장음표시 사용
171쪽
DE INVENTIDNE . T . 28. lasargumentum est ficta res, qua tamen fieri immis huiusmodi apud Terentium:
nam is p0stquam excessii ex ephebis, NOS iii ...ilhi autem narratio, quae versatur in P 80nis, eius modiost, ut in ea simul eum rebus ipsis exsinarum serme animi perspici possint, hoc modo: venit ut me saepe elamans quid regis, tela 3
cur Perdis adulescentem n is cur amat3cur Olat cur tu bis rebus sumptum suggeris 3 vestitu nimio indulges, nimium ineptus es.
nimium ipse est durus praeter aequumque et bonum. Loe in genere narrationis multa debet inesse festivitas confecia e rerum varietate, animorum dissimilitudine, gravitate, levitate, Spe, metu, Suspitione desiderio, dissimulati0ne, errore, misericordia, fortunae Commutatione,
insperato incommodo, Subita laetitia, iucundo exitu rerum. Verum nee ex eis, quae postea de elocutione praecipientur, ornamenta SumentUr. Nunc de narratione ea, quae auSae Continet Xpo 28sitionem, distendum videtur oportet igitur eam tris lia 20bere res ut brevis, ut aperta, ut probabilis sit brevis erit, Si, unde nece8Se St, inde initium Sumetur et non ab ultimo repetetur, et si, cuius rei satis erit Summam dixisse, partes eius non dicentur mam Saepe Satis St, quid factum sit, dicere, ut ne narreS, quem ad modum sit factum , et Si non longius, quam quoad OPUS St, in narrando proeedetur, et Si nullam in rem aliam transibitur; et si ita dicetur, ut non numquam ex eo, quod
dictum est, id, quod non est dictum, intellegatur; et si non modo id, quod obest, verum etiam id, quod nec obest nec adiuvat praeteribitur; et si semel unum quidque dicetur; et si non ab eo, in quo proxime desitum orit, seinceps incipietur ac multos imitatio brevitatis decipit, ut cum se brevis putent esse, longissimi sint,
eum dent operam, ut res multa brevi dicant, non ut omnino pauca res dieant et non pluris, quam neee8Se
Sit nam plerisque breviter videtur didero, qui ita dicit necessi ad aedis puerum Vocavi, re8pondit, quaesivi dominum, domi negavit esse. hic tametsi tot res brevius non potuit dicere, tamen, quia satis fuit dixisse:
172쪽
120 M. TULLI CICERONIS domi 110gavit esse, sit rerum multitudine longus quare hoc quoque in genere Vitanda est brevitatis imitati
et non minia rerUm non neUOSSariarum, quam Verborumu multitudine SuperSedendum St. aperta autem narratio poterit SSe, i, Ut quidque primum gestum erit, ita primum exponetur, et rerum ne temporum Ord SerVabitur, ut ita narrentur, Ut geStae res erunt aut ut potuisso geri videbuntur hic erit considerandum, ne quid perturbate, ne quid contorte dicatur, ne quam in aliam rem transeatur, ne ab Ultimo repetatur, ne ad extremum prodeatur, ne quid, quod ad rem pertineat, praetereatur; et omnino, quae praecepta de reVitate sunt, hoc quoque in genere Sunt ConSerVanda, num Saepe res parum est intellecta longitudine magis, quam ObSeuritate narrationiS. everbis quoque dilucidis utendum est; quo de genere di-21 cendum est in praeceptis elocutionis probabilis erit narra tio, si in ea videbuntur inesse ea, quae solent apparere in Veritate Si personarum dignitates Servabuntur; si ausae factorum exstabunt; si fuisse facultates faciundi videbuntur; si tempus idoneum, si spatii Satis, si loeus Opportunus ad eam rem, qua de re narrabitur, fuisse ostendetur; si res et ad eorum, qui agent, naturam et Volgi morem et ad eorum, qui audient, Opinionem adcommodabitur a veri quidem similis ex his rationibus esse Os terit illud autem praeterea Considerare oportebit, ne, aut cum obsit narratio aut eum nihil prosit, tamen interponatur aut non loco aut non, quem ad modum causa BOStulat, narretur. Obest tum, cum ipsius rei gestae expositio magnam excipit Offensionem, quam argumentando et causam agendo leniri portebit, quod eum necidit, membratim oportebit partis rei gestae dispergere in cau8am et ad unam quamque confestim rationem ad- eommodare, ut Volneri prae8t medicamentum sit et odium statim defensio mitiget nihil prodest narratio tum, eum ab adversariis re exposita nostra nihil interestiterum aut alio modo narrare aut ab eis, qui audiunt, ita tenetur negotium, ut nostra nihil intersit eos alio Paeto docere, quod eum aceidit, omnino narratione U-Ρel Sedendum est non loco dicitur, cum non in ea parte Orationi conlocatur, in qua res postulat; quo de genere
173쪽
ngemus tum, eum de dispositione idemus num hoc ad
dispositionum pertinet u in quem ad modum ausu P0 stulat, narratur, cum ut id, quod adversario miles dilueide ui ornate exponitur aut id, quod ipsum adiuvat, obscure dicitur et neglegenter quo re, hi hoc vilitani vitetur, omnis torquendo sunt ad c in idum suae enim sum, contraria, quae praeteriri P0ierunt, praetereundo, quae dicenda erunt, Iuviter attingendo, sua diligenter et uno late narrando ac de narrati e quidem satis diutum videtur deindeps ad partitionem transeamus. Hoetu habita in ausa partitio lustrem et perspi
euam Ot: nil essest rationum partes eius Sunt duae, quarum utraque magno opere ad aperiendam causam te instituendam pertinet controversiam una par est, quae
quid eum adversariis e0nveniat o quid in controversia relinquatur, ostendit ecqua certum quiddam destinatur auditori, in quo animum debeat habere ccupatum altera est, in qua rerum earum, de quibus erimus dicturi, breviter expositio ponitur distributa, ex qua conficitur, ut certa animo res teneat audit , quibus dictis intellegat
fore peroratum nune utroque genere partitionis quem
ad modum conveniat uti, breviter dicendum videtur quaeli: 'titio quid conveniat aut quid non conveniat ostendit, haec dolio illud, quod convenit, inclinare ad Suae ausae
commodum, o modo: interfectam matrem esse a filio convenit mihi cum adversariis.' item contra: intersectum esse a Clyta semestra Agamemnonem OnVenit.' num hic uterque et id posuit, quod conveniebat et n-men Suae cau8ae commodo consuluit deinde, quid contrOVersiae sit, ponendum est in iudicationis expositione; quae quom ad modum inveniretur, ante dictum est quae 32
partitio rerum distributum continet expositionem, nee habere debet brevitatem, absolutionem, nuclitatem brevitas est, cum nisi necessarium nullum adsumitur Verbum haec in hoc genero ideirco est utilis, quod rebus
ipsis et partibus causae, non Verbi neque Xtranei Ornamentis animus auditoris tenendus est absoluti est,
per quam Omnia, quae incidunt in causam, genera, de quibus dicendum est, amplectimur in partitione, ne aut aliquod genus utile relinquatur aut sero eXtra partitiO-
174쪽
122 M. TULLI CICERONIsnem, id quod vitiosissimum ac turpissimum est, inferatur paucita in partitione servatur, si genera ipsa rerum ponunt Ur neque permixte eum partibus implicantur; nam genUS St, quod pluris parti amplectitur, ut animal, par eSt, quae UbeSi generi, Ut equus, Sed saepe eadem re illi genus, alii par eSt, nam homo
23 animalis pars est, Thebani aut Troiani genus hae ido diligentius inducitur praescriptio, ut aperte intellecta generali partitione paueitas generum in partitione servari possit; nam qui ita partitur ostendam propter
cupiditatem et audaciam et avaritiam adversariorum Omnia incommoda ad rem publicam pervenisse, i non intellexit in partitione Xposito genere partem e generi admiseuisse, nam genus est omnium nimirum libidinum cupiditas, eius autem generis sine dubio par estas avaritia. O igitur vitandum est, ne, euiu rei genuSΡΟSueris, eiuS, Sicuti aliquam diversam rem a dissimilem, artem Ona in eadem partitione quodsi quod in genus plures incident partes, id cum in prima causae partitione erit simpliciter expositum, distribuetur tempore eo Commodissime, cum ad ipsum ventum erit X-plicandum in causa dictione post partitionem atque illud quoque pertinet ad paucitatem, ne aut lUra, quam satis est, demonstraturos nos dieamus, hoe Odo Ostendam adversarios, quod arguamus, et potuisse facere et voluisse et fecisse; nam fecisse satis est Ostendere; aut, cum in causa partiti nulla sit et cum simple quiddam agatur, tamen utamur distributionc id quod perraro potest aecidere ne Sunt alia quoque praecepta partitionum, quae ad hune usum oratorium non tanto opere
pertineant, quae versantur in philosophia, ex quibus haec ipsa transtulimus, quae convenire Videbantur, UO-rum nihil in ceteris artibus inveniebamus atque his de partitione praeceptis in omni dietione meminisse oportebit, ut et prima quaeque pars, ut XpOSita 8 in partitione, si ordine transigatur et omnibus explicatis peroratum sit hoc modo , ut ne quid posterius praeter Conclusionem inferatur partitur apud Terontium bre-Viter et commode senex in Andria, quae cognOSeere libertum velit:
175쪽
eo pacto et gnati vitam ei consilium meum cor isces et quid facere in buc ne te velim. itaque quem ad modum in partitione prπ0suit, ita narrat, primum vitam illi: nam is p0stquam excessi eri ephebis,
deinde suum consilium: et nunc id peram do
deinde quid S0siam velli adere, id quod p0stremum posuit in partiti e P0stremum didit:
nunc tuum est officium quem ad n dum igitur hic et ad primam quamque Par tem primum aedessit et omnibus absesutis sinoin distendi fecit, si ii is placet et ad singulas partis necedere
et innibus absolutis perorare nune de conficinatione
deinceps, ita ut ordo ipse postulat, praecipiendum Vi
Confirmati est, per quam argumentando nostrae enu 2lsae fidem et uotoritatem et firmamentum adiungit Orn-tio huius partis certa Sunt praecepta, quae in singulaeuusarum dividentur genera; verum tamen non ineOmmodum videtur quandam silvam atque materiam uniVersam ante permiXtam et confusam eXponere omnium argumentationum, OS autem tradere, quem ad modum unum quodque ausae genus hinc Omnibus argumentandi rationibus tractis confirmari Oporteat. Omnes res Confirmantur aut ex eo, quod perSOni8, aut ex eo, quod negotiis est attributum ae perSonis
has res attributas putamus: nomen, naturam, Vietum,
fortunam, habitum, adfectionem, studia, Consilia facta, CRSUS, Orationes. Omen est, quod uni cuique perSonae datur, quo u quaeque proprio et certo Oeabulo appellatur naturam ipsam definire difficile est partis autem tu enumerare eas, quarum indigemus ad hane praeceptionem facilius St. ne autem partim diVino, 35 partim mortali in genere Versantur, mortalium autem pars in hominum, pars in bestiarum genere numerantur atque hominum genus et in Sexu consideratur, virile an muliebre sit, et in natione, patria, Cognatione, aetate natione Graius an barbarus patria Atheniensis an Lacedaemonius cognatione quibus maioribus,
176쪽
quibus conSanguineiS; aetate Uer an aduleseens, natu grandior an SeneX. Praeterea Commoda et incommoda Onsiderantur ab natura data animo aut corpori, hoc modo Vn-lens an iniboeillus, longus an breviS, OrmO8us an deformis, velo an tardus sit, neutus an hebetior, memor an obliviosus, comis officiosus an infacetus, pudens patiens an
contra; et omnino, quae a natura dantur animo et corpori, considerabuntur, et haec in natura consideranda. nam quae industria comparantur, ad habitum pertinent, 2 de quo posterius est dicendum in victu considerare Oportet, apud quem et quo more et cuius arbitratu sit educatus, quos habuerit artium liberalium magi8tros, quos vivendi praeceptores, quibus amici utatur, qu in legotio, quaestu, artifici Sit occupatus, quo modo remfamiliarem administret, qua consuetudine domestiea sit. in fortuna quaeritur, servus sit an liber, pecuniosus antenuis, privatus an cum poteState Si cum potestate, iure an iniuria, felix, Clarus an contra, qualis liberos habeat; ne si de On Vivo quaeretur, etiam quali morte sit ad-s fectus, erit Considerandum habitum autem appellamus animi aut corporis constantem et absolutum aliqua in re perfectionem, ut virtutis aut artis aliouius pereeptionem aut quamvis scientium et item Corporis aliquam Ommoditatem non natura datam, sed studio et industria partam adfectio est animi aut corporis e tempore aliqua de causa commutatio, ut laetitia, Cupiditas, metus, molestia, morbus, debilitas et alia, quae in eodem genere reperiuntur studium est autem animi adsidua et vehemens ad liquam rem applient magna cum Voluntate Occupatio, ut philoSophiae, poeticae, geometricae litterarum consilium est aliquid faetendi aut non faciendi exeos tuta ratio laeta autem et aSus et rationes tribus ex temporibus considerabuntur: quid fecerit aut
quid ipsi acciderit aut quid dixerit; et quid faciat, quid ipsi accidat, quid dicat aut quid facturus sit, quid ipsi
Casurum Sit, qua Sit USurus Oratione a personis quidem lineo videntur esse attributa. Negotiis autem quae sunt attributa, partim sunt Ontinentia cum ipso negotio, partim in gestione negotii Con8iderantur, partim adiuncta negoti Sunt, Partim ge-26
177쪽
stum negotium consequuntur continentia eum ipso negotio Sunt ea, quae semper reditan esse videntur ad rem neque ab Cn OSSunt Oparari ex bis primu si ruris
complexio totius ne in quae summam eontinet acti, hoc m0d0 parentis occisio, patriae pr0diti0 deinde cui actu summae, Per quam ut quam ob rem ei cuius rei
eauso sudium sit, quaeritur deinde ante gestam rem quae sueta sint mniinenter usque ad ipsum negotium deinde in ipso gerendo negotio quid actum sit; deinde quid P0stea suetum sit.
In gestione autum negotii, qui locus secundus erat de suis, quae negotiis attributa Sunt, quaeretur locus, tempus, modus, occasio saeuitas locus consideratur, in quo res gestu sit, o opportunitate, quam videatur habuisse ad ne itum administrandum ea autem opportunitas Uaeritur ex magnitudine, intervallo longinquitate, propinquitate, solitudine, celebritate, natura ipsius loci et vicinitate totius regionis ex his etiam attributionibus: Sacer an profanus, publicu an priVatuS, alienus an ipsius, de quo agitur, locus sit aut fuerit tempus autem est 39 id quo nune utimur, nam ipsum quidem generaliter definire difficile est pars quaedam aeternitati Cum alicuius annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certa significatione in hoc et quae praeterierint, On Siderantur; et eorum ipsorum, quae aut propter Vetustatem Obsoleverint, aut incredibilia videantur et iam in fabularum
numerum reponantur et quae iam diu gesta et a memoria nostra remota, tamen faciunt fidem vere tradita esse,
quod eorum monumenta certa in litteris XStent; et quae nuper ge8ta Sint, quae Scire plerique possint; et item quae instent in praesentia et eum maxime fiant et quae eonSequantur; in quibus potest considerari, quid eius et quid serius futurum sit; et item communiter in tempore perspiciendo longinquitas eius est consideranda; nam Saepe Oportet ommetiri eum tempore negotium et Videre, potueritne aut magnitudo negotii aut multitudo rerum in eo transigi tempore consideratur autem tempus et anni et mensis et diei et noctis et vigiliae et horae et in aliqua parte alleuius horum. Oeensio autem est i pars temporis habens in se alicuius rei idoneam faciendi
178쪽
aut non faciendi opportunitatem; qua re cum tempore hoc differt nam genere quidem utrumque idem esse intellegitur, Verum in tempore patium quodam modo declaratur, quod in anni aut in anno aut in aliqua anni parte Spectatur in OceaSione ad spatium temporis faciendi quaedam opportunitas intellegitur adiuneta quare cum genere idem Sit, fit aliud, quod parte quadam et specie, ut diximus, differat haec distribuitur in tria genera publicum, commune, Singulare publieum est, quod civitas universa aliqua de causa frequentat, ut ludi, dies festus, bellum commune, quod accidit omnibus eodem fere tempore, ut meSSis, Vindemia, Calor, frigus; singulare autem est, quod aliqua de causa privatim
alicui solet accidere ut nuptiae, aerificium, funUS, On-41 ViVium, Somnus. OdUS autem St, in quo, quem admodum et quo animo factum Sit, quaeritur eius partes sunt prudentia et imprudentia prudentiae autem ratio quaeritur ex eis, quae Clam, palam, i, perSuaSione fecerit imprudentia autem in purgationem confertur, cuius partes sunt inscientia, casus, essessitas, et in adfectionem animi, hoe est molestiam, iracundiam, amorem et cetera, quae in Simili genere Versantur facultates sunt, aut quibus facilius fit aut sine quibus aliquid omnino confiei non poteSt.
28 Adiunctum negotio autem id intellegitur, quod maius et quod minus et quod aeque magnum, et quod simile erit ei negotio, quo de agitur, et quod contrarium et
quod disparatum, et genus et par et VentUS. malu et minus et aeque magnum e Vi et ex numero et ex figura 42 negotii, leui e Statura corporis, consideratur; simile autem ex speeie Omparabili aut e conferunda atque adsimulanda natura iudicatur contrarium est, quod positum in genere diverso ab eodem, cui contrarium dicitur, plurimum distat, ut frigus calori, vitae mors disparatum autem est id, quod ab aliqua re praepositione negationis Separatur, O modo sapere et non Sapere genUS St, quod partis aliquas amplectitur, ut Cupiditas par eSt, quae ubeSi generi, ut amor, avaritia eventus est Xitus alicuius negotii, in quo quaeri solet, quid e quaque reeVenerit, Veniat, Venturum Sit qua re hoc in genese, ut
179쪽
eommode, quid venturum sit, ni animo e inligi P0 sit, quid quaque e re soleat ovouiro, considerandum est, hoc m0do ex adrmunita dium, ex insolentia utar
Quarta autem pars os o eis, quas ne sis dies abamus esse attributas, consecuti in in hac eae res qua runtur, quae gestum ne itum ponsequuntur Primum,
quod factum est, quo id ii in appellari conveniret; deindo eius sueti qui sint principes et inveni es, qui
denique auctoritatis eius ei inventionis comprobatores ut quo aemuli deinde equae de ea re ui eius rei sit lex, consuetudo, pactio, iudicium scientia, artiseium deindonatura eius, evenire volgo Soleat an insolenter et raro; postea homines id sua auctoritate comprobare an mei dere in eis consuerint; et cetera, quae factum aliquod similiter confestim aut ex interVallo Olent consequi. deinde postremo attendendum St, num quae re ex eiS
rebus, quae positae Sunt in partibus honestatis aut utilitatis, consequantur de quibus in deliberativo genere causae distinctius erit dieendum ac negotiis quidem ferore haee, qua CommemoraVimuS, Sunt attributae somni argumentati autem, quae ex eis locis, quos 'CommemoraVimus, Sumetur, aut probabilis aut necessaria debebit esse etenim, ut breviter deSeribamus, argumentatio videtur esse inventum aliquo e genere rem aliquam aut probabiliter Ostendens aut necessarie demonstranS. neeeSSarie demonStrantur ea, quae aliter nodicuntur nec fieri nec probari possunt, hoc modo: si
peperit, cum Viro Oncubuit.' O genus argumentandi, quod in noeessaria demonStratione Versatur, maxime traetatur in diuendo aut per complexionem aut per OnUmeru-tionem aut per Simplicem concluSionem. Complexio St, 45 in qua, utrum OnCeSSeriS, reprehenditur, ad hunc modum: si improbus est, Cur uteriS si probuS, Cur necusas 3 enumeratio est, in qua pluribus rebus expositis ot ceteris infrmatis una reliqua neceSsari confirmatur, hoc pacto: necesse est aut inimicitiarum causa ab hoc esse occisum aut metus aut Spei aut alicuius amici gratia aut, si horum illi est, ab hoc non esse eeisum; nam Sino causa maleficium SuSceptum non pote8t 88e: si neque
180쪽
inimi itiae fuerunt nec metu Iallu nec spes ex morte
illius alicuius commodi neque ad amicum huius aliquem mors illius pertinebat, relinquitur igitur , ut ab hoc non
sit occisus. Simple autem On luSi ex necessaria Onsecutione conficitur, hoc modo: Si vos me istud eo tempor fecisse dicitis, ego autem O pS tempore transmare fui, relinquitur, Ut id, quod dicitis, non modo non fecerim, sed ne potuerim quidem facere.' atque hoc diligenter oportebit videre, ne quo pacto genus hoo refelli
possit, ut ne confirmati modum in Se argumentationis solum habeat et quandam similitudinem necessariae Onclusionis, Verum ipsa argumentatio ex necesSaria ratione
40 Probabile autem est id, quod fere solet seri aut quod in opinione positum est aut quod habet in se ad lineo quandam similitudinem, sive id falsum est Sive erum. in eo genere, quod fere seri solet, probabile huius modiost: si mater ost diligit filium: si avarus est, neglegitius iurandum; in eo autem, quod in opinione OSitum est, huius modi sunt probabilia impiis apud inferos
Poena eSSe praeparata S eos, qui philosophiae dent ope-30 ram, non arbitrari deos esse similitudo autem in contrariis et paribus et in eis rebus, quae sub eandem rationem adunt, maxime Spectatur in contrariis, hoe modo: nam si eis, qui imprudentes laeserunt, ignosci On-Venit eis, qui neceSSario profuerunt, haberi gratiam non et Oportet. ex pari, te: nam Ut loeus sine portu navibus QSSe non potest tutus, Sic animus sine fide stabilis amidis non poteSt 8Se.' in ei rebus, quae Sub eandem rationem cadunt, O modo probabile consideratur: nam si Rhodiis turpe non est portorium locare, ne Hermoereontiquidem turpe est conducere.' haec tum Vera Sunt, Oe
pacto: quoniam cieatrix est, fuit volnus; tum veri similia, hoc modo: si multus erat in calceis pulvis, ex itinere
eum Venire Oportebat.' Omne autem - ut certas quasdam in partis tribuamus
probabile, quod sumitur ad argumentationem, mutsignum est aut credibile aut iudicatum aut comparabile. 48 Signum St, quod sub Sensum aliquem cadit et quiddam significat, quod ex ipso profectum videtur, quod aut ante