장음표시 사용
151쪽
AD C. uERENNIUM Illi 05, divit, heus' inquit Gorgia pedisequo puerorum ab eonde pueros, defende sue, ut incolumis aduleseuntia sit.' vix haec dixerat, eum de iste pruosi ades' tim sitit audax n0n meu tibi vitam demit exple meas inimieitias et ira eundiam saturo tui sunmine.' illo cum magno spiritu verebar, inquit ne plane victus essem: nunc video iudiei mecum contendere non vis, ubi superari turpissimum, superare pulcherrimum est intei fidere vis: ecides equidem, sed istius non peribo. tu in exirem vitae tempore et sententia eloqueri neque ei, quem vides minari, vis supplicare γ' tum mulior immo iste quidem r0gat et supplicat sed ii, quae80,
pommovere; et tu, per deos' inquit hunc examplexare: i minus est, i 'it hic te; inc tu nunc animum.' quin desinis,' inquit uxor, loqui, quae me digna non Sunt3tae et quae Curanda Sunt, Cura tu CeSsa mihi Vitam,
tibi innen bene vivendi spem mea morte eripere γ' isto
mulierem reppulit ab se lamentantem, illi nescio quid incipienti dicere, quod dignum viduli ut illius virtute esset, gladium in latere defixit. puto in hoc exemplo
datum esse uni cuique sermonem ad dignitatem adcommodatum id quod oportet in hoc genere ConSer-Vare. Sunt item Sermocinationes Consequente hoc genus: nam quid putamus illos dieturos, si hoc iudiearitis 3 nonne Omne hac utentur oratione γ' deinde subicero Sermonem JCOns otiatio est, cum aliqua, quae non deSt, Per--Πa eonfingitur, quasi adsit, aut cum re muta aut in- si mi fit loquens et forma ei et oratio attribuitur ad dignitatem adcommodata aut actio quaedam, hoc Paeto: qiiod si nunc haec urbs invictissima Oeem mittat, non hoc pacto loquatur 3 ego illa plurimis tropaeis Ornain. triumphis ditata certissimis, clarissimis locupletata Vietoriis, nunc Vestris Seditionibus, O CiVeS, VOXOr: Uamd0lis malitissa Karthago, viribus probat Numantia, disciplinis erudita Corinthus labos uetare non potuit, eam patimini uno ab homunculis deterrimis proteri atque conculeari γ' item: quodsi nunc L. ille Brutus reviviscat et hic ante pedes vestros adsit, non hae Utatur ratione: ego reges eieci, Vos tyrannos introducitis; ego libertu-53
152쪽
tem, quae non erat, Peperi, VOS Partam SerVare non
voltis; ego capiti mei periculo patriam liberavi, Vos liberi sine periculo esse non curatis 3 haec exornatio in pluris res in mutas atque inanimas transfertur, sed proficit plurimum in amplificationis partibus et commi
set Significatio est res, quae plus in suspitione relinquit
quam positum est in Oratione ea fit per XSuperationem, ambiguum, ConSequentiam, abscisionem, similitudinem per XSuperationem, Cum plus Si dictum, quam
patitur Verita S, augendae suspitionis causa, sic: hi de tanto patrimonio tam cito testum, quo sibi petat ignem, non reliquit.' per ambiguum, cum Verbum potest in duas plurisve sententias accipi, sed accipitur in eam
partem, quam Volt is, qui diXit ut de eo si dicas, qui multas hereditates adierit: prospice tu, qui plurimum
5 cernis.' ambigua quem ad modum Vitanda Sunt, quae obseuram reddunt rationem, item haec consequenda, qua conficiunt huius modi significationem ea reperientur facile, si noverimus et animum adVerterimus Verborum ancipites aut multiplicis potestates per OnSequentiam significatio est, cum res, quae Sequuntur aliquam rem dicuntur, ex quibus tota res relinquitur in suspitione, ut si salsamentarii filio dicas: quiesce tu, cuius pater cubitis emungi solebat; per abessionem, si cum incipimus aliquid dicere, praecidimus et ex eo, quod iam diximus, satis relinquitur suspitionis, sic: qui ista sermae aetate nuper alienae domi . . . nolo plura dicere; per similitudinem, cum aliqua re simili adlata nihil amplius dicimus, sed ea significamus, quid sentiamus, hoc modo: noli, Saturnine, nimium populi frequentia fretus 88e: inulti iacent Gracchi. hau exornatio plurimum festivitatis absit, interdum et dignitatis sinit enim quiddamtauit oratore ipso auditorem suspicari. 68 Brevitas est res ipsis tantum modo verbis necessariis expedita, hoc modo: Lemnum praeteriens copii, inde
Thasi praesidium reliquit, post urbem Lysimachiam
Sustulit, inde reversus in Hellespontum statim potitur Abydo.' tom: modo ' consul quodam is deinde primus erat civitatis tum proficiscitur in Asiam, deinde hostis
153쪽
ei sui habui audis comprehensu brevitas multarum rerum expeditionum qua re adhibenda saepe est, cum aut res non egent l0ngue rauinis, ui tempus sinit
Dom0nstratio est, cum in verbis res exprimitur, ut 55 geri negotium et res ante eulos esse videatur id fierii terit, si quae aut et post ut in ipsa re acta erunt,
comprehendemus, ui a rubus e sequentibus aut circumstantibus non recedemus, io modo: quod simul atque Graeelius aspexit, fluctuare reulum verentem, ne ipse auctoritate commotus sententia desisteret, iubet advocari e tionem iste interea scelero et malis cogitationibus redundans evolat e templo Iovis i stans oculis ardentibus, recto capillo, contorta toga eum pluribus
aliis ire deserius coepit illi praedo faeiebat audientiam;
hi subsellium quoddam excors cale premens dextera
pedem defringit et hoc alios iubet idem faeere cum Gracchus d00 inciperet precari, cursim isti impetum faciunt et ex aliis alii partibus commeant atque e populo unus fusi sumus' inquit Tiberi, non vides respice inquam. deinde Vaga multitudo subito timore perterrita fugere coepit ut iste Spumans ex ore S elus, anhelanSex infimo pectore crudelitatem, contorquet brachium et dubitanti Graccho, quid esset, neque tamen locum, in quo OnStiterat, relinquenti, percutit tempus ille nulla voce delibans insitam virtutem concidit tacitus iste viri sortissimi miserando sanguine aspersus, quaSi faeinUS praeclarissimum fecisset, circumspectans et hilare celeratam gratulantibus manum porrigens in templum Iovis
contulit sese. hae exornatio plurimum prodest in m 69plificanda et commiseranda re huius modi enarrationibus; statuit enim rem totum et proponit ante eulos. Omnis rationes honestandae studiose conlegimus elo 56
cutionis, in quibus Herenni, si te diligentius exercueris, et aravitatem et dignitatem et suavitatem habere in dicendo poteris, ut Oratorie plane loquaris, ne nuda atque inornata inventi volgari sermone efferatur nune identidem nosmet ipsi nobis instemus, res enim communiSagitur , Ut frequenter et adSidue consequamur artis
154쪽
rationem Studio et exercitatione quod alii cum molestia tribus de causis maxime faciunt, aut si qui, quicum libenter exerceatur, non habeat, aut sibi diffisus sit, aut neseius, quam iam equi debeat quae a nobis absunt omnes difficultates nam et Simul libenter exercemur propter amicitiam, cuius initium cognatio fecit, cetera philosophiae rati confirmavit; et nobis non diffidimus, propterea quod et aliquantum proce8Simus, et alia sunt meliora, quae multo intentius petimus in Vita, ut, etsi non pervenerimus in dicendo, quo VolumUS, parVa par8 vita perfectissimae deSideretur; et iam, quam SeqUn-mUr, habemuS, propterea quod in his libris nihil praetoritum est rhetorieae praeceptionis. demonstratum est enim, quo modo res in Omnibus generibus causarum invenire Oporteret dictum est, quo pacto eas disponere conveniret traditum est, qua ratione SSet pronuntiandum praeeeptum St, qua meminiSS POSSemuS; demonstratum est, quibu modi perfecta elocuti compararetur: quae Si Sequemur, neute et cito reperiemus, distincte et ordine disponemus, graViter et Venuste pronuntiabimus, firme et perpetue meminerimus, ornate et SuaViter eloquemur ergo amplius in arte rhetorica nihil ost haec omnia adipiseemur, si rationes praeceptionis diligentia
155쪽
3l. TULLI CICERONIS RHETORICORUM LIBR DUO U SUNT DE sNVENTIONE RHETORICA
Saepe ei multum ita mecum cogitavi, boni ne uti mali
plus attulerit hominibus ei civitatibus opiti ilicondi ne
summum eloquentiae studium nam cum et nostrae rei publieae detrimentu considero et maximarum civitatiun veteres animo calamitates conligo, non minimam video per diseitissimos homines invectum partem incommodO
tem remota e litterarum monumentis repetere instituo, Duilla turbe Constitutas, plurima bella restincta, firmissima societates, sanctissimas amicitias intellego cum animi ratione tum facilius eloquentia comparataS. Re me
quidem diu cogitantem ratio ipsa in hane potissimum Sententiam ducit, ut existimem sapientiam sine eloquentia parum prodesse civitatibus, eloquentiam vero Sine Supientia nimium be8Se plerumque, prodeSSO Umquam.
quare siquis omissis rectissimis atque honestissimis studiis rationis et officii consumit omnem peram in Xercitatione dicundi, is inutilis sibi, pernieiosus patriae civis utitur; qui vero ita sese armat eloquentia, Ut non ΟΡ- Pugnare commoda patriae, Sed pro hi propugnare po88it, is milii vir et suis et publicis rationibus utilissimus atque amicissinius civis fore videtur. Ac si volumus huius rei , quae Oeatur eloquentia, sive artis sive studii sive exercitationis cuiusdam sive facultatis ab natura profectae eonSiderare prinCipium, reperiemus id ex honestissimis causis natum atque optimis rationibus profectum. nam fuit quoddam tempus, cum in agris homines passim bestiarum modo vagabantur et sibi victu fero vitam propagabant, nee ratione animi quicquam Sed pleraque Viribus Corporis admini-
156쪽
104 M. TULLI CICERONIS strabant nondum divinae religionis, non humani meliratio colebatur, nem nuptia Viderat legitimas non certos quisquam aspexerat liberOS; non ius aequabit quid utilitatis haberet, acceperat; ita propter errorem atque inscientiam caeca ac temeraria dominatrix animi cupiditas ad se explendam tribu corpori abutebatur perniciosissimis satellitibus quo tempore quidam magnus videlicet Vir et sapien cognoVit, quae materia esset et quanta ad maximas res opportunita in animis inesset hominum, si quis eam posset elicere et praecipiendo meliorem reddere; qui dispersos homine in agris et in tectis silvestribus abditos ratione quadam compulit unum in locum et congregaVit et O in unam quamque rem indueens utilem atque honestam primo propter in8Olentiam reolamantis, deinde propter rationem atque Orationem Studiosius audientis ex foris et immanibus mitis reddidit et uiansuetos. a mihi quidem videtur hoc ne tacita nec inops dicendi
Sapientia perficere potui88e, ut homine a consuetudine subito converteret et ad diversas rationes vitae tradueeret age Ver urbibus OnStitutis, ut fidem colere et iustitiam retinere discerent et aliis parere sua voluntate ConSueScerent a non modo labore excipiendos communis commodi ausa, Sed etiam Vitam amittendam existimarent, qui tandem fieri potuit, nisi homines ea, quae
ratione invenissent, eloquentia persuadere potuissent 3 profeeto nemo nisi gravi et Suavi Commotus Oratione, cum viribus plurimum OSSet, ad ius voluisset sine videscendere, ut inter quo posset excellere, eum eis e pateretur aequari et sua voluntate a iucundissima con-Suetudine recederet, quae praesertim iam naturae vim obtineret propter Vetustatem ac primo quidem Sio et
nata et progressa longius eloquentia videtur et item postea maximis in rebus pacis et belli cum summis hominum utilitatibus esse VerSatu; OStquam Vero Commoditas quaedam prava virtutis imitatrix in ration os soli dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertero urbis et vitas hominum labefactare adsuevit. atque huius quoque exordium mali, quoniam principium boni diximus, explieemUS. Veri simillimum mihi videtur quodam tempore neque
157쪽
DEGNVENTIONE . 3 . 5. 05 in publieis rebus insaniis ei insipientis homines solitos
esse versari nec vero is privatus causa magn08 ac bsertos hominus accedere, sed eum i summis viri muri mae res administrarentur, arbitr0 ullas fuisse u0n instablidos homines, qui ad parvas controversias privatorum accederent; quibus in controversiis cum saepe a meim laeso contra verum stare b0mines e0nsuescerent, dicendi
adsiduitas alui studueiam, ut necessario superi ,res illi pri ter iniurias civium resistere audacibus et pitulari
suis quisque necessariis cogeretur itaque cum in Leendo saepe par, u0n numquam otium superior visus
esse is, sui misso studio sapientiae nihil sibi practer A0quentium comparasset, fiebat, ut et multitudinis et suo iudieii dignus, qui rem publicam gereret, videretur hinc nimirum non iniuriaJ, cum ad gubernacula rei publicae
temerarii atque audaces hominus neces Serant, maxima ne miserrima naufragia fiebant: quibus rebus tantum odii
atque invidiae suscepit eloquentia, ut homines ingeni sissimi quasi ex aliqua turbida tempestate in portum, Sic ex sediti0sa ac tumultuosa vita se in studium aliquod
traderent quietum qua re mihi videntur postea Cetera studia recta atque honesta per otium concelebrata ab Optimis enituisse, Oe vero a plerisque eorum desertum Obsolevisse tempore, quo multo Vehementius erat retinendum et studiosius adaugendum; nam quo indignius rem honestissimam et rectissimam violabat stultorum et improborum temeritas et audacia summo cum rei publicae
detrimento, eo studiosius et illis resistendum fuit et rei publicae consulendum quod nostrum illum non fugit
Camnem neque Laelium neque eorum, ut Ore dieam,
diseipulum fricanum neque Graechos Africani nepotes:
quibus in hominibus erat summa virtus et Summa Virtute amplisi 'atu auctoritas et, quae et his rebus ornament et rei publieae praesidio esset, eloquentia qua re meo quidem animo nihilo minus eloquentiae studendum St, etsi a quidam et privatim et publieo abutuntur; sed eo quidem Vehementius, ne mali magno eum detrimento bonorum et communi omnium pernicie plurimum possint; eum praesertim hoc sit unum, quod ad Omnis res et privatas et publicas maxime pertinent. hoc tuta, loc
158쪽
honesta, lio inluStris, hoc Odem vita iucunda fiat; nam hinc ad rem publicam plurima commoda veniunt, si moderatrix omnium rerum praeSto est sapientia hinc ad ipsos, qui eam adepti Sunt, lauS, honos, dignitas con- 1luit hinc amici quoque eorum CertisSimum a tutissimum praeSidium Omparatur ae mihi quidem videntur homines, cum multis rebus humiliores et infirmiores sint, hac re maxime bestii prae8tare, quod loqui possunt: qua re praeclarum mihi quiddam videtur adeptus is, qui, qua re homine bestiis praestent, ea in re hominibus
ipsis antecellat hoc si forte non natura modo neque exercitatione conficitur, verum etiam artificio quodam Compuratur, non alienum 8 Videre, quae dicant ei, qui quaedam eiu rei praecepta nobis reliquerunt. Sed antequam de praeceptis oratoriis dicimus, videtur dicendum de genere ipsius artis, de officio, de fine, de materia, de partibus; nam his rebus cognitis facilius et expeditius
unimus unius euiusque ipsam rationem ae iam artis considerare poterit.
Civilis quaedam ratio est, quae multi et magni ex
rebit constat; eius quaedam magna et ampla pars est artificiosa eloquentia, quam rhetorieam Oeant; nam neque eum eis sentimus, qui civilem solentiam eloquentia non putant indigere, et ab eis, qui eam putant Omnem rhetoris vi et artifiei contineri, magnopere dissentimuS; qua re hano Oratoriam faeultatem in eo genere OnemUS, ut eam civilis scientiae partem osse dicamus officium autem eius facultatis videtur esse dicere apposite ad per- Suasionem finis persuadere dictione inter os fiolum et
finem hoc interest, quod in officio, quid fieri, in sine, quid effici conveniat, consideratur ut medici officium
dicimus esse curare ad Sanandum apposite, finem Sanare
curatione item oratoris quid officium t quid finem osse dicamus, intellegimus, cum id, quod facere debet, officium esse dicimus, illud, cuius onus facere debet, nem
appellamus materiam artis eum dicimus, in qua Omnis ars et ea saeuitas, quae conficitur ex arte, VerSatur ut medicinae materiam dicimus morbos ac volnera, quod in his omnis medicina versatur, item quibus in rebus Ver- Satur ars et noulta iratoria. eas res materiam artis
159쪽
i hetoricae nominamus has autem res alii pluris, si pauciores existimarunt: nam Gorgias Leontinus, uraliquissimus sere rhet0r, omnibus de rubus orati rem piime
posse dicere existimavit ita infinitum ei immensam huic
striiseio materiam subiecte videtur Aristoteles autem, qui huic arti plurima adiumento atque ornamento ut ministravit tribus in generibus rerum versari humi isomelum putavit, dein strativi, deliberativo, iudidiali
dem strativum est, u id tribuitur in alicuius curiae persona Iaudem aut vituperationem deliberativum, quod p itum in disceptatisne i i iii bubei in se sententiae
diei lanem iudietate, quod positum in iudiei habet in se
accusati0num ei defensionem ut petitionem et recusa tionem; et, quem ad modum nostra quidem seri pinio, at is ars et facultas in hac materia tripertita versari existimanda est. nam Hermagoras quidem nec quid di ficat attendere ne quid polliceatur intellegere videtur, qui
oratoris materiam in causam et in quaestionem dividat, causam esse dicat rem, quae habeat in se controversiam in dicendo positam cum personarum certarum interpoSitione quam o quoque oratori dicimus esse attributum nam tris ei partis, quas ante diXimus, supponimus, iudicialem, deliberativam, demonstrativam quae8tionem Utem eam appellet, quae habeat in se controversiam in dicendo positam sine certarum personarum interpOSitione, ad hunc modum: ecquid sit bonum praeter honestatem ΘVerine sint sensus quae sit mundi forma quae sit solis magnitudo quas quaestiones procul b oratoris officio remotas facile omnis intellegero existimamus; nam quibus in rebus summa ingenia philosophorum plurimo Cum labore consumpta intellegimus, eas sic ut aliqua parVa' res Oratori attribuere magna mentia videtur quodsi
magnam in his Hermagoras habuisset facultatem studio
et disciplina comparatam, videretur fretus sua scientia salsum quiddam constituisse de oratoris officio et non quid ars, sed quid ipse posset, XpOSUisSe: Un Veroen vis est in homine ut o multo rhetoricam citius quis ademerit, quam philosophiam concesserit non quore , quam edidit, mihi mendosissime scripta videatur; nam satis ea videtur antiquis artibus cingeniose
160쪽
O diligenter electa re conlocasse et non nihil ipse quoque novi protuliSSe Verum Oratori minimum est de arte loqui, quod hic fecit; multo maximum ex arte dicere,
quod eum minime potuisS Omne VidemuS. qua re materia quidem nobis rhetoricae videtur artis quam Aristoteli visam esse diXimVS parte autem eae, qua plerique dixerunt, inventio, diSpositio, elocutio, memoria, pronuntiatio inVenti est excogitatio rerum Verarum aut veri similium, quae causam probabilem reddant dispositio est rerum inventurum in ordinem distributio elocutio est idoneorum verborum et sententiarum ad inventionem adeommodatio memoria est firma animi rerum
a verborum ad inventionem perceptio pronuntiatio est
ex Verborum et rerum dignitate vocis et corporis moderatio nunc his rebus breviter OnStitutis, ea rationeS, quibus Stendere possimus genus et finem et os fietum huius artis, aliud in tempus differemus; nam et multorum Verborum indigent et non tantopere ad artis de Seriptionem et praecepta tradenda pertinent; Um Utem, qui artem rhetorioum seribat, de duabus reliquis rebus, de materia artis a partibus scribere oportere existimamus a mihi quidem videtur coniuncto agendum de materia a partibus qua re inventio, quae prinees e8t Omnium partium, potissimum in omni eaUSariam genere, qualis debeat esse, Consideretur.
Omnis res, quae habet in se positam in diutione ac
disceptatione aliquam controversiam, aut faeti aut Ominis aut generis aut notionis continet quaestionem eam igitur quaestionem, ex qua nuS naseitur, OnStitutionem appellamus. Constitutio est prima conflictio causa rum e depulsione intentionis profoeta, o modo: fecisti: ' non fodi aut iuro feci.' eum facti controve Sia St, quoniam conieeturi Causa firmatur, constitutio coniecturalis appellatur cum autem nominis, quoniam Vis vocabuli definienda orbis est, constitutio definitiva nominatur eum Vero, qualis res sit, quaeritur, quia et de Vi et de genere negotii controversia est, constillatio generali VOentur; ut cum causa ex eo pendet, quod non aut i agere Videtur, quem Oportet, aut non Um eo, quieum portet, aut non apud quo8, quo tempore, qua