장음표시 사용
141쪽
arma qui e intra tulerunt, statim erudelissime trucidat tur; uteri, qui possunt per aetatem eum lubi em ferre, rapiuntur in servitutem; qui o sunt, vita privstim tur uno denique atque eodem temp0re i mus hostili flagrant incendio ei quos naturi aut voluntas necessiti
dine benivolentia e iunxit, distrahuntur liberi partim e gremiis diripiuntur parentum, partim in sinu iuguli imtur, partim ante pedes e stuprantur: nenio iudiCOS, St, qui possit satis rem consequi verbis nec referre rationemus uitudinem calamitatis. lio uenero exornationis vel indignatio vel misericordia potest commoveri, Cum CSconsequente comprehensae universae perspicua breviter
exprimuntur oratione. DiVisi est, quae rem SemoVens ab re utramque ab Α0 solvit ratione subiecta, hoc modo: Cur ego nunc tibi quiequam bieiam si probus es, non meruisti si improbus, non commoVere.' item: quid nunc ego do meis
promeritis praedicem si meministis, obtundum si obliti
estis, cum re nihil egerim, quid est, quod Verbis prO- fidere possim3 item: duae res sunt, quae OSSUnt homines ad turpe compendium OmmoVere inopia atque avaritia te avarum in fraterna divisione cognovimus, inopem atque egentem nunc Videmus: qui potes igitur
tendere causam maleficii non fuisse γ' inter an divi-Sionem et illam, quae de partibus orationis tertia est, de qua in primo libro seeundum narrationem demonstravimus lio interest illa dividit per enumerationem aut pereXpOSitionem, quibus de rebus in tota oratione disputatio futura sit haec se statim explicat et brevi duabus aut
pluribus partibus subiciens ratione eXOrnat rationem. Frequentati est, eum res tota CaUS diSperSae Oguntur in unum locum, quo gravior aut aerior aut Criminosior ratio sit, hoc pacto: a quo tandem abest iste vitio quid est, cur iudicio velitis eum liberare sua pudicitiae proditor est, insidiator alienae, Cupidus, intemperanS, petulanS, Superbia S, impiu in parentes, ingratus in amicos, infestus Cognatis, in Superiore contumaX, in aequos et paris fastidiosus, in inferiores crudelis, denique in omnis intolerabilis. eiusdem generis est illa re iquentatio, quae plurimum Conieeturalibus causis opituln-
142쪽
tur, Ciam SuSpitioneS, Uae Separatim dicta minutae et infirmae erant, unum in locum Onetae rem videntur
perspicuam facere, non USpitiOSam, hoc pacto: nolito igitur, nolite, iudice8, ea, quae diXi, Separatim spectare, sod omnia conligite et conferte in unum: si et commodum ad istum ex illius morte veniebat, et vita hominis est turpissima, animus a VariSSimus, fortunae familiares attenuatissimae, et res ista bono nemini praeter istum fuit, neque altu quiSquam aeque commode neque iste aliis commodioribus rationibus facere potuit, neque praeteritum est ab isto quicquam, quod opus fuerit ad maleficium, neque factum, quod opus non fuerit; et eum locus
idoneus maxime quaesitus, tum censi adgrediendi ommoda, tempus adeundi OpportuniSSimum, Spatium Onficiendi longissimum sumptum St, non Sine ma imaod ultandi ut perficiundi malefiei spe et praeterea ante, quam celsus homo is est, iste visus est in eo ouo in quo Si occisi faeta, solus paulo post in ipso maleficii loco vox illius, qui ouoidebatur, audita deinde post occisionem istum multa nocte domum redisSe Constat; Ostero die titubanter et neonstanter de occision illius locutum; hae partim testimoniis, partim quaestionibus,
partim argumentis certis Omnia Omprobantur et rumore populi, quem e argumentis natum neeeSse est esse Verum Vestrum, iudiees, est ex his in uno loco conlo- Cati Certum Sumere solentiam, non suspitionem malefieli:
nam unum aliquid aut ultorum potest in istum casu cecidisse suspitiose ut omnia inter se a prim ad Ostremum OnVeniant, malefieia noeesse est casu non potest fieri. vehemens no est exornatio et in coniecturali QOnstitutione ausae ferme semper neoessaria et in ceteris generibus causarum et in omni oratione adhibenda non
Expolitio est, eum in eodem loo manemus et aliud atque aliud dicere videmur. a dupliciter fit, si aut
eandem plane dicemus rem aut de eadem re eandem rem distemus non eodem modo iam id quidom obtundere auditorem est, non rem expolire, Sed Commutate commutabimus triplicitor verbis, pronuntiando, tractando Verbi commutabimus, tum rus semel dicta
143쪽
Ali 0 HERENNIUM sitI Uliterum aut saepius aliis verbis, quae idem valeant, eo dum reseretur, ita modo: nullum tantum est erici lum, quod sapiens pro salute patriae vitandum arbitretur: mn agetur incolumitas ei potus stivitatis, qui bi is striirati ibus praeditus, mi dem nullum vitae diserimen iba
pro si iunis rei publieae sitiendum putabit ei erit in
ea sententio semper, ut pro patria studiose quamvis in magnum descenda vitae dimidati em.' pronuntiando e immutabimus, si eum is sermone, tum in acrimonia, tinia in alio atque alio genere vocis atque gestu eadem verbis commutando pronuntiationem qu0que vehementius immutabimus. 0 neque comm0dissime scribi Mest,
neque Parum est repertum, qua re non eget exempli. tertium genus est commutationis, quod tractando On 55fidietur, si sententiam traiciemus aut ad sermocinationem aut ad exsuscitationem sermocinatione Me qua planius 43 paulo post suo loco dicemus, nune breviter, quod ad hanc rem satis sit, attingemus, in qua constitueturali ius pers0nae oratio adcommodat ad dignitatem, hoc modo, ut, quo facilius res cognosci possit, ne ab eadem
Sententia recedamus: sapiens omnia rei publieno causa
suscipienda pericula putabit, saepe ipse secum loquetur:
non milii soli, sed etiam atque adeo multo potius natus sum patriae vita, quae fato debetur, saluti patriae Otissimum solvatur aluit lineo me, tute atque honeste produXit usque ad iano aetatem, muniit mea rationeS
bonis legibus, optimis disciplinis quid est, quod satis ei persolvi possit, unde haec noeeporis γ' qua re si haec
loquitur Seeum sapiens saepe ergo in periculi rei publiea nullum ipso periculum fugiet. item mutatur reStractando, si traducitur ad exsuscitationem, eum et nOSeommoti lacte videmur, et auditoris animum Commovemus, sic: quis est tam tenui et prava ratione praeditus. Cuius animus tantis angustiis invidiae continetur,
qui non hunc liominem studiosissime laudet et sapientis- Sinnian iudicet, qui pro salute patriae, pro incolumitate
eivitatis laro rei publieae fortunis quamvis magnum a Nque atro periculum studiose suseipiat et lubenter subeat3 equidem hunc hominem magis cupio satis laudare quam possum. idemque loe certo Sei vobis Omnibus msu
144쪽
92 CORNIFICII RHETORICORUM bd venire γ' eadem re igitur his tribus in dicendo commutabitur rebus VerbiS, pronuntiando, tractando, Sed tractando dupliciter sermocinatione et Xsuscitatione. sed do eadem re cum dicemuS, pluribu utemur Ommutationibus; nam eum rem Simpliciter pronuntiaverimus, rationem poterimus subicere deinde dupliciter volsine rationibus vel eum rationibus pronuntiare deinde adferre contrarium de quibus Omnibus diximus in verborum XOrnatione - deinde simile et Xemplum do quo su loco plura dicemus, deinde conelusionem; do qua in Secundo libro, quae opus fuerunt, diXimus, demonstrantes, argumentationem quem ad modum con- 44 cludere oporteat in hoc libro docuimus, cuius modi esset eXornati verbi, Qui conclusioni nomen est ergo huiusmodi vehementer ornata poterit esse expolitio, quae On- stabit ex frequentibus exornationibu Verborum et Sententiarum hoc modo, igitur septem partibus tractabitur
ut ab eiusdem sententiae non recedamus Xemplo ut Scire lo8Sis, quam facile praeceptione aliet Orione res 5 simplex multiplici ratione tractetur sapiens nullum pro re publica periculum vitabit ideo quod saepe fit, ut, qui pro re publica perire noluerit, necessari eum re publicaperent, et, quoniam omnia Sunt Commoda a patria accepta, nullum incommodum pro patria graVe putandum est ergo qui fugiunt id periculum, quod pro re publica subeundum est, stulte faciunt: nam neque effugere incommoda possunt et ingrati in civitatem reperiuntur; atqui patria pericula suo periculo Xcipiunt, hi sapientes putandi sunt, cum et eum quem debent, honorem rei publica reddunt et pro multis perire malunt quam cum
multis etenim vehementer est iniquum Vitam, quam a natura acceptam propter patriam ConSerVariS, Ianturno, CUm Ogat, reddere, patriae, eum roget, non dare; et Cum OS Si eum Summa Virtute et honore pro patria
interire, malle per dedecus et ignaviam vivere pro amicis et parentibus et ceteris neuessariis adire periculum, pro re publica, in qua et hi et illud sanctissimum patrino nomen continetur, nolle in diserimen venire itaque uti Contemnendus est, qui in naufragio nominem quam Semavult incolumem, ita est vituperandus, qui in rei pu-
145쪽
blica discrimine suae plus quam communi saluti coimsulit navi enim si aeta multi incolumes fuerunt ori uni fragio patriae salvus nemo potest nature qui mihi bene videtur Dedius intellexisse, sui i devovisse dieituro tiro legionibus in si istis umisisse medi0s amisi xi tum, at non perdidit re enim vili arissimam ei parvo maximam redemit vitam dedit, reccepit patriam remisitu nimum, potitus est gloriam, quae eum summa audepr0ditu vetustate eotidie magis enitescit quod si pro republiea de re medere periculum ei rati0ne dem instru tum est et exemplo e probatum, ei sapientes sunt existimandi, qui ullum pro salute patriae periculum vitulit. in lias igitur generibus exp0litio versatur, de squi produci sumus, ut plura diceremus, quod non modo,
cum causam dicimus, adiuvat et exornat orationem, sed niuit uin X line per entia exercemur ad locullanis saeuitu tem. qua re conVeniet Xtra causam in Xereendo n-60nes adhibere expoliti0nis, in dicendo uti, Cum XOr- nnbimus urgumentationem, qua de re diximus in libro secundo Commoratio est, cum in loco firmissimo, quo tota 5
causa continetur, manetur diutius et eodem Saepius reditur hac uti maxime convenit et id est oratoris boni maXime proprium; non enim datur auditori potestas animum de re firmissima demovendi huic exemplum satis idoneum subici non potuit, propterea quod hic locus non
Ostis Ota Causa Separatus sietati membrum aliquod, sed tamquam Sangui perfuSu est per totum Orpu OrationiS. Contentio St, per quam contrari referuntur en Stin Verborum exornationibus, ut ante docuimus, huiusmodi: inimicis o placabilem, amicis inexorabilem praebes; in sententiarum huius modi: vos huius incommodis lugetis, isto rei publicae calamitate notatur; VOS Vestris fortunis diffiditis, iste solus suis eo magis considit. inter hae duo contentionis genera hoc interest illud ex verbis
celeriter relatis constat, hi sententiae Ontrariae X Omparatione referantur Oportet.
Similitudo est oratio traducens ad rem quampiam alia 3 quid ex re dispari simile. ea sumitur aut ornandi causa aut probandi aut apertius dicendi aut ante eulos ponendi.
146쪽
quo O lo quattuor te eaUSi sumitur, item quattuor modis dioitur per Contrarium, per negationem, per On-lutionem, per breVitatem ad unam quamque Sumendae causam similitudinis rudeommodabimus sinsmios modos 46 pronuntiandi ornandi causa Sumitur per contrarium sic: non enim, quem ad modum in palaeStra, qui taedas candentis aecipit, celerior est in CurSu Continuo quam
illo, qui tradit, item melior imperator novus, qui neeipit exercitum, quam ille, qui decedit, propterea quod defatigatus cursor integro faeem, hi peritus imperator imperito exercitum tradit. hoo sine simili satis plane et perspicue et probabiliter dici potuit hoc modo minus
bonos imperatores a melioribus exercitus accipere olere; sed ornandi causa simile sumptum est, ut rationi quaedam dignitas comparetur dictum nutem Si per Ontrariuin nam tum similitudo sumitur per contrarium, cum ei rei, quam nos probamVS aliquam rem negamus esse similem. ut paulo ante, cum de Cursoribu RSSerebatur per negationem dioetur probandi causa hoc modo:
neque equus indomitus, quamvis bene natura OmpOSitus sit, idoneus potest esse ad eas utilitates, quae desiderantur ab equo; neque homo indoetus, quamvis sit ingenioSus, ad Virtutem potest pervenire.' O probabilius factum est, quod magis est Veri simile non posse virtutem sine doctrina Comparari, quoniam ne quUSAEUidem indomitus idoneus possit esse ergo sumptum Stprobandi causa dictum est autem per negationem; id i nim perspicuum est de primo similitudinis Verbo. pertius dicendi causa similo dicitur or brevitatem hoc
modo: in amicitia gerenda sicut in certamine currendi non ita convenit exereeri, ut, quoad necesse Sit, Venire po88iS, Sed ut productus studio et viribus ultra facile proeurras. nam ho Simile sumptum St, ut apertius intellegatur, mala ratione facere, qui reprehendant OS, qui verbi causa post mortem amici liberos eius custodiant, propterea quod in Cursor tantum velocitatis esse Oporteat, ut offeratur ultra finem, in amico tantum bene-VOlentiae, ut ultra quam amicus sentire possit, ProeUrri t
amicitia studio . dictum autem similo est per brevitatem; non enim ita, ut in Ceteris rebus, re ab re O-
147쪽
AD ' uERENNIUM lli 00, i. 5parata est, sed utraque res coniunci ci confuso compa rata ante oculos ponendi negotii enusti sumetur nil situdo, eum dicetur per eonlutionem sic 'uli illini odiis, eum prodierii ptime vestitus, pullum inauratum indutus,
cum chlamyde purpureo rariis e es, ibus iniexis et eum corona magno fulgentibus gemmis luminum, citharum innens exornatissimam auro distinctam, ipse praeteres mo et specie sit et statura adpositu ad dignia tutem, si eum magnam populo commoveri bis rebus exspectationem, repente silentio facto vocem mittat aesta bissimam eum turpissimo e poris motu, fili mulius a natus ei magis fuerit exspectatus, eo magis derisus ei contemptus uiditur item, si quis in excelso loco et in magnis ac l00upletibus copiis conlocatus s0rtunae munu-ribus et naturae commodis omniinis abundabit, si virtutis
et artium, quae magiStrae virtuti sunt, egebit, quo magis ceteris rebus erit copiosus et inlustris et XSpectatus, o vehenientius derisus et contemptus o omni OnVentia bonorum eicietur lio similo Xornatione utriusque rei,
alterius inertiae artiueis alterius stultitia simili rati no
Conlata, Sub aspectu Omnium rem subiecit dictum autem 'est per conlationem, propterea quod proposita similitudine paria sunt omnia relata. In similibus observare oportet diligenter, ut eum rem referamus linilom, cuius rei causa similitudinem attulerimus, verba ad similitudinem habeamus adcommodata. id os huius modi: ita ut hirundines aestivo tempore
prae Sto Sunt, frigore pulsae reCedunt. . . ex eadem Lmilitudine nune per translationem verba sumimus: item salsi amici sereno vitae tempore praesto Sunt Simul araque hiemem fortunae viderunt, devolant omnes. Sed
inventio similium facilis erit, si qui sibi omnis res,
animantis et inanimas, mutas et eloquentis, feras et mansuetas, terrestri et maritimas, artifieiosas et naturneomparatas, usitata atque inuSitatas frequenter Onereant oculos poterit et ex his ali ius in venari similitudinem, quae aut ornare ut Oeero aut apertiorem rem fassere aut ponere ante eulo possit non enim res tota
totae rei neeesse est similis sit, sed id ipsum, quod confertur, similitudinem habeat portet.
148쪽
96 CORNIFICII RHETORICORUM 49 Exomplum est alicuius facti aut dicti praeteriti cum
certi auctoris nomine propositio id sumitur isdom de causis, quibus Similitudo rem Ornatiorem facit, cum nullius o nisi dignitatis cau8 Sumitur; apertiorem, eum id, quod sit obscurius, magi dilucidum reddit probabiliorem, cum magis eri imilem facit ante eulos
ponit, eum Xprimit Omnia perSpicue, ut res prope dicam manu temptari OSSit. Uniu cuiusque generis singula subieciSsemu exempla, niSi exemplum quod genus esset, in Xpolitione demonstrassemus et causa Sumendi in similitudine aperuissemus qua re noluimu neque pauca, quo minu intellegeretur, neque re intellecta plura scribere. Imago est formae cum forma cum quadam similitudine conlatio haec sumitur aut laudis aut vituperationis causa laudis causa sic: inibat in proelium corpore
tauri validissimi impetu leonis acerrimi similis; vituperationis, ut in odium aut in invidiam aut in contemptionem adducat ut in Odium hoc modo: iste qui cotidie per forum medium tamquam iubatus draco serpit dentibus aduneis, Spectu Venenato, Spiritu rabido, Circumspectans huc et illuc, si quem reperiat, cui aliquid mali faucibus adflare ore attingere , dentibus insecare, lingua aspergere possit; ut in invidiam adducat, hoc modo: isto, qui divitias suas iactans, sicut gallus e Phrygia
aut hariolus quispiam, depressu et Oneratu auro, ClR- mat et deierat; ut in contemptionem, sic: iste, qui tamquam cochlea absconden et retentana Sese tacitus, quoquo modo ut it tutus, cum domo sua comeditur et
ca Effictio est, cum exprimitur atque effingitur verbis corpori Cuiuspiam forma, quoad satis sit ad intellegendum, hoc modo: hunc, iudiceS, dico, rubrum, breVem,
est in mento cicatrix, Si quo modo potest vobis in memoriam redire. habet haec exornatio cum utilitatem, Si quem est demonstrare, tum Venustatem, si breViter et diluoido facta St. 50 Notatio est, cum alicuius natura certis describitur Signi8, quae Sicuti notae quaedam naturae sunt attributa:
149쪽
vitum puta esse praeclarum, primum nunc videte, quo v estu n0s intuentur: 0nne vobis videtur dicere: darem, si mihi m0lesii 0n essetis eum vero sinistra mentum sublevat, existimui se gemmae nil e ei auri pleni ro pectu omnium praestringere eum puerum respicit
hunc unum, quum ego novi, Vos non arbitror, alio ui
mine appellat, deinde alii atque alla. at lieus tu' inquii veni, Sannio, ne quid isti barbari turboni ut ignoti, qui audiunt, unum puleni elegi de multis o didit in
aurem, ut aut domi lectuli sternantur aut ab avunculo rogetur Aethiops, qui ad Dalneas veniat, aut asturconi locus ante Ostiiran suun detur aut aliquod fragile falso A agium gloriae comparetur deinde Xelamat, ut omnes nudiunt videto, ut diligenter numerentur, Si potest, ante noctem.' puer, qui iam bene naturam novit, tu alios mitius portet, inquit si hodio vis transnumerari. ago'
inquit duc te tun Libanum et Sosiam.' sane. deinde casu veniunt hospites limini, quos isto splendide, dum
peregrinatur, invitarat ex ea re liomo hercle a ne On- turbatur. Sed tamen a vitio natura non recedit: bono'
inquit institis, cum venitis; sed rectius fecissetis, si ad me domum reeta abissetis.' id fecissemus, inquiunt illi si domum novissemus.' at istud quidem facito fuit undelibet invenire verum it moeum.' sequuntur illi.
sermo interea huius consumitur omnis in ostentatione: quaerit, in agris frumenta cuius modi Sint, negat e, quia illae incensae sint, accedere posse, nec aedificare Otium nunc audore; tametsi in Tusculano quidem coepi
insanire ut in isdem fundamentis audinearoe dum haec loquitur, Venit in aedis quasdam, in quibus sodalitium ierat eodem die futurum quo iste pro notitia domini aedium ingreditur cum hospitibus. hic inquit habito.' perspicit argentum, quod erat Xpositum, visit triclinium
Stratum, probat neeedit servulus diei homini in aurem dominum iam venturum, si velit exire. itane γ' inquit
eamus hospites frater venit ex Falerno: ego illi ob-Viam pergam; vos hue decima venitote. hospites discedunt. iste se raptim domum suam conicit: illi decima,
150쪽
quo iusserat, Veniunt, quaerunt hunc, reperiunt, domus oui sit in diversorium deris conserunt sese vident hominem poster die narrant, expOStulant, neeuSant:
ait iste eos similitudine loci deceptos angiporto deerrasse;
se contra Valetudinem Suam ad Oetem multam exspectasse. Sannioni puer negotium dederat, ut Vasa, VeStimenta, puero rogaret Servulus non inurbanus satis Strenue et Oneinne compararat iste hospites domum deducit, ait se aedis maximas cuidam amico ad nuptias CommodaSSe nuntiat puer argentum repeti pertimuerat enim, qui commodarat apage, inquit aedis commodavi, familiam dedi argentum quoque volt tametsi hospites habeo, tamen utatur licet, nos Samiis delectabimur. quid ego, quae deinde officiat, narrem 3 eius modi est hominis natura, ut, quae singulis diebus
efficit gloria atque ostentatione, ea ViX annuo Sermone 65 enarrare possim. huius modi notationes, quae deseribunt, quid consentaneum sit uniUS UiUSque naturae, Vehementer habent mamiam delectationem totam enim naturam Cuiuspiam ponunt ante eulos aut gloriosi, ut
ΠOS Xempli ausa coeperamus, aut invidi aut timidi aut a Vari ambitiosi, amatoris, luxuriosi, furis, quadruplatoriS; denique cuiusvis studium protrahi potest in medium tali notatione. 52 Sermocinatio est, cum aliqui personae sermo attribuitur et is exponitur eum ratione dignitatis, hoc pacto: cum militibus urbs redundaret et omnes timore oppreSSi domi continerentur, venit iste cum ago, gladio Sue- CinetuS, tenens iaculum tres adulescentes homines simili ornatu Subsequuntur inrumpit in aedis subito, deinde magna voce ubi est' inquit iste beatus aedium dominus,
qui non mihi prasesto fuit quid tacotis γ' hic alii omnes stupidi timore obmutuerunt uxor illius infelicissimi cum
maximo fletu ad istius pedes abiecit sese: parce, inquit et por quae tibi dulcissima sunt in vita, miserere nostri noli exstinguere exstinctos fer mansuete fortunam. O quoque fuimus beati nosce to esse hominem.' quin illum mihi datis ac vos auribus mei opplorare desinitis non abibo. illi nuntiatur interea venisse Stum et clamore maximo mortem minari. quod Simul ut nu-