De morte et varia moriendi ratione

71쪽

o RDO SECUNDUS.

CALOR I EUM IMMINUTUM. FRIGUs NIMIUM.

63. Uti hominem perire ob ingentem Calorici excessum supra vidimus, sic & susscientis ejus quantitatis defectus mortem inferre valet; cujus rei explicationem ex ipsa i rigoris natura dare mihi facile est: neminem enim fugit, Frigus in minori gradu stimuli excitantis adinstar in nostrum corpus agere, partium solidarum tonum, hincque pendentem fluidorum motum augere, ac , ab eo stimulo aucto partium tono, omnes H. C. functiones majori cum esticacia peragi, nec non vis vitalis vigorem increscere; hinc explicandum, quod calor animalis sere semper sibi similis reperiatur, eundemque perpetuo observet gradum, etiamsi homo aut gelidissimo climati expositus fuerit, aut torrida sub gona vitam degat; imo saepe calor animalis incrementum capit, si frigidum experiamur coelum, dum robur vasorum, caloricum liberum parantium, a Frigore

augetur.

S. 6ψ. Verumenim vero majori in gradu stimulus ille fit morbosus, producitque nervorum irritationem ingratam,

72쪽

dolorificam, pei toris contractionem , horripilationes, tremores, totius corporis pallorem, rigoremque, & sit tale Frigus per longum duret tempus, aut magis adhuc increscat, tunc non tantum omnia phaenomena secundi, ut ita dicam. Frigoris stadii intenduntur, ita ut solida nunc reddantur plane rigida ac immobilia, sed & observantur stupor, sensus motusque diminutio, abolitioque, circulationis difficultas , ejus suppressio, anXietas , lassitudo, ac denique invincibilis in soporem inclinatio, imminentis fati prodromus; nisi enim istis summi Frigoris gradus essectibus continuo motu, ac valido corpori S eXercitio homo resistit, sed lassitudini & somnolentiae cedit, in maximo & certissimo vitae discrimine versatur ille: hujus rei veritatem inter alia luculentissio una Nostratum docuit exemplum; BATAVI enim, quando in Spitzbergo, sub Polo arctico , coelo inclementissimo gelidissimoque a Balen

rum piscatura retenti fuissent, tamdiu bene se se habuerunt, quamdiu e suis casis egredi, venari, aliisque corporis exercitiis perpetuo Frigori resistere iis liceret; At simul ac, eorum casis nivibus obrutis, egressus illis fuisset denegatus , mox eos invasit torpor ob motus animalis desectum

quotidie increscens, atque hinc miseri illi tandem ad unum omnes Frigoris violentia interemti sunt 58 1 f. 65. Ex hisce Frigoris phenonaenis est igitur concludendum, quod a Frigore vasa ad corporis Peripheriasu

collocata sese contrahan t, aut etiam collabantur, indeque humores a corporis peripheria ad interiora pellantur.

Hinc

73쪽

Iline homo incidit in summana anxietatem, cordisque palpitationes; hinc sanguis non sine disti cultate per pulmones transire potest , tum ob inordinatum torrentis vitalis motum, cum ex eo, ut pulmones ipsi illi vehementi Frigoris gradui immediate quoque sint expositi, unde etiam Xietas augetur; quum vero sic nimia humorum copia, imo sere tota eorum massa partes interiores, ac imprimis cerebrum obruat, lethalis Apoplexia demum agmen claudit, imponitque omnibus recensitis malis sinem, id est aliis verbis, ii, quorum vita Ob Erigoris vim extinguitur, ap pleetice pereunt.

S. 66. Hocce assertum eX praemissis jam adeo man, sestum, ut nulla amplius indigeret probatione, dissectione septuagenarii, qui gelu perierat, ulterius adhuc coasirmavit Cl. QUEL MAL TZ 59). De variis autem noxis, quibus laedit Frigus, s imprudens cales actio accesserit; quae symptomata pro varietate subjecti, quod impetum patitur, id comitari soleant; quanis do & qui prae aliis a Frigore assiciantur, nil dicam, eaque omnia, ut a nostro instituto aliena, silentio praetermittam. Videantur de his Ill. GAunii 6ob & Cl. v AN GEUNs 6 IJ, laudata opera, ubi omnia huc pertinentia egregie explicata inveniuntur. sp) Vid. ejus progr. de Frigoris acrioris in corpus I. Lipsae

74쪽

CLASSIS QUARTA.

MORS EX STIMULO E L EC T RIC O.

S. 67. eX celeritate, qua stimuli vitam animalem de- 1lruunt, his loci ratio in Ordine nostro sit habenda, videtur Fulmini mentio omnium primo injicienda, quippe quod uno quasi momento mortem inserat, ut in inter alia probat Petropolitani Proses ris meritissimi RicnMAN si triste fatum. Vir ille summus scilicet aestite anni i753. sexto mensis angusti die, coelo valde tonitruoso coelestein ignem e nubibus eliciens ab ingenti scintilla ad ejus frontem transeunte percuS-sus fuit ictu adeo vehementissino , ut reclinatus in scamnum mortuus repertus sit, omnibusque incassum tentatis neminima quidem amplius praebuerit vitae indicia

Iage, Se t. XIII. S. 747. in nota,

75쪽

EIUSQUE CAUSIS.

S. 68. Quamvis autem ab eo tempore, quo egregiis

tentaminibus Cl. Virorum D ALI BARD, FRANKLIN,&DEROM As, aliorumque de identitate phaenomenorum Fulminis & Electricitatis constitit , hacce in Physices parte magna assulsisset lux, nulla tamen cognita erat Via, qua ope Electricitatis artificialis, aeque ac Fulminis actione uno id tu animalia enecari poterant; hinc omnes theoriae de ratione moriendi Fulminis ope a variis excogitatae fuerunt admodum incertae ; donec contigerit inclyto Har-lemens, Medico Doct. v A N MARUM, Machina Electrica TEILERIANA pro suo more ingeniose emendata, talia capere eXperimenta, quibus vera mortis ratio adeo in

apricum est posita , ut de ea hodie nullum supersit dubium: patuit nimirum viro egregio per iterata eXperimenta, mortis causam in ictu electrico percussis, consistere in subitanea, & absoluta totius principii vitalis existinctione, idque non tantum accidere in animalibus calidi sanguinis; sed etiam in iis frigidi sanguinis aeque bene ac in ceteris animantibus mox quoque principium vitale prorsus deleri, facultatemque stimulum percipiendi & ad cum reagendi plane tolli; licet haec, uti ex Anatome comparata DO tum est, vita gaudeant tenacori, & illorum vita particul ris, aliis in casibus multas post mortem horas adhuc supersit. S. 69. Breviter nonnulla reseramus experimenta, ut inde patere queat, quanto cum jure eXimius ille vir memoratam inde duxerit conclusionem. Ad hanc quaestio rem

dirimendam in anguillas tentamina instituit, quum, si ignis electricus in hoc animali frigidi sanguinis, & cui vita inest admodum tenax, principium vitale exstinguere valeret,

76쪽

DE MORTE

hinc Electricitatem eundem effectum in aliis animantibus quoque esse habituram, jure merito concludi posset; dum e contra, si hisce experimentis animalia calidi sanguinis subjecisset, inde nulla generalis conclusio trahi valeret. Duo priora eXperimenta instituit cum anguillis longitudinea 8 Pollicum, θ ignis Electricus fuit ductus per totam animalis longitudinem, illico poli explosionem illae jacu runt immobiles, & variis stirnulis, imo ipso sale volatilitentatae, ne minimum quidem exhibuerunt vitae signum,

manifesto indicio, quod Fulminis factitii ope prorsus deletum esset eorum principium vitale: in ceteris experimentiS,

quae etiam cum argu illis sed majoribus, quarumque ultima longitudinom 36. Pollicum habuit, siunt capta, stimulus Electricus per partem modo corporis ductus fuit tali Cum eventu, ut pars ab igni eleetrico libera semper vivere continuaverit 63 : idem etiam homini accidere, si scilicet Electricitas naturalis partem modo corporis Petivit, illaque in medio catenae collocata non fuit, docet

experientia.

f. po. Quam pulchre porro cum illa mortis causa conveniunt phoenomena in Fulmine exstinctis observata, nec non eorum dissectiones; quippe in talibus cadaveribus numquam aliquid repertum fuit, cui causa mortis adeo subitaneae poterat adscribi, sed e contra cerebrum, cor, pulmones, ac cetera viscera plerumque sanissima, aut parumper modo laesa inventa fuerunt; atque tamen in ejusmodi

77쪽

EJUs QUE CAUSIS.

hominibus nullus stimulus, licet fortissime ceterum agens, ne minime quidem valet, quin sanguis nunquam non reperiatur dissolutus; quod sane phaenomenota a vasis imo momento vita privatis, sicque coagulum formare non valentibus , derivandum videtur. f. II. Ex his ergo liquet, stimulum illum electricum, quamquam specificum, suaqile natura a ceteris plane di-Versum, in eo tamen cum reliquis convenire, ut minori gradu vim vitalem erigat, omnesque functiones promoveat,& hinc admodum salutaris non raro ipsi paralysi medela sit. At sortiori gradu ceterarum adinstar vim vitalem opprimit, persumdatque, id est, tunc ipsa stimuli vehementia quoque sit lethalis.

78쪽

CLASSIS QUINTA.

MORS EX OMNIBUS GAS SPECIE. BUS, ANIMALI OECONOMIA AENOXII S.

quae aut debitam quantitatem Gas oxygenii, ad respiratio Nem necessarii, non continent, aut quae peculiari stimulo pulmones assciendo animalia suffocant. Inquisiturus ergo in rationem mortis per haec Gas, omnem hujus rei tractationem in tres divido ordines; quippe omnia nocent, aut nimia Gas oxigenii quantitate, aut ejus desediu, aut denique stimulo suo peculiari. Placuit pro talibus Gas speciebus diversam potius constituere classem , quam illa una cum Venenis sub eadem comprehendere , quum ipsorum pleraque inspirata sint lethalia, & ceterum sive eatus applicita, sive intus in-gina nullatenus noceant.

79쪽

ORDO PRIMUS.

. a. I, On dubito, fore nonnullos, qui judicent, me

immerito inter noxias Gas species Gas oXygeni uin memorasse, quum non tantum qualitas aeris atmosphaerici vulgo aestimetur magis vel minus bona ratione Gas oxygenii , in eo contenti; sed & summi in Historia Naturali viri, in. terque eos Cel. INGENIIo US Z, Observantes aegros accessu aeris liberiori, nec non itinere maritimo saepe egregie relevari, illud Gas Phthysicis, Ast maticis, ac febribus acutis laborantibus valde commendaverint 6 b, spe freti, lare, ut hi morbi ejus Gas inspiratione aut radicitus tollerentur, aut saltem eorum vehementia istius usu admodum imminueretur; at eventus eorum sesellit spem, constatque hodie per tentamina Cel. virorum GIRTANNERIuEDDO Es, tantum abesse, ut memoratis in casibus utile reperiatur illud Gas, ut e contra aegris insigne adserat de

80쪽

ε DE MORTE l

trimentum, dum illius usu Phthysici quidem in initio multo liberius respirant , sed inde Febris hectica augetur, ac solito citius e vita excedunt miseri 65 .f. 7 . Neque hoc cuiquam mirum audiet; si consideret, animal intra campanam Gas oxygenio repletam collocatum mox multo citius respirare, thoracem Vi magna eX-

pandi , cordis & vasorum sanguiserorum Irritabilitatem augeri, brevi tempore posst animal febricitare, Musque nativum calorem Valde reperiri auctum; illa phaenomena continuo increscere ; satis cito omnia symptomata violentissimae Febris imilammatoriae sese obserre, atque animal , ob pulmones dira In fiammatione correptos non amplius respirare valens, demum suffocatione perire 66 .f. 75. Patet itaque ex hisce, ut aeque ac candela, licet in Gas oxygenio multo vividiori ardeat flamma, longe citius

tamen in eo, quam in acre atmosphaerico exstinguatur, sic & homo solo Gas oxygonio utens, ut ut liberius Ct. tiusque respirans, nihilominus intra breve temporis spatium ipsi stimuli violentiae quoque succumberet: Unde liquet , quam sapienti consilio Natura illum Oceanum ae . reum, quo eX omni parte cingimur, non unice ex solo Gas oxygenio , sed etiam ex Gas aZOtico , nec non ex Gas acido carbonico consaverit. o R. 6s GIRTANNE R. arior agrunde der Antiphlogislahe Chemie,

cap. XXXVI. p. 229. Beri in I 794.