M. Tullii Ciceronis de natura deorum ... libri tres

121쪽

car. 6, 7. DE NATURA DEORUM. Iis praesertim eum vocitas fato fieri dieatis omnia: quod autem semper ex omni aeremitato verum suerit, id esso satum. Quid igitur juvat, aut quid affert ad cavendum, scire aliquid suturum, eum id eerte suturum sit 8 Undo porro ista divinatio quis invenit fissum scoris p quis omieis eantum notavit' quis sortes e quibus ego erodo ne possum Attii

Navii, quem commemorabas, lituum contemnere.

Sed qui ista intellecta sint, a philosophis debeo diseere, praesertim cum plurimis da rebus isti divinimentiantur. At medie quoquo ita enim dicebas saeps saliuntur. Quid similo modicina, cujus ego

rationem video, et divinatio, quae unde oriatur, non rntelligo p Tu autem etiam Doeiorum devotionibus piamin deos esse eenses. Quas fuit eorum tanta iniquitas, ut placari populo Romano non possent, nisi viri talos Meldisson, Consilium illud imper torium fuit, quod Grase Στρατεγρια appellant, sed eorum imperatorum, qui patriae eonsulerent, Vitae non parcerent. Rebant irenim fore, ut exercitus imperatorem, equo incitatoras in hostem immittentem, persequeretur id quod evenit. Nam Fauni vocem equidem nunquam audivi tibi si audiis to dicis, eredam etsi Faunus omnino quid sit, nescio. vII. Non igitur adhuc, quantum quidem in te, Balbe, est, intelligo deos esse quos equidem credo esse; sed nihil docent Stoiei. am Cleanthes, ut dicebas, quatuor modis formatas in animis hominum

putat deorum esse notionea. Unus is modus est, de quo satis dixi, qui est susceptus ex praesensione rerum suturarum altor ex poteturbationibus tempestatum, et reliquis motibus tertius ex commoditiato rerum, quas percipimus, et eo Q.: - - 1 vix m-rum ordius, coelique eo isticis. 4, I re

122쪽

tia tum tractabuntur a nobis, eum de deorum disputabimus ras qua plurima dicta sunt eodemque illa otiam diis Chrysippum dicere aiebas, quoniam ess rerum natura, quod ab homin Me nor homino aliquid molius quasque in iueum pulchritudine mundi comparabas,

mundi onvenientiam consensumque asnonisque brevis et acutulas conelusionertem sermonis, quam modo dixi, dissoremque tempore illa omnia, quas a te physide vi ignea, deque eo calore e quo die as, loco suo quaerentur: omniaqi nudius tortius dicta sunt, cum docere esse, ustre et mundus universus, et solatiatae sensum ae mento haberent, in Y c νυ e, is autom idem illud otian

123쪽

CAP. 8, R DE NATURA DEORUM. Optime, inquit Cotta. Itaque, quoniam quatuor in partes totam quaestionem divisisti, do primaque diximus, consideremus secundam qua mihi talis videtur suisse, ut cum ostendere velles, quales dii essent, ostenderes nullos esse. consuetudine enim oculorum animum abducere dissicillimum dicebas sed,

cum deo nihil praestantius esset, non dubitabas, quin mundus easet deus, quo nihil in rerum natura mεlius esset modo possemus eum animantem cogitare, Vel potius, ut caetera oculis, sic animo hoc cernere. Sed eum mundo negas quidquam esse melius, quid dicta molius Q si pulchrius, assentior si aptius ad utilitates nostras, id quoque assentior sin autem id dicis, nihil esse mundo sapientius, nullo modo prorsus assentior; non quod dissicile sit mentem ab oeulis sevocare sed quo magis sevoco, eo minus id, quod tu is possum menis comprehendere. IX. Nihil est mundo melius in rerum natura n in terris quidem urbs nostra. Num igitur idcirco in urbe esse rationem, cogitationem, mentem putas Θaut, quoniam non sit, num idcirco existimas sermi- eam anteponendam esse huic pulcherrimas urbi, quod in urbe sensus sit nullus in Armica non modo sensus, sed etiam mens, ratio, memori. Videre oportet,

Balbo, quid tibi coneodatur, non te ipsum, quod V

lis, sumere.

Istum enim locum totum illa vetus Zenonia r vis, et, ut tibi videbatur, acuta conclusio dilatavit. Zeno inimita concludit Quod ratione utitur, melius est, quam id, quod ratione non utitur nihil autem mundo melius ratione igitur mundus utitur.' Hoc si placet, jam efficies, mundus optime librum legera

124쪽

quoniam earum quoque artium homines creantur. Nihil igitur affert pater iste quare mundum ratione uti putemus, nec etem quidem esse. Non est igitur mundi tamen nihil est eo melius nihil est enim enihil nobis salutarius, nihil matius adstuque constantius. Quod si mundus uni est deus, ne stellae quidem, quas tu innus deorum numero reponebas quarum te dubites aetemique delectabant nec meherclsunt enim admirabili incredibiliquo onstanon omnia, Balbe, quae cursus certos et habent, ea deo potius tribuenda sunt, quant

X. Quid Chaleidie Euripo in motu ideciprocando putas fieri posse constantius λSieiliensi quid Oeeani servors illis indoeii

125쪽

CAp. IRII. DE NATURA DEORUM. 23 Et Chrysippus tibi aeuto dicere videbatur, homo

sine dubio vorsutus et callidus Versutos' eos appello, quorum celeriter mens versatur: callidos'

autem, quin um, tanquam manus opere, sic animus

usu concalluit. Is igitur si aliquid est,' inquit,' quod homo emcere non possit, quid emcit, melior

est homine. Homo autem haec, quae in mundo sunt,

incere non potest: qui potuit igitur, is praestat homini. Homini autem praestare quis possit, nisi de pes igitur deus Haec omnia in eodem, quo illa Zenonis, errore versantur. Quid enim sit melius, quid praestabilius,

quid inter naturam et rationem intersit, non distinguitur. Idemque, si dei non sint, negat esse in onminatura quidquam homine melius. Id autem putare quemquam hominem, nihil homine esse melius, summas arrogantia censet esse. Sit sane arrogantis, pluris se putare, quam mundum. At illud non modo non arrogantis, se potius prudentis, intelligere so habere sensum et rationem haec eadem Orionem et Caniculam non habere. Et, si domus pulchra sit, intelligamus eam dominis,' inquit, aedificatam esse, non muribus; sic igitur mundum deorum domum existimare debemus.' Ita prorsus existimarem, si illum aedificatum, non, quemadmodum docebo, a natura

consormatum putarem.

XI. At enim quaerit apud Xenophontem Socrates, unde animam arripuerimus, si nulla suerit in mundo.

Et ego quaero, inde orationem, unde numeros, unde cantus nisi vero loqui solem cum luna ut mus, eum propius aecesserit, aut ad harmoniam canere mundum, ut Pythagoras existimat Naturae ista sunt, Balbe, naturae non artifi-, mn de

126쪽

sed ea, qu sua sponte, major est, eo

rations fieri existimanda est. XII. Illa autem, qua Cameades asse admodum dissolvitis 3 Si nullum Orp ait, nullum esse corpus sempitemum: immortale nullum esse, scindividuum quod dirimi distrahivo non possit. Caanimal patibilem naturam habeat, nulla quod effigiat aeripiendi aliquid extrinε quasi serendi et patiendi, necessitatem. animal tale est, immortal nullum essomno animal secari ac dividi potest, nullindividuum, nullum aeremum. Atqui ad Meipiendam vim extemam et serendeat morial igitur omne animal, et

dividuum sit necem est. Ut enim, si omnis cera commutabili esset emum, quod commutari non posse argenteum, nihil aeneum, si commutat

127쪽

CAP. 12, 13 DE NATURA DEORUM. Irariliqua parte eorum horum autem nihil est, quin intereat. Nam et terrenum omne dividitur, et humor ita mollis est, ut facile comprimi collidique possit. Ignis ero, et aer, omni impulsu facillime pelli-

tur, naturaque cedens est maximo et dissiptassis. Praeterea omnia hae tum intereunt, eum in naturam aliam convertuntur: quod fit, cum terra in

.aquam se Vertit, et cum ex aqua oritur ner, et cum ex aere aether, eumque eadem Vicissim retro commeant.

Quod si ea intereant, ex quibus constet ouans Gniamia, nullum est animal sempitemum. XIII. Et, ut haec omittamus, tarum animal nullum inveniri potest, quod neque natum unquam sit, et semper sit liturum. Omno enim animal sensus

habes sentit igitur et calida, et rigida, et duleia,

et amara nec potest ulli sensu jucunda aecipere, et non accipere contraria si igitur Voluptatis sensum e it, doloris etiam eapit quod autem dolorem ac-eipit, id aecipiat etiam interitum necesse est: omne igitur animal, confitendum est, esse mortiae. Praeterea, i quid est, quod nec Voluptatem sentiat nee dolotum, id animal esse non potest. Sin autem quod animal est, id illa necem est semiat et quod ea sentiai, non potest esse aetemuma et omno animal sentitu nullum igitur animal est aetemum. Praetere nullum potest esse animal, in quo non et

appetitio sit et declinatio naturalis Appetuntur

Rutem, quae secundum naturam sunt, declinantur

contrariara et omno animal appetit quaedam, si fugita quibusdam. Quod autem refugit, id contra nuturam est et quod est contra naturam, id habet vim interimendi omne ergo animal intereat nece mest. Innumerabilia sunt, ex IUUA, E h pomis, nihil esse, quod senaum in deso. ram '

128쪽

eoneret ex plum Dus muris, quurum

docum habeat, quo naturae via raraturalia summum, alia medium. Haec ad pus cohaerere possunt semper autepossunt necesse est enim, in suum natura rapiatur nullum igitur anima

num.

Sed omnia vestri Balbe solent ad serre, Heraclitum, ut opinor, sequente non omnes interpretantur uno modo. quid diceret, intelligi noluit, omittam ita dicitis, omnem vim esse ignem: mantes, eum alor defecerit, tum inter natura rerum id vivere, id vigere, qu autem non intelligo, quo modo, calampora intereant; non intereant, humamisso, praesertim eum intereant etiae Quamobrem id quidem commune estrumtamen videamus exitum Ita nihil esse animal extrinsecus in natun

129쪽

Cap. I4 I5 DE NATURA DEORUM. 27oatam diei possunt. Quidquid est enim, quod sensum habeat, id necesse est sentiat et voluptatem et dolorem ad quem autem dolor Veniat, ad eundem etiam interitum venire. Ita fit, ut ne ignem quidemessidere possitis aeremum. Quid enim Z non eisdem vobis placet, omnem Pnem pastus indigere nec permanere ullo modo posse, nisi alaturi ali autem solem, lunam, reliqua astra, aquis, alia dulcibus, alia marinis Eamquo causam Cleanthes affert, cur se sol reserui, nec longius progrediatur solstitiali orbe, itemque brumali,no longius discedat a cibo. Hoc totum quale sit, mox : nunc autem concludatur illud, quod interirs possit, id aetemum non esse natura ignem autem interiturum esse, nisi alatur; non esse igitur natura ignem sempitemum. XV. Qualem autem deum intelligere non possumus nulla virtut praeditum p Quid enim p prudentiamno deo tribuemus quae constat ex scientia

rerum bonarum et malarum, et, nec bonarum nec malarum. Cui mali nihil est, nec esse potest, quid huic opus est delectu bonorum et malorum p. quid autem ratione quid intelligentia Z quibus utimur ad eam

rem, ut apertis obscura assequamur. At obscurum

do nihil potest esse. Nam justitia, quae suum cuique distribuit, quid pertinet ad deos Hominum enim societas et communitas, ut Vos dicitis, justitiam procreavit. Temperantia autem constat ex praeteria mittendis voluptatibus corporis cui si locus in coelo est, est etiam Voluptatibus. Nam sortis deus in- tolligi qui potest 3 in dolore, an in labore, an in pericules quorum deum nihil attingit. Nec rationa igitur utentem, nec virtute ullo praeditum deum in tes res qui possumus Ne Vor Vulgi atquε x montum &M

130쪽

pium, Tyndaridas Romulum nostri, alio plures, quos, quasi novos et adseriptitios citum receptos putant. Haec igitur indoeti. XVI. Quid vos philosophi 8 qui melion illa : sunt enim praeclara Sit sane deus d Hoe erodo illud emo

'Sublimo eandona, quem inmeant omneau

Quare igitur plures adjungimus domi qua est eorum multitudo Θ Mihi quidem sane

dentur singulas enim stellas numeras dei aut belluarum nomine appellas, ut Capraripam, ut Taurum, ut Leonem : aut rerum inmm, ut Argo, ut Aram, ut Coronam. Sed ut hae coneodantur, reliqua qui in modo concedi, sed omnino intelligi possunt pges, Cererem,' vinum, 'Liberum' diein re nos quidem sermonis utimur usitato: ε