장음표시 사용
251쪽
. : Sensis , ociorum retid desumitur , sensu verborum , consimi clium , correlativorum, aut analogorum. Quia mentes humanae adbitationem pronae mlent, quantum possibile est. subiicere verbis eu cem sensum, quem similibus verbis subiicere consueverunt. Debent autem Verba . aut propositiones consimiles . e quibus sumitur tuterpretatio, esse coaevae propositioni, quae explicatur. Igitur ex sola inductione locutionum consimilium fit praesum- νptIo pro usu loquentium.
Ubi vero in ussi loquentium repetitur divisio, stat pro sensia famosiori praesumptio. De Sensu verborum desumpto a Dispositione Loquentis. lAd illum sensiam pronior est loquentis dispositio. ad quem do i
tur major principiorum ad humanam cognitionem concurre tum inclinatio. Prineipia ad humanam eognitionem remotd concurrentia sunt. I. Cerebri naturalis aut acquisita habilitas. a. Humorum aut tem-- peramentorum activitas. . 3. Spirituum subtilitas. 4. Impressionum. imaginum . seu vestigiorum tenacitas, prolanditas, debilitas. s. Im- prestionum aα invicem ordo ac communicati . . Principia ad . humanam cognitionem proplaquilis concurrenda alunt. i. Educatio ac Magistrorum institutio. a. Eruditio e libris aut aliis documentis acquisita. 3. Praeiudicia , seu principia gener lia semel firmiter recepta. 4. Exercitatio, ac conversatio. s. Idevrum ciar iras. aut obscuritas ; ordo, copia. aut consilio & deiectus. 6. H1bitus quidam mentis naturalis aut aequisitus ordinate ac rati nabiliter discurrendi. 7. Attentio mentis . aut praecipitantia. 8.Lumen quoddam naturale aut aequisitum singula apte discernendi ac providendi, & multa connexa simul comprehendendi. 9. Auxilia, extrinseca menti assastentia v. g. specialis providentia. Io. Astem . nes ac passiones animi. .
Pro illo sensu stat praesumptio, quem in similis eonditionis ho- . minibus regulariter ponit similis dispositio. Pro illo sensti stat praelumptio, qui ex principiis, ideis, docu-s mentis , aut objectis Authori familiatibus fatilius resultat. Debent in hoe casu consuli L. C, secundum quas ouaevis propinqua dispositi' tegulariter eoasequitur esiactum iuum , α quidem-certius, quis
252쪽
plures eo urrunt dispositiones, nisi aliunde
6 Pro nIo sensit stat praesumptio r. qui doctrinae aut in aliut,
de traditae est conformior. a. Ex quo relucet inaior eoiuio in doctrina authoris. 3. Ex quo speratur malor confirmatio aut illis stratio Systematis, quod author tenuit. 4. Qui servat majorem logiam cum aliis authoris expressionibus. Quia aut res temper n. intenti sunt ad conformitatem , connexionem , coisfirmationei eanalogiam doctrinae suae. ' - .7 Locutio Authoris obscura per clarlarem explicarIdebet. lasemper praesumitur eadem authoris dispositio ς adeoque idem erumtur voluisse per locutionem obscuram , quod alio loco ae temporc
edixit per locutionem claram . ,
8 Quiv s praesumitur respicere ad illum finem , Hotivum , obisiectum, aut partem oblecti, quae illius menti facilius objicitur. Ria mens humana non solet resipicere ad ea, quae obvia non suae, in ficulter investigari possunt. ' s sensus, qui non invenitur nisi pes multos de labori ius disti μ' sibus, non prae sua itur. Ouia nunquam praesumitur aliquisexto, dinarium ; nec contingit perari tot difficultates successios
io pro illo sensu stat praesumptio, quem proaum est verbis stimo
ab iis hominibus. ad quos verba diriguntur. Quia mens loque semper est disposita ad conformandos suos conceptus conceptui a clientium. Igitur author vult ingenerare auditori hus tales eo plus, quales fore ingenerandos prudenter praevidere potest; per aurem prudenter praevidere potest ingenerandos rore illos com ceptus, quos considerati, circumstantiis pronum est ingenen 6. Cessat tamen haec praesiumptio, quando probabile est, loquenteni Deio occultare velle suum cone tum, aut eum ob imperitiam lini, non posse suum conceptum terminis propriis exprimere. ii Nulla praesumitur ab authore verbis subjecta notio, quae pendet ab extraorclinario magisterio, attentione, lubsidiis, aut sitionibus. Quia nihil praesumitur extraordinarium. ra Pro illo sensu sue praesumptio. per quem singulis verbis mire nil congruum motivum . de congruus finis. Quia nullum verbum. immo nec modus verborum praesumitur . sapiente frustra profer 'ia Contra illum sensum stat praesumptio. qui Virum prudent ridedecet. Quia loquetns pro prudenti habem et it leoque
253쪽
qui argueret manifestum errorem circa regulas prudentiae, non prae- ,
sumitur. Talis defectus prudentiae foret. I. Siquis quid loqueretur nulla data occasione aut ratione impellente ad loquendum. a. S, quis nullum haberet locutionis finem prudenter intendibilem. Sinuis loqueretur prorsus incongrue. improportionale, aut inutiliter adfinem. siquis nullo modo satisfaceret exspectationi audientium , aut merito & exigentiae objecti. s. Siquis magno verborum appa-
ratu aut vehementia occuparetur circa rem exigui momenti. aut
nullius consequentiae. aut utilitatis. 6. Si quis ob desectum suppomtorum ac conditionum circa particularia non existentium terminis generalibus nudum diverberaret aerem. Quia prudentis est . de re secundum modum & circumstantias ejus particulares cum veritate effectu intento loqui. g. s' . . 'De Seni verborum desumpto a subjecta Materia.
Pro illo sensu stat praesumptio, quem obviae oblecti proprieta-1tes Ee cireum stantiae aut hori facilius ingenera n r. Nemo praesumitur voluisse id afferere . cujus alioquin in natura a nullum reperitur argumentum aux vestigium. Quia virri prudentes non solent auditoribus suis proponere res ipsis aliunde incognitas aut extraordinarias, nisi id manifeste claris verbis exprimant. Pro illo sensu stat praesumptio. in quo relucet maior omnham a proprietatum ac circumstantiarum in Objecto obviarum ad invicem connexio. Quia author praesumitur habere conceptum consor memobjecto. Pro illo sensu stat praesumptio, qui melius tangit subjectam controversiam. Quia viri prudentes non solent declinare punctum ac cardinem rei, aut dissimulare difficultates sine quarum examine
Pro illo sensu stat praesia mptio, in ordine ad Guem quaestio con rsuevit, aut debuit tractari. Quia viri prudentes solent tractare quae- . mones in eo sensu, quem auditores ratione aut consuetudine impulsi exspectant. Propositio significat rem in eo statu , quo omnibus occurrit aec obvia est. Quia author non potest prudenter siperare . quod auditores sui aliam notionem subiecturi sint , nisi quam illis ingerit status obiecti aliunde obvius : adeoque vult suis verbis talem notionem
254쪽
verba cliiciplinae aut arti propita ex ore artis periti fundant praesumptionem pro sensu arti proprio. 8 Objecta, quae facile recipiunt diversas notiones, nun Damian. dant praesumptionem pro notione determinata ac iubili. Quia . ubi multi effectus contingenter suat possibiles, nulla eli pro determInata effectu probabilitas.' Omnis notionis modus sequitur modum sui obiecti aliunde obvium. Quia prudens in omnibus, etiam suae Notioni accessoriis. resipυcit ad objectum , ut obtineat majorem suae Notionis cum objecta
ad eam author faciliter respiciat.
g. c. De Sensu Axiomatum , Definitionum , Divisionum, Inductio
erum , Enthymematum , integrorum discursuum ac Systematum.1 Axiomata tantum fundant praesumptionem pro sensu ciunde evidenti. Quia amomata non indigent probatione ; adeoque ille, qui primus tale axioma protulit, necessario debuit axiomati rubiicere sensum aliunde evidentem, ut obtineat communem assensum. Et hinc Axiomata non possunt urgeri in sensia aliunde obscuro , dubio, aut
a omnes definitiones , de quarum rigore non constat. praesumuntur tantum esse descriptivae. Quia essentiae rerum non sunt adeo obviae. ut definiens facile ad eas respiciat: quin plurimae definitiones sunt reipsa tantum definitiones nominis . eo fine factae, ut in intellectu audentium nulla fiat confusio rerum ac nominum ; aut, ut audientes sipecialiter attendant ad unam vel alteram proprietatem obiecti in definitione expressam, ad quam forte aliunde Regulae prudentiae nos attendere volunt. 3 Omnis definitio Simplicium est tantum definitio nominis.'Quia res simplex, quae nullas partes habet . non potest explicari per demonstrationem partium aliunde notarum ; sed solum per demonstrationem circumstantiarum, in quibus talis simplex res menti expertinent aliter innotescit.
'Nee divisio, nee inductio praesumitur esse adaequata, nisi in ore Dogmatici. Quia homines plerumque utuntur divisione aut induismone solum ad talem fuem , ad quem obtiaendum vel non indigent vel
255쪽
ves non putant se initigere adaequata divisione aut inductione : quan- do vero materia tractatur dogmatice, ratio exigit adaequatam . cui S regulariter obtemperatur. O . Qui vis praesumitur fortius velle insistere antecedenti. quIm ς ' .consequenti. Quia principia conclusionis regulariter iunt celtiora seu nive. saliora. Author nullam praesumitur Rabjicere vim suae illationi conse s . quentis ex antecedente , nisi tantum in ordine ad subjectam materiam. Quia rerum connexio, in qua fundatur omnis illatio, plerum- - 'que adeo multis involvitur circumstantiis , ut sine erroris periculo non liceat argumentari ad simile. Author in sua illatione nihiI praesumitur intendere, nisi quod 7 in illa evidenter & necessario exprimitur. Quia ex unico authoris r tiocinio possunt quidem multae de mente authoris fieri eonlecturae; sed cum hae omnes non possint esse verae, pro neutia secundum L. C. i. stabit probabilita
ubi sunt e dem pruicipia & eorollaria , ibi eadem sunt dog. g . .
Ubi datur principiorum de corollariorum difformitas , etiam 'dogmatum intercedit diversitas. Issentitas vel distinctio dogmatum ex iis , quae eum dogmate Io . regulariter conjuncta aut connexa sunt, aestimari debet. Quia proprietates etiam in moralibus composuis plerumque concomitanturrem , sive talia ad iuncta sint antecedentia , sive concomitantia, sive consequentia ad dogma ; sive pertineant ad persectionem ipsius d ιν malis , siue ad modum connaturalem dogma proponendi dependen- . tem , dispositione menti&. iIntegri aut horum disicursus ae sistemata per claram Ideam, II quam omnes authoris propositiones exhauriunt, exponi debent. Quia tota composita conveniunt, ubi singulae partes convenire noscuntur; licet harmonia partium ad invicem melius intelligatur, quando eae ordinate per claram ideam exhibentur. In illis aut horibus reperitur eadem doctrina, in quibus reperi- ratur eadem dimositio animi. .
Illi praesumuntur habere eandem doctrinam, qui habent ean-Isdem assilientem providentiam aut illustrationem. Quia haec sortissi. ma cognitispis principia regulariter obtinent upubrinem effectum Hulpν
256쪽
ivis praesumitur admittere ordinarias aut cuivis obvias sequelas doctrinae suae. Nemo praesumitur cogitare de sequelis doctrinae suae, pugnantibus cum principiis aut disipositione mentis suae.
6 Quivis praesumitur potius velle insistere principiis generalibus,
quam sequelis, quando hae illis opponuntur. Conclusio particularis exponit intentionein authoris circa comclusionem generatam. Quando conclusio particularis praeter intentionem authoris tollit omnem vim conclusionis generalis . praesumitur author potius velle insistere conclusioni generali. Quia facilius est errare circa applicationem principiorum generalium , quam circa ipsa principia. adeoque quilibet prudens debet habitualiter ita esse constitutus , ut potius velit teneri sua principia generalla, quam applicationem priaci plorum, quando haec enervat illorum vim. Talem quisque praesumitur intendere connexionem doctrinae aut rationum suarum , qualem communiter intendunt viri similis conditionis.
De sensu Proprio, Ptimario, ac Secundario Propostionum
I In tantum sensus propositionis est proprius, inquantum est usi latus apud eos, ad quos propositio dirigitur. a Sensus proprius propositioni aliquando subjectus praesumitur eidem semper subjectus ; quousque non probatur mutatio. 3 Sensus, quem interpretes communiter propositioni subjiciunt. praesumitur is e proprius. Nisi exinde interpretes rebus aut opinionibus suis commodum sperare possent. Quia praesumuntur accipere propositionem in sensu obvio & usitato. ille sensius praesumitur esse proprius, quem propria confessione agnoscunt liquibus ille sensus praeiudicat. Hinc squis textus in disputatione adversariis objiciendus est . utile fuerit, illum textum, suppressis nomine aut horis . per modum propriae assertionis assum re ; sie enim adversariuq statim simpliciter negabit talem assertimnem , si proprius ac obvius sensus illi adversatur . ac proin propria confessione convincitur, proprium ac obvium illius textus sensum illi
r Ille sensus, quo stante potuisset propositioni assirmativae substitui negativa, aut vicissim, non est proprius propositioni. Quia duae
257쪽
eontradictoriae propositiones non possunt esse verae in sensu proptio nec idem potest esse sub Iectum aut significatum amrinationis ei ne- gallonia in sensu proprio. Ille sensus non praesumstur esse proprius verbo . qui potest ex. 6 primi per aliud vel bum proprium. Quia licet ex ussi hominum den-- tur aliqua verba propria synonima. regulariter tamen iidem conceptus non solent habete plura sui signa propria ; cum homines potius ob inopiam verborum coacti sint, ut iisdem signis ac vertis diversos conceptus expli merent. Hinc in rigore vix ulla locutio assequitur sensum proprium alterius locutionis. Sensus. qui facit si me potu siet exprimi aliis verbis claris, pro- ppriis, ac cuivis obviis, non praesium itur subesse verbis obscuris. Quia nullus praesumitur studio velle uti verbis sequi vocis aut obscuris , si habet obvia verba clara ac propria. Nulla exaggeratio . aut figurata Ioeullo oratoria praesumitur recedere a proprio verborum sensu nisi inquantum id aliunde est evidens. Quia nullus praesumitur suos auditores velle decipere addendo vel minuendo de veritate ἔ deciperet autem , si exaggeratio aut ligurata locutio sic recederet a proprio verborum sensu, ut id ab auditoribus non possit facillime adverti. Veibum proprium additum improprio nec fundat praesumptio- 9 nem pro sensu proprio nec pro improprio. Quia non est major ratio, cur unum dicatur accetarium alterius. Malor stat praesumptio pro sensu proprio, quam pro sensu gram- romaticali, ac primaevae institutionis. .la usus verbi potentior est institutione. Ille sensus praesumitur esse proprius , quem homines eiusdem 1 rcum author e conditionis communiter vecto sibileiun r. Sensus. qui ex disipositione loquentis , aut subiecta materia ostenditur subesse verbis aliunde ambiguis, adhuc praesium itur verbis illis esse proprius. Quia reverit ille sensus ver his convenit, qui eisdem
utut argumento extrinseco convenire ostenditur.
sensus, qui est verbis proprius in ore uolus. etiam in ore alte- 14 rius esse praesumitur. Quando author saepius sum aret verbum in sensu improprio. st rei potius pro sensu improprio praesumptio. . 'Quando contra verae propositionis proprium sensum pugnat ra- retio aliunde moraliter certa . stat potius pro sensu improprio prae- sumptio.
258쪽
Etymologica dc D vaciva non praesumuntur assequi sensum proprium verbi originarii. Quia plerumque verbis Elymologicis aederivativis imponitur sensius distinaus a sensu verbi originarii. Hinc in usu vocum bene distingui debet id, li quo significatio translata est, Et id, ad quod significandum translata est. 1ν Quaevis propositio praesumitur esse functa ossicio suo per se sum primarium. Quia nullus solet uni propositioni subiicere plures
sensus. Hinc etiam propositiones urgendae non sunt in alio sensu, quam primario; multo minus consectariis vexandae.18 omnis propositio potest recipere sensum secundarium simul stantem cum primario. Quia possunt aliud verba loqui, aliud circumstantiae verborum, ita , ut hi duo sensus nee se invIcem excludant. nec impediant: adeoque talis propositio aequivalet duabus distinctis propolitionibus per particulam copulativam Et conjunctis. Quando Sensus secundarius obvius est , recipit propositio de nominationem aequ8 1 sensu secundario, ae . h primario : quod nempe dicatur in sensu obvio salsa, scandalosa. temeraria &e.,o Propositio, e qua pronum est inferre aliam propositionem, r ipsa in sensu secundario iam praesumitur inferre illam propositionem. Quia nullus praesumitur studio ηdhibere talem modum tendendi , equo pronum sit inferre conlectaria, nisi intendat illa consectaria, cutis vis, ut poaitur. Obvia. Talem quisque praesiumitur propositioni subiicere sensum s eundarium , qualem homines similis cum authore conditionis solent subiitere, aut, qualem pronum est subjicere spectata subiecta matella&.dispositione loquentis. Quia, quod pronum est fieri, communitet fit secundis L. C.
sbluto & Conditionato Propositionum.1 Subjectum propositionis indefinitae in materia contingenti suo. dat praesumptionem pro sensu particulari. a Subjectum propositionis indefinitae in Dogmatieis fundat prae sumptionem pro sensis universali. Hinc contradictoria propositionis dogmaticae est particularis. Praedieatum propositionis assirmativae parit sensum partIcul rem disiunctivum. Praedicatum Vero propositionis nuativae parit stasum universitem distributivum.
259쪽
Nulla praesumitur propositioni subjecta fuisse universalitas, nisi ε . ad quam respicere aliunde authori pronum erat , vel ob mentis dispositionem. vel ob subjectam materiam. Quia intellectus non solet respicere ad obiecta sibi extraordinaria ac difficilia. Talis praelamitur propositioni sibiecta universalitas , ad quam ssolent respicere it, ad quos propositio dirigitur. Quia verba generalia non significant ultra intentionem prorerentium, qui volunt intelligi. Notandum autem. quod homines tantum soleant propositio. ' ni subiicere aliquam universalitatem, non omnem universalitatem, nempet tantum universalitatem illorum objectorum . quae sibi notiora sunt, ac facilius menti occurrunt. Hinc .. Propositio generalis non praesumitur comprehendere universa- clitatem eorum obiectorum, quae menti difficulter occurrunt. Quia nihil extraordinarium praesumitur, nec mens solet respicere ad cris& obiecta extraordinaria. Propositio generalis non restringitur ultra evidentem exigen- 7. tiam explicationum , limitationum , ac conditionum restringentium. Quia illa universilitas. ad quam semel prona est propositio, se extendit, quantum potest. Exceptio particularis non tollit praesumptionem universalem 8 propositionis generalis. Quia non obstante exceptione salvatur aliqua universalitas; neque enim in propositione generali affirmatur , quod semper fit, sed quod regulariter fis, si propositio sit in materia contingenti. Adeoque multo minus tollitur universialitas propositionis ob exceptionem ac restrictionem alterius propositionis ei, de cujus sensu quaeritur, analogae.
Propositio illimitata praesumitur suisse limitata ad conditiones disimitantes, ad quas fuit pronum respicere. Quia nullus praesumitur plus velle asserere cum erroris periculo, qu m scopus exigit. Tales eonditiones limitantes sunt finis propositionis , motiva . explicatio,
Nunquam sumenda stricta aut laxa interpretatio, nisi inquantum aliunde praesumitur eam intentioni loquentis consormem esse. iii a dependet ab intentione loquentis . quantum in favorahi libus aut odiosis velit ad subjectam materiam attendere; nunquam igitur licet sensum verborum proprium ultra intentionem loquentis aliunde praesumptam restringere aut extendere ; multo minus licet ultra proprium verborum senim excedere ; quia nunquam intentio loquisistis praesumitur sie extendere ultra proprium Verborum sensum.
260쪽
I Ubi nulla stat pro restrictione propolitionis praesumptio . ibi locum non habet ulla propositionis distinctio. Quia omnis distinctis est simul alidua lansus latioris restriclio. quae positive probari debet. sa Quando in sensia obvio propositionis simpliciter prolatet: nulla' de faelli occurrit limitatio, inanis est omnis restrictio, distinctio. aut additio. Quia propositio, simpliciter, sine addito. ut iacet, de in sensu obvio aestimari debet; a sensu autem obvio excludi praesumitur omnis conditio, aut restrictio extraordinaria . quae de facili menti
Cuicunque propositioni absolutae subest illa conditio, quae .d ejus veritatem ex sua natura requiritur , & cujus cognitio in loquente praesumi potest. Quia non decet in conversatione humana inutiliter propositionibus addere conditiones per se inexistentes. Conditio. quae de faciIi potest, aut communiter solet subintel- ηεsgi, debet subintelligi. Quia praesumptio sumitur ab eo , quod regin. Iariter fit. Propositio absoluta non praesumitur niti conditione extraord, naria, aut tali, quae menti difficulter occurrit. s. p.
De Sensu Propositionum importantium aliquam Denominationem.
. Omnis denominatio importat subiectum Si formam denomin tionis in statu omnibus obvio. Quia termini propositionis audientibus noti esse debeata Hinc Denominatio non potest tribui tali subiecto, cui forma denominationis in statu obvio sumpta non convenit. Forma denominationis tribuitur subiecto sub ea tratione , subb qua omnium facillime illi potest tribui. simia semper id praelamitur. quod facilius sit, seu, quod pronum est fieri es Hinc Forma denominationis tribuitur subjecto ob causam notiorem η & eertiorem. a. Forma denominationis tribuitur subjecto sub ea ratione, sub qua subiectum ad sormam est magis dispositum s. Forma denominationis tribuitur subiecto sub ea ratione, sub qua sorma aptior est ad sui receptionem. Quando forma denominationis potest subjecto tribui ratione x elreumstantiarum, sis lamiror ei tribui ratione circumstantiarum, Quia homines solent magis esse attenti ad subjecti circumstancias. Quam ad cus nazuram,