Iusti Cnutii Compendium vniuersae medicinae iuxta doctrinam Hippocratis, & Galeni

81쪽

temperie,offenditur. Huius octo sunt disserena litiae , quia tot quoque sunt temperamenta: qua tuor quidem simplices, ut calidi,frigidi,humbi di ,sicci: & toridem compositi; ut calidi humi - .di,calidi sicci, frigidi, humidi,frigidi sicci . Est etiam intemperies, vel sine materia, vel cum materia: sine materia,cum nuda qualitatum aruleratio,actionem laedit, ut inflammatio,& conis . gelatio. Si cum materia fuerit, tot erunt des xentiae , quot humores: ut a sanguine, inflammatio; a pituita, aedema ; a bile, eresipelas ; ab atra bile, cancer; a melancholia, schirrus. Si vero duo humores simul ad intemperiem conis ' currant, tunc a praedominante nomen sortietur. Alia denique intemperies uniuersalis , ve febris hectica, quae totum affieit: alia partic Iaris, ut epiala, qua una pars frigore riget, ait ra aestu feruet.

Me morbi organisi disserenti'. cap. SIcut similaris morbus temperiem partium

similarium, a qua immediate ipsarum actio procedit, vitiat; ita organicus legitimam org,

norum constructionem, quae actionis causa est , euertit. Suntque tot eius differentiae,quot b nae compositionis notae; ut congrua conformatio , magnitudo, numerus, situs, & connexio. Vnde dantur morbi conformationis, qui consistunt in vitiata figura, ut caput acuminatumspedes

82쪽

SOM P. MED. LIB. IIL 77 pedes vari, & valgi; vel in nimia meatuum angustiara amplitudine; vel laeuitate, vel asperitate. Morbi in magnitudine dicuntur, ut siquis partem aliquam nimis magnam, aut par uam, habuerit. Innumero, ut si alicui sex digiti , aut quatuor tantum, fuerint; huius quoque generis sunt illa quae praeter naturam no- his adnascuntur, ut polypus in naso, caruncula in meatu urinae,suffusioin oculo,Verrucae, cal. Ii,& similia. Galenus hoc loco ea quae toto gemere praeter naturam sunt, ut calculos, & ve mes,subiungit. Morbi in situ sunt,quando pars aliqua naturalem situm mutauit; ut ossium luxatio ; hernia intestinatis; v teri,vel ani, procidentia. Morbi in connexione dicuntur, quando partes inter se non bene cohaerent; ut ligamentis longioribus, breuioribus, intentis, laxis, vel ruptis.

- De morbi communis disserenti'. cap. . .

SΙcut continuitas tam similaribus , quam O

ganicis partibus conuenit, eaeque actiones suas non nisi salua unitate peragunt; sic mO bus , qui solutio continui vocatur, utrisque e tiam communis est. Prout autem varias partes affligit, varias quoque ei differentias auct res constituerunt: unde in osse,fissura,seu rima, di fractura dicitur;in neruo ,eonuulfio; in veniS

83쪽

g I v s Y t C Η v T r. I in carne,si ab externa causa fuerit, vulnus, si ab interna erodente materia , Ulcu minatur Aliae dantur differentiae, a modo quo instrumtur,nominatq:hinc punctura,incisio,& colusio.

Reliqua morborum differentia. . cap. 6.

SVnt, & aliae quaedam morborum differen tiae ab eorum accidentibus depromptae . Hinc datur morbus,qui proprie,& per se; alius qui per consensum, partes affligit: illum , me

πασθεum, hunc, συμ αλειαν, seu compassionem vocant. Vt in diaphragmatis inflammatione , cerebro per consensum affecto, phrenitis adu nit: sed cauendum ne συμπώθεια intractu temporis degeneret,quod aliquando euemt. Alia rursum a temporemorborum disse rentia desumitur: unde quidam: sunt breues,

quidam longi; illi a calidis,ut sanguine, vel b Ie; hi a frigidis, v t pituita,aut melanchol ia, nasci solent. Longi sunt, qui ultra quadragesimum diem perdurant, & vocantur chronici. Breues sunt, vel acuti, ut qui decimoquarto IVel peracuti, ut qui septimo; vel acutissimi, ut qui quarto ad summum die terminantur, &

Iutem mortemue inserunt . Dantur etiam ac

ti ex decidentia ut aiunt qui quidem acuti non erant, sed post decimumquartum diem, in acutos degenerant: & finiuntur vigesimo, Vclyivsimoseptuno die; at quadragesimum non

84쪽

' Co My. Ms v. LI s. arx. 7 exeedunt. Sunt denique morbi periculosi,&non periculosi ; periculosi dicuntur tribus m dis, vel ratione partis affectae; unde id, quod iii ignobili parte periculo vacat, in parte principe periculosum est . vel ratione causae; unded senteria ab atra bile laethalis est, etiam si partem ignobilem affligat. Vel symptomatum veli mentia; hinc cardialgia,propter dolorem, periculosa dicitur. Inueniuntur praeterea morbi maligni, & benigni: maligni, ut quorum causa ordinarijs remedijs non cedit. Suntque vescontagios, qui aut eminus obuios inficiunt, ut Pestis; aut cominus,ut lues venerea, lepra, sca-hies: vel non contagiosi, ut febris maligna, ab assumpto veneno, vel magna humorum putr dine. Praeter hos plurimi adhuc enumerari possent morbi,nisi tyrocinij nostri breuitas id proin hiberet: sunt enim aduenti iij ,& hqreditarij;Pueriles,& seniles; viriles,& muliebres; aestiui, ει hyemales; verni, & autumnales; endemii,& idemij; & alij,quoru cognitioy te facilis est.

eausis morbo m. cap. 7. .

CAusa morbi est a stus praeter naturam,

morbum effetens; estque tantum duplex, beXterna, vel interna: neque enim hoc loco licitum est mihi, continentem illam, seu coniunctam quam aliqui excogitarunt, repudiare; si-

ctuinin illos uiter morbum, & causam morbi,

85쪽

llo I .v- s T I C N V π T Idistinguere nesciuisse credo. Externa itaque est ; quae extrinsecus aduenit; quam ρπαυε - δε seu primitivam vocant : ut sunt omnes res non naturales,qua: ut libro praecedenti docuimus si qualitate, quantitate , utendique tempore , & modo, peccent, sanitatem euertunt. Quare exactam earum cognitionem, & quom modo morboS causent,inde petas. Interna est,

quae in animali consistit; non quidem in eius sartibus, ut morbus i neque in actionibus, ut symptoma ; sed in contentis, ut spiritibus, humoribusue. In spiritibus,ut si inflammati eph merim inducant: in humoribus,ut si plethora, aut cacochymia, morbos creet. Cacochymia nim, si sanguis plus iusto abundet,sanguineos; si pituita,puuitosos ; si bilis,biliosos; si mela cholia,melancholicos morbin generat . .

ΡΕrpetuus quidam inuenitur morborum aD

secta, quem symptoma vocare solemus; quia morbum,uti Vmbra sorpus,semper comItatur; & ab eo, tanquam enectus a sua causa,dγPendet: symptomatum enim causa,morhpse Habentur autem symptomata ulum mn km, ut in actione laesa; in excretis , & ret ijsi i qualitate mutata. Actio laesa escixqx -ndo vel omninoeaboletur, vel dissimitur , vel d. .

86쪽

-COMPω MED. LIB. III. 8 Ialiae vitales,aliae animales; propterea etiam tot symptomata actionis laesae dari post uni. Ait rum symptomatum genus, est in ijs, quae praeter naturam excernuntur, vel recinentur: vitiumque consistit in eorum substantia, quantitate, vel qualitate. In substantia, quando talis

materia excernitur,quae retineri debebat; ut inhaemorrhagia, sanguis; in gonorrhaea, semen: aut si id retineatur, quod toto genere praeter

naturam est,ut calculi,& vermes. Quantitate, ut si ordinaria quaedam excretio nimis copiosa, nimisue pauca fiat; quo pertinet immodicum, mensium, haemorrhoidum, & similium, pr fluvium; aut eorundem retentio,& suppressio . Qualitat ut si excrementorum color, vel odor,

praeter naturam mutetur. At quomodo excr ta,qu ae inter ex ternas morborum causas nummxauimus, possunt inter symptomata collocari, si causa praecedit morbum, symptoma vero sequitur eum velut umbra corpus 8 Respondeo, diuerso id respectu fieri: nam quatenuS mombum praecedunt, causa sunt; quatenus Vero morbum sequuntur, eatenus inter symptoma- . ta locari debent. Nam immodicum mensium effluuium, si consideres, quatenus uteri intemseriςm sequitur, symptoma est: si vero, quatenus ex eo hydrops, aut hectica febris oritur, causa dici debet. Sic seminis retentio,quatenus ab obstructione dependet, symptoma est, qua-Mnus vero hystericas suffocationes generat.

87쪽

8, 1 v C M v Y I Imorbi causa vocatur. Tertium symptomatum genus est in qualitate mutata; cuius tot sunt differentiae, quot qualitates: quae quidem omnes sunt,visibiles,audi biles,odorabiles, gu stabiles, aut tangibiles. Symplomata itaque qualitatum

visibilium, sunt colores praeter naturam ut icterus r audibilium, ut borborygmus iliorum et odorabilium, ut ructus nidorolenti, foetor aurium,oris, axillarum, aut similium:gustabilium, sunt sapores praeter naturam, ut oris amaror et

tangibilium qualitatum symptomata non sunt in qualitatibus primis,ut calido, frigido, humido, & sicco ; hic enim datur intemperies, quae non est symptoma, sed morbus; sed in qualit tibus secundis, ut duritie, aspredine, mollitie, sacciditate,& similibus.

De Signis. cap. 9.A Psectuum praeter naturam in nostro compore praesentiam,ex signis quibusdam de- praebendimus, & ex quibusdam euentum eorum praeuidemus: illa diagnostica, hqc vero

prognostica vocantur. Diagnostica,medicum, ea quae, antequam de remedio cΘgitet, necessaria sunt, docent λ ut est scire primo, quaenam pars sit affecta; secundo,quo ea morbo laboret; tertio,quae sit eius morbi causa. Prognostica,defuturis medicos vaticinari faciunt. De diagn sticis nunc agere institui ; priusquam autem signa partis affectae,declarare aggredio monendi sunt tyrones,aliquando partes per se labor

88쪽

CoM P. MED. LI ,. Iti Are, aliquando per consensum. Quod per comsensum pars aegrotet, ecgnoscetur, si eius affectus alij morbo superuenerit,& una cum eo i tendatur, remittaturque: quae enim persei borat,morbo, a nullo alio depedent grauatur.

De signis partem assectam manifestantibus ab

actione laesia, . cap. Io.QVaenam igitur pars morbo prematurim xime ex eo cognoscimus, quod actionem eius issam, hoc est abolitam, diminutam, aut deprauatam, videamus. Sed hic ex physiologia

nostra reminisci debent tyrones, triplicem esse actionem; naturalem, vitalem, & animalem. Naturalis est, vel procreatio, vel nutritio: pr creatio, testibus, vasis spermaticis, utero, & p ne, perficitur; laesa itaque procreatione, partem genitalem laborare,certum est. Nutritio a iec re absoluitur, ministrantibus venis: quare si t tum corpus nutrimeto defraudetur,aut prauis succis nutriatur, vitium in hepate esse iudicamus Si vero pars aliqua non nutritur, aut Ob eius imbecillitatem, quod scilicet alimentum non attrahat, retineat,coquat, assimiletue, hoc euenit; aut ob venarum, per quas alimentum transire debebat,obstructionem. Huic quoque nutritioni, ventriculus inseruit cibum appetendon coquendo: quare prostrata fames,cibi fastidium,& cruditas, stomachum male affectu,ndicant, Vitalis actio duplex est, pulsus, & m

89쪽

s xat: s TI CNvTII spiratio .pulsus in corde,& arterijs micat; unde vitiatus pulsus,cordis morbum designat. Respiratio vero pulmoni, asperae arteriae, diaphragmati, c thoracis musculis,debetur: quare respia ratione laesa, aliquam harum partium aegrotare constat ; in cuius cogni tionem, remotione earuquq non laborant,desinite perueniemus. Animalis actio in cerebro residet, & per neruos disseminatur; estque duplex, sensus inquam, & m tus voluntarius: sensus sunt vel externi,vel i terni. Externi,externa habent Organa quare visione igia, assectus est aut neruus opticus, aut oculus; auditione vitiata, morbus est in neruo auditorio,vel aure;& sic de cςteris. Si vero sensus internus aliquis iqius fuerit, cerebrum qgrotare dicendum: nam internorum sensuum instrumentum,cerebrum est.Sic quoque si totum animal motu priuetur, vitium in cerebro signia ficat: si vero tantum pars aliqua, morbus est aut in eius neruis,aut in eius musculis. De senis, partem affectam indicantibus ex

dolore. cap. D.

EX dolorς etiam optime in partis affectς cc

gnitionem deuenitur: nam ubi dolor, ibi

morbus; hinc ipsi met ςgri,proprijs digitis, sqpe

nobis locum affectum ostendunt sed si internus fuerit,ex anatome scire oportet, quς ibi partς reconditς sint. Deinde ex natura doloris no leue argumetum sumiturinam si dolor acutus,& V

90쪽

COM P. MED. LIB. Iri. 8 hemes fuerit,membrana,aut partem neruosam, affligi arguit; si vero grauans,& obtusus, parte aliqua in1ensilem affecta testabitur,ut cerebru, Cor,hepar,pulmonem,lienem,renes; quq no,nisi propter ambientes membranas,sensu pollent.

De signis, partem assectam significantibus, ab

AB excretis,quae pars sit affecta, certo quo

que docemur;ea autem inferne, vel supe ne excernuntur;inferne, ut sunt ea,quae vel per aluum,vel per urinas,exeunt. Per aluum si ramenta excernantur,intestina exulcerari constat& si crassa fuerint rameta,colon; si tenuia,ileon laborat. Per urinas si carunculae aut arenulae exeant,in renibus vitium notatur: his adde quae per uterum mulieribus secedunt. Superne quae excernuntur,aut per vomitum, aut per sputumeijciunturiquae per vomitu,a stomacho exeunt,& eius affectus declarant:per sputu,si cum screatu,a faucibus;si cum thussi sine dolore,a pulmo neui cu thussi,& acuto dolore,1 thorace prouenit, eiusque morbos manifestat. Sunt denique e crementa capitis; ut oculossim lachrim ,nasi muccus, aurium sordes, capillorum furfures, quae cerebri affectus prodere etiam possunt. De signis, causam morbificam mdhisen antibus,

ab externa causa. Cap. 13.