장음표시 사용
101쪽
srCUNDA PAR s. scius comitantur, possunt omnes nocere valetudini cum valde violenti sunt, recontra ipsi utiles esse si moderati fuerint. ARTICU Lus CVLLI.
De Laetitia, et more comparatis cum Tristitia es milio. Eterum quandoquidem Odium reristitia debent rejici ab ani
ma, etiam cum a vera notitia procedunt, cbent igitur multo magis rejici cum ab aliqua salsa opinione proveniunt. Verum dubitari potest num Amor: Laetitia in Affectus boni nec ne cum ita malum habent fundamentum mihique videtur, eas, ubi praecis tantum considerantur in se ipsis respectu animae posse dici quod, etsi Laetitia sit minus solida e Amor minus utilis, quam ubi melius fundamentum habent, nihilominus tamen praeserri debeant Tristitiae codio male fundatis. Adeo ut in eventibus hujus vitae in quibus vitare nequimus periculum deceptionis, semper praestet inclinare versus Assectus qui tendunt ad bonum quam versus eos qui respiciunt malum cisii solius illius vitandi gratia id faciamus: Imo saepe salsa Laetitia, melior est Tristitia, cujus causa vera est. Sed idem de Amore dicere non ausim respectu odii cum enim odium justum est, nos solum removet a subjecto, quod continet malum; a quo separari, bonum est: at Amor qui injustus est nosjungit
rebus quae nocere possunt, aut saltem quae non merentur adeo a nobi tantopere aestimari: qua ratione vilescimus : deprimimur. ARTiCUL Us CXLIII.
De iis rata cc ibus quatenus referuntur a cupiditatem.
Portet vero exacte observare, id quod modo dixi de his quatuor
Alfectibus, non habere locum nisi cum considerantur praecise in se ipsis neque nos serunt ad ullam a Stionem. Qtiatenus enim excitant in nobis cupiditatem, cujus interventu dirigunt nostros orcs, certum est omnc eos quorum causa salsa est posse nocererim contra omnes eos
quorum causa justa est posse prodesse Iino cum aequaliter malum habent undamentum, Laetitiam ordinario nocentiorem esse in ima quia haec ingenerans moderationem minetum, disponit quadantenus ad Prudentiam illa,cro imprudentes A temerarios essicit eos qui se illi permittunt.
102쪽
D PAssIONIBUS ARTICULUS CXLIV.
De Cupiditatibus quarum et entus nonnisi a nobispendet. Iirum quia hae Passiones nos ad ullas actiones ferre nequeunt nisi per Cupiditatem quam excitant, illam ipsam Cupiditatem dirigere speciatim studendum est, Vin eo consistit praecipua thicae utilitas.
Prout autem modo dixi eam semper bonam esse cum veram sequitur notitiam , ita non potest non mala esse cum alicui errori innititur. Dror autem , ut mihi videtur, qui frequentius obtinet in Cupiditatibus, in eo situs est, quod non satis distinguantur res quae penitus a nobis pendent,ab aliis.Nam quoad res quae ex nobis solis pendent, id est ex nostro Libero Arbitrio, sussicit scire, eas esse bonas, ut non possint nimis ser- vide desiderari, coquod sit virtutem sectari res bonas sacere quae nobis pendent, nec possit nimis fervide Virtus desiderari ut taceam quod, cum non possit non bene succedere, utpote nobis solis dependens quod ita appetimus, semper inde percipiamus omnem illam quam exspectabamus satisfactionem. Sed vitium quod hic vulgo committitur non in eo consistit quod nimis, sed tantum in eo quod non satis appetatur. Summum vero contra id remedium est , liberare animum quoad fieri potest ab omnibus aliis cupiditatibus minus utilibus deinde anniti clare
cognoscere&cum attentione considerare bonitatem illius rei quae appetenda venit. VI ARTICUL Us CXLV.
De iis quae nonni ha aliis ausi eudent Et quid it Fortuna. 2 Uod ad ea quae nullo modo nobis pendent, quantumvis bona
queant esse,n inquam servide appetenda sunt: non solum quia ossunt non evenire,' ita nos eo magis cruciare quo vehementius ea concupiverimus; verum praecipue quia occupando nostra coctitatione 'abducunt studium nostrum a rebus aliis quarum acquisitio pendet a bis Sunt autem duo remedia generalia contra has vanasitioiditatem Primum est Generositas, de qua postea Secundum est, quod sine debemus reflectere animum ad Providentiam divinam in collitare in
pom bile esse aliquid evenire alio modo quam ab aeterno de ii ii haec Providentia ita ut sit instar fati vel immutabili, Nectili et Opponenda est Fortunae, ad eam subruendam, ut Chim et aliunde quam x errore intellectus nostri provenit. Nec quie
103쪽
SECUNDA PARS. 6squam appetere possumus, nisi id aliquo modo possibile censeamus Nec
possumus existimare possibilia quae a nobis non pendent, nisi quatenus cogitamus ea a Fortuna pendere id si quatenus judicamus ea evenire posse, similia alias contigisse. Illa autem opinio non aliunde provenit
quam ex eo quod non novimus omnes causas, quae ad singulos estectus concurrunt. Cum enim non succedit res quam censuimus pendere a fortuna, indicio dis quandam ex causis neccssariis ad cam producendam desecisse , ter consequens eam fuisse absolute impossibilem ac nunquam similem accidisse, id st ad cujus productionem similis causa defuerit adeo ut nisi id antea ignorassemus, nunquam cana xistimassc mus possibilem, nec per consequens eam appetivissemus. ARTICU Lus CXLVI.
De iis quae a nobis es ab aliis penderat.
Dicienda igitur penitus cst vulgaris opinio, extra nos dar, Fortunam, quae ciliciat ut res contingant vel non contingant ut ei lubet,
sciendum omnia dirigi a Providentia divina, cujus decretum aeternum adeo insallibile immutabile est, ut exceptis iis quae idem Decretum voluit pendere ex nostro Arbitrio, cogitare oporteat respectu nostri nihil evenire quod necessarium non sit,in qua lantenus satale; adeo ut absque errore cupere non possimus ut aliter eveniat. Sed quia major pars cupiditatum nostrarum se extendit ad res quae totae a nobis non pendent, nec totae ab aliis, debemus exacte distinguere in illis id quod nonnisi a nobis pendet ut ad id solum nostram cupiditatem protendamus. Et quoad residuum, etsi ejus successum censere debeamus sa- talem Mimmutabilem ne circa illud se occupet nostra cupiditas, considerandae tamen sunt rationes ex quibus id plus vel minus sperari possit, ut eae inserviant dirigcndis nostris actionibus Nam exempli gratia, sit bis quid si alicubi negotii, quo queamus per duas diversas vias pervenire, quarum una soleat multo tutior altera haberi, etsi sorte decretum Providentiae sit, ut si eam viam sequamur quam tutiorem arbitramur, insalubiliter in latrones incidamus, omni periculo per aliam defuncturi, non ideo debemus nos indifferenter ad alterutram cligendum habere, vel acquicsccre in satali immutabilitate hujus decreti; sed ratio exigit ut cligamus viam quae tutior esse solet; Cupiditas nostra in eo debet cxpleri cum cam sequuti suerimus, quicquid inde mali nobis obvenerit; quia cum hoc malum sucri respectu nostri
104쪽
inevitabile, nulla subfuit causa exoptandi ut ab illo eximeremur, sed solummodo id faciendi quod optimum intellectus noster potuit cognoscere, ut suppono nos fecisse. Et sane cum ita nos exercemus in distinctione fati a fortuna, assuescimus facile in dirigendis nostris cupiditatibus tali modo ut quoniam eorum impletio non nisi a nobis pendet, scmper nobis plenam satisfactionem dare possint. ARTICUL Us CXLVII De Commotionibus internis Animae.
O cadhuc unicam considerationem adjiciam, quia mihi multumax in servire videtur ad impediendum quominus aliquid ab Assectibus
nostris incommodi patiamur scilicet nostrum bonum malum pondere praecipue a commotionibus internis, quae in anima non nisi ab ipsa anima excitantum in quibus disserunt ab his Passionibus quae semper pendent a quodam motu spirituum. Quamvis a uiciniae commotiones animae saepe jungantur Passionibus quibus similes sunt, saepe etiam possunt reperiri cum aliis, imo nasci ex plane contrariis. Exempli gratia, cum maritus deflet uxorem suam mortuam , quam ut quandoque sit ac re videret restitutam vitae, potest fieri ut ejus cor ea Tristitia contrahatur quam apparatus exequiarum habsentia personae cujus conversationia luctus erat in ipso excitant. Quin feri potest ut reliquiae quaedam Amoris vel Commiserationis ejus imaginationi obversantes liciam caeipsius oculis veras lachrymais quamvis nihilominus sentiat Laetitiam occultam in animo, cujus commotio tantum virium habet, ut Tristitia lachrymae quae eam comitantur nihil ex ejus viribus imminuere possint L cum legimus tragicos aut inusitam casus, vel cum eos repraesentari videm in Theatro, id ipsum in nobis quandoque excitat Tristitiam quandoque Laetitiam, aut Amorem, aut odium, &in genere omnes Affectus, prout diversa objecta se nostrae imaginationi offerunt, sed insuper clanculum gaudemus quod eos in nobis excitari sciatiamus Estque haec ipsa voluptas Laetitia intellectualis, quae aeque facile ex Tristitia ri potest ac ex caeteris omnibus Assectibus. ARTICU Lus CXLVIII
Exercitium virtutissummum esse remedium contra Passones.
Joniam autem hae internae commotiones nos propius tan tant,
sic consequens amplius in nos possunt quam Affectus a ii bus dis
105쪽
serunt, quique cum illis reperiuntur, certum est omnes tumultus qui aliunde veniunt nullam vim habere nocendi animae nostrae, modo satis semper habeat apud se unde contenta si,sed potius augere ejus Laetitiam, eo quod observans se ab illis laedi non posse, id ei ad suam persectionem cognoscendam inserviat. Ut autem anima nostra ita contenta sit, nihil aliud debet quam virtutem exactescctari Quicunque enim ita vixit ut conscie Ilia sua exprobrare ei nequeat ipsum unquam nigkxisse ea sacere quae meliora esse judicavit AEquod hic voco sectari virtuti in inde percipit satisfactionem , quae tam potens cst ad eum sellacin re idcndiam , ut violentiores motus Arfectuum nunquam sat habeant virium ad turbandam tranquillitatem animae ipsius.
De Passionibus Particularibus.
De Estimatione Si Cec u. Xplicatis sex primitivis Assectibus, qui se habent in
vi argenerum quorum cateri sunt phres , hic succin-
te observabo quid insit singulare in unoquoque isto- rum servato eo ordinMuxta quem eos supra nume- avi. Duo primi sunt Isim io teste tui. Nam cisii
. hic nomina ordinario solas notent opiniones, quae citra Passionem habentur de uniuscujusque rei pretio, attamen quia tapc ex his opinionibus nasonitur Ast ectus quibu nomina specialia indita non fuere, haec ipsa illis attribui posse videntur in pistatis vero quatenus Passio est in linatio animae ad sibi repraesciarendum valorem rei aestimatae, quae inclinatio producitur a motu speciali spirituum ita deductorum in cercbrum ut in eo confirment imprcinoncs ouae huic rei inserviunt. Ut e contrario, Destinuita clinatio quam ni ma habet ad considerandam vilitatem aut tenuitatem cliis quod contemnit, producta a motu spirituum qui confirmat deam himus tenuitatis.
106쪽
68 DEPAssIONIBUS ARTICUL Us L.
Has duas P siones nil nisi Fecies Admirationis esse.
A quo sic hae duae Passiones nihil sunt aliud quam Admirationis species. Cum enim non admiramur magnitudinem aut parvitatem cujusdam objecti, nos illud nec pluris nec minori facimus, quam ratio dictat debere feri, ita ut illud tum aestimemus vel contemnamus abs que Passione: quamvis saepe aestimatio in nobis excitetur ab Amore, Mespectus ab odio, illud universale non est nec aliunde provenit, quam ex eo quod plus vel minus propendeamus ad considerandum magnitudinem vel tenuitatem alicujus objecti, quia plus vel minus illud diligimUS.
Etiam pos que e ipsum stimare vel deficere.
O Uamvis autem hae duae Passiones possint in genere reserri ad qua libet obj ccta , tamen praecipue observantur cum ad nos ipsos reseruntur, id est cum proprium nostrum meritum vel aestimamus vel deas picimus. Nue tunc motus spirituum a quo sunt, adeo es in propatulo ut mutet ipstim vultum gelius,incessum, ex in genere omnes acti ne corum qui sublimius vel sequius solito de se ipsis sentiunt. ARTICU LU CLII.
Propter quam causam nos aestimarepossim Q Joniam vero ex sapientis partibus haec una Vpraecipua est , nosse
quomodo&qua de causa quisque se aestimare aut despicere debeat, conabor&de eo meam mentem hic aperire. Unum untaxat in nobis observo quod justam caussam nobis possit suppeditare nosmetipsos aestimandi, nempe legitimum usum liberi nostri arbitrii, Vimperium quod in nostras voluntates exercemus. Nam praeter solas actiones pendentes ex isto arbitrio, nihil est unde possumus cum ratione laudari vel vituperari, illudque nos quodammodo reddit Deo similes nos nostri dominos faciendo, modo per ignaviam non amittamus jura quae
107쪽
SIccredo veram Generos latent, quae ciscit ut homo se aestimet quantum potest legitime , in eo solum consistere, partim quod norit nihil revera suum esse, excepta hac libera dispositione suarum voluntatum nec cur debeat laudari, vel vit operari,nisi quod illa bene vel male utatur; partim quod sentia in seipso firmum e constans propositum calciae utendi, id est nunquam carendi voluntate suscipiendii exequendi omnia quae ea judicaverit cliora esseti quod est persecte sequi virtutem. ARTICU LU CLIV. Eam impedire, ne contemnantur alii. Ut hoc de se norunt e sciatiunt, sibi facile persuadent, singulo alios homines idem de se ipsis sentire, quoniam inco nihil est quod ab alio pcndeat. Idcirco neminem unquam conicinnunt, e quamvis saepe videant, alios ea admittere phalmata quae ostendunt ipsorum imbecillitatem , sunt tamen proniores ad eos excusandos quam carpcndos evad credendum, cos potius ex notitiae quam bonae voluntatis icscctu peccarc. Ac prout non se putant multo inseriores iis qui plura bona aut honores pollident, aut qui ingenio , eruditione , sormave pra pollent, vel alias caeteros superant in iis quibusdam perscctionibus, ita cc se multo superiores existimant iis quos similiter praecellunt, quod haec omnia ipsis videantur haud magna consideratione digna, prae bona illa voluntate qua sola se aestimant, quam supponunt quoque esse aut ad minimum posse esse in singulis aliis hominibus. ARTICU LU CLV.
In quo con stat Humilitas honesia.
ATquescc enerosiores solent quoque Humiliorcs esse, reuiuit, iis honesta consistit solum in ea res exione quam facimus super in-srmitatem nostrae naturae, Virrores quos olim potuimus commisisse, aut deinceps possumus committcre, qui non minores sunt iis qui ab aliis committi possunt ei scitque ut nos nemini praescramus, cptitantes, Pariliter caeteros qui pollent nobiscum suo libero Arbitrio, aquei,cne ac nos illo posse uti.
108쪽
o DEPA3sIONIBUS ARTICU LU CLVI.
Gua sint proprietates Generositatis es quomodo medeatur exo bitationibus omnium Passionum. Q Ut hoc modo Generosi sunt, naturaliter ad magna patranda seruntur; sic tamen ut nihil suscipiant cujus non se capaces sentiant Et quoniam nihil majus reputant quam bene accre aliis hominibus , ' Vm. Ommydum ideo contemnere, semper persecte humani, a radites siliciqli erga unumquemque sunt. Ac praeterea absolute dominantur sius Affectibus, pocialiter Cupiditatibus Zelotypiae, In- viaiae quod reputent, nihil cujus acquisitio a se non pendeat tanti valere ut multum debeat exoptati hodio erga homines, quia eos omnes Tmmant; Metui, quod fiducia propriae virtutis fiant securi side-
tantum concedant suis adversariis ut se ab illisi esse agnoscant. ARTICU Lus CL VII. De Superbia. O EOIuo vero bonam opinionem de se ipsis concipiunt quacunque
.st 'Im 'x qi Cmersitate, sed tantum turgido: itu, qu semper valde vitiosus est, etsi eo magis quo causa propri ,-stimationis ingus lar fuerit. Omnium vero austissima est absque causa id est cum quis in eo nihil cogitat sibi inesse meriti et et quod aestimari debeat, sed solummodo sui meritum non
ibique imaginando,gloriam nihil aliud esse quam ustirpationem,credit eos qui sus sibi plus arrogant, ejus quoque plus habere. Estque hoc vitium ita irrationale absurdum, ut vix Iederem dari homi qui it se
prostitueretri,si nemo unquam injuste laudaretur: Sed assentatio tam laet propter reSquae nullam laudem merentur, imo quae vituperio sunt di-
109쪽
Esectu ejus contrarios esse sectibus Generositatis.
Ed quaecunque sit causa propriae aestimationis, si diversa sucrit a vo-oluntate quae sentitur bene semper utendi suo libero Arbitrio, unde dixi manare Generositatem, producit semper fastum valde mitiosum, qui adeo di teri ab hac vera Generositate, ut habeatres cstus absolute
contrarios. Cum enim alia bona, ut ingenium, pulchritudo, divitiae, honores okc eo magis soleant aestimari quo in paucioribus extant, imo sint scrine omnia ejus naturae ut pluribus communicari non possint, id enficit ut superbi conentur caeteros omnes deprimere, tuis cupiditatibus mancipati habeant animam indesinenter agitatam ab odio, Invidia, lotypia, aut Ira. ARTICU LU CLIX.
De Humilitate vitiosa coad abiectionem aut Humilitatem vitiosam ea consistit praecipue in eo quod quis se imbecillum sciatiat aut parum constantem, quod
quati destitutus usu jureque liberi sui arbitrii, nequeat ea non sacere, Quorum tamen cisci postea ipsum poeniter c tum etiam in eo quod credit se non posse per scilici ipsum subsistere aut carere pluribus rebus quarum acquisitio pendet ab alio. Atque sic directo Opponitur cinerositati. Et saepe evenit ut illi qui ingenium ab erem habent, sint arrogantio es superbiores ut Venerosiorcs sunt modestiorcs 3 humiliorcs. Sed cum ini tui mente serti ncros praediti sunt, animum non mutent ob pr socrauci adversa quae ipsis accidunt illi qui e contrario abiecto minii mo sunt animo, a sola sortuna diriguntur; nec eos prosperitas minus m- flat quam deprimit adversitas Imo saepe videas ut se demittant turpiter adiud cosa quibus aliquid vel boni expectant vel mali metuunt, ac simul intolenter se serant supra eos a quibus nihil sperant vel timent. ARTICU LU CLX.
ua ,si motus irituum in his P sionibus.
Eterum inde sacile cognoscitur, Supcrbiam objectionem non talum vitia esse, sed etiam Passiones, quod eorum commotio vata
110쪽
de se prodit extrinsecus in illis qui subito vel inflantur vel dejiciuntur ex
nova quadam occasione. Sed dubita i potest, num Generositas mu- militas,quae virtutes sunt, possint etiam esse Passiones quia eorum motus minus conspicui sunt, nec videtur ita virtuti cum Passionibus convenire ac vitio Attamen non video qui idem motus spirituum , qui inservit confirmandae cuidam cogitationi cujus fundamentum malum est,nequeat similiter eam confirmare cum justo nititur fundamento. Et quoniam Superbia Generositas in propria aestimatione consistunt, ac in eo
solum disserunt quod a sui aestimatio vel injusta sit vel justa,mihi videntur posse reserri ad unam eandemque Passionem , quae excitatur motu composito ex motibus Admirationis, Laetitiae, MAmoris, tam ejus quo quis se ipsum amat, quam illius qui habetur pro re ea quae essicit ut quisse ipsum aestimet sicut e contrario motus qui excitat Humilitatem sive honestam sive vitiosam , compositus est ex motibus Admirationis, Tristitiae, e Amoris proprii mixti cum odio defectuum qui efficiunt ut aliquisse despiciat. Nihilque differentiae in his motibus observo, nisi quod motus Admirationis duas habet proprietates primo quod inopinata occupatio eum reddat vehementiorem ab initio deinde quod sit aequalis infla progressu, id est spiritus continuent se movere eodem tenore in cerebro. Quarum proprietatum prima magis reperitur in Superbia WAbjectione quam in Generositate Mumilitate honesta &contra ultima melius observatur in his quam in illis.Cujus ratio est,quod vitium vulgo ex ignorantia nascaturo illi qui minus se norunt facilius superbiant, aut se demittant plus quam decet quia quicquid ipsis recenter accidit,eos offendit inopinato, de Scit ut dum id sibi tribuunt seipsos admirentur ac de se bene judicent vel sequius, prout existimant illud quod accidit in suum commodum cedere vel secus. Verum quoniam saepe post rem ex qua superbierant sequitur alia quae eos deprimit, ideo motus Passionum quibus agitantur varius est. Sed e contrario nihil est in Generositate quod non queat convenire cum Humilitate honesta, nec quicquam alibi quod eas immutare possit Unde earum motus sunt firmi, constantes semper sibi ipsis valde similes sed non ita ex inopinata occupatione procedunt, eo quod qui se ita aestimant, satis norint causas propter quasse aestiment Attamen potest dici, has causas adeo mira esse nempe facultatem suo utendi libero Arbitrio, ex qua quisse ipsum aestimat, Vinfirmitates subiecti cui inest haec facultas; quares iciunt ut non nimis se aestimet ut quoties de novo menti occurrunt semper novam Admirationem excitent.