장음표시 사용
141쪽
Putat quidem vulgus sedare se Passionem, cum morem ei gessit v. g. sedare se tristitiam, si in querelas, si in lacrimas se effundant; iram, si vindicent et verberent timorem, si stationem deserant et fugiant. Et hoc etiam verum est, si ad punctum illud temporis, quo Passioni
obtemperatur, animum attendamus; nam quo tempore lacrimantur et
queruntur, dolor remittit; quo tempore vindicant et verberant, ira pacatur; et timor, cum fugiunt, sedatur. Sed si ad ulteriora tempora etiam animum attendamus, videbimus Passiones omnes obsequio non remitti, non minui, non sedari, sed contendi, crescere, et efferari. Nam qui saepe lacrimatur et queritur, tandem minimis de causis totus lacrimabundus, totus querulus sit; qui saepe verberat, et injurias suas stricte persequitur, tandem etiam ad minimas occasiones excandescit et furit et sic de aliis. Contra vero, qui Passionibus suis non obtemperat, ille quidem si reluctetur, tanto etiam magis irritat et lacessit eas, et consequenter auget et confirmat ut satis etiam supra praeced. Tractat vidimus,
ubi de vita Philosophica). Igitur hisce flammis Passionibus inquam obsequium velut oleum est,
renisus velut flatus utroque augentur et increscunt. Restant igitur soli viri boni quos praeced. Tractat. ubi de vita Christiana, descripsimus), qui Passiones suas feliciter superant nunquam tamen eaS superare directe volunt quid enim esset hoc aliud quam suam pacem, suam quietem quaerere, et aperte desciscere a fundamento humilitatis ), sed auscultantes Rationi, nec obsequuntur nec obnituntur suis Passessionibus pabulum iis subducunt id est, obsequium , flatum prohibent, et omne irritamentum id est, non obnituntur suis Passionibus :quid restat, nisi ut Passiones quam citissime intermoriantur in illis PS. . urarium Praemium Virtutis. Doctrins utque disciplin s. Ex Passionum illa internecione oritur in viro bono alta quaedam animi quies, et profundum silentium. Sunt enim Passiones illae velut insolentes quidam et rixos pueri, circa mentis mus eum cursitantes et obstrepentes, impedientesque animum in auscultatione Rationis, in qua naturam diligentiae reposuimus chis igitur exstinctis in viro bono,
142쪽
manet ipse in alto silentio totus, nullo impediente, in Ratione defixus, vidensque clare quid illa dicat, sapiens redditur de quo diximus Tractat. I. circa fructum Diligentiae. Stapientis vero scos deducta, doctrina est facileque illa in viro bono ad os deducitur. Nam quod bene intelligimus, quodque saepe apud animum nostrum perpendimus, id nos facile et ad aliorum captum feliciter edisserere, nimis quam notum est; et Poeta in hanc
rem praeclare: Verbaque ferti s rem non inagiis equuntur.
Disciplina non est aliud quam ostentis aliorum animis in si sis
per doctrinum. Ita enim a natura comparati sumus, ut quae sapiens aliquiis diuturna meditatione, acri Rationis auscultatione circa aeternas Veritate consecutus est, ea per doctrinam aliis communicet et haec
item sic communicata ab alliis longe facilius capiantur, et breviori tempore intelligantur, quam si ipsi suo Marte, suo studio, sua diligentia ad Rationem attendendo, eruere illa debuissent. Sic videmus in Philosophicis speculationibus, imo etiam in artium mechanicarum exercitiis, paucis mensibus vel annis ea tradi a sapiente vel artifice, quae plurimorum annorum lucubratione et studio detecta atque in-Venta fuere, atque ita tradi, ut facile ab aliis disci qui hine discipuli Vocantur), capi, et intelligi possint. Quamdiu sapientia aliorum animis a doctore instillata pendet adhuc a directione ejus, et opus habet ab eo foveri, et quasi adhuc manu duci, tamdiu tantum disciplina dicitur; fit vero tandem etiam doctrina in discipulis, quando jam proprio Marte, suo studio, suaque contemplatione et auscultatione Rationis, eadem illa assequuntur, quae pridem non nisi opera docentis assequebantur; saepiusque jam ruminando, et apud animum suum versando, id ulterius consequuntur, ut sapientiam suam jam etiam ad os deducant et eloquantur atque adeo jam et ipsi idonei sunt ut discipulos generent. S. s. uintum Praemium Virtutis.
Dignitus plura praemia complectitur. Nam imprimis vir bonus, hoc ipso quo bonus est, amabilis est, seu omnium hominum amore dignus.
143쪽
Tractatus V. I ET Secundo, quia sapiens est, regius est, seu regno et imperio dignus. Tertio, quia doctus est, laudabilis est et o mirabilis, seu laude et admiratione dignus Ouurto, quia non tantum doctus est, sed doctor, atque adeo optime de aliis meretur, hinc etiam gloriosus est seu gloria dignUS. Et primo quidem amabilis est, tum amore Benevolentiae, tum suo modo etiam amore Obedientiae, quatenus per doctrinam suam Legem Dei et Rationem aliis manifestat. Dixi autem suo modo, quia absolute loquendo, neminem amare licet isto amore praeter Rationem et Legem Dei. Obeditur igitur viro bono tanquam praeconi, legem Dei Promulganti, non vero tanquam ferenti, cum nihil hic ei juris sit et bonus inter homines esse non potest, qui ipse legem aliquam ferre suo nomine et sua auctoritate velit, sed boni legem Dei aliis jugiter promulgant et explicant. Est etiam amabilis amore Assectionis, cum vir bonus sit res quaedam pulcherrima, suavissima, et omnino rarissima; ac proinde tenerum illum ac suavem assectum in quo Amor Passio consistit etiam tetris et inhumanis et barbaris hominibus, imo etiam adversariis suis ac invitis ut experientia saepe docuit extorquet nonnunquam et suo quasi jure sibi vindicat. Ex eodem fonte manat, quod vir bonis etiam sit honorubilis Vonor enim non est aliud quam testimonium, quod alteri ex concepta de virtute ejus opinione praebemus; unde honor nemini proprie convenit nisi probo, ac proinde non nisi cum summa turpitudinis ac adulationis nota aliis subinde velut divitibus, potentibus, etc. defertur.
Ex eodem etiam fonte est, quod vir bonus sit re erendus, seu reverentia dignus. Reuerentis enim in eo consistit quod non quaevis sine discrimine, apud eum quem Vereri dicimur, agamus atque dicamus, sed multis talibus abstineamus, ex eo quod nobis ipsis non satis probentur, et cum alterius moribus ac indole minus congruere videantur. Ex qua desinitione liquet, virum bonum apud plerosque mortalium hac reverentia dignissimum esse.
Secundo, quia vir bonus est apiens, hinc regno dignissimus est; nemo enim aptior est ut alios regat, quam qui aliis plus sapit. Indeque nata paro emia est: spiens stur rex est, et divinum illud Platonis nusquam non decantatum Aestu rem sublios, in qua Philosophi reeunt, aut Reges philosophuntur.
144쪽
Tertio, quia vir bonus etiam doctus est, hinc etiam laudem meretur et admirationem nihil enim ita solent admirari homines et laudibus
efferre, quam sermonem eleganter et clare explicantem arcana Naturae ac RationiS.
Quarto, quia non doctus tantum, sed etiam doctor est, et discipulos facile format, hinc etiam gloria dignus est. Gloris enim est testimonium magnis et claris signis expressum, quod alteri damus ob rem bene gestam, egregiaque in nos merita atque beneficia Uncte non est aliud quam insignis quaedam et luculenta gratiarum acti O, quam sine dubio vir bonus meretur excellentissimo modo utpote qui de omnibus optime mereatur, dum eos exemplo et doctrina similes sibi facere semper studet, id est, etiam bonos, quo majus beneficium excogitari nullum potest. Hisce dignitatibus quibus vir bonus dignus est amore, honore, reVerentia, regno, laude, admiratione gloria annexa est non tam dignitas, quam potius natura aliqua natus est enim voluptatibus inenarrabilibus, et gaudiis quae vix capere potest humana mens, affluere. Id est, non tam proprie dignus est istis gaudiis quanquam et dignus est , quam bene natus est habere ista gaudia, atque hoc Praemium non tam dignitatem quam naturam sapit Natus est, inquam, vir bonus habere haec gaudia cum quod ipsa virtus naturaliter illa procreet, tum quod consideratio Praemiorum, quae partim recensuimus, quibus insignitum se vir bonus videt nec enim fieri potest ut non aliquando videat, et eorum admiratione obstupescat), haec gaudia naturaliter injiciat. Vir bonus enim aliud agens saepe tamen incidit, et quodammodo volens ac nolens cogitur agnoscere Praemia sua; his autem agnitis incredibilem concipit laetitiam, atque animi
6. Sextum Praemium Virtutis. Amicitis cum Donis.
Inter Bonos eosque solos proprie consistit Amicitia Soli enim hi inter se simillimi sunt similitudo autem Amicitiae conciliatrix) soli idem volunt atque idem nolunt boni enim omnes non aliud volunt, quam obedire Rationi hac animi sui sententia et intentione , cujuscunque sortis, condicionis generis, nationis, sexus, et aetatis sunt,
145쪽
Tractatus V. Illyomnes tamen inter se simillimi sunt. Voluntas enim ut Tractat. s. satis patuit penes finem, quem sibi praestitutum habet, aestimari debet finis autem omnibus bonis idem est, etiamsi mediis aliquando inter se non conveniant. Quod equidem nihil facit ad discordiam voluntatis, cum voluntas non mediorum sed finis sit ut convenire eos facile intelligamus, quorum alter minis, alter promissis idem extorquere a nobis conantur; licet enim media dissimillima sint minae et promissa , finis tamen idem est utrique Sic ergo etiam boni dissimillimis mediis in eundem tamen finem tendentes, ipsi voluntatis suae consensu quam simillimi sunt. Mali vero omnes sunt dissimillimi omnes enim alia volunt, nam quisque se vult. Et licet subinde videantur idem velle, hoc tamdiu tantum obtinent, quamdiu mentem cogitationemque reflectimus ad media, quibus subinde conspirant; sed hoc non est proprie conspirare, cum voluntas mediis non adhaereat, sed ea perlabatur tantum et transmittat, ut fini se suo afligat. Igitur cum mentem reflectimus ad finem, qui proprie voluntatis et adhaesionis objectum est, clarissime patebit, eos non nisi diversa velle. U. g. plures avari, item avari et gloriosi, conspirant in exstruenda et adornanda eadem navi, vel etiam classe, quae in Indiam solvat, quia haec seu navis, seu classis, medium est idoneum ad fines, quos quisque diversos sibi praestituto habet(alius enim commodum et lucrum suum, alius denique gloriam suam captat'. Dissentiunt igitur in sinibus, qui in mediis conveniunt se
contemplatur unusquisque, et sui gratia agit quicquid agit igitur
absolute dissentiunt nam in mediis consentire vel dissentire, tantum secundum quid consentire vel dissentire est ex fine vero desumitur absolutus animorum consensus vel dissensus.
Mali igitur per se dissimiles sunt id est in fine): per accidens aliquando similes sunt id est in mediis). Contra vero Boni omnes per se similes sunt subinde vero per accidens tantum dissimiles Dissentiunt enim aliquando in mediis, conveniunt semper in fine alius enim forte philosophatur, alius meret stipendia, alius mercaturam exercet, alius agrum colit, alius laborandum, alius feriandum censet subinde, alius edendum, cum alius cibo abstinendum putat omnestamen in eo conveniunt, Deo scit et Rationi ut obediatur. Imo subinde contradicunt boni inter se, et adversarum inter se partium
146쪽
ac factionum esse videntur, eo quod alter eorum laboret ignorantia invincibili, aut laborent in aequivoco, aut alio quovis modo se mutuo non bene intelligant sine sua culpa etiam tum tamen idem constantissime volunt atque nolunt, si anima sententiam et propositum, si voluntatis judicium spectes. Cum igitur Amicitia radicalis inter homines non sit aliud quam consensio animorum nam iis Lelle atque idem nolle, ea demum perfecta Amicitia est, inquit Tullius), necessum Bonos omnes et solos amicos esse. Etiamsi vero haec sit radix Amicitiae, surculus tamen, qui ex illa radice nascitur, est amor mutuus. Hic etiam est inter bonos, et quidem essentialiter, ita ut boni esse non possint, qui inter se non ament. Alius enim summopere vult, quod alii summe bonum est; nam probus vir vult Deo et Rationi obedientiam praestari, hoc unum vult sed etiam hoc unum atque unicum alterius summum bonum est, ut qui etiam nihil aliud desideret, quam ut Deo atque Rationi mos geratur utrisque igitur id unum atque solum summa votorum est. Probi ergo sibi mutuo summum bonum, seu id quod ardentissime desiderant, mutuis et ardentissimis votis optant atque volunt hoc vero quid est aliud, quam inter se summopere bene velle, quam inter se ardentissime amare Notandum enim est, bonos non tantum a se obedientiam praestari velle Deo et Rationi, sed etiam quantum illis incumbit et datum est, ab aliis praestari id volunt, et ab aliis tam bene et perfecte quam a se. Cum enim humiles sint, se et sua bona non curant; ideoque nec Virtutem ipsam curant et aestimant quod profundissime ignorarunt Veteres quatenus ipsorum, qui eam possident, quoddam bonum est quod satis intelligi potest ex
dictatis nostris, praesertim ubi de intemperantia circa ultimam classem rerum secundarum versante actum est. Tantum igitur boni volunt Deo et Rationi obedientiam praestari, sive a se sive ab aliis, quantum est in se, et quantum sibi incumbit. Est etiam amor quidam mutuus accidentalis tantum inter bonos, qui confistit in Praemiis accidentalibus Virrutis, quae sibi mutuo probi deferunt estque haec Amicitia, sicut accidentalis est, ita etiam accidentale Praemium Virtutis, de quo jam agendum est.
147쪽
Tractatus V. S. T. Septimum Praemium Virtutis. Acci dentale eris emium.
Hoc non est aliud quam actus dignitatis istius, de qua S. S. supra Et sicut dignitas illa multiplex est, quae Virtutem essentialiter
comitatur, sic et actus, qui dignitati illi cecidentaliter adhaeret, multiplex etiam est, nempe mGri, honorsri, sucri, coli, regere seu regem esse esse in s mirutione et fatiore, et celebrari, ad haec gaudiis et delectationibus inenarrabilibus inuere. Haec, inquam, cum viro bono obveniunt, sunt accidentalia Praemia probitatis ejus; po sunt etiam a Virtute separari, cum ante commemorata Praemia necessario cum Virtute conjuncta sint. Nam vir bonus necessario est amabilis, saepe tamen non amatur, sed odio habetur honorabilis est, saepe tamen non honoratur, sed contemptui habetur; reverendus est, saepe tamen non reverentiae sed ludibrio est. Sic etiam saepe duram servitutem servit quantum scit ad exteriorem apparentiam attinet)quamvis imperio dignus sit; sic et irridetur nonnunquam, etiamsi ob doctrinam suam laudabilis sit, eo quod doctrina ejus stultitia videatur et fatuitas quod olim Democrito accidisse videtur et licet gloria dignus sit, saepe tamen infamia laborat, eo quod disciplina ejus impietatem sapere videaturaquod olim Socrati accidisse videtur . Denique etiamsi natus sit gaudere, affigitur tamen saepe, et cum horrore, tristitia, taedio, et similibus animum male habentibus affectibus colluctatur, quia homo est, et sensum exuere non potest, quamdiu, jubente Deo, corpus habet. His accedit Amicitia illa accidentalis, de qua . praee aliquid tetigeramus; haec enim etiam est inter accidentalia praemia Virtutis, consistitque in honore, laude regimine, et caeteris dignitatum actibus, quos probi sibi mutuo deferunt. Cum enim vir bonus sit honorabilis, id est, ex Ratione dignus cui honos exhibeatur, boni id nunquam recognoscunt, nisi simul parati sint ad ipsum honorandum calioqui enim facerent contra Rationem, dictantem eum dignum esse honore, seu honorandum. Similiter cum vir bonus regno dignus sit, boni id ei deferunt, et ipse vicissim aliis bonum idem non gravate defert nihilque tam usu venit inter bonos, quam quod libentissime se a se invicem dirigi sinant. Cum etiam laudabilis sit vir bonus propter docti inam suam, boni illum laudant, adeoque
148쪽
se invicem laudant, unique sibi invicem discipuli et doctores et fere nulla insignior probitatis nota est, quam facile velle ab alio discere, quod ille ex Ratione doceat. Cum haec Praemia inter se communicant boni, tunc non tantum essentialis et Philosophica quaedam inter illos intercedit Amicitia, sed etiam vulgaris, et quam populus facile videt ac notat. Sed haec Amicitia abest a multis probis, eo quod se invicem non satis noverint; absunt enim aliquando inter se, sed et adsunt etiam aliquando inter se mutuam tamen probitatem ignorantes. Quia animus et intentio hominis, unde omnis virtus pendet, per se non patent, sed subinde tantum conjectura aliqua percipiuntur ex mediis, quae extrinsecus adhibentur ad finem illum, quem sibi consequendum praestituunt; haec vero media saepe sunt admodum ambigua nam probi quidem immane differunt ab improbis secundum intentionem, et animi sui sententia, secundum externas vero actiones subinde parum differunt, ut videri potest Tract. I. circa Obligationem praecipue sextam. Accidentalia Praemia Virtutis aliquando torquentur, et quasi violenter in improbos deflectuntur nam et hi honorantur saepe, et regunt, et:), quibus tamen proprie nec Praemia sunt nec bona, quia in eos non quadrant. Non sunt ipsi his digni ex dignitate vero illa et quadratione pendet omnis eorum bonitas atque suavitas, et tota Praemiorum ratio quid enim juvat honorari cum te scis honore indignum esse Hoc non est jam honorari, sed ludi potius aut irrideri. Aut si ex aliorum ignorantia honos ille deferatur, eo nempe, quod illi probum te existiment, jam honor ille non in te, sed in aliam aliquam personam, quam te sustinere putaverant, cadit. S. . Ultimum Praemium Virtutis. Issa sit, tu I. Cum vir bonus, ita tandem penitus pacatus et tranquillus, a turbis suarum passionum liber, totus jam vacat Rationi, adeoque sapientiam sibi comparat, doctrinam, et discipulos ex acri illa et assidua contemplatione Rationis seu divinae legis, summopere crescit in eo amor erga Rationem. Ratio enim tam est pulchra atque divina, ut quod vulgo de scientiis et artibus jactatur adagium neminem habeat inimicum nisi ignorantem. Atque hic amor Rationis rursum est virtus ut
149쪽
patet ex definitione Virtutis , atque etiam ipsa Virtus est inter sua Praemia, et quidem pulcherrimum maximumque sui Praemium, et merces ipsa est; quod et Poeta vidit, cum dicit: Ipsa fui merces rerum sulcherrima Virtus. Itur itaque divino prorsus et aeterno circulo de Virtute in irtutem Felix qui se ipsum et desideria sua omnia intra hunc circulum conclusit, et qui ideo tantum probus esse vult, ut semper magis magisque probus sit. p. Poena Pecosti. Non una est, sed quam plurimae omnes cursim et in genere hoc S perstringemus. Cum igitur eccotum non sit aliud quam mor fui, hinc nascitur primum in malis diligens suscultatio ad fus commodo et Volupistes, et modos eos quibus haec comparari possunt; quae follicituri feculi ut Christiani eam vocant et respondet Diligentiae sicut enim Diligentia est prima filia Virtutis, sic Sollicitudo est prima filia Peccati.
Haec autem conjungitur cum magna tristitia et anxietate Tristitia quidem oritur ex eo, quod bono suo, quod unice et tam impense amant id est, sibi ipsis tam multum de esse videant Anxietas vero, quod tam dissicile videant esse supplementum omnium istorum defectum, et quod cupiditates suas tam aegre exsaturare possint. Discunt enim experientia, et ipso sensu nam ad Rationem non magnopere attendunt , se quo plus habent, eo plus desiderare atque adeo semper egenos et mendicos esse se, ad quamcunque devenerint fortunam. Ex sollicitudine, tanquam labrusca quadam malae istius vitis, nascitur calliditas, astutia, versutia quae a Christianis fruilentia feculi vocatur), et consistit in perceptione ac intelligentia mediorum, quae faciunt adcommoda et voluptate suas.
Post haec oritur fernitus quae respondet inter filia Virtutis Obedientiae , qua sibi ipsis serviunt mali, omnia, quae per versutiam ad
sui commodum spectare intellexerant, exsequentes. Hujus autem amarissimi fructus sunt infinita taedia et calamitates, turpitudines, et vernilitates, ad quas se ipsi inter serviendum sibi adicere debent: cum tam multa passim illis occurrant in hac servili servitute contra
animi sui sententiam. Quam saepe enim media, quae callide ad sua
150쪽
commoda voluptatesque adhibuerant, frustrantur eventu suo et optato successu Navis commode parata erat, examussim instructa, in Indiam solvit, sed tempestate demergitur, aut a praedonibus capitur oratio, disputatio optime erant instructae ad gloriam et laudem, summa cura compositae, summo studio elaboratae, honor vero nullus successit,
nullus applausus, sed ludibrium et irrisio Quae omnia in bonum virum nunquam cadere posse, satis patet ex ante dictis; non vult enim ille nisi Obligationibus suis parere, quibus etiam tum paruit maxime, cum media, quae ad certum finem destinasse videbatur, vel maxime successu suo frustrari videntur. Post servitutem, aut cum illa nascitur angustiis haec inter filias Virtuti Justitiae respondet). Hac angustia mali praecise tantum faciunt, quantum spectat ad sua et se v. g. tantum et eousque bene faciunt aliis, quantum et quousque remunerandos se vident, aut quantum spectat ad gloriam, pompam, et similes passiones ne hilum plus, etiamsi saepe Ratio dictet, aliquid ultra praestandum esse. U. . si offendant in publica platea aliquem vulneribus confossum, subvenient, vicinorum opem implorabunt, chirurgum accersent, etc. inde enim gloriam sperant, et ni sic fecerint, infamiam metuunt); sed si idem illud spectaculum illis occurrat peregre, pertransibunt, nihil in rem illam agentes aut si miseratione ducti etiam hic aliquid egerint, certe hoste vel capitali inimico similiter affecto, eo quod commiseratio hic obsit, et odio succubuerit, nihil agent, non subvenient et ita semper tantum praecise praestant, quantum sui contemplatio permittit, non ultra. Ex hac angustia oritur defertio, qua mali et suos deserunt, et vicissim a suis deseruntur; unde illorum hic proprius est versiculus: Dum fueris felix, multos numerabis smicos; Tempora cum fuerint nubila, nullus erit. Tamdiu enim sibi mutuo adsunt, tamdiu praesto sunt et opitulantur, quamdiu mutuum interesse sic vocant hoc postulat; sed hac causa sublata diffugiunt, et se invicem in summis calamitatibus ac extremis anxietatibus deserunt. Sed dices etiam boni se invicem subinde deserunt, cum vel opitulari non possunt, vel etiam ex ignorantia invincibili putant se opitulari non debere. Resp. Boni nunquam proprie se deserunt, sed sunt semper conjunctissimi, tum consensu animorum, tum etiam amore