae non intelligunt, hallucinentur, Illud doctis Viris, qui aeternam Urbem hodie mirifice ornant, & scriptis illustrant, expendendum relinquo , quod ex vetere traditione Franciscus Maria Torrigitis Romanus , in libro inscripto : Li Sacri Trosei Roman/ Cap. xv. pag. 96. atque e X Pari- Cirolo , S monumentis sacrae lustrationis Ecclesiae S. Mariae Transtiberim memorat, quod in ea

202쪽

tur , adloquuta es . IV. Illud etiam pluribus inspectis antiquis monumentis observavi, Ipsu M CnuisTu M in C Ruc E suspensum, non tanquam mortuum clausis oculis , sed tanquam Vivum iisdem apertis . ac paene loquentem primum eXpressum fuisse. Serius, ut coniicio, mos invaluit, ut caput eius spinis coronatum eXhiberetur . Nam in non paucis, quas vidi, & nonnullae quae apud me exstant picturae, & sculpturae , quae circa Teculum Xus. & xiv. factae Videntur , in his I Esu Cllucipixi Domini Nostri caput spinea corona circumdatum non conspicitur. Iam superius adnotavi eius oculos in sculpturis e gemmis repositos esse. Antequam vero C Rucifixi Imagines in Ecclesiis, in Altari, ac sacra Mensa exponi coeperunt, Sanctissimos Antistites. praeparasse , ac disposuisse Fideles crediderim, dum apud eos concionarentur , ne ab eius effgie abhorrerent. Id colligo ex Sermonibus S. Maximi Taurinensis. Episcopi., qui floruit saeculo Christianae Aerae quincto , quem quidem

Eruditi non pauci ultra ann. Chr. cccc I. XV. . Vixisse putant, ut Observat eximius M AsiLLO Nivs Muset Italici Tom. r. in Praefatione ad eius Homilias pag. s'.& Celeberrimus ΜvRATO Rivs , qui eius Sermone Sin lucem protulit ex Codice Ambrosianae Bibliothecae Tom. V. inter Anecdota . Pauca licet decerpere ex eius Sermonibus de Paschate, quibus ea, quae iam superius. eXpendenda proposui, per spicue confirmari videntur . Sermone v a. hae Chabet : Auctor itaque vitae nostra conditione es mortuus , ut nos illius privilegio viveremus .

203쪽

x o DE MiTRATO CAp ITECustis Tu M foedaret , sed si Sacramento CA RisTiCstv x nosrae fieret in signe victoriae . Denique nos omnes , qui CHRisTi confessone gaudemus , CRucis signaculo gloriemur . Neque vero Chrsia

na quis potes militia censeri , nis fideli manu

Vexillum erexerit C stv CIFixi . Ob hanc CR Vcis moristem , scut legitur , exaltavit Omnipotens CHRI-sTu M suum , Nomenque illi su per omne nomen dedit . Dedit illi Nomen super omne Nomen , cum

ditioni , potestatique eius carisia tradidit, Mundum , ἐπ Inferna fisbiecit . ut ait ipse Salvator .

Omnia mihi trarita sunt a Patre meo in caelo , ct in terra. Et in Sermone I x. de Paschate ' Rident Gentes quod, Cruci us es Crisus , non intendentes , quia per Crucem illius mundus intremuit,

etc. ct nos veneremur CRVCiFiXvM , ut mereamur eum videre Tegnantem . Elegit enim mori , non ut

illum sebi vindicaret Infernus, sed ut mortuos a

mortuis liberaret . Plura hic adferri possent de cultu, atque adoratione Imaginis , Uultus, & Iconis CHRisaei Salvatoris, in Ecclesia tum Orientali, tum occidentali, si alia observanda non superes sunt. Complura adserunt exempla prae laudati praestantissimi Praesules GEORGius loco citato, & BoTTAstius in Tomo II. ROInae Subterraneae , V. Illud breviter notandum , nec silentio praetereundum videtur , quod quemadmodum prima vi Christiani Sacratissimum CHRIsaei Monogramma exaltare, ac sublimiore in loco, veluti in throno,& maiestatis sede extollere consueverunt ; ita etiam CR vcEM Domini omnibus divinis honoribus adsecerunt , ac in fastigiis Ecclesiarum, & Arcuum Triumphalium , supra Altaria extulerunt . atque elevarunt, ut Omnes adspicientes praeseri

204쪽

Igsu Cir isTi Ci VcIFIXI IS tissimum salutis ν vitae, & pacis aeternae Praes dium, & advertus tartareos hostes scutum in e pugnabile obtinerent . Sancti Patres , ut ostenderent quantae dignitatis & gloriae esset C V-CEM gerere, & salutare, hoc Signum ubique ad hi buere : illud in Custisaei vertice , in eiuS nimbυ , si ve diademate , & quidem rutilantibus gemetrat, distinctum, in eius pectore, in manibus , iisduiri

etiam velatis ab eo teneri voluerunt , exprimendum , que curarunt. Nullum in Ecclesia mysterium, nullum Sacramentum , nullum vas , nullae vestes, nullin

ornatas sine CRvcE , & ipsi Ecclesiarum parietes , sa stigia ianuarum ingressus C stuc E insigniti, ac decora: ubique in vetastis iam editis monumentis spectar: tur , & apud Scriptores memorantur. Frequenter etiam in vetustis primorum Christianorum sepia: Cris cernitur Panis EucharisticusCruce signatus in hunc modum: quo symbolo Ecclesiae Fideliti. ii unitas , unum Baptisma, communio Sanctorum , unaque Fides mentium, & pietas actionum hoc Vm-tatis ineffabili Sacramento , ut mihi verisimile est ,

designatur. Inde mos , praesertim EX EO tem C. re , quo Sanctissima Domini Cllux inventa est et . no cccXXVI. Obtinuit, ut maxima cum Pompa supplicationibus cum candelabris, cereis , & D-.bus deserretur, & quotannis etiam balsamo inuq geretur . Praeclarum huius ritus testimoniuin a.

fert Celeb. Mabillonius ex Libro Ioannis Diaco ni de Ecclesia Lateranens, in Appendice Ordi P ,

Romani num. XI v. pag. 372. in Tomo II. Mi ' :Italici; quod arbitror Lectori Flagiophilo per i tuin fore, si adseram : In Sacro Palatio esdam S. Laurentii oratorium , in quo trio DN Q .sima computantur Altaria . Primum in arca c

pres a , quam Leo Papa IlI. condidiι , trcs i

205쪽

psae sunt . In una es CRux de auro purissimo adornata gemmis , or lapidibus prerito sis , id es,hγacinthis, ct smaragdis, ct promis . In media Cave g est umbilicus Domini Nosri l Esu CustisΥi :ct desuper es inuncta balsamo , ct singulis annis

eadem unctio renovatur, quando Dominus Papa

cum cardinalibus facit Processionem io Exaltatione Sanctae Caucis ab ipsa Ecclesa Sancti Laurentii in Basilicam Salvatoris , quae adpellatur Confantiniana . Et in alia capsa argentea , ct desturata cum hisoriis es Citvx de limatio δε- picta, ct intra capsam illam est Cavx Domini seri Irsv CustisTi : θ in tertia capsa , quae est argentea , sunt fandalia , idest caleeamenta Domini Nostri IEsu Custis Ti . M iterum ibi alia capsi deaurata, ubi es de Ligno illo Sanctae CRvc.-. quam Eractius devicto Chosroe secum tulit de Perside θρ. Exstat in meo Museo, paucis ab hine

mensibus adquisita arcula lamellis aereis inauraris tecta, picturis encausticis, sacrisque imaginibusCHRisTI CRuci Fixi quatuor cum clavis , & Evana, gelistarum sacris symbolicis Animalibus undique ornata , quam alibi proferam , quum de Hierothecis Ecclesiae vetustis erit sermo , in qua pretiosae Caucis vivificum Lignum cum Sanctorum Lipsanis reconditum fui sie adparet; nam in dextro later ostiolum est, quod aperitur, & clavi etiam clauditur a VI. FIaec & alia pervetusta Monumenra, praesertim vero Diptycha ex ebore, in quibus Christi Passio, idemque Crucifixus exstanti parumper opere sculptus est , ansain mihi opinandi dederunt, CHRISTI CRvcipi vi IMAGiNEs non fuitIe primitus ex integro anaglypho opere fabrefactas, sed in Crucibus vel

206쪽

IEsu CustisTi CucipiXi I 83 vel aureis vel argenteis, vel etiam e X aere inaurato, lineari dumtaxat caelatura, ut vulgo dicimus di Irayto , expressas fuisse ; quod etiam superius animadvertebam . His, ligneis in Crucibus succedunt picturae, in quibus ad vivum coloribus expressus cernitur Redemptor noster in patibulo suspensus ,

capite Ornato nimbo inaurato, & non parum a Crucis planitie promittente atque elevato, vela

tis post umbiculum ad genua usque prolixiore

panno pudendis. & utroque femore ι manibus pedibusque singulis perforatis, cuius aliquot Icones adhuc Florentiae spectantur, & saeculo tum X. XI.& XII pictae creduntur , qualis illa CR Vci Fixi Imago , quae Sanctissimo viro IOANNi GVALBERTO caput flexit, ut veniam ab eo hosti datam die Parasceves probaret, de qua non pauca notatu diis gna adtuli in Tom. III. Inscriptionum ant. Etruriae Urbium pag. 34s. quemadmodum etiam & altera eidem paene similis. quae in meis aedibus spectatur, quam olim fuisse cultam in Florentina Cathedrali Ecclesia ex inventis nuper documentis mihi constat . Hanc neglectam ab antiquitatem ,

& squalore obsitam mihi petenti dono dedit Illustrisis. Aemilius Eques Lucius , quaeque e X DO-mo Aedilium eiusdem Ecclesiae apud me migraVitis

Exstant etiam in Museo meo duae ex aere Cruces

Stationales, quarum altera, quatuor tantum in utra

que parte orbiculis sve clypeolis ornata est , &in his caelatae sunt Imagines symbolicae quatuor Evangelistarum , nec non Angelorum , & Mariae Virginis , & S. Ioannis Ap. & Evang. in altera Vero Praeter Imagines hasce in Cruce graphio in scalptas est IEsus C Ruci pixus . Sequioribus saeculis facile

saeculo XIII. & XIV. super hanc ipsam Imaginem adpositus fuit integro opere anaglypho DO-

Μ 4 minus

207쪽

minus noster C Ruci pixus , qui ex ea a me abstractas apuo me seorsim servatur. Haec memorare non abs re visum est, ut probarem SS. Patrum auctoritatibus , & Monumentis ipsis , sensim in Ecclesia apud Fideles introductam fuisse Caucis iXi Imaginem , quum apud primaevos Christianos Pastor Bonus, Agnus Immaculatus, Crux ipsa simplex & nuda, mox gemmis pretiosissimis, coronis , floribus, columbis , et palmis ornata , rubro coinlore tincta, uti superius ostendimus, totius mundi Redemptorem in Cruce suspensum, & pro nostra salute passum, ac mortuum referro t.

VII. Sed hoc in loco, ubi agendum superest

de publica , ac solemni IEsv CHRiTi Cauci Pi Ni in Ecclesiis expossitione , & adoratione, illud ob servandum est , primum Redemptoris Imaginem in Cruce suspensi propositam fuisse Fidelibus adoraridam non in humilibus , sed in augustioribus basili- Carum locis, nempe in triumphalibus Arcubus, in Αbsidibus, in Tibunalibus, in Thronis , in fastigiis . ac magnificis sedibus, atque in vertice Ci-horiorum . Ciboria columnis quatuor sustinebantur: inter has vero positae erant transversae vir gae ferreae Cum Catenulis , e quibus vela & Cortinae pendebant, quibus Altare circumdabatur , et obumbrabatur. Huiuimodi catenularum reliquiae

in vetustioribus Vrbis Basilicis a doctis Viris observatae sunt, praesertim ad Altare S. Mariae in Cosmedin ; sed Cthoria omnium vetustissima , de quibus luculenter agit Praestantissimus Praesul BOTTA-llivs in Roma subterranea, Tom. I. pag. 2Io. Paul- Iatim ac sensim sequioribus saeculis in desuetudinem abiere. In Vitis Pontificum TOm. I. pag. 388. a Celeberrimo Praesule Blanc Linio editis, et inlustra-

208쪽

IEsu Custisaei CRuci Fixi I8s lustratis, haec ad rem nostram de LEONE III. qui electus est Pontifex Maximus anno Christi

ctus , venerabilis, ct almiscus Pontifex, fecit in Basilica B. Petri Apostoli nutritoris fui, iN ME-

Dio BAsiLIcAE , Crucisxum ex argento purismo , pensantem libras septuaginta st duas . Alteram C Ruci Fixi Imaginem ex argento fecit in Basilica D.

Pauli. Sacras Imagines obiter adnotare lubet etiam ex cera pictas , ex auctoritate S. Ioannis Chry-sostomi, quam adfert Epiphanius Diaconus in VII. Synodo . Ego ex cera fusam amo picturam pietatis ergo factam . Haec circa tempora mos inolevit, duravitque usque etiam ad sequiora , az fere ad aetatem nostram , ut veneranda Christi

Mysteria , Gesta , Vita , Passio, Resurrectio, in eae inlum Ascensio, in sacris vestibus acu, vel textili

opere, adiectis pretiosis gemmis ac margaritis, pingerentur, atque tum in iisdem facerdotalibus vestibus , tum etiam in velis Altarium Historiae ex veteri, ac novo Testamento desumtae , & Imagines , & gesta Sanctorum exprimerenim , eodem que fere tempore non tantum in vestibus sacris verum etiam in ianuis, & valvis aheneis Ecclesiarum , quarum iconas exhibet Clampinius , di Florentiae & Pisis non pauca exempla, quae adhu perennant, spectantur. De his frequens mentio in

Pontificum Vitis penes Clarissimos Praesules Blanchinium & Vignotium , & apud Cl. Praesulem Georgium in praelaro opere de Liturgia Pontificis Maximi , ubi praesertim de Sacris Pontificalibus Vestibus agitur, atque etiam apud Boldettium , Malios Veterum Sacrorum Monumentorum & Litur giarum Interpretes. Primum vero CRUCEs Sacrarum dumtaxat Vestium ornamenta faere , qua etiam

209쪽

186 DE Mi TRATO CAPITEhtiam in toto Pontificis Maximi sacro amictu adhue retinentur, ipsique Reges ac Reginae cruciferis vestibus induti in publicum procedere maxime gloriati sunt, ut supra monebam pag. I 63. Frequens spectatur Signi adorandae C Rucis usus in Eccle- sis; & adhuc ab ipsa earum dedicatione sculptae

vel pictae ex rubro colore Cruces Dominicae iri parietibus exhibentur quidem aurea corona, vel picto circulo coronatae , quod e divinis mysteriis apud nos aeternae salutis , ac vitae symbolum sint, docente Iustino Martyre in fine Apologiae ad Antoninum Augustum , quem Vide , atque una etiam teste Rufino , Socrate , de Sozomeno , quos Citat Palaeotus de Sacra Sindone num. II. & Gretserus Lib. I. de Cruce Cap. s I. CRuci sacra emblemata, & Historiae successerunt. Sed de his satis. S. Leo IV. ornamentis pretiosis C stvCEM exhi-

stat ex praelaudato Blanchiniano opere de Vitis Pontificum : Fecit etiam idem Beatissimus praeses post depredationem Saracenorum in Ecclesia Beati Petri Apostoli CRvcipixvM mirae magnitudinis , constructum cum gemmis bacinthinis, de argento purissmo deauratum, pensantem libras septuaginta , ct alias gemmas albas septem forte legendum alabandinas ) maiorem unam . Demum , quae de Sergio III. Pontifice Maximo memorantur ab Ioanne Diacono Libro de Ecclesiia Lateranensi penes Mabillonium in Appendice ordinis Romani Pag. 6 T s. silentio praetereunda non sunt. Fecit

inquit in Basilica Sancti Salvatoris Crucem auratam cum C RVCiFiXO et argenteas duas, unam habentem CRvCi Fixv M totum de auro, AGNvM Mauro cum gemmis. Cruces argenteas IV. in quibus

210쪽

IEsu Custis Υi Cavei Fixi I 8 hoc loci fit mentio, opportune me admonet, ut heid non tantum observem , & repetam mysticam eius eum C Ruci FiXo Do Mi No unionem, eiusdemque mysterii divinae Passionis, & humani generis Redemptionis significationem ; verum etiam & Incarnationis i & Resurretionis eum typum fuisse, quod testatur perspicue Prudentius Hymno III. Cathemer. ac praecipue S. Zeno Veronensum Antistes Lib II. Trael. LXI1. de Exodo IX. Cum haec ita sint, a quibus, quomodo, unde Pascha celebratur ' Adde quod AcNvMIegitimum suo vitio , quem invenerant, perdiderunt: quem Scriptura designabat ex ovibus di haedis r eae haedis utique, propter peccatricis indumentum carnis ; ex ovibus , propter Diritum maiestatis et qui primitivus est dictus , quia praeter Patrem ante ipsum nullus est primus : maturus. quia aeternus

es: perfectus , quia Dei viν tus Deique sapientia

est et immaculatus , quia peccatum non habet solus e salutaris , quia mortem mutavit in vitam propter nos qui est occisus, ct vivit : sepultus, erre'rrexit: homo aestimatus est , ct inventus es Deus gloriosus in saecvla saeculorum . Si Iudaei vacuatae imaginis recordatione gloriantur , quanto ma- eis christianus, in quo NON EST FIGvRA , SED VE

RiTAs 8 Eadem sere repetit superius Lib. II. Trach. LV. de Exodo II. ad quae loca vide Clarissimos Interpretes Ballerinios, & Franciscum Sparaverium. VIII. Sed plane angustiorum sedium , in quibusCRVCi Fixi Redemptoris Imago Fidelium adorationi exponebatur , ad hanc usque aetatem Perdurat exemplum celeberrimum , & notatu dignum

in Basilica Baptisterii Florentini . ubi in Octava Epiphaniae Domini, & in Festo Nativitatis S. Ioan uis Baptistae in medio eiusdem Basilicae super ara