장음표시 사용
441쪽
magnam habeari. physici risum desiniunt motum animi ad filiariorem caussam risus statuunt rem iucundam, a qua pulsus animus, sanguinem & spiritum petalitatque exinde later vultus, oculi iucunde pomouentur. Iidein risum d .cunt habitare in praecordiis,id est, si aphrasmate,atque ita rei ente erumpere, , t n bis vel cupientibus cohiberi non pollit presertim 1 bi laeta est magna impressio rei suaviter afficientis animum,& corpus ipsum est sua sponte praeparatum ad hilaritatem. v Locus®io r: diculi intellis tur mater es quae facit, ut ride mus: eaque ponitur in rebus turpiculis, it cum salie & festiue irridetur aliquod vitium vel corporis, vel animi, vel fortunae, quod sequentibus exemplis planius intelligetur. Fab: us lib. 6. Habet risus, ut Cicero dicit, sedem in deformitate aliqua& turpitudine,quae Him in aliis demonstrantur,urbanitas, tam in ipsum ditacentem recidun stultitia vocatur. 3 Caesar probat quinque de Gulus munus esse oratoris mouere risum, de quibus Fab iis i bro 6. Oratoris modus in , iocando definitur Sc qualitate hominum, & genere rerum, quae irrisonem in rentur. hic igitur resula traditur a Caesare, ieclaratur a contrariis hoc modo, Insignis improbitas, aut in ser a, vel authoritas in personis irridenda non est: Leuis igitur improbitas, aut miseria, vel authoritas ab oratore irrideri potest. Cicero,Illud inquit admonemus ridiculo sic usurum oratorem,o nec nimis stequenti,ne scurrile siti nec subobs coeno,nemini. cum: nec petulanti, ne tinproba: nec in calamitatem, ne inhumanum: nec in facinus, ne odii locum occupet riasus: neque aut periona sua aut iud: cum, aut tempore alienum parcet amicitiis & dignitatibus, vitabit m lanabiles contumelias. 1 Priusquam de facetiarum generibus dicere aggrediar , praesandum illud esse arbitror, tacetias in orat onecuobus modis cum voluptate perc. i, alias sine risu, alias cum risit: nam sermo Atticorum vel in lumina grauitate saltus & facetus appellatur, non suod risum habeat, sed qubd genere quodam leporis S elegantiae, Surbanitati s utcundus st: de altero autem genere facetiarum . quod risum mouer ive Caesaris doctrina instituitur,atque idcirco passim tales facetiae ridii u anc minabuntur,quia i istim
moueant. PartitIo autem facetiarum sum: tur ex com iri uni partitione orationis
in res & verba, ex quibus captatur risus: quae diuisio ut vera sit, nullam tamen propriam artis inst tutionem requirebat: quia ad Grai mer&lententiose dicendum, sic ad sestiue & salse iocandum communia dialecticae S rheturicae Praecepta susticiebant, nec in hac arte, quae de iocis tradetur, alij loci fere nominabu tur,quam dialectici & rhetorici: itaque uniuersa facet arum doctrina tam superuacua est, quam si quis ad prauiter dicendum artem qu)ndam ex dialecticae de rhetoricae praecepi: sperna sti; inter se& coaceruatis componere vellet hoc enuntotum opus esset inutile & inane, praeserti in cum dialectica & rhetorica idip iurigaestarent,& fatis abunde facerent. 6 Facetiae in rebus sunt. ut iucunda d. t tua narratio, qualem Crassus finxit, ut illuderet seniue C. Munatiui accrbos mores,& acculatoriant mordac. ratem: & imitatio quaedam ridicula, quae duplex est, altera mimica &icurrilis indigna oratore, altera ingenua & oratoria: face laeautem rerum, plura genera duobus habent, ut postea r xlar indicabit: sed his duo illustrandae diu itonis gratia ponuntur, non perficiendae&ablbi uendae. 7 Deprecatio est ludicra, tua Crassus, ocem flebilem,8 gestum quendam vastum C. Dom: ti; irrisionis gratia iii concione res sentabat. 8 QJ olcius iit scena imitabatur senem quendam audiendo defatigatum, & vultu i moneque ritum mouebat. 9 Praeceptum oratoriae imitationis declaratura disiimilibus:
Minius est nimius in gestu,& nimis ob carne imitatur alienos mores: Orator a tem in imitatione erit moderatus S pudens. Io Transit a primo renere fac
tiarum ad secundum breue & acutum, quod dicterium S dicacitas,& dictum, ocscomma vocari Alet:definitur igitur primum, quod verbi aut sententiae quodam acum ine
442쪽
atumine mouetur: quale suit illud Catuli in Philippum: deinde distingultura
scurrilitate. tuo facilius eius natura & modus dc usus intelligatur: contraria enim iuxta se posita sibi mutuam lucem doctrinae dc intelligentiae impertiunt: atque huius loci hic summa est, ut is dicax appelletur, qui in iocando modum quendam habe de rationem personae, loci, rei, temporis, ut Ct assus, Catulu inulti oratores: scurra voci, qui nihil horu habet, sed risu dc sacetiis ultra inodum prodit: quasi siuit Philippus, te Appius, de Vargula. ii Philippi iocus est scurrilis
Ec inurbanus, quia non decet iudicem sedentem in tribunali a patrono irrideri:
ec sumitur ex ambiguitate verbi perpusillum quod aliis nomen est, dc ad breuem staturam corporis refertur,aliis adverbium. ix Appius scurriliter est i catus in C. Sextium Luscum, ex ambiguo sensit orationis: ambiguὰ enim dicitur,vni locum esse video, vel uni oculo, vel uni conuiuae: atque hoc scomma damnatur tribus argumentis, ludit intempestiuum,quod commune, quod Praemeditatum fuerit. 13 C.Sextius sestiud scomma retorsi in Appium, d moderato ioco notauit hominis furacitatem: suraces enim homines vulgo dicuntur liab re manus immundas & illitas pice, propter tenacitatem. Ianus igitur lati id est, abstine a surti Sc coenabis apud me. 14 Vargula item risus est scurra petulans in duos Sempronios: est enuia scurrile,cum quis te blande Sc am; ce salutat,eum ioco leui εἰ puerili contumeliose abi ieere. is Iterat diuisionem saccitarum,ut ad art S descrintionem veniat, in cuius vestibulo ad monemur communes esse locos teriae de m. iculae orationis, de ex iisdem locis mod5 graues lenient: , m Mi Criu 2 tal l ne declaratur inductione exemplorum. 16 Neronis locu videtur esse sumptus ex libris Catonis in seruum nequam Sc suraceni,cui domi nihil eii et obsignatu,nec occlusum: quia quod uis host uni resignabat: eadem sententia potest de bono serito dici, cui dominus nihil occludere sole sed illi omnia asseruanda tradereo a 7 Exemplum de claudicatione ad diuersas perionas r latum modo sinum est,modo ioculare. Serium ut in s burimi oculare ut in Caluino claudicante id est, vacillante in ossicio. i8 Ex paranomasia modo iocus,modo grauitas petitur,ut constat duobus exemplis, serio, Africani in Naevium: ridiculo, Philippi in male olentem, ui tetro laetore halitus Philippum pene opprimebat. 39 Ambiguum modo ad rem schiam adhibetur, modo ad iocum de constat duobus exempl.s. 2o Caput est magnum,ambigue dicitur,dc graui ter ad laudem Asrieani, vel ut relaratur ad partem corporis, vel ut ad magnitudinem nominis & authoritatis: dc per caput Africani intelligatur ipse Africanus, cui virtus magnam laudem dc gloriam peperit. xi Caluus iocatus est ex ambigo in quendam nugatorem,vel prolixum hominem: hoc enim xtrumque signicat liaec oratio, satis est,quod dicit Sc nugas de loquacitatem. 21 Non omne ridiculum est facetum, id est,decorum S elegans in caussis civilibus: quatuor gitur genera reiiciuntur ab oratore, quae sunt infaceta, Primum Sannionis, Due Morionis, qui voce&gestu alienam Dolonam sustinens, risum mouet, veDc-- meae, Thrasonis, re Phaedr: ae: Secundum Mimi, qui nimis aperte te histrionice mores de gellus alienos imitatur: Tertium oris contortio Ecdeprauatio : Qua tum obsciunitas: quae sene vitabit orator, quia sint infaceta d insenuis hominibus indiSna.
' Detractis igitur tot rebus ex hoc oratorio loco Iacetiae reliquae sunt, quae aut in re, ut ante abusi , positae ,identur
ese aut in verbo. Nam quod quibusiuns xerbis dixeris acetum tamen est, re continetur: quod mutatis verbissalem
amittit, in Perbis leporem omnem. Ambigua fiunt inpria
443쪽
primis acuta at 1, in verboposita,non in re stednonsaepe magnum risism mouent magis ut belli literate dicta locuturi ut illussin Titium, qui cum studiose pila luderet, . Lil signasacra noctu rangere putaretur, gregalesi cur in campum non venisset, requirerent, excusauit Usa Terentius,quod eum brachiumstetist diceret. Ut istud fierini, quod ea apud Lucilium, Quid Decius Nuculam, an confixum vi acere' inquit i tuus amicus, brasse O, C ra nius, 2 bon essestextantis. Et si quaeritis,is qui appellatur dia
ca hoc genere maximeenesti Hrisus mouent alia mis
iores. Ambiguum persei ymprobatur id quum, tante dixi,*el maxime. ingenissienim videtur vim verbi in liudais caeteri accipiant,posse ducerer sted admirationem magis quam risium mouet,noisi quando incissit in aliud onus is cub. Q genera percurram equidem,sed scitis esse notis mum ridiculi genus,cum aliud expectamus, aliud dicitur. hic nobi metiras noster error risum mouet. ' Quod si admistum in etiam ambiguum ,'salsius: ut apud Nomum videtur esse misericors ille qui iudicatum iaci ridens,
ouanti addictus mille mimum: Si ad Uisset tantummodo,ducvi licet esset Ata genus ridLcubpraeter expectationem sed quia acidit, Nihil addo,ducas licet. adito ambiffuO,altero genere ridiculi fultat mihi quidem
videtur apissimus. c tumen venuissimum, cum in altercatione arripitur ab aduersario *erbum, ex eo, Ma
istuli in Shil tum, in eum ipsum aliquid, qui lacesiuit, ins itur. Sed cum plurasint ambiguigenera, de quibus es
doctrina quadam publilior,attendere m aucupari verba oportebit:
444쪽
portebit: in quo ut ea quae sint figidiora vitemu etenim ca
uendum est ne arcesitum dictum putetur permulta tamen acute ilicemus. Τ talterum genus est, quod habetparuam verbi immutationem, quo in Berapositum Vraeci vocant
παρωνομασιων, ut ' Nobiliorem mobiliorem Cato: aut ut
i m cum cuidam dixisset, Eamus deambulatum: m ille, uia 'in uis des Imo vero,inquit,quid opusfuit re ut eiusdem res ousio illa,ct tu G aduersus auersus impudi
cus es. Etiam interpretatio nominis habet acumen, cum ad ridiculum conuertas, quamobrem ita quis vocetur: Ῥt ego nuper Nummium iu ore,*t Neoptolemum a Troiam, sic illum in campo Martio nomen inuenisse. ti, haecomnia verbo continentur. 8 Saepe hiam versu facete interyonitur, velut est, veIpaululum immutatus aut aliquapars versus ut Statius Scaurostomachanti, ex quosunt nonnulli qui tuam legem Ie riuitate natam frasse dicant, St. Tacete quid hoc clamoris est: quibus nec
Tanta confidentia estis: auferte istam enim superbiam.
Nam in Obo sane etiam asscausam utile fuit tuum illud
Antoni, cum ille a si pecuniamprosectam diceret testis, haberet Mum delicatiorem, abeunte iam illi 7 Senim senem esse taetram triginta minis In hoc genus coni ciuntur prouerbia ,,τt illuI Scipionis,' cum Sepe in omne iurauincia fendia meret seperagrasse gloriaretur, in s astrum: . QVare eo quos 'πο-ntam mutatu verbis nonpossunt retinere eandem Ἐenusta rem,non in resedis verbis posita ducantur. 8 etiam in verbopositum non insu umgenus ex eo, cum ad *erbum, Ee
445쪽
or A V D. T A L. ET PLIC. non adsententiam rem accipere Hidearer ex qVo Ἐπ' genere totus en, Tutor mimus vetus,oppig. ridiculus.Sed abeo a mimu tantum genus huius ridiculi insigni aliqua notare notari Ῥolo. Est autem ex hoc genere illud quod tu cir se nuper ei qui te roga et,num tibi moli lus esset tuturus si ad te bene ante lucem venis et Tu vero, inquio, molestus nonem. iubebu igitur te, inquit. sistitaris in tu, certe negaras te molestum futurum. Ex eodem hoc vetus illud Hi, quod
aiunt Maluginensem istum Scipionem, cum excent
riasiva renuntiaret ccidinum constulemi coi dixisset, Dic de L. tantis irum bonum, inquit, egregium s cisuem esse arbitror. Ridicule etiam illud L. Pornus Nasica censiora Latoni, cum ille, Ex tui animi ententia tu uxorem habes' 'Non hercule, innuit, exanimi tui sententia. Haec aut figi ount,aut tu asa,cum aliu est expectatum. Natatura enim nos νt ante dixi) noster delectat error, ex quo cum quasi decepti semus expectatione, ridemus. ' In ver
bis etiam illa sunt, quae aut ex immutata oratione ducun tur, aut ex unius verbi translatione, aut ex inversione γer
Iorum. Ex immutatione, ut olim sica cum legem ferret annalem disuasor Seruilius, Dic mihi, inquit,m.Fiunari, num si contra te dixero, mihi maledicturus es, ut caeteruscis in Osimentem feceris, ita metes,inquit. translatione autem, γt cum Scipio i e maior forinthi sa- tuam lollicentibu eo loco, ubi aliorum essent Imperatorum, turmales dixit ilist licere. Inuertuntur autem verba , ut cir ses apud M. Perpennam is licem pro culeone clam
446쪽
IN II DE ORAT. 4os Non potui mihi,inquit Lamia formam ipsie ingere Age
niumpotui. tum hic, udiamus,inquit, Asertum. mu lo etiam arrisium e i vehementius. Sunt etiam illa venusta, tingrauibussententyssic infacetH. Dixi enim Iudum m teriam abam esse ioci,aliam sieueritatis grauium autem iocorum unam esse ratione. ' Ornant igitur tu primis orationem verba relata contrarie quod idem genu epe est
tiam facetῶ: ut Sergiis ille Calba cum iudices L. Scribonio Trib. pleb. ferret amiliaresμos,oe dixi set Libo, Quando tandem Vaga de triclinio tuo exibis' Cum tu,inquit,ri cubiculo alieno. quo genere ne istud quidem plurimum Iistat,quod Claucia Metello, ita in Taburte habes,cortem in Palatio.' - verbo, ἀι quidem genera quae essen acet , dixisse me puto. Zσοῦ plurasunt, eas magis ut Lixiante)ridentur,iu quibus est narratio, res ne di icilis. Exprimenda enim sunt, pone a ante oculos ea quae videanturo verisimiba quo est proprium narration quae sint, quo ridiculi proprium es subturpia cuius exempliι,ut breuessimus,sitIane illud quod anteposui,ciras i de memmio, G ad hoc genus asscribamus etiam narrationes apologoru. Trahitur ena aliquia ex historia, ut cum Sex Titius e fas . sin iram esse Liceret, '' Multos, inquit tonius,possummos iaces Oileos nominare. V Elt etiam exsimilitudine, quae aut collationem habet,aut tauquam imaginem. ollationem ut isse Valus olim testis in Pisonem, cum innumera
Llem Magio praestem pecuniam dixisset datam, i , Scau
rus tenuitate Magi' redargueret,Esras, inquit, Scaure. ego
447쪽
esse Syrorum vaenalium: ut qui , optime Vrae stiret, it
esse nequissimum. Ualde autem ridentur etiam imagines, quaesere in deformitatem,aut in aliquoilvitium corporis ducuntur cumsimilitudine turpioris , ut meum illuI in Heiamium Manciam: gam ostendam cuiusmodisis. cum illi ,
Ostende quaeso, demonstraui digitopictum galtam in Ma
riano sicuto Cimbricosub nodis disonum,eieeta lingua, bucicis entibus. risus est commotus. nihil tam Manciae simile*issm ea. Ut cum Sestio Penario mentum in dicendo intor
quenti, Tum , ut iliceret quid vesset, si nucem fisisset.
Etiam ilia quae minuendi aut augendi caussa adincredibilem admirationem esseruntur: velut tu Grasse in concio-ncita tibi ipsem magnum videri memmiam,*t insorum defiendens,caput ad fornicem Rab, demitteret. '' Ex quo genere etiam iliaden,quodScipio apud Numantiam, cum somacharetur cum C etello, dixiste dicitur, Si quintum pareret mater eius, asinu uise parituram. guta etiam significatio est,cumparua re,msaepe verbo res ob ra latens sita ratur: ut cum c Fabritis P cornelius, homo,ut existimabatur,auarin fur sed egregiefortis o . bonus Imperator,gratias ageret,quod se homo inimicus con
sulem fecisset, bero praesii tim magna grauio Nihil est
quoil mihi alias aga inquit,sii malui compilari,quam vanire. '' ricanus objcienti luserum illud insestis, Nol inquit,mirari. is enim qui te ex aerari exemthlusrum condissit,stlauru immolauit. Tanta si licio ess,ut religione ciuitate obtrinxisse videatur Iaraummius, quod etiam ignominia leuant.' Urbana etiam di semulatis est,cum alia dicuntur ac tiac non illo genere,de quo ante Axi,cum contraria dicas,ut Lamiae Grassus sed cum to
448쪽
iN IL DE ORAT to genere orationis fuere ludasicrum alitersentias ac loquores ut noster Scaeuolata Septumuleio illi nagnino, cuipro CVracchi capite erat aurum repensum, roganti vis in Asiampraefectum duceret Quid tibi vis, inquit, insane tauta malorum est multitudo ciuium, ut tibi ego hoc confirmem . Romae manseris, te paucis annis a maximas pec mas esse venturum. in hocgenere. Annius in annalibus
sῖu ricanum hunc . Aemilianum dicitfuisse , Oeum Vraeco verbo appellat φωνα '' Siaut erutiqui melius haec norunt, Socratem opinor in hac ironia dissimulantias longe lepore γ humanitate omnibuspraestitisse. Cenus viperelegans, m cumgrauitates um, cumi oratori s dictionis bus , tum urbanis sermonibus accommodatum. Et hercule omnia haec quae a me defutati s AIlutantur, non maiora fo
rensitum actionum,quam omniumsermonum condimenta
Iunt. Nam quod apuά atonem est,qui multa , retulit, ex quibus a me exempli causa multa ponuntur, per mihisiciatum videtur, C. Publicium solitum dicere, P. ummium cuiuis tempori hominem esse. Sic profect o resse habet, nullum xt sit *itae tempus in quo non deceat leporem humania talem j Ἐersari. Sed redeo ad caetera. ' EB hui nitimum dissimulationa,cum honesto verbo vitiosa res appellatur: *t
cum inicanus censor tribu movebat eum centurionem,
qui in Pauli pugna non assuera cum illest culosae causia
diceret in castru remansisse,quaerereti, cur ab eo notaretur, Non amo,inquit,nimium diligentes. cutum etiam iLLIAE, cum ex alterius oratione aliud excipias ais ille *ult, ut Salinatori maximus, cum Tareto amisso arcem tame
Liuius retinui sit,multas ex ea praelia praeclara fecissit, cum aliquo Hi annis maximus id oppidum recepisset, ra
449쪽
os A V D. T A L. ' E X P L a d. garetque eum Salinator ut memini et opera Fuasi Tare tum recepisse, Quian inquis,meminerim' Nunquam egor c pisem, nisi rupergi ses. ' Sunt etiam illa ubabsur-δε. edeo ipso nominesepe riscula,no olum m:misterapto nisse etiam quodammori nobis: Horno fatuus, postquam rem habere coepit,
Quid est tibi ista mulier Vxor. Similis me diusfidiuS. Quandiu ad aquas suit, nunquam est mor
Venus hoc leuius, ut dixi mimicum esshabet nonnunquam etiam aliquid apud nos loci, xt vel non stultus quasi nube cum sale dicat aliqui ut tibi tonr mancia, cum audisset te censorem a m. Duronio de ambitupostulatum, liquansso,inqui tibi tu ι negotium agere licebit. Ualde haec ritetur,m hercule omnia quae a prudentibus quasi pergismulatio, e non intelligend ubabsurgesses dicuntur.' Ex quo genere est etiam non videri integi re quo intelligis, i Fongius, Qualem exi ima ,qui in adulterio deprehenditur' Tardum. Ut ego, quiin gelictu, metesso, quum excusationem oculorum a me non accipere O Iixisset,Tu igitur nihil vides' '' Ego vero, inquam,a porta Exquilis navi leo villam tuam. Ut illud Nasicae: qui ci m aJ postam Ennium venisset,eis ab ostio quaero ii Ennium ancil
la dixisset,Ami non esse, sicasin sit illam domisi iussu Iixibsic irum intus sepaucisplost diebus chm a Nasicam
venisset Ennius,m eum a ianua quaereret, exclamat Nas cape domi non esse: tum Ennius, Qui ego non cog soco *o remi ultimam hic Nasica, Homo es impudens. ego cum
450쪽
IN II. DE ORAT. Aorte quaererem,anci .e tuae credidi te domi non esse tu mihi
non cre u lsi,' ' Est be tam illud quoque,ex quo is qui dixit, irradetur tu eo ipso genere quo2 dixit: Ἐt cum Q. Opia mim conflaris,qua adolescentulus male audisset, festiuo homini Megilio, qui videretur modior,nec esset,ilix sit, -Quid tu AEgilia mea Quando ad me venis cum tua colu & lana
-Non pol, inquit, audeo: Nam me ad famosas vetuit mater accedere.
' Sal asiunt etiam quae habenisusticionem ridiculi a comaetam: quo ingenere. est istud Siculi, cui cum sumiliaris quidam quereretur, quod diceret uxorem uam sustendisse Ie de Pu abo te, inqui da mihi ex ista arbore, quos
sera urculos. In eodem genere est quod catulus dixit cuia 2am oratori malo,qui cum in epilogo misericordiam semo-ulpeputaret, postquam assedit, rogauit hunc, videretume misericordiam mouisse. - magnam quidem,inquit. nominem enim puto esse tam durum,cui non oratio tua misson lavis t. ' Me quidem hercule valde i a mouent Amachosa, quasi submorosa ridicula,non cum a moraso Licuntur. tum enim non sal sednatura ridetur. In quo,st mihi videtur,persalsem illud est apud Naeuium, Quid ploras pater: Mirum ni cantem rcon
'' Huic geueri quasi contrarium est ridiculi genus patientis,
ac lenti,ut cum Catopercussus esset ab eo,qui arcam ferebat, cum isse diceret, aue: rogauit nunquid aliud Ferret praeter arcam. Etiam nultitiaesalsa reprehensito ut ille Siculuri