장음표시 사용
161쪽
lege, quo eximine, quo P0ena oportet, translativa dieiture institutio, quis stelio translati, uis commutui lanis indigere videtur atque rerum usquam in omne causae genus iudidere necesse est; nam in quam rem iameiderit, in ea nihil esse poterii eonia versiae qua re eamne causam quidem conveni putari.
Λ sueti quidem controversia in omnia temporia o rites tribui num quid factum sit, bies quaeri, hi, moi :0edideritne Maeoni Ulixes; et quid si iit, hoc modi, liii-uone animo sint ergo populum Romanum Uregellani, et quid uiturum sit, io modo: si Karthaginem reliqueriamus ne esuinem, num quid sit incommodi ad rem publia
minis est controversia, uri de saeto convenit et quaeritur, id quod factum est quo nomine appelletur. quo in genere necesse est ideo nominis esse contrO- versiam, quod de re ipsa non convenit; non quod dos acto non constet, Sed quod id, quod actum est, aliud alii videtur ossu et idcirco alius alio nomine id appellat; qua re in eius modi ' generibus definienda res erit verbis et breviter deseribenda, ut, si qui Sacrum e priVato surripuerit, utrum fur an aerilegus sit iudieandus; nam id cum quaeritur, necesse erit definire utrumque, quid sit fur, quid Sacrilegus, et sua descriptione ostendere alio nomine illam rem, de qua agitur, appellare Oportere atque adversarii distunt.
Generi QS controversia, cum et, quid actum sit, Convenit, et, quo id factum nomino appellari oporteat, Constat et tamen, quantum et cuius modi et Omnino quale sit, quaeritur hoc modo iustum an iniustum, utile an inutile, et Iimia, in quibus, quale sit id, quod factum est, quaeritur Sine ulla nominis controversia huic generi Hermagora parti quattuor supposuit, deliberativam, demonstrativam, iuridicialem, negotialem; quod eius, ut 11OS UtumVS, non medioere peCeatum reprehendendum videtur, Verum brevi, ne aut, Si taciti praeterierimus, Sine nuSa non secuti putemur, aut, si diutius in hoc constiterimus, moram atque impedimentum reliquis praeceptis intulisse videamur si deliberatio et demonstratio genera Sunt auSarum, non OSSunt recte partes alicuius
162쪽
generis ausae putari eadem enim res alii genus esse, alii pars pote8t, eidem genu e8Se et par non poteSt. doliberatio autem et demonStrati genera sunt cauSarum; nam aut nullum causae genus est aut iudiciale solum aut o iudiciale et demonstrativum et deliberativum nul
dicat et in eas praecepta det, amentia est; unum iudi- Ciale autem solum esse qui potest, cum deliberatio et demonstratio neque ipsae similes inter se sint et ab iudi- ciali genere plurimum dissideant et suum quaeque finem habeat, quo referri debeat relinquitur ergo, ut omnia tria genera sint causarum deliberatio i ntur et demonstratio non OSSunt recte parte alicuius generis CauSactputari male igitur eas generalis constitutionis partisi osse dixit. quodsi generi causae parte non OSSUnt
recte putari, multo minus reete parti causae parte putabuntur, par autem CauSae est constituti Omnis non
enim causa ad constitutionem, Sed constitutio ad causam adeommodatur. et demonstratio et deliberatio generisCRUSae parte non possunt recte putari, quod ipsa Sunt genera: multo igitur minus recte partis eius, quam hic
dicit, partes putabuntur. deinde si constitutio et ipsa et pars eius quaelibet intentionis depulsio est, quae intentionis depulsi non est, ea nee constituti ne par Constitutionis est ut si, quae intentionis depulSi non St, ea nee Constitutio ne pars constitutionis est, deliberatio et demonstratio neque Constituti neque par Constitutionis st: si igitur constitutio et ipsa et par eiuSquaelibet intentionis depulsio est, doliberatio et demonstrati neque constitutio neque par constitutionis est. placet autem ipsi constitutionem intentionis esse depul-Sionem placeat igitur oportet demonstrationem et deliberationem non esse constitutionem nec partem OnStitutionis atque hoc eodem urgebitur, sive constitutionem primam Causae accuSatoris confirmationem dixerit sive defensoris primam deprecationem; nam eum eadem Omai in incommoda sequentur deinde coniecturalis a Sanon potest simul ex eadem parte eodem in genere et
coniecturalis esse et definitiva nec definitiva causa potest simul ic eadem inrtu eodem in generin et
163쪽
stiterius in se irim continere illi ci quod una quaeque se ei ex sui naturi simplicitur consideratur altera adsumptu numerus mustituti tuum duplicatur, non vi ei imstitutionis augetur: ii deliberativa inusti simul cendum parte e una in genere ei coniecturalem ei generalem ei definitivam ei translativam s0lei ubere constitutionem ei unum aliquam et pluris numquam ergo ipsum que constitutio est nec pars constitutionis idem in il m0nstratione sese usu venire genera igitur, ut ante ditamus, haec causarum putanda sunt, non parte albinius mustituti0nis liae ergo Constitutio, quam gene 1 iralem nominamus, partis videtur nobis duas habere, iuridietatem et negotialem iuridicialis est, in qua nequiei recti natura aut praemii et poenae ratio quaeritur; ne salis, in qua, quid iuris occivili moro et aequitato sit consideratur; cui diligentiae praeesse apud nos iuro Onsulti existimantur ac iuridicialis quidem et ipsa in duas stribuitur partis, absolutum et adsumptivam absoluta est, quae ipsa in e continet iuris et iniuriae quaestionem adSUmptiVa, quae ipsa ex se nihil dat firmi adreeusationem, foris autem aliquid defensionis adsumit.
eius parte Sunt quattuor, Oneessio, remotio Criminis, relatio criminis, comparatio. Conees Si CSt, Cum T IIS
non id, quod factum est, defendit, sed ut ignoscatur, postulat haec in duas partis dividitur, purgationem
et deprecationem purgatio est, eum suetum Onceditur, culpa removetur haec partis habet tris imprudentiam, ea Sum, neeeSSitatem deprecatio est, eum et peceaSSe et Consulto peccasse reus se confitetur et tamen, tigi scatur, postulat quod genus erraro potest necidere remotio Criminis est, eum id erimen, quod infer tur, ab se et ab sua culpa vi et potestate in alium reus removere Onatur id dupliciter fieri poterit, si aut causa aui factum in alium transferetur Causa tranSfertur, Cum aliena dieitur vi et potestate factum factum autem, Cum alius aut debuisse aut potuisse facere dicitur relatio criminis est, cum ideo iure factum dicitur, quod aliquis ante iniuria laeessierit. comparatio est, cum aliud ali-
164쪽
quod factum rectum aut utile contenditur, quod ut fieret,
illud, quod arguitur, dieitur SSe Ommissum. is In quarta ConStitutione, quam translativam nominamus, eius OnStitutioni eS ContrOVerSin, eum aut quem aut quieum aut quo modo aut apud quos aut quo iure aut quo tempore agere oporteat, quaeritur aut mitino aliquid de commutatione aut infirmatione actionis agitur. huius constitutionis Hermagora inVentor es Se Xistimatur, non quo non Si in ea Vetere Oratore Saepe multi, sed quia non animadVerterunt arti Seriptore eum superiore nec rettulerunt in numerum constitutionum;
post autem ab hoc inVentam multi reprehenderunt, quos non tam imprudentia falli putamu - re enim per-Spieua est , quam in 'idia atque obtrectatione quadam
12 Et constitutiones quidem et earum parti OXpOSUimUS. OXempla autem Uiusque generi tum Commodiu exposituri videmur, eum in unum quodque eorum Γgumentorum Opiam dabimus, nam argumentandi ratio dilues dior erit, cum et ad genus et ad exemplum causae statim poterit adcommodari. 1 Constitutione causae reporta Statim placet Considerare, utrum enus Sit implex an iuncta et si iuncta erit, utrum sit ex pluribus quaestionibus iuncta an X aliqua comparatione. Simplex est, quae absolutam in se Continet unum quaestionem, hoc modo: Corinthiis bellum indieamus an non γ' coniuncta e pluribu quaestionibus, in qua plura quaeruntur, Oe pacto: utrum Karthago diruatur an Kartha niensibus reddatur an Ocolonia deducatur.' X Omparatione, in qua per Contentionem, utrum potius aut quid potissimum sit , quaeritur, ad uno modum: utrum exercitus in Macedonium Ontra Philippum mittatur, qui sociis sit auxilio, an tenentur in Italia, ut quam maximae contra Iannibalem Opiae sint. deinde considerandum est, in ratione an in scripto
sit controversia, nam Seripti contrOVersia St ea, quae 13 ex scriptionis genere nascitur; tu autem genera, qui e Separata Sunt a Constitutionibus, quinque Sunt nam Umverba ipsa videntur cum sententia scriptoris dissidere; tum inter se duae leges aut plures discrepare; tum id,
165쪽
ex eo, qu0d scriptum est, aliud, luod non eripitur Ost,
inveniri tum vis verbi quasi in desinitivi constituti ine, in quo positu sit, qua l. qua re primum genus do
seripto ui sunt entia, secundum e contrariis legibus, in tituli ambiguum, quartum ratiocinativum, quintum sit finitivum i minamus natio si autem, cum omnis squaestio non in scriptione, sed in aliqua argumentatione
Λ tiun e siderato genere causae, cognita coamsi uisene, eum simplexne an iuncta sit intellexeris et seripi an rationis habeat mitis0versiam videris, deincepseri videndum, quae quaestio, quae ratio, quae iudicatio,
quod firmamentum causae sit quae Innium constitutione proficiscantur Oportet quaeStio St ea, quae X On-nieti in causarum gignitur controversia, hoc modo: non iure sedisti.' iuro seci.' causarum autem est Conflictio, in qua constituti Constat ex ea igitur naseitur Ontroversia, quam quaestionem dicimus, haec: iurene sederit 3' ratio est ea, quae continet eauSam, quae Si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, Oe modo, ut docendi causa in facili et pervolgato Xemplo Consistamus Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dieat iure feci, illa enim patrem meum oeciderat, non habet defensionem, qua re omnis OntrOVerSin quoque Sublata est ergo eiu causae ratio est, quod illa Agamemnonem Occiderit iudieatio est, quae ex infirmationerationis naSeitur contrOVersia nam si ea nobis expOSita ratio, quam paulo ante Xposuimus: illa enim meum' inquit patrem occiderat,' at non' inquit adversarius abs te silio matrem necari oportuit potuit enim Sine tuos relere illius factum puniri.' ex hac diduetione rationis 14 illa sumina naseitur Controversia, quam iudientionem appellamuS; ea est huius modi rectumne fuerit ab Oreste matrem Occidi, cum illa restis patrem occidisset fir 19 mamentum est firmissima argumentatio defensoris et potissima ad iudicationem ut si velit Orestes dicere eiusmodi animum matris suae fuisse in patrem suum, in Se ipsum ne Sorores, in regnum, in famam generis et
familiae, ut ab ea poenas liberi sui potissimum petere
166쪽
debuerint et in ceteris quidem constitutionibus ad hunc modum iudicationes reperiuntur in coniecturali autem constitutione, quia rati non St, - factum enim non conceditur, non potest ex diductione rationis nasci iudicatio qua re neceSSe est eandem S Se quaestionem et iudicationem ut factum est; non est factum factumne sit quot autem in causa constitutiones aut earum partes erunt, totidem necesse erit quaestioneS, rationes, iudicationes, firmamenta reperiri. Tum his omnibus in causa repertis denique singulae partes totius causae considerandae Sunt, nam non Ut
quidque dicendum primum, ita primum animadvertendum videtur; ideo quod illa, quae prima dicuntur, si Vehementer Veli Congruere et cohaerere eum auSa, ex eiSduca Oportet, quae post dicenda sunt qua re cum iudicatio et ea, quae ad iudicationem oportet rgumenta inveniri, diligenter erunt artifiei reperta, Ura et Ogitatione pertractata, tum denique ordinandae Sunt ceterae parte orationis eae partes ex eSS Omnino nobis identur exordium, narratio, partitio, confirmatio, reprehen- Sio QOneluSio nune quoniam exordium princeps debet CSSe, O quoque primum in rationem exordiendi praecepta dabimus.1 Exordium est oratio animum auditoris idonee comparans ad reliquam dictionem, quod eveniet, si eum beneVOlum, attentum, docilem confecerit; qua re qui bono
exordiri causam volet, eum neceSSe S genu SURO CRU-sae diligenter ante Ognoscere genera CRUSariam quinque sunt honestum, admirabile, humile, neepS, Ob-Seurum honestum ausae genus est, cui Statim sine
Oratione nostra favet auditoris animus admirabile, quo est alienatus animus eorum, qui audituri sunt humile, quod neglegitur ab auditore et non magnopere attendendum videtur anceps, in quo aut iudicatio dubia est aut causa et honestatis et turpitudinis particeps, ut et benevolentiam pariat et Offensionem obseurum, in quo aut tardi auditores sunt aut difficilioribus ad cogno- Scendum negotiis causa est implicata qua re cum tam diVerSa Sint genera causarum, exordiri quoque dispari ratione in uno quoque genere necesse est igitur XOr-
167쪽
DE'NVENTIONE . 20 . 22. 15 diu in in duas partis dividitur, in prindipium ei in insi
nuationem principium est ratio perspicuo ei protinus consciens audit irem benevolum ut 00ilem aut aueam tum insinuatio est ratio quadam dissimulatione et ircuit lane obscuro subiens audit iris mimum. In admirabili genere causae, si non vinino insessi istudii es erunt, principio benevolentiam e parare sic
bit; sin erunt vehementer abalienati, confugere necesse erit id insinuatisnem, nam ab iratis a perspicue pax et benevesentia petitur, ii Od ea non invenitur, sed augetur sttque inflammatur dium in tumili autem genere causae contemptionis tollendae Causa necesse est attentum efficere auditorem anceps genus causae Si dubium iudieationem habebit, ab ipsa iudicatione exordiendum est, sin autem partem turpitudinis, partem honestatis hal obit, benevolentiam aptare Oportebit, Ut in genus
honestum causa translata videatur. Cum autem erit hOnestum auSae genus, Vel praeteriri principium poterit vel, si commodum fuerit, aut a narratione incipiemus aut a lege aut ab aliqua firmissima ratione nostrae dictionis; sin uti principio placebit, benevolentiae partibus utendum est, ut id, quod est, augeatur in Obscuro causae 16 genere per principium docilis auditores efficere oportebit.
nune quoniam qua re eXordi conficere Oporteat dictum CSt, reliquum St, Ut Stendatur, quibus quaeque rationibus res confici possit. Benevolentia quattuor e loeis comparatur ab nOStra 22 ab adversariorum, ab iudicum perSOna, a CRUSI. ab no-Stra persona si de nostris factis et officiis sine adrogantia diremus; si crimina inlata et aliquas minus OneSta Suspitiones inlaetas diluemus; si, quae in Ommoda CCtiterint aut quae instent difficultates, proseremu8 Si prece et obsecratione humili ac supplici utemur ab adversariorum autem, si eos aut in odium aut in invidiam aut in contemptionem adducemus in Odium ducentur, si quod eorum Spurce, Superbe, malitiose laetum proferetur in invidiam, si vis eorum, potentia, divitiae, cognatio, pecuniae proferentur atque eorum USUS adrogans et intolerabilis, ut his rebus magis videantur quam cauSae suae confidere; in contemptionem adducentur, Si eorum
168쪽
116 M. TULLI CICERONIS inertia, neglegentia, ignaVia desidiosum studium et luXUriosum otium proferetur ab auditorum persona benevolentia captabitur, Si re ab ei fortiter, sapienter, mansuete geStae proferentur, Ut ne qua adsentatio nimia significetur, si de eis quam honesta existimatio quantuque eorum iudicii et auctoritatis Xspectatio sit, ostendetur ab rebus, si nostram causam laudando extollemus, ad Versariorum causam per eontemptionem deprimemu8.2s attentos autem faciemus, si demonStrabimus ea, quae dicturi erimus, magna, nova, incredibilia esse et aut
ad omnis aut ad eos, qui audient, aut ad aliquos inlustris homines aut ad deos immortalis aut ad summam rei publicae pertinere; et si pollicebimur nos brevi no-
Stram QRUSam demonstraturos, atque Xponemus iudicationem aut iudicationes, si plures erunt docilis auditores faelemus, si aperte et breviter summam auSaeeXponemUS, hoc est, in quo consistat Ontroversia nam
eum, quem docilem velis facere, simul attentum facias Oportet, nam is est maxime docilis, qui attentissime est paratu audire. 17 Nunc insinuationes quem ad modum tractari QOnVeniat, deinceps dicendum videtur insinuatione igitur utendum est, eum admirabile genus ausae St, hoe St, Ut ante diximus, cum animus auditoris infestus est id autem tribus ex causis si maxime si aut inest in ipsa causa quaedam turpitudo aut ab eis, qui ante dixerunt, iam quiddam auditori persuasum videtur aut eo tempore locus dicendi datur, cum iam illi, quos audire oportet, defessi sunt audiendo, nam ex hae quoque re non minus quam ex primis duabus, in Oratore non numquam 2 animus auditoris offenditur. Si causae turpitudo contrahit offensionem, aut pro eo homine, in quo offenditur,
alium hominem, qui diligitur, interponi oportet aut prore, in qua Offenditur, aliam rem, quae probatur aut rore hominem aut pro homine rem, ut ab eo, quod dit, ad id, quod diligit, auditoris animus traducatur; et di8Simulare te id defensurum, quod existimeris, deinde, limiam mitior factus erit auditor, ingredi pedetemptim indefensionem et dicero ea, quae indignentur adVer8arii,
tibi qu0que indigna videri, deinde cum lenieris eum,
169쪽
DE INVENTIONE . 23. 25. Lliis iii audiet, demonstraro, nihil eorum redis pertinere et negare te quicquam ili adversariis esse dieturum neque h00 neque illudJ, ut eque puri suedus e is, qui imi-guntur, ut tamen ii 0bscure saeiens, quoad possis, alienes: ili uis nuditorum v0luntatem ei aliquorum iudieiuna simili de re ut studioritatem proserro mitullane dignam, diu leuandem ut 00nsimilem aui maii em aut in irem stirem in praesenti demonstrare sua ratio adversariorum S
fidem videbitur auditoribus sedisse ii qu0d ei, qui intellegit, quibus rebus fides fiat, uelle erit cognitu oportet
nut ile eo, quod adversarii firmissimum sibi putarint ut maxime ei, qui audient, probarint, primum te dicturum possideri, ut ab adversarii dicto X diri et ab eo poti sinium quod ille nuperrime dixerit aut dubitatione uti, quid primum dieas aut cui potissimum loco respondeas,
cum admiratione. nam auditor cum eum quem siversarii perturbatum putat oration videt animo firmissimo contra dicere paratum, plerumque se potius temere adsensisse, quam illum sine causa confidere arbitratur. sin auditoris studium defatigatio abalienavit a causa, tobreVius, quam paratus fueris, esse dicturum commodum
est pollieuri non imitaturum adversarium. Sin res dabit, non inutile os ab aliqua re nova aut ridicula incipere aut e tempore quae nata sit; quod genus trepitus adclamatiove aut iam parata, quae vel apologum vel fabulam vel aliquam contineat inrisionem aut si rei dignitas adimet oeundi facultatem, aliquid tristo, novum, horribile
statim non neommodum est inieero nam, ut ibi Satietas et astidium aut subamara reliqua re relevatur aut dulei mitigatur, sic animus defessus audiendo aut admiration integratur aut risu OVntur. A Separatim quidem, qua de principio et do insi 18 nuntione diuenda videbantur, hae fere sunt: nune quidem brevi communitor de utroque praecipiendum Videtur. OXOrdium Sententiarum et gravitatis plurimum debet habere et Omnino omnia, quae pertinent ad dignitatem, in Se continere, mptereaque id optime faciendum est, quod oratorem auditori maxime Commendat splendoris
et sestivitatis et concinnitudinis minimum, propterea quod ex his suspitio quaedam adparationis atque artificiOSae
170쪽
diligentiae nascitur, quae maXime rationi fidem, oratori usi adimit auctoritatem. Vitin Ver haec Sunt certissima exordiorum, quae Summopere Vitare oportebit: Volgare, Ommune, commutabile, longum, Separatum, tranStatum, Contra praecepta. Volgare St, quod in pluris causas potest adeommodari, Ut convenire VidentUr Commune, quod
nihilo minus in hanc, quam in contrariam partem causae potest convenire; Ommutabile, quod ab adversario potest leviter mutatum ex contraria parte dici longum est quod pluribus verbis aut sententiis ultra quam Satis est producitur Separatum, quod non e ipsa causa ductum est nec sicut aliquod membrum adneXum rationi translatum est, quod aliud conficit, quam causae genu pOStulat, ut si qui docilem faciat auditorem, eum benevolentiam causa desideret, aut si principio utatur, cum insinuation In re POStulet. Contra praecepta est, quod nihil eorum efficit, quorum causa de exordiis praecepta traduntur; hoc est, quod eum, qui audit, neque bene 'olum neque
attentum neque docilem efficit, aut, quo nihil profecto
peius est, ut contra Sit, facit ac de exordio quidem satis letum.1 Narratio est rerum gestarum ut ut geStarUm XPO-sitio narrationum genera tria Sunt UnUm genu QSt, in quo ipsa causa et Omnis ratio controverSiae continetur alterum, in quo digressi aliqua extra Causam aut criminationis aut similitudinis aut delectationis non alienae ab eo negotio, quo de agitur, aut amplificationis causa interponitur tertium genus est remotum a civilibus causis. quod delectationis causa non inutili cum exercitatione dicitur et scribitur. eius partes sunt duae,
quarum altera in negotiis, altera in perSonis a Xime Ver- Satur ea, quae in negotiorum Xpositione posita est, tris habsit partis fabulam, historiam, argumentum fabula est, in qua nee erae ne veri Simile res continentur, cuius modi est: angues ingentes alites, iuneti iugo ... historia est gesta res ab aetatis nostrae memoria remota: