장음표시 사용
241쪽
inaria. Sit liber ab inordinata affectione suae opinionis. Quia as-6 sectio facillime pervertit iudisium rationis ; nee quicquam judex ' in eausa propria recipitur , nisi conditio personae aliunde purget suspieionem inordina die affectionis. Haec autem sulpicio non purgatur nuda verborum protestatione, quae saepe est contraria facto s sed purgatur per hoe, quod nihil possit
demonstrari a tali authore omissum aut politum , quod non facith potuisset omitti aut poni ab alio authote nulla inordinata allectione imbuto. Quin si tantum una vel altera vice oecurrat in auctore privatae affectionis velugium , nondum probatur dari in authore inordinatae ais hionis dispositio. quia omnis habitus seu dispositio communiter post se trahit multos actus sibi eongruos. Aliqui volunt, ut ex scriptis authoris maximε historici, nec ejus 'patria, nee familia. nee status conditio , nee religio appareat. Verum non sunt necessarii tam stricti limites , lieet indifferentiam authoris maxime
Quinta. Resuerat in authore naturalis seientia & observatio Regula γ' tum Criticarum. Cum enim leges Critieae fundentur in naturali luminε, non potest eontingere, ut mens rectε disposita fimuenter ab istis rQulis dosse lat. Unus enim vel alter error non arguit malam di ositionem ; quia omnis habitus seu dispositio inelinat ad actus sibi congruos ; adeoque juxta L. C. Omnis mentis dispositio, sive bona sit sive mala, trahit post se multos actus , ut proin ex assibus frequentatis dignosei debeat. Praecipue attendendum, an author distin t certa a probabilibus, prolumia 1 dubiis, an moderetur ae retineat assensum in ineertis die. Sexta. Relueeat in authore habitus recth dileurrendi seu Logicus. gQui enim frequenter impingeret in regulas rectae ratiocinationis, eoipso eo vinceretur habere dispositionem malam mentis aeque pronam ad errorem ac ad veritatem in oceariohibus erroris. Septima. Relueeat in authore Claritas, ordo, di Exactitudo. Hae senim proprietates regulariter eoncomitari solent ingenia ad veritatem disposita. Claritas dicitur reperiri in illis scriptis , in quibus reneritur Evidentia prinei piorum , conclusionum, & illationum, ita ut sine haelitationis oceasione stitim appareat; quid asserariu ; quid & quomodo sequatur. ordo dicitur reperiri in iis scriptis , in quibus unico obtutu obvia est omnium dogmatum eonnaturalis connexio. Exactitudo dicitur reperiri in iis scriptis. in quibus non reperiuntur multi errores secundarit . ad principalem qiuaestionem parum quidem pertinentes . sed tamen limitationem ingenii authoris arguentes : ingenia enim ad veritatem disiposita non solent esse limitata , at tacite cauta sunt in iis, quae sciunt se ignorare. Et qui in seeundariis tam au-
242쪽
dacter ea . quae ignorant , asserunt ,eansa principali. licet eam parum scias Io Octava. vitet author praeeipitantiam judieii. Quia iuxta L. C. n eesse est, mentem ri non satis discussa saepa errare. Praesumitur vero esse dispositus ad praecipitandum judicium ille . qui non solet retinere agensunt in rebus dubiis . in inutilibus. aut ad quaestionem pri ne alem impertintnt, bus ἰ maxime si sine necessitate se immisceat eontroversiis , quae tuae offensione alicujus partis disti euiter tractari possunt. II Nona. Reluceat in authore Attentio, Exereitatio. & Etuditio ; ita
ut author nil omittat eorum . quae alioquin attentis , exercitatis , ae eruditis
obvia sunt. Quin debent in authore apparere positiva attentionis . exerci rationis , ac eruditionis vestigia . quia his donis praediti non solent occultare dona sua. Quod autem sine his mens sit aeque disposita ad errorem ac ad veritatem, patet ex eo, quia sine his faeilὸ mentem latent multa ad princupalem quaestionem & serendum rectum judicium scitu necessatia. Porro sciis necessarium est illud , eujus notitia mentes aliorum hominum solet dispo- flere ad ferendum aliud judietum. Attentio solet deesse in illis authoribus, qui se tantum exiguo tempore appliearunt ad suum objectum. ad quod alio quin etiam capacia ingenia se longo tempore applicant; dein in iis qui ni mis multos libros exiguo tempore , aut praemature seribunt; & maxime in
ira, qui circa multa alia objecta inmertinentia oecupantur ἔ mens enim hu mana non solet ad multa attenta esse. Exercitatio solet deesse in iis . qui non habent occasionem obviam se exercitandi aut scriptione . aut lectione , aut discursu ae colloquiis cum verE doctis. Eruditio vero deest in iis authoribus . in quibus multa reperiuntur dicta aut omissa, quae eruditus non sic
diceret aut omitteret, non tamen requiritur . ut quis impertinenti eruditio ne aliorum aurea fatiget. Neque etiam eonveniens est. Omnem eruditionem
palam protundere , modo quis ipso facto salis innuat , se ab eruditione sua directum esse. taeterum eonfidentia di iterata repetitio dictorum probant
attentionem dicentis. 32 ' Decima. Careat author ostentatione & puerili eloquentia. Quiehae regulariter solent abesse ab ingeniis politis, exercitatis. ae eruditis s hae enim ob eruditionem ae experientiam variam sentiunt dissicultates contriversiae ἔ norunt praejudiciorum vim, & imbecillitatem humanae mentis. e.
perti sunt scientiam adversariorum , & eum seipsos saepe victos sciant ae e rasse, ad indifferentiam judicii & moderationem redacti sunt. Caracter ostentationis est omnia pro certis vendere. aut ea proponere, quae licet m. pertiatam ad rausam principalem sitit. apta-tamen sunt ad conciliandam authori
aequE dispositi sunt ad loquendum
243쪽
rat hori aestimationam , A vilipmsionem adversarii. Caraliter puerilis et quentiae est, uti arte declamatoria , di argumentis popularibus , in quibus nulla inest vis ad eausam principalem quod eontingis . si talia ar umenta declaniatoria non possunt reduei ad formam alicujus argumenti faidi . in quo nihil negari potest. Autnores huic puerili eloqueritiae assueti proniores
sunt ad errorem quam ad veritatem ἔ qu a Bla apparentia argumentorum.
quam hi sequuntur, potest esse causa ac principium multorum errorum, sed tantum unius veritatis, ut proin inter tot possibiles effectus major sit pro errore praesumptio juxtat C. Undecima. Sit author siber , ad nullitas Magistri verba adstrictus.
Quia tollitur indifferentia iudieii , postquam semel suscepta est obligatio 3
mens redditur attentior ad rationes faventes ἰ di coneomitari plerumque s lint talem obligationem multae aliae secietae mentis assectiones, quae judicium inclinant in partem propriam. Igitur viris ad verba Magistri adiititiis lieeat pro sua parte pugnare argumentis . non' authoritate, nisi aliunde positive demonstrent . praesumptionem generalem in casu particulari eos non comprehendese ἔ aut certe probent, in non jurasse in verba Magistri, nisi prae tasitficiemi examine doctrinae. & quidem libere jurasse. Duodecima. Sit author probatus omnium sere sapientum judicio.
Sapientes enim dici debent illi, in quibus apparent primipia recti judicii ,
igitur cum hae principia a potiori eonsequantur effectum suum , nee eom. muniter aberrent, debet necessario commune sep entum judicium conforme
esse judicio authoris. Quin etiamsi author non haberet qualitatem idonei judicis aut testis si tamen ejus domina approbetur communi sapientum judicio, signum est , authorem non multum errasse , licet pronus fuerit ad errandum. Porro in numero sapientum haberi debent etiam illi, qui h hent in suis mentibus spetialem assistentiam providentiae ; licet enim auxilia talis providentiae plerumque adhue dependeant ab applicatione ae industria humana, , potiori tamen eon uuntur effectum suum. Decimatertiae. Non relinquat author animum in suspense. Hoc rs fieri solet, quando author sibi ipsi saepius aut verὲ aut apparenter contradicit; quando tractat materiam problematice potius quam dogmatice pro utraque parte disputando. Si principiis generalibus omnem vim detrahat conclusionibus par icularibus , aut aliis limitationibus ἱ si mentem ita impertinenti
244쪽
ferri possint; si disparata confina ratiocinaticne picbet, sicut continkil. qum- do quis adversario, una eadenique argumentatione consutando confundit. datis puthor . licet sάρe veritatem attingat , necessario tamen iape aberrat. quia non habet certa principia veritatis . nec ordinem rationis. Decim aquaria. Reluceat in auiliore perspicacia di prudentia. Peria snterciam ingenii voco , qua non solum lacillime excogitantur argumenta, sed dc eorum vis cum adversariorum resiponsis ae effugiis facile pravi dentur. Diu demiam voao, qua controverita si e tractatur, fit intellectus facillime convincatur ; hinc removeantur omnia , quae intellessium impediunt a comprehendenda veritate ; non excitentur tales passiones in animis audientium, quibus turbatur , aut omnino, odio a redditur veritas resechntur inutilia, quae ad seopum non requiruntur , cum sine damno pol sint abella : evitetur prolixitas, cum mens adeo melia comprehendere nequeat. Ablint exaggerationes, quia earum selsitate redditur susipe Ela tota doctrina. Τota colitina possit resolvi in definitiones, axiomata , postulata, conclusiones, probationes, explicationes utiles, animadversiones , consectaria . dc dubiotum solutiones. Obetia sit menti totius syilematis ac doctrinae connexio; scopus sit ubique per totum opus in omnium oculis ς pauca sint ae uniformia princi- spia, quae in omnes conclusiones δperte influant. Leves objectiones, quarunt: solutio cuivis obvia omittamur. Ejusdem rei sub aliis terminis tepetitio, st. cui & earundem probationum , caveatur ; quia haec repetitio mentem potius avertit ab attentione , quam eonvincit. Ea, quae dependet a definitio. nibus nom. num, aut eXplicatione terminorum, non specialiter multis extrin. secis non itecessariis argumentis discutiantur, quia mens semper viam brevissimam ad veritatem quaerit ; hinc etiam principiis incertis, aut doctrinis exiguae consequenriae nemo immoretur ἔ nec sine urgenti causa veritas muliatis argumentis probanda, quando ea sussicienter demonitratur unico, uni vertim ea non doceantur, quae viso mediocris ingenii data octasone aliunde facillime incidunt. Haec omnia sunt contra prudentiam , culus habitus non . potest reperiri in authore. qui elicit multos actus oppositos prudentiae. Perspicacia autem ingen. i probatur . si authori occurrant talia ars menta aut reis
sponsiones, quae aliis non facile occurrunt perspicaciae desectus probans, si author non praevidet ea, quae alius facit E praevideret . aut invenitet, sive spopentur argumenta, sive responsiones, sive ordo & eonnexio S integritas. doctrinae, sive declinatio adversarii, cui nunquam debet praeberi occasio , ex qua authori inanem dissicultatem movere pυssat. Decim
245쪽
Decima quinta. Sit author liber 1 passionibus potentiae intellectivae. Tales passiones sunt. I. Praecipitantia judicii. a. Curiositas, quae est eo.
gnitio rerum inutilium. 3. Nugacitas , quae est inclinatio mentis ad ori Ua inutilia joeosa. 4. Naturalis , vel voluntaria ad occasiones menti contagiosas ad hasio. s. Sollieitudo temporalium. Haec omnia rarissm im . . sunt mentibus ad veritatem dispositis ς & in L thica ex L. C. demonstratur. ex his sontibus necessariis consequi innumeros errores , ut proin tollant a thoritatem authoris. Bene tamen notari debet, lila sermonem ede de habi-- tibus, qui naseum ur ex frequentatis actibus; non de actibus particularibus r solent enim etiam sipientes nonnunquam ob necessitatem tales paucos attingere. ,
In nemine praesumitur idonei testis qualitas h nisi in illis praesumaturi
notitia S sinceritas. Quia testis nee falir debet. nec fallere: debuit rem, de ' - - se facili potui se scite; alioquin in illo non praesumitur notitia ς .. - .dcbet etiam esse bonae famaea alioquin non praesumitur in illo sinceritas. Hi ne nec fama nec traditio, nee persuasio hominum, nec sensus communis fun- ' dat idoneum testimonium , nisi in quantum aliunde fundat praesumpnonem notitiae di sinceritatis..
Tamdiu in quovis teste praesumitur reperiri sineeritas. quamdiu in illor non probatur ad sallendum pronitas. Haee autem ex statu, esteumstantiis, ae d: spositione loquentis probari potest. In teste , qui reddit rationem seae scientiae , tanta praeelse reperitur x probabilitas, quanta in ratione- v. g. si landetur in fama, in visu, in doc mentis Sc. tota probabilitas testimonis ex horum probabilitate desumi h
Testis, qui nD reddit rationem suae seientiar, praeseminu landari in
dorumentis obviis, in quibus illi pronum erat quiestere. Igitur circa talem' testem ad duo attendi debet. Primo , ad ea dommenta, quae de faelli potuerunt esse obvia. Secundo, ad dispositionem testis; an pronus sit ad avie-stendum documentis minus solidis. Semper enim praesumendum , eum rum . dari in documento omnium facillime obvio ; si velo tale documentum sit minua solidum , & testis non seleat aquiescere documentis minus sellais,. ' . praesumendum est. eum niti doeumento Blidiori , nunquam tamen testis praesimitur niti documentis extraordinariis. . I
246쪽
ς Tanta est testis authoritiis , quanta est probabilitas , quod habit in fissicientem notitiam. Et parum interest , sive sit testis eoaevus, si te pi
xime eoaevus, sive recentior ae t motior. Hine quando testes opponunt in testibas, interdum unuε testis eoaevus. praevalet centum restibus remm - .hus ; interdum verb recentiores praevalent testi eoaevo. s unus testis eoaevus de visu vel audita praevalet mille restibus non tomis. Patet. Plures testes eoaevi de fama vincunt testimonium omnium aliorum.
restium, qui non sunt coaevi. Quia vix sillit fama, quae tot fide dignis u- . . stibus suleitur. s Catteris paribus semper flandum est pluralitate testium. - δ' omnes convenientiae ae eo emirae cedunt testimonio unius fide divv ὲ quia praesumptio cedit veritati. a. In factis antiquis requiritur eadem testium qualitas, quae requiritur iri factis recentioribus, in ordine ad vetitatem , sed nota in ordine aὶ effectus morales. Quia factum ob solam antiquitatem non redditur magis credibi te ; igitur in ordine ad vetitatem di ad ferendum judic:um speculativumbet intellectus aequε idoneis testibus eonvinei,. ae in factis recentioribus. quia Regulae prudentiae suadent, tradita custodiri. ει vitati ficiles mutationis, in egestibus moralibus , in quibus licet abstrahere a eertitudine vel pr hilitate directa fare antiqui; ideo in ordine ad tales effectus morales sminor numer testium , & minus idoneorum e quin sumit interdum
conservandoε effectus morales iam antiqui, modo in objecto seu Geta demonstretur salsitas. Hine ii audiendi non sunt. qui sifie praesenti di*ctione in fama antiquis lassiccie volunt testimonium unius testis. sorte tu . . .
Traditio , cujus nec falsitas , nee inlaterrupta sueressio demo- potest, adhuc fundat in fimum probabilitatis gradum. Ruia licet pliarim . tales traditiones, maximἡ populares . falsae sint, plures tamen ex iis sunt. Potest tamen. hie probabilitatis gradus tolli per conjecturas , aut . argumenta positiva, si sint aeque probabilia , ae ipsa traditio- Interim i mea talis traditio , eui opponuntur argumenti positiva , licet in ordine a 4 vetitatem directam it ad judicium, speculativum non habeat amplius viis retinet tamen vim suam in ordine ad effectus morales ob rationem privs ram. Tales effectus plerumque dependeat in authotitare publica tam quoasin productionem, quam conservationem. ai Testis semel mendax nunquam sundat probabiliratentu .Quia unucum deliberatum mendacium arguit talem mentis dispositionem, quae non
247쪽
persona publica semper fundat senui iam piobabilitatem in iis, quae Issunt testimonii publici. Quia raro solet fallere. Qiu textum truneat, mutat. aut multa reti et eum grai i praejudicio causae, pro teste falsario habeti debet. Quia scienter adducit alterius tellumonium ε e a sciat , id non esse eonveniens, si recth inspiciatur. i saepius testatur innixus documentis dubiis, nunquam fundat pro- is babilitatem. Gia talis author censetur habere dispositionem ac hisitum ni natae levitatis in credendo.
De Argumento Negativo petito ex silentio Authorum.
Tune soliis ex silentio authorum eontra factum fundatur praesum iptio , quando in authoribus ad rumpendum silentium ostenditur positiva dispositio. Quia si eum veritate facti aeque faelle stat silentium , hujus silentii positio non erit ficti destructio ; eum solum illa se invicem destruant,
quae dissieulter simul stant. Igitur , qui ex silentio authorum vult ducere argumentum, debet duo probare. Primo , quod extiterint authotes, qui habuerint occasionem seribendi &testandi de facto. Secundis, quod illi auctorea habuerint positivam inclinationem , dispositionem ac pronitatem adseribendum ae testandum de facto: multi enim possent scribere , ae testari de rebus suorum temporum, sed nolunt, nisi urgeam sortia motiva. Ad hoc, ut author possit scribere . requiritur . ut habeat de facto eetiam notitiam ; quia idoneus testis non vult testari sine documentis authenticis; requiritur insuper , ut habeat occasionem scribendi obviam ς nee enim solent authores operibus suis immiscere impertinentia, nec de quolibet facto meri morabili particulari speetales edere libros ς nee de quacunque re immiscere .sermonem . nisi ultro occasio subiectae materiae, finis sui operis, conditio sis status. oc tempus permiserit. Ad hoc vero . ut quis habeat positivam ia-elinationem ad scribendum ac testandum de facto, requiritur . ut objectum eo tempore, quo scribit, de facili occurrat, ut habeat motiva allicientia ae praeponderantia motivis absterrentibus ς ac denique , ut silentium argueret notabilem negligentiam ac tulpam in authore. His conditionibus ces Ian. tibus nil evineitur ex silentio ; manifestum enim est ab omnibus scriptoribus ob limitationem humanae attentionis, aut ob motiva absterrentia multas rea reticeri silentio . quae convenientius suissent dictae Factum extraordinarium, quod siletur a pluribus seriptoribus eoaevis
ad testifieandum dispositis, pro suppositio baberi debet. Quia juxta L. c.
dispositio plurium caularum saltem aliquando operatur. Praxi
248쪽
3 3 Ptaxis, Coasuetudo, aut doctrina extraordinaria, de cujus origine aenovitate non testantur scriptores coaevi ad restificandum dispoliti, pro antis qui ori haberi debet. Quia omnis extraordinaria, ac digna attentione novitas solet 1 talibus scriptoribus notari. Objectum congruum magnorum motuum , persecutionum , impugnationum &c. praesumitur nunquam extitisse . ubi a scriptoribuet dispositis nulla fit mentio talium motuum . persecutionum Sc. Quia tales motus sere semper eonsequuntur .ccationes eongruas, igitur probabiliter fuissenta scriptoribus annotati. Cavendum tamen, ne hoc loeo ex probabili inferatur aliud tantum probabiliter. - 1 in odiosis nulla ex silentio authorum sundatur praesumptio. Quia tali easu etiam prudentes tenent silentium. Odiosa v. g. sunt, si agat ut de crimine illustris p.rsonae, si veritas multis sit ingrata &α hine ii sortiori pa- , tet, silentium multorum authorum contra testimonium unius idonei tellis. in odiosis nullam fundare praesumptionem. QEn tali easu silentium reli- tuorum scriptorum potius confirmat veritatem fini; eum illi errorem unius criptoris potius confutate . quim silentio praeterire debuissent. si Silentium non habetur pro consensu, nisi casia, quo quis tenetur lo- . que , Patet ex regulis prudentiae. ν Silentium non habetur pro ignorantia , nisi easu , quo quis tenetur i prodere scientiam.
s Qui silet in dogmaticis, praesumitur insistere opinioni Majorum seo. rum. Quia nulla praesumitur opinionum mutatio. , s Qui silet ea , quae pronum risit iloqui, praesumitur silere ob ignorantiam.
' io Qui in suo discursu non utitur principio, aut supposito, quo uti pronum esset; praesumitur illud principium aut ignorare, aut habere pro inutili. Quia non datur alia eausa silentii magis obvia. ii Qui in sua assertione silet de argumento aut dolumento extraordina- rio aliquin hominibus incognito , non praesumitur illo niti. Cur enim sileret de tali argumento . quo sperare posset aliorum imtellectum eonvinci Z
249쪽
S. I. V De Uario Verborum Sentu. SEnsum verborum voco Conceptum mentis . seu statum idearum Imenti obversantium , qui vel bo subjicitur. Sensum Proprium voco, quem usus loquentium regulariter a. ac immediate verbo subjicit. Sensium Propriissimum voco . quem usus loquentium omnium 3 frequentissim8 ae immediate verbo subiicit. Sensum minus Proprium voco . quem usus loquentium imme diate quidem, sed minus frequenter verbo subiicit. iantum Improprium voco, quem usus loquentium aut rarissime saut mediate tantum verbo subjicit. Sensum primarium voco. quem verba Iecundum se menti In. 6
generant. Sensum Secundarium Voco, quem circumstantiae aut modus ten-7dendi menti ingenerant. Sensum obvium voco, quem verba . aut manifestae verborum 8 circumstantiae communiter humanis mentibus ingererant. Sensum Aut horis, seu ab Authore intentum voco, quem ver shorum circu instantiae non ita manifestie, aut particularis usus authoris menti ingeneran Sensum coactum voco , quem dee usus loquentium unquam I.
verbis subjicit , nec verba sine confusione idiomatis sibi subiici pa
Caeteris in quid sit sensus verborum strictus. accommodus. di.It stributivus, copulativus, collectivus, disiunctivus, disiunctus, redv. plicativus. denominativus, concretivus, materialis, formalis, privativus, exclusivus, grammattealis, disciplinaris. ascititius, metaphoricus. litteratis, moralis, mysticus, ana ogicus. latior, strictior &e.
Quidve sit propositionis status, ampliatio, restrictio, distractio, ap. pellatio, alienatio ; mid sit simpliciter dictum . secundum quid di ctum. con notatio , proposititio principalis , propositio incidens. mo. dux de primo adiacente , modus de secundo adiacente dcc. vel ex dummulis Aristotelicetum, vel ex usu disci potest.
250쪽
De Principiis Interpretationis. - , omnis Interpretatio sumitur vel ex Usa liriuendi. veris dis . sitione loquentis, vel ex subjesta materia. . , Hine pro illo sensu stat praesumptio . quem usus loquentium, . eommunius verbo subii Vi ,.in is . . s, Pro illo sensu stat praesumptio . ad quem daspositio loquem
P 'R. iii, sensu stat pinsumptio, quem subiecta materia loO '
'isellius ingenerat. '- θ ns, De sensu verborum desumpto ab Usu Loquentium. --. x Usus verborum ex usu temporum aestimari deber. Quia sensi Mverborum dependet ab acceptatione hominum, quae non raro Ieari porum vicissitudine mutatur. a usus verborum recte desumitur ab usu temporum proximε
tecedentium vel consequentium. Quia intra exiguum temporistium non solet notabiliter mutari significatio vocum. Senlas verborum , inquantum praesumitur tradentibus pomi fuisse traditus , - , traditione desumi debet. Quia traditio fundat praesumptronem , nisi inquantum piaesumitur eam proficiscis prima origine , non ab arbitrio tradentium.. Seolas verborum ex operationibus, quas operantur, desumi 'bet. Quia verba nihil operuntur , nisi mediante cognitione receptatione humana ἔ cum igitur operationes humanae communix in sequantur exemplar cognitionis praeviae. ex operationibus inmotiti in ' cognitionis praeviae, ac sensus Verborum devenire pussumus. Sensus verborum , quem e stanter eundem custodire adiu- .
y lumen naturale, aut provid-tia, seinper desumi potin ab userum hominum . in quibus impressiones luminis naturalis aut pro M. dentiae facitfime recipiuntur. Quia lumen naturale aut providenti - nunquam cessat Lonsequi effectum , ad quem inclinat, in nonnulli saltem subiectis bene dispositis ς hine tali casu debet credi sensum vitia , horum mansisse invariatum. etiamsi mille rationes darentur insitum, quia limen alturale di Providentia potentiores sunt alluc sis.