M. Tullii, Ciceronis in philosophiam eiusque partes merita

211쪽

quod tu sexcentis aliis locis de uno tantum deo, non de diis Cicero loquitur. Luculenta inprimis loca expressa sunt in insigni illo atque illustri do Republica fragmento, quod Somnium Scipionis dicitur quae etiam, quam illum unum deum cogitaverit Cicero praeciare illustrant ). Velini: dii est enim principi deo, qui omnem hunc mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius, quam concilia metuaque hominum jure sociati et mox, novem tibi orbibus vel potius globis convexa sunt omnia quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes e Placlitur, summus ipse deus, arcens et contiuenaeeteros ). Et alibi, si quidem deus est, qui Viget, qui senta, qui meminit, qui providet, qui tam regit

et moderatur id corpus, cui praepositus est, quam liuii inmaduui ille princeps deus, et ut mundum ex quadam ait mortalem ipse deus aete nus, sic Da gile corpus auimus sempiternusque movet ). ulta alia loca sciens atque rudens omitto, ne nostri iustituti fines excedam. Quae quidem omnia si cogitatione nostra complectamur, Videmus, Ciceronem unum deum riticipem atque summum statuisse, Cae-

212쪽

lum, terras, maria rerumque omnium naturam moderantem gubernantemque. - innumerabilia eo ira, in ieeronis scriptis occurrunt loca, in quibus de uni nome plurali numero posuit quae si interae ccurate comparantur atque componotur, Cicero diversa de diis ratione loquutus videtur. Enimvero primuin sola consuetudine atque loquendi qre ductus saepissime deorum nomen Iurali numero usurpavit. Saepius igitur vocabula deus et dii promiscue ad- Ilibuit I. Tum ex Cicero praeter summum illum atque principem deum etiam alios esse deos, longo quidem illo inferiores, sed tamen immortales Temque omnium maestantia excellentes atque princi- pem illum deum inferiorum deorum opera, tanquam ministris in administratione mundi uti, statuisse vi detur In qua quidem re cum Platonis et SWico Ium Philosophia conspirat )- Denique saepenumero

xation omnis nostra ematur oratio, popuIariter interdUmIoqui nec Se St.

Divin. I. I. u. 63. 5.8 V. Cud orth. Fat intest. T. I. p. 378 P. Mas CL Legum prooem Ι. . in IV. s. Legg. I. 23. 24 ubi v. Davis et Turneb. II, 3 4 ubi deum supremus a re-Ii tuis diis minoribus disiuinit Cicero.

213쪽

DE VIRTUTIBUS ATQUE ERFECTIOMBUS DIVINIS.

Constitutis iis, quae de deo atque divino numitio apud Ciseronem dicenda esse ridebantur, jam qualem Cicero de proprietatibus virtutibusque divinis animo

conceptam habuerit aententiam, age Videamus. Primum deus est nulli naturae subjectus et obediens, sed omnis naturae auctor atque caussa Deus igitur ab omni aeternitate fuit, atque in omnem suturus est perpetuitateis. ore quum deus sit malum rerum auctor atque caussa Meselis, sequituae, ut deus sit potentissimus atque adeo omnia ei pareant obediantque φ . Tum deus omnia praestantia atque persectione si erat omnia sentit, movet, regit gube natque ' , sino ullo labore ). Deinde deus est immutabilis omnis omnino mutationis expers. 1 AEL. Tvse Qu. I. 26. Lore. I. 22. de Ainicit. 6. 13.

2 Hoc consequens est en iis quae supra dirimus m mundi ominumque naturarum origine.

O . D. III. s. Logg. III. 1. '4 Tuae Qu. I, 27. Somn. Scip. VIII. Divin. II 60. 5 N. D. III. R

214쪽

D qui cuncta composuit, constanter in suo stato manet ' . Deus est mens soluta quaedam et aegre gata ab mni concretione mortali, omnia sentiens et

movens, ipsaque Praedita motu sempiterno I rimplicique natura ita ut neque oculis conspici, nequo sensu ullo percipi, sed sota mente cogitari atque de pingi queat. Ex quibus omnibus consequens est, C Ceronem summam Persectissimamque deo tribuisse libertatem, quae in eo posita est, ut semper optimum quidque et consilio suo convenientissimum sequatur. Ex admirabili rerum omnium in natura ordine atque disciplina essicitur, deum, qui haec omnia crearit Et que effecit, esse intelligentia summa praeditum , Si autem nihil est, quod divino numiui obscurum esse possit, sponte intelligitur, deum 'erum om-

alium it maximarum et minimarum et praeterit 6 9uod Cicero do Universitat e XIII. probavit. I. N. D.

III. 15. ubi Cotta, dolorem, laborem uolestum aut ei iou- Ium attingere deum posse, negat Cicero am Lactant, R Tusc. u, I, 27. cf. lat. Timaeus P. 31 sq. Tennemaun. Gesch de PhiL T. II. l. 583. 8 Veteres philosophi verbum implex alio sensu sumserunt, ac nostrates philosophi. Duplicem sui statuebant materiam unam ex diversi generia partibus ita ovillitam, ut divelli torum et dissipari posset aueram ex ejusdem ge

neris artibus compositaui, atquct Omnis APertein mutationis. i

215쪽

rum et Praesentium. et lati arum cumplecti cognitionem x. Etenim deus et emetipsum auaque praestantiam 3, et ommum menis cognitas habet atque Perspectas morum enim animi in oculis, in auribus, ine lingua sentiunt, quid quisquo sentiat unde fit, ut etiam quum homines taciti optant quid, deus illud exaudiat γ. Ex eodem illo rerum omnium in natura ordine, conventu atque conspirations ponte appa t, summam divino numini tria inuendam, eam sapientiam ' . Omnia sapientissimo consilio deus effecit atque inicit nihil temero a sine ratione molitur: quod etiam ab hominum constantia abhinis )..

Drus si ad bonum omne Proclivis, idque qua est

bonitate deriderat. Si quicquid boni liuio mundo et

1 Tuam ov. V. 25. Da in L l. nee tamen repu- Divis. II.

T. ubi Cicero eademico more disputat. v Tusc. u. I. 22. Animum nosse, nisi divinum esset, nono . hoc acrioris ususdam animi Praeceptum, 1 ut tria hutum deo sit hoc si, o Psum P as. Cognoscere.

Fin V. 16. Leg. I. 22.3 Divin. H. M. O Cic. p. Lactant. V. 8. g. I, 5 Divin. II. M. O Quarti tote βουλησιν nuncupabant, quae quid eum rationcto considerate deriderat.

216쪽

quae in eo sunt rebus a divino numine I4butum est, consideramus, si inprimis' nosmetipsos, nonrasque mentis ac corporis vires et facultates di pendimus,

dubitare non Possumus, qui deus ait beneficentissiamtia atque benignissimus ). In imae ' deus optimus et miratantissimus genitori animum dicitur procreasse, quo nihil nolita siti mominum gen---uibusque quae inmundo sunt rebus, quisquid Perseotionis in eas dere potest, Volens lubensqud impe litur. Quare Epicurus, quum opem et gratia diis immortalibus sustulisset, radicitus religionem exlv xisse ex animis hominum Cottas visus est ' . Cum persecusa a benignitate atque bonitate divina rotissime cohaeret Persectissima justitia, i, e bonitas ad sapientiam exacta et temperata. Haec est omnium virtutum domina et regina, ain qua nihil laudabile fieri atque geri potest. Dens nunquam nec irascitur

nec nocet ). Deus suam cuique Virtuti praemiinn, et suam euique Peccato Poenam constituit. Summa

Timaeus o. III murulim implavit boni omnibus.

1 Cio QOR III. 28. At hoc quidem commvn - initium Philosophorum, non eorum inodo, qui deuin tithil habor ipsum negotii, lihil exhibere alieri, sed eorum iam,

qui deum semper agere aliquid, et moliri volunt, uu- quam ne irasci deum, nec uocers. L. mas

217쪽

in eo est recti praeceptis PraViquo depulsio ). Qualis quisque sit quid agat, quid in se admittat, qua mente, qua pietate colat eligionem, intuetur deus piorum et impiorum habet rationem φ . mpii interdum poenas agere videntur; sed non recto Aiatimamus, quae poena divina sit, et opinionibus Vulgi rapimur in e

Toxem, nec Vera cemimus morte aut dolore comoris

aut luctu animi aut transione judicii hominum iaserias consideramus quae humana quidem sunt et multis bonis viris acciderunt; sed sceleris est poena tristis et Praeter eos eventus, qui sequuntur, ex seipsa maxima est. Vidimus eos, qui, nisi odissent patriam, nunquam inimici nobis fuissent, ardentes cum cupiditate, tum metu, tum conscientia ), quid

ageaeent, modo timentes, vicissim contemnentes religiones judicia Perrupta iisdem maenupta hominum, non deorum , Etiamsi optimi quidem homines gravisaimam nonnunquam experti sunt sertunam, ac multa Perpeas incommoda tamen idem beati sunt, et aequabili pertiniuntur felicitate, quae in tranquilEM N. D. II, 31. 3 Legg. II, 17. II 8 Deus ipso judex dicitur futurus apud

hos qui se casto noli adierint. 4 Conscientia est recordatio rectam voluntatis aut male factorum, quae consequitur actiones CL ad Divers. I. p. . et IV. 5 Legg. ΙΙ. 17. ubi cs. Davis et Turi1eb. Lectio corrupta est. Cf. Orat de harusp. responso L. XVII.

218쪽

tate animi et benefactorum recordatione reposita est').

Magnifices ac divine de hac rellatonis imitatione scribit Cicero in Somnio Scipionis postquam in omni reipublicae otio ac negotio palmam justitiae dedit,

sacras immortalium animarum sedes et caeIestium in

cana regionum in ipso consummati operis fastigio locavit, indicans quo his perveniendum Vel potius revertendum sit, qui rempublicam cum madentia, justitia, sortitudine ac moderatione tractaverint 7 . Sed quamquam sapientibus conscientia ipsa factorum egregiorum amplissimum Virtutis est praemium tamen illa divina virtus non statuas lumbo inhaerentes, nec triumphos arescentibus laureis, sed stabiliora quaedam et viridiora praemiorum genera desiderat ' . Omnibus, qui patriam conservarint, adiuverint, auxerint, certum esse in caelo definitum locum, ubi beati aevo

sempiterno fruantur nihil est enim illi principideo, qui omnem uno mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius, quam concilia Coetusque libminum jure sociati, quae civitates appellantur:

aeum rectores et conservatores hinc Prosecti huc T O L. Tuae Qu. V 6. Epist. I. P. 4. N. D. III. 32. merob in Somn. Scip. I. 1.M CL Iat. Reip. X. P. 608.' Macrob. II, 4.

219쪽

vertuntur , Atque ego, inquit Scipio, ut primum, fletu ri Presso loqui posse coepi, quis O, inquam, ter sanctissime atque optime, quoniam haec est vita, ut sicanum audio dicere, quid moror in terris, quin hinc ad Vos venire propero Νon est ita, i qui ille, nisi deus is, cujus hoc templum est omne, quod conspicis ), istis te corporis custodiis libexaverit, huc sita assitus patere non potest homines enim sunt hac lege geneaeati, qui tuerentin illum globum, quem in hoc templo medium vides, quae terra dicitur hisque animus datus est ex illis sempiternis ignibus, quae sidera et si s voeatis; quae globosae et rotundae, divinis utinatae metitibus, circos suos orbesque eonficiunt celeritate mirabili. Quare et tibi, Publi, et piis omnibus retinendus est animus in custodia eo Poris nec injussu ejus, a quo ille Mis est datus, ex hominum vita migrandum ust, ne munus hun/anum assignatum a deo defugisse videamini. Sed sic, Scipio, ut avis hic tuus, ut ego, qui te genui, iustitiam cole et Pietatem quae quum sit magna in Parentibus et pro-Piripe, tum in patii maxima est ea ita Via est iu

I Vivunt, qui ex eorporum vis culis, tanquam E arcerε evola erunt; ve tra vero ita dicitur ita mors est. Omn.

Scip. c. XIV. ubi v. Mai. P. 319.2 macrob. ad Somn. Scip. I, 14.

220쪽

caelum et in hunc me tum eorum, qui jam tam unt,

et corpore laxat illum-colunt locum suem vides λmo quidem loca, etsi Paullo longiora, quum Ob -- nummi pro tantiam, tum ob orationis amplitudinem majestatemque non esum iudicanda, ea integra arponenda videbantur. Deus est sanctissimus, is ab omnibus vitiis p aena, ab onmi imperiectione alienus, Ptimum, qua tum fieri potest, cupit sine ullo commodi studio, omnia mala, scelera et nequitiam aversatur et detestatur. Rus 'oluntas semper in optimum sexturi N eque enim eas mens divina sine ratione otest, nec ratio

divina non hanc vim in rectis navisque sanciendisin veru )T Deus solus est aptus ad jubendum et v

Hano canim vim tu exercer in mimis rebus sunt autem optima curas in salute Patriae quibus agitatua et exemitatus animus Vesoctu in hane ledem si dominauam pervolabit. Idque ocius laetet, si iam tum Quinarit inclusus in corpore, eminebit oras et ea quae Extra erunt contemPlans, quum anime a a corpore abstrahet. Nam eorum animi qui a corporis voluptatibus demerunt, earumque se quasi ministros Praebuerunt, impulsuqu tibidinum voluptatibus obedientium deorum et hominum jura viola erunt, corporibus elapsi circum terram Psam volutantur, nec hunc in locum, nisi multis exagitati saeculis, ire ertuntur. - Addo omnino morob. Somn. Sc. I. 4.

II, 17. s. Tusc. u. I, 9 30 Lael. III, 19. Legg. V. H. O ere. H. Alia Ioea iam supra laudavimus.