M. Tullii Ciceronis de natura deorum ... libri tres

131쪽

λ I6,I7. DE NATURA DEORUM. Iasscire sane velim plures enim trudunt nobis ii, qui interiores scrutantur et reconditas literas antiqui simum, Jove natum, sed antiquissimo item ovo: nam Joves quoque plures in priscis Graecorum literis invenimus. Ex eo igitur et Lisyto est is Hercules, quem concertavisse cum Apolline de tripode a

cepimus. Alter truditur Nilo natus, egyptius: quem aiunt Phrygias literas conscripsisse. Tertius est ex Idaeis Digitis, cui inserias asserunt. Quartus, Jovis et steriae, Latonas sororis, qui Di maxime colitur cujus Carthaginem filiam serunt. Quintus in India, qui Belus dicitur. Sextus hic ex Alcumena, quem Jupiter genuit, sed tertius Iupiter: quoniam, ut jam docebo, plures Joves etiam accepi

mus.

XVII. Quando enim scin hunc locum deduxit oratio, docebo, meliora me didicisse s colondis diis immortalibus jure pontificio, et majorum more, capedunculis iis, quas Numa nobis reliquit, de quibus in illa aureola oratiuncula dicit Laelius, quam rationibus Stoicorum. Si enim vos sequar, dic, quid ei respondeam, qui me sic roget: Si di sunt, unitae stiam Nymphas deae Z Si Nymphas, Panisci etiam, et Satyri. Hi autem non sunt: ne Nymphas quidem deae igitur. At earum templa sunt publice vota et dedi-eata. Quid igitur Θ ne aeteri quidem ergo dii, quo

rum templa sunt dedicata. Age porro Jovem et Neptunum deum numeras. Ergo elium Orcus, se ter eorum, deus; et illi, qui fluere apud inferos dicuntur, cheron Cocytus, Styx, Phlegethon tum

Charon, tum Cerberus, dii putandi. At id quidem repudiandum : ne Orcus quidsm igitur. Quid dieitis ergo de fratribus pHae Cameadea ag Ex nuri Q. Emim bidosopho minus istine inta' - - MN

132쪽

Ia DE NATURA DEORUM. Lin III. nihil de diis explieam convinceret. Itaque insequebatur. Quid enim p aiebat, si ii fratres sunt in numero deorum, num de patre eorum Satura negari

potest Z quem vulgo maxime ad Occidontem colunt: qui si est deus, patrem quoque ejus Coelum, esse deum eonfitendum est. Quod si ita est, Coeli quoque parentes dii habendi sunt, Aether et Dies, eorumque

fratres et sorores, qui a genealogis antiquis si nominantur, Amor Dolus, Metus, Labor, Invidentia, Fatum, Senectus, ora, Tenebrae, iseria Querela, Gratia Fraus Pertinacia, areas, Hesperides, Somnia quo omnes Erebo et Nocte natos serunt. Aut igitur haec monstra probanda sunt, aut prima illa tollenda.

XVIII. Quid λ Apollinom, Vulcanum, ercurium, caeteros deos esses dices de Hercule Aesculapio,

Libero, Castore Pollue dubitabis p ta quidsm coluntur aeque atque illi apud quosdam etiam multo magis. Ergo hi dii sunt habendi, mortalibus nati matribus Z Quid p Aristaeus, qui olivas dicitur inventor Apollinis filius Theseus, qui Neptuni reliqui, quorum patres dii, non erunt in deorum num res Quid, quorum matres Z opinor etiam magis. Ut enim in jure eivili, qui est matro libera, liber est: iter jure naturae qui de matre est, deus sit necesso est. Itaquo Achillem Astypalenses insulani sancti sim colunt. Qui si deus est, et Orpheus, et Rhesus dii sunt,musa matre nati nisi seris maritimas nuptiae terrenis anteponuntur. Si hi dii non sunt, quia nusquam coluntur: quo modo illi sunt Vido igitur, ne virtutibus hominum isti honores habeantur, non immortalitatibus et quod tu quoque, Balbe, Visus

es dicere. Quomodo autem potes, si Latonam deam putas, Hecaten non putare, quae matre Asteria est, sorore

133쪽

CAP. 18, 19. DE ATURA DEORUM IN Latonao p An has quoque dea est vidimus enim ejus aras delubraque in Graecia. Si haec dea est,

cur non Eumenidec quae si deae sunt, quarum et Athenis sanum est, si apud nos, ut Ogo interpretor, lucus Furinae Furiae deae sunt, speculatrices, credo, et vindices facinorum et scelerum. Quod si tales dii sunt, ut rebus humanis intersint: alio quoque dea putanda est cui, cum sena circuimus in agro Ardeati, rem divinam sacere solemus: quae, quia

partus matronarum tueatur, a nascentibus Natio nominata est. Ea si dea est dii omnes illi, qui commemorabantur a te, Honos, Fides,mens, Concordia. Ergo etiam Spes Moneta, omniaque, quas cogitatione nobismet ipsi possumus fingere. Quod si verisimile non est, ne illud quidem est, haec unde fluxe

runt.

XIX. Quid autem dicis 3 si dii sunt illi, quos colimus et accipimus cur non eodem in genere Serapim Isimque numeremus Z quod si facimus, cur barabarorum deos repudiemus BoVes igitur, et equos,ibes, accipitres, aspidas, crocodilos pisces, canes, uinpos, feles, multas praeterea belluas, in deorum numero reponemus quae si rejiciamus, illa quoque, unde

haec nata sunt, rejiciemus. Quics deinde Ino dea dicitur, quae Leucothea a Graecis, a nobis Matuta dieitur, cum sit Cadmi filia Θ Circo autem, et Pasiphae, e Perseide, Oceani filia, natae, patre Sole, in deorum numero non habebunturi quanquam Cireen quoquo eoloni nostri Circeienses religioso colunt. Ergo hanc deam dicis. Qui Μedeas respondebis pquae duobus avis, Sole et oceano, mi patre maintro Idyia procreata est. Quid hujus Absyrto ratri, qui est apud P uvium M EIEM' - α veterum literis usitati dux, Exv xv x, 'U-

134쪽

st delubrum vidimus, et sacerdotem. Qui

imus, quid aut d Codro dubitare possde meteris, qui pugnantes pro patrias libderunt ρ Quod si probabile non est, ne

superiora, unde hae manant, probanda suAtque in pleri que eivitatibus intelligi

gendae virtutis gratia, quo libentius reipulpericulum adiret optimus quisque, Virori memoriam honore deorum immortalium ci ob eam enim ipsam ausam recththei filiaeque ejus, in numero deorum sunt. Inatarum est delubrum Athenis, quod Leminatur Alabandenses quidem sanctius colunt, a quo est urbs illa condita, quam nobilium deorum apud quos non inurbaeus, ut multa, cum quidam ei molestus, deum esse eonfirmaret, Herculem negarinquit, mihi Λlabandus, tibi Hercules XX. Illa autem Balbe, quae tu a co

135쪽

Car. 20, 2I DE NATURA DEORUM IMArcus enim ipse ex nubibus emcitur quodam modo coloratis. Quarum una etiam Centauros peperisso dicitur. Quod si nubes retuleris in deos, reserendas certe erunt tempestates, quae populi Romani ritibus cons ratae sunt. Ergo imbres, nimbi, procellas, turbinos, dii putandi. Nostri quidem duces, mare ingredientes, immolare hostiam fluctibus consueverunt. Tum si est Ceres a gerendo, ita enim dicebas terra ipsa dea est, et ita habetur: quae est enim alia Telluc si teria mare etiam quem Neptunum esse dicebas ergo et flumina, et sontes. Itaque et Pontis delubrum Maso ex Corsica dedicavit et in augurum precatione Tiberinum, Spinonem, Almonem, Nodinum, alia propinquorum fluminum nomina videmus. Ergo hoc aut in immensum serpet, aut nihil horum recipiemus, nec illa infinita ratio superstitionis probabitur.

XXI. Nihil ergo horum probandum est. Dicamus igitur Balbo, oportet contra illos etiam, qui hos

deqs ex hominum genere in coelum translatos, non re, sed pinion esse dicunt, quos auguste Omnes sancteque Veneramur. Principio JOVes tres numerant

ii, qui theologi nominantur: ex quibus primum et secundum natos in Arcadia et alterum patre Aethere, ex quo etiam Proserpinam natam serunt, et Liberum: alterum patre Coelo, qui genuisse Minervam dicitui, quam principem et inventricem belli serunt tertium Cretensem Satumi filium, cujus in illa insula sepulcrum ostenditur. Διόσκουροι etiam apud Graios multis modis nominantur. Primi tres, qui appellantur Anaces, Athenis ex Jove rege antiquissimo, et Proserpina nati, Tritopatreus, Eubuleus, Dionysus se- eundi, Jove tertio nati ex Leda Castor et Pollux' tertii dicuntur a nonnulli Meo hae m. ' --

136쪽

Sese ipsi quam multi a theologis prosereorum Iove natus, nepos Aetheris alter

tertius, Vuleano Nili filio, cujus urbem lunt esse eam, quas Heliopolis appellais, quem heroicis temporibus Aehanto Rhdicitur, avum Ialysi, Camiri, et Lindi: Colchis sertur Eetam et ires procrea XXII. Vulcani item complures: natus, ex quo et, inerva Apollinem ei tutola Athenas antiqui historici esse vocundus Nilo natus Phthas, ut Aegypt quem custodem esse Aegypti volunt: εtio Iove et Iunone, qui Lemni fabrie afuisse r quartus enalio natus, qui te propter Siciliam, quas vulcaniae nomina

curius unus Coelo patre Die matre robscoenius exeitata natura traditur, qu Prose inae commotus alter valentis

filius, is, qui sub terris habetur idem

137쪽

Cap. 23. DE NATURA DEORUM. Issvenisse, primusque Vulnus dicitur obligavisse secundus secundi Mercurii frater is fulmino percussus, dicitur humatus esse Cynosurisa tertius, Arsippi et Arsinoae, qui primus purgationem alvi dentisque evulsionem, ut serunt, invinit cujus in Arcadia non longe a Lusio flumine sepulcrum et lucus ostenditur. XXIII. Apollinum antiquissimus is, quem paulo ante ex Vulcano natum esse dixi, eustodem Allienarum alter Corybantis filius, natus in Creta cujus do illa insula eum Jove ipso certamen suisse traditur tertius Iove tertio natus et Latona, quem ex Hyperboreis Delphos serunt advenisse quartus in Arcadia, quem Arcades Nomionem appellant, quod ab eo se leges serunt accepisse Dianae item plures: prima Iovis et Proserpinae, quae pinnatum Cupidinem genuisse dicitur secunda notior, quam Jove tertio et Latona natam accepimus tertiae pater Upis traditur Glaues mater eam Graeci saepe Upim ρο- temo nomine appellant. Dionysos multos habemus: primum Iove et Proserpina natum secundum Nilo, qui Nysam dicitur interemisse tertium, Capri patre, eumque regem Asiae praesuisse dicunt, cui S bagia sunt instituta quartum Jove et Luna, cui sacra Orphica putantur eonfici quintum Niso natum et Thyone, a quo fieterides constitutae putantur.

Venus prima Coelo et Die nata cujus Elido dolubrum Videmus et altera, pinna procreata, ex qua et Μoreurio Cupidinem secundum natum accepimus

tertia, ove nata, et Diona, quae nupsit Vulcano :sed ex ea etiarte natus Anteros dicitur quarta, Syria Tyroque concepta, quae Astarte Vocatur; quam Adonidi nupsisse proditum esti inerva prima, quam Apollinis matrem supra dixi UR: svandria orta Nilo, quam Aegγ'in Sanan E mxx me a R-, quom ovo generatam suum. Pin raso

138쪽

isu DE NATURA DEORUM. min. III. nata et Coryphe, Oceani filia, quam Arcades Coriam

nominant, et quadrigarum inventricem serunt quinta Pallantis, quas patrem dicitur interemisse, Virginit tem suam violare conantem cui pinnarum talari aia

figunt. Cupido primus ercurio et Diana prima

natus dicitur secundus,mercurio et Venero secunda tertius quidem est Anteros, Marte et Venere tertia. Atqus haec quidem, et ejusmodi, ex Vetero Gru cias fama collecta sunt; quibus intelligis resistendum esse, ne perturbentur religiones Vestri automnon modo hae non refellunt, verum etiam confirmant, interpretando quorsum quidque pertineat. Sede jam unde huc digressi sumus, reVertamur. XXIV. Num enses igitur subtiliore ratione opus esse ad haec refellenda λ nam mentem, fidem, spem, virtutem, honorem, Victoriam, salutem, concordiam, caeteraque ejusmodi rerum Vim habem Videmus, non leorum. Aut enim in nobismet insunt ipsis, ut mens, ut fides, ut spes, ut virtus, ut concordia aut optandae iiobis sunt ut honos, ut salus, ut Victoriar u rum rerum utilitatem video video etiam consecrata simulacra. Quare autem in his vis deorum insit, tum intelligam, cum cognovero. Quo in genere Vel maxime est Fortuna numeranda, quam nemo ab inconstantia et temoritato sejunget quae digna certe non

sunt deo.

Jam vero quid vos illa deleetat explicatio sabularum, et enodatio nominum exsectum a filio Coelum, vinetum itidem a filio Satumum. Haec, et alia generis ejusdem, ita defenditis, ut ii, qui ista finxerunt,

non modo non insani, sed etiam suisse sapientes videantur. In enodandis autem nominibus, quod miserun m mi, laboratis Satura , - - - πα -- sis Mamra, quia magna vertit: ' inex B., mrim

139쪽

Cap. 24, 25 DE NATURA DEORUM. Iarnuit, aut quia minatur Venus, quia venit ad Onmia Ceros, a gerendo. Quam periculosa consuetudo i in multis enim nominibus haerebitis. Quid V ovi sa-eie. quid Vulcano quanquam, quoniam Neptunum a nando appellatum putas, nullum erit nomen, quod non possas una liter explicare, unde ductum sit. In quo quidem magis tu mihi natare visus es, quam ipso Neptimus Magnam molestiam suscepit, et minimunecessariam, primus Zeno, post Cleanthes, Hindo Chrysippus, commentitiarum sabularum reddere rationem vocabulorum, cur quique ita appellati sint, causas explicare. Quod cum acitis, illud prosecto confitemini, longe aliter rem se habere, atque hominum opinio sit eos enim, qui dii appellantur, rerum

naturas esse, non figuras deorum.

XXV. Qui tantus error fuit, ut emiciosis etiam rebus non modo nomen deorum tribuΡretur, sed etiam sacra onstituerentur. Febris enim sanum in Palatio, et octonae ad aedem Larum, et aram malae Foriunas squiliis conseeratam videmus. Omnis

igitur talis a philosophia pellatur error, ut, cum de diis immortalibus disputemus, dieamus digna diis immortalibus : de quibus habeo ipse, quod sentiam ;non habeo autem, quod tibi assentiar. Neptunum esse dicis, animum cum intelligentia per mare pertinentem idem de Cerere. Istam autem intelligentiam aut maris aut terras non modo omprehendere unimo, sed ne suspicione quidem possum attingere. Ita- quo aliundo mihi quaerendum est, ut et esse deos, otquales sint dii, discere possim, quam quales tu eos

esse Vis.

Videamus ea, quas sequuntur: primum, deorumnis providentia mundus regatur deinde, eo uiantri rebus humanis. mas enim xini Ecura. YMNSA MI

140쪽

DE NATURA DEORU I. Lis Ilsum puto. Mihi vero, inquit Velleius, Vallire nam et majora exspectori et his, quae diat volasimenter assentior. Tum Balbus, Inter te, inquit, Cotta, Nora sed sumemus tempestietam profecto, ut lateare pd

UI Nequaquam istu istae ibit magna inest citati Q am ut om illis supplicarem tanta hi indiloquontiad

i parumne ratiocinari videtur, et sibi ipsa of postem machinari Z Ill ud vero quam allii

volt emo, quod volt; ita dat Eo res, ut opem dabit si versus omnium Seminator malorum. transversa mente mihi hodie tradidit repagula r m irum omnem recludam, utquo illa pernicie ho