장음표시 사용
121쪽
PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 107bam, quum Verba audiebam, non non affletam regiam condicionem dolebam quam de fortunis communibus extimeSeebam. Nam quum more majoriam de Servo in dominum ne tormentis quidem quaeri liceat, in qua quaeStione dolor elicere veram Vocem poSSit etiam ab inVito, eXortus eS Ser 5 S, qui, quem in eculeo PPellare non POSSet eum necuSet
II. Perturbat me, C. CaeSar, etiam illud interdum, quod
tamen, quum te enitu recognovi, timere deSino; re enim iniquum est, Sed tua Sapientia sit aequissimum. Nam dicere 10 apud eum de facinore, contra cujus vitam consilium facinoris inisse arguare, quum per Se pSum Con SidereS, graVOeSt nemo enim sere eSt, qui sui periculi judex non sibi se nequiorem quam reo praebeat Sed tua, CaeSar, PraeStanSSingularisque natura hunc mihi metum minuit. Non enim 15
tam timeo, quid tu de rege Deiotaro, quam intelligo, quid
de te cetero veli judicare. moveor etiam loci ipsius insolentia, quod tantam Causam, quanta nulla unquam in disceptatione versata est, dico intra domesticos parietes, dico CXtra Conventum etiam frequentiam, in qua oratoriam Studia 20 niti solent in tuis oculis, in tuo ore Ultuque nequiOSCO, t unum intueor, ad te unum Omnis mea Spectat oratio: quae mihi ad spem obtinendae veritatis gravissima Sunt admotum animi et ad omnem impetum dicendi contentionemque leViora. 25 Hano enim Causam, C. Caesar, Si in soro dicerem, eodem audiente et disceptante te, quantam mihi alacritatem populi Romani concursus asserret Quis enim civis ei regi non faveret, CHUS Omnem aetatem in populi Romani bellis con- Sumptam SSe meminisse, Spectarem curiam, intuerer 30 forum, caelum denique testare ipsum. Sic, quiam et deorum immortalium et populi Romani et senatus beneficia in regem Deiotarum reCordarer, nullo modo mihi deesse posset Oratio. Quae quoniam angustiora parietes faciunt actioque maximae causae debilitatur loco, tuum egi Caesar, qui Pro 35
multi saepe dixisti, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum
122쪽
108 PRO LEGE DEIOTARO ORATIO. referro, quo a Cilius quum nequitas tua, tum audiendi diligentia minuat hanc perturbationem meam. Sed antequam de accusatione ipsa dico, de Ceusatorum Spe pauca dicam qui quum Videantur nec ingenio ne usu atque Xercitatione rerum Valere, tamen ad hanc causam non Sine aliqua Spe et cogitatione Venerunt.
III. Iratum te regi Deiotaro suisse non erant nescit; assectum illum quibusdam incommodi et detrimentis propter offensionem animi tui meminerant teque quum huic 10 iratum, tum sibi amieum OSSO Cognoverant; quUmqUe Piadipsum te de tuo periculo dicerent, fore putabant ut in exul erat animo sacile siclum crimen insideret. Quam ob rem ho no Primum metu, ne Sur, per sdem et constantiam tolementiam tuam libera, ne reSidere in te Ullam partem ira-15 undiae AuSpicemur. Per dexteram Stam te oro, quam rogi Deiotaro hospes hospiti porrexiSti, Stam, inqUam, deXteram, non tam in bellis neque in proeliis quam in promissis o fide firmiorem. Tu illius domum intro, tu vetus hospitium ron vare voluisti; te ejus dii Penate neceperunt, te amicum et 20 pluontum Deiotari regis orae socique viderunt. Quum facile orari, CaeSar, tum Semel exorari SoleS. Nemo unquam te placavit inimicus, qui Ulla resedisse in te simultatis reliquias Senserit. Quam Uam cui Sunt inaudita cum Deiotaro querelae tuae Nunquam tu illum 25 accusavisti ut hostem, sed ut amicum mei pariam functum, quod propensior in Cn. Pompeii amicitiam fuisset quam in tuam cui tamen ipsi rei veniam te daturum fuisse dicebas, si tum auxilia Pompeio vel si otiam filium misisset, ipso
notatis excusatione usu eSSel. Ita quum maXimis eum 30 rebia liborares, perparvam amicitia Culpam relinqUebas. Itaque non solum in eum non animadvertiSti, Sed omni motu
liboravisti, hospitem agnoviSti, rogem reliqUi Sti. Neque
35 simis de rotis appellavisset quique illum ordinem ab adoles- Comici: gravissimum sanctissimumque duxiSSet, iisdem robus
123쪽
PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 109ost perturbatus, homo longinquus et alienigena, quibus nos in media re publio nati Semperque VerSati. IV Quum audiret senatu conSentienti auctoritate arma Sumpta, conSulibus, praetoribuS, tribuni plebis, nobis imperatoribus rem publicam defendendam datam, movebatur 5 animo, et vir huic imperio amicisSimus de Salute populi Romani extimeSoebat, in qua etiam Suam eSSe incluSam Videbat In summo tamen timore quiescendum ibi eSSe urbibtrabatur Maxime vero perturbatus est, ut audivit consules
ex Italia profugisse omneSque OnSulareS-Sic enim ei nun 10 1iabatur-eunotum Senatum, totam Italium esse offusam;
talibus enim nuntiis et rumoribus patebat ad orientem viano ulli veri subsoquebantur Nihil ille do condicionibus tuis, nihil do studio concordiae et pacis, nihil de conspiratione audiebat certorum hominum contra dignitatem tuam. 15 Quae qUiam ita SSent, tamen Squo eo Se tenuit, quoad a Cn. Pompeio ad eum legati litteraeque Venerunt. ΙgnΟSce, ignoSce, Caesar, Si ejus viri auctoritati rex Deiotaru CeSSit, qUem no omne Seeuti SumUM in quem quum dii atque homines omnia ornamenta congeSSiSSent 20 tum tu ipse plurima et maxima. Neque enim, Si tuae reS gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Cn. Pompeii memoriam mi SimUS. Quantum nomen ejus fuerit, quantae PeS, quanta in omni genere bellorum gloria, quanti honore Populi Romani, quanti Senatus, quan 25ti tui, quis ignorati Tanto ille Superiore vicerat gloria, quanto tu omnibus praestitisti. Itaque Cn. Pompeii bella,
victorias, triumphos, ConSulatia admirante numerabamuS,
V. Ad eum igitur rex Deiotarus venit hoc misero fatali 30que bello, quem antea justis hostilibusque bellis adjuverat,
qUOcum erat non hospitio solum, verum etiam familiaritate Conjunctus, et venit vel rogatus ut amicus, vel arceSSituSut SoeiuS, Vel Vocatus ut is, qui senatui parere didicisset; poStremo Venit ut ad fugientem, non ut ad insequentem, id 35eSt ad periculi, non ad victoriae societatem. Itaque Phar-
124쪽
110 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. salico proelio facto a Pompeio discessit, spem infinitam persequi noluit vel ossicio, si quid debuerat, vel errori, Si quid nescierat, satis laetum eSSe duXit domum se contulit teque Alexandrinum bellum gerente utilitatibus tuis paruit. Ille exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, suis tectis of copiis sustentavit ille EpheSum ad eum, quem tu ex tuis fidelissimum et probatissimum omnibus delegiSti, pecuniam misit ille iterum, ille tertio auctionibus factis pecuniam dedit, qua ad bellum uterere ille corpus Suum periculo 10 objecit tecumque in acie contra Pharnacem sui tuumque
liostem esse duxit Suum. Quae quidem a te in eum partemaeeepta Sunt, CaeSar, Ut eum ampliSSim regis tonore et
Is igitur, non modo a te periculo liberatus, sed etiam 15 honore ampliSSimo ornatus, arguitur domi te suae interficere voluisse : quod tu, niSi eum furiosiSSimum judicas, profecto SU Spicari non potes. Ut enim omittam, cujus tanti sceleris
fuerit in conspectu deorum ponatium neeare hoSPitem, CUJUS tantae importunitati omnium gentium atque omni memO-20 riae clarissimum lumen exstinguere, cujus tantae serocitatis vietorem Orbis terrarum non extimeScere, cujus tam inhumani et ingrati animi, a quo rex appellatia QSSet in eo
tyrannum inveniri ut noe omittam, cujus tanti furoris sui omne reges, quorum multi orant finitimi omnes liberos
25 POPVlΟS, Omne SociOS, Omne provineias, omnia denique omnium nrma Contra Se unum excitares Quonam illo modo Cum regno, Um domo, Cum Conjuge, cum carissimo filio diStractu esset, tanto celere non modo Perseeto, Sed etiam
cogitato l30 VI. At, credo, haec homo incon Sultu et temerarita non
videbat. Quis considoratior illo 3 quis tectior 3 quis prudentior 3 Quamquam hoc loco Deiotarum non tam ingenio ot prudentia quam fide et religione vitae defendendum puto. Nota tibi os hominis probitas, C. CaeSar, noti moreS, nota 35 conStantia. Cui porro, qui modo populi liomani nomen studivit, Deiotari integritas, gravitas, virtus, fides non U-
125쪽
PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 111 dita osti Quod igitur facinus nec in hominem imprudentem caderet propter metum PraeSentis exitii nec in facinorosum, utSi esset idem amentissimus, idio et a viro optimo et ab homine minime Stulto cogitatum esse confingitis At quam non modo non redibiliter, Sed ne SUSpiciose qui 5 domu Quum, ' inquit in castellum Petum venisse et domum regis, hospiti tui, devertiSSes, locu erat quidam, in quo erant en compoSita, qUibUS ct rex munerare Constitimerat. Huo te e balneo, PriUSqUam aceUmbereS dueere volebat; erant enim armati, qui te interficerent, in eo ipso 10 loco collocati.' En crimen, en a USA, Cur regem fugitiVUS, dominum Servus aceUSet Ego mehercules, Caesar initio, quum est ad me ista causa delata, Phidippum medicum, Serviam regium, qui cum legatis miSSus esset, ab isto adolescente QSSe Corruptum, hae Sum Suspicione PereuSSUS 15 Nodicum indicem subornavit finget videlicet aliquod crimen veneni. ' EtSila veritate longe, tamen a conSuetudine criminandi non multum res abhorrebat.
Quid ait modicus 3 Nihil de seneno. At id fieri potuit
primum occultius in potione, in cibo deinde etiam impia 20nius sit, quod quum eSt factum, negari potest. Si palam to
interemiSset, omnium in Se gentium non Solum odia, Sed etiam arma convertiSset Si Veneno Jovis ille quidem hospitalis numen nunquam celare potiaiSSet homines fortasse
celasset. Quod igitur et conari occultius et efficere cautius 25 potuit, id tibi, et medico callido et Servo, ut putabat, fideli, non credidit de armis, de serro, de insidiis celare te noluit 2 At quam festive crimen contexituri TU te,' inquit, indem quae Semper fortuna Servavit negavisti tum te inSpicere velle. 20 VII. Quid postea 3 An Deiotarus o illo tempore non persecta continuo dimisit exercitum γ Nullus ora alius insidiandi locus 3 At eodem te, quum cenaviSSOS, rediturum dixeras, itaque fecisti. Horam unam aut duas eodem loe armatOS, ut collocati fuerant, retinere magnum fuit 3 35 Quum in convivio comiter et jucundo suisses, tum illuc isti,
126쪽
112 PRO REGE DEIOTARO MOTU. ut dixeras. Quo in loco Deiotariam talem erga te cognovisti, qualis rex Attalus in P. Africanum suit, cui magnificentissima dona, ut scriptum legimUS, Sque ad Numantiam misit ex Asia, quae Africanus inSpectante exercitu accepit. Quod quum praesens Deiotaria regio et animo et more se- Cisset, tu in cubiculum discessisti. Obsecro, Caesar, repete illiu tempori memoriam, Pone illum ante oculos diem, vultu hominum te intuentium atque admirantium recordare Num quae trepidati, num qui 10 tumultus 3 num quid nisi moderate, nisi quieto, nisi ex hominis gravissim o sanctissimi disciplina 8 Quid igitur causae XCogitari poteSt, Cur to totum Voluerit, conatum noluerit occideres In posterum,' inquit, item distulit, ut, quum in Castellum luctum ventum esset, ibi cogitata 15 Porficeret. V Non video causam mutandi loci, Sed tamen nota res Criminose est Quum,' inquit, Vomere post conam to velle dixisses, in balneum te ducere coeperunt; ibi senim orant insidiae. At io illa tua fortuna Servavit: in cubiculo mullia dixisti. Dii io orduint, fugitivo i ita 20 non modo nequam o improbus, sed etiam satiau et armensos. Quid γ ille signa Uriae in insidiis posuerat, quae balno in cubiculum transscrri non possunt 3 Hubos crimina insidiarum nihil nim dixit amplius. Morum,' inquit, iram conscius. V Quid tum Ita illo 25 demen erat, ut eum, quem OnSeium tanti sceleris haberet, a se dimitteret 8 Romam etiam mitteret, ubi et inimicissimum Seiro esse nepotem uiam et C. Caesarem, cui sociS-so inSidias, PraeSertim quum is unus esset, qui posset de absente so indicare Et fratros cos,' inquit quod 30 orant conscii, in vincula conjecit. V Quum igitur eos vinciret, quo Socum habebat, te Solutum Romam mittebat,
qui eadem seiros, qua illos sciri distis 2 VIII. Reliqua pars accusationis duplex suit: una, regem
in poeuli suiSSO Semper, quum no animo OSSO alieno, 35 altera exercitum Cum contrario magnum comparaSSe Deoxercitu dicam roviter, ut colora Nunquam eas copiaS
127쪽
PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 113 rex Deiotarus habuit, quibus inserre bellum populo Romano
posset, Sed quibus fines uos ab eXcursionibus et latrociniis tueretur et imperatoribus DoStri auxilia mitteret. Atque antea quidem majore Copia alere poterat, nune exiguus vix tueri potest. At misit ad Caecilium nesei quem, Sed 5eOS, quo miSit, quod ire noluerunt, in vincula conjecit. Non quaero, quam veri Simile sit aut non habuisse regem quo mitteret, aut QOS, quo miSiSSet, non ParuiSSO, aut, qui dicto audientes in tanta re non suiSSent, eo vincto PotiuSquam necatos. Sed tamen quum ad Caecilium mittebat, 10 utrum causam illam victam esse nesciebat an Caecilium istum magnum hominem putabat 3 quem prosecto is, qui optimo noStros homines novit, vel quia non noSSet, Vel Si nosset, Contemneret. Addit etiam illud equites non optimos misisse. Credo, Caesar, nihil ad tuum equitatum, 15 sed misit ex iis, quos habuit, electos. Ait nescio quem CXC numero Servum judieatum. Non arbitror, non audivi; sed in eo, etiam si accidisset, impam regis nullam suisse
IX. Alieno autem ad animo quo modo sui Speravit, 20 orodo dissicitos tibi Aloxandriae soro exitu propter regionum naturam et luminis eo tempore ipso pecuniam dedit, exoroitum aluit ei, quem Asiae praesecora S, in nullaro defuit tibi victori non solum ad hospitium, Sed ad perieulum etiam atque ad ciem praesto fuit Secutum est et 25lum Asricanum graves de te rumores, qui etiam furioSum illum Caecilium excitaverunt Quo tum rex animo fuit 3 qui auctionatus sit seseque spoliare maluerit quam tibi pe- Cuniam non Subministrare eo, inquit, tempore ipso
Nicaeam Ephesumque mittebat, qui rumore Afrienno ex 20 Ciperent et celeriter ad se reserrent. Itaque quum esset ei nuntiatum Domitium naufragio perisse, te in castello ei cumsederi, de Domitio dixit versum Graecum eadem Sententia, qua nos habemus Latinum :
Pereant amici, dum initae una inturcidant: V 35
quod illo, si esset tibi inimicissimus, nunquam tamen dixi S-
128쪽
Sot; pSe enim mansuetus, versus immanis. Qui autem Domitio poterat esse amicus, qui tibi osset inimicus 3 Tibi Porro inimicia cur OSSet, a quo quum vel interfici olli lege potuiSSet, regem et Se et silium suum Constitutos esse meminisset γQuid deinde Furciso quo progeditur 3 Ait hac
laetitiam iotarum latum vino Se obruiSSe in convivioque nudum saltavisse. Quae eruchiale fugitivo potest satis supplicii asserro Deiotarum saltantem quiSquam aut ebrium 10 vidit unquam 3 omnes in illo Sunt regiae virtutes, quod te, CaeSar, ignorare non arbitror, Sed praecipue Singularis et admiranda frugalitas etsi hoc verbo scio laudari regem non solere. Frugi hominem dici non multum liabet laudis in rege sortem, UStum, SQVerum, graVem, magnanimUm, nT-15 gum, beneficum, liberalem, hae Sunt regiae laudes, illa privata OSt. Ut volo quiSque aceipiat; ego tamen rugalitatem, id est modostium et temperantiam, virtutem maXimam judico. Haec in illo os ab ineunte aetate quum a Cianeta Asia, quum in magistratibus legatiSque nostris, tum ab 20 equitibus Romanis, qui in ASi negotiati Sunt, perSpecta et cognita. Multis illo quidem gradibu Omelorum erga rempublicam nostram ad hoc regium nomen Scendit; sed ta-mon quidquid a bellis populi Romani vaeabat, cum hominibus nostris consuetudineS, amieitia S re rationeSque Unge-25 bas, ut non solum tetrarche nobilis, Sed etiam optimus pater familias of diligentissimia agricola et pecuarius haberetur. Qui igitur adolescenS, Ondum tanta gloria praeditus, nihil unquam nisi severissimo et graViSSime secerit, i Onixistimatione ea quo notato saltavita 30 X. Imitari, Castor, potius avi moros diSciplinamque do-bebas quam Optimo et clarissimo viro sugitivi ore malo dico-ro. Quod si saltatorum aviam habUiSSe neque eum Virum,
unde pudoris pudicitiaeque exempla l)eterentur, tamen hoclii: iiDiliolii in minime in illam aetatem conveniret Quibus 3 illi studiis ut ineunte aetate su imbuerat, non altandi, Od bono ut armis, optime tit quis uteretur, o inmota illum
129쪽
cuncta jam Xacta aetate defecerant. Itaque Deiotarum quum iure in equum SUStuliSSent, quod linerere in eo Senex oSSet, admirari SolebamuS. Hic ero dolescens, qui motas in Cilicia miles, in Graecia commilito fuit, quum in illo nostro exercitu equitaret cum Sui delecti equitibus, quos una cum eo ad Pompeium snter miSerat, quo Coneu Sus facere Solebat, quam Se jactare, quam Stentare, quam nemini in illa causa studio et cupiditate concedere Quum Vero Xercitu amiSSO ego, qui Paei Semper auctor sui, poSt Pharsali eum proelium Suasor UiSSem armorum non depo 10 nendorum, Sed abjiciendorum, hunc ad meam auctoritatem
non potui adducere, quod et ipse ardebat studio illius bellio patri satis faciendum esse arbitrabatur. Felix ista domuS, quae non impunitatem Solum adepta Sit, sed accusandi etiam licentiam : Calamitosus Deiotarus, qui quod in iisdem 15 castris fuerit, non modo apud te, Sed etiam a sui accusetur Vos vestra Seeunda sortiana, a Stor, non poteSti Sine ropinquorum calamitate esse contenti M. Sint sane inimicitiae, quae esse non debebant-rex enim Deiotarus vestram familiam abjectum et obSciarum e 20 tenebris in lucem evocavit: qui tuum patrem antea, quiSCSSes, quam CUJUS gener esset, audivit 3-Sed quamvis limgrate et impie neceSSitudinis nomen repudiaretis, tamen inimicitias hominum more gerere poteratis, non ficto Crimine inSeeturi, non expetere ritum, non capitis arceSsere. ESto 25 concedatur haec quoque acerbitas et odii magnitudo : adeone, ut omni Vitae Salutisque communis utque etiam hinmanitatis jura violentur Servum sollicitare verbis, Spe PromiSSiSque Corrumpere, abducere domum, Contra dominUmurmuro, hoe Si non uni propinquo, sed omnibus sumiliis 30 nefarium bellum indicero. Nam ista corruptela Servi si non modo impunita sueris, Sed etiam a tanta uuetoritate approbata, nulli ariete nostram Salutem, nullae legeS, nulla jura custodient Ubi enim id, quod intus est atque ΠΟStrum, imPuno Vesare potest contraque nos pugnare, fit in domi 35 natu Servitus, in Servitute dominatuS.
130쪽
116 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. tempora i O mores Cn. Domitiu ille, quem nos
Pueri ConStalem, ConSorem, Pontificem maNimiam vidimus,
quum tribunu plebis M. Scaurum, Principem civitatis, in judicium populi vocavisset Scaurique Sero ad eum lum domum venisset et crimina in dominum delaturum S esse dixisset, prehendi hominem jussit ad Scaurumque deduci. Vido quid iratorsit, etsi inique Castorem cum Domitio comparo Sed tamen ille inimico Servum remiSit, tu ab avo abduxisti illo incorruptum audire noluit, tu corrupisti illo
10 adjutorem Servum contra dominum repudiavit, tu etiam neCUSatorem adhibuisti. At semel iste est corruptu a vobis. Nonno, quum OSSet
productu et quum tecum fuisset, refugit ad legato. Non-De ad hunc Cn. Domitium venit Nonne audiente hoc Ser. 15 Sulpicio Clarissimo viro, qui tum onSi apud Domitium cen bat, et hoc T. Torquato, optimo adoleSCento, Semri CorTUP- tum tuis promissis in fraudem impulsum CSSe conseSSUS OStγXII. Qua est ista tam impotens, tam crudelis, tam immoderata inhumanitas Ideirco in hanc urbem venisti, ut 20 liujus urbis jura et exempla corrumpere domeSticaque immanitate noStrae civitatis humanitatem inquinares At quam acuto collecta crimina Hlosamius,' inquit -Oju enim nomine, optimi viri nec tibi ignoti male dicebat tibi- ad rogem scribere Solebat, te in invidia SSO,
25 tyrannum exiStimari, statu inter rogo posita animo hominum Vellementer offensos, plaudi tibi non solere. V Nonne intelligis, Caesar, o urbanis malevolorum Sermunciali haec ab istis esse collectat Blesamius tyrannum CaeSarem Scriberet Multorum inim capita civium viderat, multo jUSSu30 CaeSariS VOXntoS, Verberatos, necatos, multa anticia et QVOrSn domos, armatis militibus resertum forum. Quae Sompo in Civili violor in s simus, D: te victore non vidimu S. Solus, in quam os, si Caesar, ijus in victoria inciderit nomo nisi rei maius quom iam liberi, in summa a populi Romani iburiat nati, non modo non tyran Diam, inlotiam clementissimum in vietoria ducem vidimus, i EleSa-