장음표시 사용
41쪽
4O CAP. II. DE ACTIO N. RUAE IN FACTUM
ctum vel gestum aliquid fuerit, quod speciali nomine notatum non erat , nec eX eo, lege prodita actionis formula, quod tamen propter analogiam iuris recepti & aequitatem naturalem obligationem parere deberet, actiones dabantur, quae ipsum factum, ex quo dabantur, demonstrabant. Terminus igitur actionis in factum generatim denotat actionem descientibus iure proditis aliis actionibus competentem, ipsamque rem gestam, ex qua propter aequitatem vel analogiam legum oritur, monstrantem.
XXX. D:ς ά. Ab actionibus in factum probe distingui opor---ω iψιεν tet actionem ex fact0 cum VLPIANO 3 , cuius verba sunt: Actionum autem quaedam ex contractu, qua 'b ἡάτ. dam ex facto, quaeram in factum sunt. Ex contractua.. actio est , quotiens quis sui tueri cauissa cum aliquo contrahit, veluti emendo, vendendo, locando, conducendo is ceteris similibus. Ex Iacto actio est, quotiens ex eo quis teneri incipit, quod ipse admist, veluti furtum vel iniuriam commisi vel damnum dedit. In factum actio dicitur, qualis est exempli gratia actio, quae datur patrono aduersus libertum, a quo contra edictum Praetoris in ius vocatus es. Scilicet actiones ex facto semper ex delicto Ortum habent, lege expressa notato & certa poena Vindicando, ut furto lege XII. Tabb. damno iniuria dato lege Aquilia, iniuria lege Cornelia, ct quo quis statim tenetur: Actiones vero in factum non semper ex delicto veniunt vel ex facto proprio, neque tali, quod lege certa notatur, neque statim quis tenetur in actione
42쪽
in factum ex ipso facto, sed ubi Praetor eam dari oportere animaduertit, neque etiam in his actionsebus certa poena semper est statura; quae omnia i lius persequitur, quem saepe laudaui, EDMvND. M ERILLIus in .
Nostrum iam est, ut ostendamus , actiones, quae Probatio ex contractibus innominatis resultant, in factum es- se. Dedi tibi rem, ut rem aliam mihi des ; tu a
tem cessas dare. At dare est factum f. XXIX.); teneris igitur mihi facto ex contractu, qui nomen non habet S cuius actio legibus prodita non est cer- 'tac*. XXVI.&XXVIII. . Ergo competit mihi actio, quae in factum, id est, rem ipsam gestam concipitur,
hoc fere modo: AIO TE MIHI sTICHVM H MINEM TUUM DE QUO INTER NOS CONVENIT OB DATUM TIBI A ME PAMPHILUM DARE OPORTERE. Exegi a tuo debitore Romae, Vt exigas a meo Carthagine. Nullus adest contractus
legibus nominatus c*. XXIII. ct XXIV.), tamen factum quoddam, gessi enim rem ex quo Propter
analogiam iuris dc aequitatem naturalem Ooligatio Oritur. Igitur actio datur, quae rem ustam mon strat, id est, in factum, Nelut: ΛIO TE CARTII
GINE A MEO DEBITORE DE QUO CONVENIT OB EXACTAM PECUNIAM PER ME A TUO DEBITORE ROMAE PECUNIAM EX IGMRE OPORTERE a . Sic ratiocinati sunt veteres pruden-
43쪽
prudentes. Non enim solum P A PINIANVs, metionem in factum illustraturus, exemplis Vtitur contractuum innominatorum μ): Sed ne res exemplis egeat, paucis agam: domino mercium in magistrum n vis, si sit incertum, virum nauem conduxerit, an me ees vehentis locauerit, ciuilem actionem esse dandam Labeo scribit &c. verum etiam IV LIAN vss concludit, in actionem in factum confugiendum esse, ouotiens confractus existunt, quorum appellationes nu
Me iure ciuili proditae sunt- g. XXXV.
Sunt itaque actiones, quae ex innominatis contractibus oriuntur, in factum. Superest, Vt quom do olim conciperentur in factum, videamus. Ossicii ICtorum veterum non infima pars in scribendo versabatur, sed non ut tabellionum labor d): sp, stabat enim ad intimam & maxime arcanam iuris scientiam. Olim, cum formulae actionum adhuc penes patres adeoque ICtos solos essent, & nondum
plebi proditae; modus agendi res fuit periculi
plena, coniuncta quippe cum metu cadendi caussa, ni redie institueretur actio. ICti ergo litigaturis λωmulam agendi praescribebant, & quidem tanquam oracula conlulti in quovis actionum genere; done AP pii CL AvDir seriba CN. FLAvius librum formulas actionum singularum complexum Patrono
44쪽
DANTVR PRAE se RIPTIS VERBI s.
suo furtim raptum, magno quidem plebis leuame to ce), sed non pari ICtorum damno vulgauit. Nam
istae formulae a CN. FLAVIO surreptae erant tantum de actionibus certis e certis atque nominatiS contractibus conceptae; has igitur auferre FLAVI Vspotuit. Verum enim Vero cum longe plura essent negotia, quam actionum nomina, Vt diximus, non obstante formularum cum plebe communicatione, erat saepissime necessitas audiendi ex ICtis tanquam e tripode formulam, quoties de re, cuius actio in isto actionum catalogo postea publice proposito non exstabat, agendum erat, quo Vel inprimis, Ut novimus, in nominati contractus pertinebant. Adibant igitur tunc ICtos, qui ipsis formulam, qua Utere tur, praescribebant; non enim suo arbitratu ob exactissimam anxiamque fori Romani obseruantiam in his dissicultatibus ciues experiri audebant ). Est maximae interpretum claristi morum parti opsenio, has, de quibus nunc agimus, in factum actio nes inde adiecta habere verba : praescriptis verbis, Vel ciuod formula earum praescriberetur a ICtis, vel quod darentur ex praescriptis, id est, praestabilitis
seu praestitutis conuentionibus. Sed ut eandem adoptem coniecturam a me impetrare non possum. Nam actionis, praescriptis verbis quae datur, fundamentum denominationis non possiant constituere conuentiones praestitutae ideo, quod eX conuentio-
o POMPONI Us in L. a. s. . D. de Orig. Iur. fa Η UBER. I. c. . Inter quos eminent C v I Aia C I , S ad Tit. D. de Pact. in Reintil. ad Tit. de Praeser. V M. ct in
45쪽
CAP. II. D E ACTIO N. QUAE IN FAC Tu M
ne praefinita actio nomen actionis in fa hum sortitur,
ut monitum iam iam est i, factum enim denotat ipsam conuentionem ab una parte impletam, seu rem gestam. Multo minus autem denominatio, quae tamen est quorundam sententia, potesta praestripta a ICto agendi formula venire, ita enim omnes actiones, quarum formulae olim a ICtis datae erant, vocandae forent praescriptis verbis. Verior itaque mihi esse viderur EDMvNDI MERILLII lia sen-rentia, quam rationibus, iisque nouis firmare studebo. Litigaturus de contractu innominato adibat ICtum petendae ab ipso agendi formulae caussa, id quod largiuntur Omnes, quotquot a nobis hic recedunt. Si negotium, ex quo actionem instituere volebat sormulam petens fuisset certum, satis quoque fuisset, dimisse nomen U. C. emtionis, mutui, nec dissicilis sese mulae dictio. Verum Vno Verbo petens, conuentionem seu rem gestam exprimere non valebat, &1i forte valuerit, tamen necesse erat addere, quid in hac figura caussarum dictum Distumque esset, hoe est, rem gestam- Ergo adiens ICtum primo st tim narrabat aut scriptam eXhibebat rem gestam v- g. inter me ' Titium conuenit , VT ego equum darem mei mihi daret suum t, equidem dedi meum , at e tum nunc cessar, nolo autem ego reuocare meatis, sed habere cupio, quem promisit Titius. Tenebat nunc rem gestam ICtus formulamqne agendi in bauc rem gestam flbique antescriptam vel uarratam concipiebat. Praescribere itaque in his actionibus in factum non est formulam concr-
46쪽
4spere vel praescribere , sed rem gestam seu conuen
tionem aute scribere, ante narrare. Hinc actio Pra scriptis verbis appellatur , quia concipitur eius io mula CX contientione a citcnte patrono caussae seu ICto ante scripta Vel propositao Nempe adibatur ICtus formula: libet re consulere annuente lCto, consulens scripta exhib t Verba conuentionis, vel prC- Ponebat , quibus Verbis ante scriptis lCtus subiicie-har ageudi mi mulam. Est enim praescribere proprie ante scribere, Primo scribere , ante cetera scribere. Sic apud VIR GiL1vM ia Phoebo nulla gratior est, quam sibi quae Cari piraeseri sit Ianna nomen s
sic GELLrvs nomen virtutis, de qua IV tu Sesset, libio ipsi praescripsit. Quemadmodum enim praesagire est aute sagire l , ita praescribere cst an
te scribere dc praescripta verba hic sunt ante scripta Quae dixi maiorem verisimilitudinem, nisi certitudinem accipiunt ab ipso CONs TANTINO HARMEN PULO, quem CViΑCIVs ad tuendam suam Opinionem producit, sed minus apte ; nam Verba IpsiuS προ γορα χμετριν συμφ ανων praescriptis conuentionibus nihil aliud volunt, quam qnod praeseribe Π-tur, seu proponerentur conuentiones, ex quibus in factum agebatur, uti MERILLIus bene adnotauita Ex accurratiori contemplatione quCque modi, quo prudentcs facere solent menti Cnem adlionum prae
47쪽
NIA Nus enim claris ait verbis cmb; cum non appareat, contractum certum esse, in factum actionem
IubiicienIam esse ; sed cui l sane praescriptis, id est, ante scriptis verbis. ΡΑvLLvs scribit n): ex incerto contractu tutius praescriptis vertis, hoc est, pos quam Verba contractus scripta sunt, dari actionem, ScC A I v s co) monet: placet quasi de novo negotio in faetum Ludum esse iudicium, id est, praescriptis verbis, quasi dixerit, quae actio datur ex praescriptis conventionum vernis. Vt igitur, quod sentio, dicam, credibile est , voces praescriptis verbis non esse nomen ipsius actionis nutus in factum, aut eius synonymum, sed indigitare tantum differentiam actionis, tuae ex contractibus innominatis oritur, ab aliis in actum actionibus; cui opinioni robur additur per ipsum rubrum Tit. D. de praescriptis verbis. hoc est, de conuentionibus incertis, quarum Verba de- .hent praescribi re in factum actionibus, cid est , dc actionibus, quae subiici debent, uti PAPINI Α- Nus p) loqui amat). Habemus similia in iure
nostro exempla ; nam eadem ratione testamentum
tempore pacis conditum appellatur testamentum calatis comitiis cq , non ac si ipsum testamentum sit calatis comitiis, sed quod postquam ante sint comitia. convocata, praesente deinde popula condatur.
48쪽
Actiones praescriptis verbis omnes sunt inctum ; demonstrant enim fustum, quod obligat, Sisfactism, obtinent, cum nullae actiones iure ciuili proditae qu-ηφ' sint rti Sed aliae actiones in iactum, quam quae
ex contractu Innominato nascuntur, non dantur praeseriptis verbis- Actio namque I. in factum, quae bui oriun datur praestriptis verbis, nunquam habet locum, nisi ad sint con tramis, quorum appellationes iure ciuili; proditae non habentur s). In reliquis II. actioni----hus, quae in factum concipiuntur, non reperitur ratio denominationis: praescriptis verbis, uti ex infra dicendis patebit. III. In L. ii. D. de P. V. ubfPOMPONI Vs non unius generis esse fatetur actionem in factum, non utitur termino: pr criptis tembis ; sed meminit Qtum termini actionis in factnm-IV. Vbi actiones in D Etiam cum adiectione praescriptorum verborum occurrunt, ibi semper scrmo est de contractibus innominatis, nunquam vero ubi
loquuntur ICti de actionibus in factum aliis. Denseque V. ipla frons Tit. D. de Praeser. Grb. re in Fact-Aet. latis indicat, de his ibidem agi in factum actio Ribus, quae dantur praescripsis verbis, Posici a no nullis opponi nobis C A ivs ι), qui actiones in factum omnes, & eas, quae ex praeseriptis verbis concipiuntur, mistere S iis vi synonymis uti videtur, cum ait: in factum dandum use indiciam, id est , praescriptis verbis. sed consentit potius nobiscum C Ius, cuius meus, Ut facile patet, est: ex contractu
49쪽
innominato dari actionem in factum, non qualemcunque, sed cam, quae instituitur praescriptis verbis.
Actio in sectum praescriptis verbis nomen uti- - fissis Iis actionis gerit . Sunt & aliae in factum acti es ui mnes simul utiles; sunt actiones utiles etiam, sed neusti ... liquam simul in factum. Quibus rebus fit, ut a iuris interpretibus saepe actiones in factum separentur ab utilibus, ubi separari non debent, & contra actiones in factum actionibus Vtilibus misceantur, quae misceri non debent M. Cum vero hoc ipso via ad interiorem iuris Romani prudentiam reddatur dimcilis ς Paucis notionem actionum utilium certam figamus, visuri deinde, an & qua ratione actiones in factum praescriptis Verbis utiles appellari mereantur. Actiones dicuntur utiles, quae deficientibus legum vel edictorum verbis aequitate suggerente Sc Vtilitatis gratia benigna interpretatione ad speciem propositam accommodantur '). Oritur itaque actio Vibiis ex benigna interpretatione legis, aequitate suadente Fit haec inflexio vel extensio duplici fere modo, semper tamen ad exemplum quast, exempla, ad similitudinem directae actionis, uti veteres ICti solent
clam magna industria eongesserunt Ilo. CALVINVS in Lexico Iurid. voce vittis actio & BARNAB. B R I S s O N. de Verbor. Siguis Lib. XIX. Sed inprimis in reni satiunt L. I9. D. de P. V. L. f. s. D. de Const. Pecun. L. 2. F. s. D. de is qua re Aquae Pisu. arcend. αὶ L. f. C. de Transact. x Qitam eonfisionem iam que nus est E D'M. MERILLIVS observ. Lib. VII. eap. 26. A Lib. VIII.
rium earum legum, quibus haec de--tio comprobatur, quarum quo
50쪽
solent loqui. Interdum namque ipsa actio, quae αverbis legis datur, quando ratio legis iplis verbis i gis latior est, benigna interpretatione ad ea, quae
in lege non exprimuntur, extenditur; atque tunc retinet quidem eius actionis nomen, ad cuius sim
litudinem datur, sed non est directa, id est, quae fluit ex verbis, sed utilis, seu quae a mente & utilitate legis proficiscitur. Ita actio, quae datur adue sus magistratus si ibsidiaria, est ipsa tutelae actio, non vero directa, quia non fluit ex legis verbis, sed ut sis ca), quippe ad personas extensa, de quibus legis verba silent. Non semper haec utilis actionis Q
mali' locum inuenire potest; non enim quoties no-Vum negotium euenit, toties tale est, ut ad aliud, cuius directa habetur actio, proxime accedat. Ergo tunc non ipsa actio directa extenditur benigna interpretatione, sed alia & plane nova datur, ct quidem tantum ad exemplum alicuius actionis directae, cui videtur non esse absimilis. Exemplo res clarior fiet. Dedisti mihi rem , ut tibi aliam darem. Nulla venditio adest, idcirco etiam actio emti venditi extendi nequite, sed tamen simile hoc negotium venditioni est: quemadmodum itaque qui pecuniam dedit, ut rem alter tradat, habet actionem emtit, ita quoque qui rem tradit, ut alter tradat rem, habet ad exemplum actionis ex emto actionem i, qualem y non diretiam, nam ex nullius alicuius legis verbis datur
α i. Inst. de Satis. Tut. i. s. ro. plura etiam huius gen prout latius patet in GKBAVERI ris actionum exempla inuenies in του πανυ dissi doctissum de a Rio- MERILLII obc Lib. III. cap. me tutelae aduersus masistratum cap. a