장음표시 사용
181쪽
suerit aut in ipso negotio aut iii Ni si Consos ritum, ut
iunion indiget testim inii et gravioris consi multi,uis uteri r iuga, pallor, pulvis, ei quae bis uni similia. er dibile est, quod sine ullo teste auditi s pini, ne firmi tur, hoc m0do: nemo est, qui non liberos ii , in lumis
et beatos esse cupiat.' iudicatum si res adsensi e uin uet itute aut iudiei relicuius aut aliqu0rum compi bata id tribus in generibus spectatur, religio80, -- In uni approbato religiosum est, qu0d iurui legibus
iudiearunt commune est, qu0d homines volgo ambarunt et sed uti sunt, huius modi ut maioribus natu adsurgi tur, ut supplicum misereatur; approbatum est, qu0 lio-mines, uni dubium esset, quale haberi oporteret, Sua constituerunt auctoritate, velut Π0ratii factum a populo approbatum, quod occidit sororem, cum illa devictum
Curiatium h0stem defleret vel ut Gracchi patris factum populus R0manus, qui eum ob id suetum eo quod insciente conlega in censura non nihil gessit, post cenSUrani consulem fecit. Omparabito autem est, quod in s rebus diversis similem aliquam rationem Continet eiUS parte Sunt tre8 imago, Conlatio, exemplum imago Storatio demonstrans Corporum aut naturarum similitudinem conlatio est Oratio rem cum re ex similitudine On- feren S; Xemplum St, quod rem auctoritate aut Casu
alicuius hominis aut negotii confirmat aut infirmat horum
exempla et descriptiones in praeceptis elocutioni cognOScentur ne fons quidem confirmationis, ut facultas tulit, repertus est nec minus dilucido, quam rei natur ferebat, demonstratu , quem ad modum autem quaeque ConStitUtio et pars constitutionis et omnis controversia, Sive in ratione sive in Scripto versabitur, tractari debent et quae in Uamque argumentationes conveniant, singillatim in secundo libro de uno quoque genere dieemia S in raesenti tantunimodo numero et modo et parti argumentandi confuse et permixtim dispersinius post descripte et electe in genus quodque causae, quid cuique conVeniat, ex hac copia digeremu8. Atque inveniri quidem omnis ex his loci argumen 50tati poterit, ed inventam exornari et certas in partis distingui oportet, quod et Suavissimum S et Summe ne-
182쪽
cossarium et ab arti Scriptoribus maxime neglectum, qua re et de ea praeceptione nobis statim hoc loco dicendum Visum est, ut ad inventionem argumenti adiungeretur. et magna cum cura et diligentia locus hic omnis considerandus est, quod rei non solum magna utilitas est, sed praecipiendi quoque summa difficultas. 3a omnis igitur argumentatio aut per induetionem tractanda est aut per ratiocinationem inducti est oratio, quae rebus non dubii captat adSenSione eius, quicum
instituta est; quibus adsensionibus facit, ut illi dubia
quaedam re propter Similitudinem earum rerum, quibus adSensit, probetur; velut apud Socraticum Aeschinem demonstrat Socrates cum Xenophontis uxore et eum ipso enophonte Aspasiam locutam dic mihi, quaeso, Xenophontis uxor, si vicina tua melius habent aurum, quam tu habes, utrum illudne an tuum malis γ' illud' inquit. quid, si vestem et ceterum Ornatum muliebrem
pretii maioris habeat, quam tu habes, tuumne an illius malis 3 respondit illius vero.' age sis,' inquit quid Θsi virum illa meliorem habeat, quam tu habes, utrumne 5 tuum virum malis an illius 3 hic mulier erubuit Aspa-Sin autem Sermonem cum ipso enophonte instituit. quaeso, inquit Xenophon, Si istinu tuu equum meliorem habeat, quam tuus est, tuumne equum mali nn
illius γ' illius' inquit. quid, si fundum meliorem habeat,
quam tu habes, utrum tandem fundum habere malis γ' illum, inquit meliorem scilicet.' quid, Si UXOrem meliorem habeat, quam tu habes, utrum illius malis 3 atque hic Xenophon quoque ipse tacuit post AspaSin: quoniam uterque vestrum' inquit id mihi solum non ro- Spondit, quod ego Olum audire Olueram, egomet dicam, quid uterque cogitet: nam et tu, mulier, optimum Virum vis habere et tu, Xenophon, uxorem habere lectissimum maxime Vis qua re, nisi hoc perfeceritis, ut neque Vir melior neque femina lectior in terris sit, profecto Semper id, quod optimum putabitis esse, multo maXime requiretis, ut et tu maritus sis quam optimae et haec quam Optimo viro nupta sit.' hi cum rebus non dubiis ad-FenSUm St, factum est propter similitudinem, ut etiam illud, quod dubiurn videretur, si quis separatim quaereret,
183쪽
id pro certo pr0pter rati gaudi concederetur hoc amodo sermonis plurimum S otes usus est, Propterea qu0d nihil ipse adsurre nil persuadendum volebat, sed exe0, qu0d ille dederat, quieum disputabat, aliquid mi fidere malebat, qu0d ille ii qui, trium concessisset, necessario approbare deberet hoc in genere praecipiun 32 dum nobis videtur primum, ut illud qu0d inducemus ex similitudinem, eius ii di sit, ut si necesse concedi, Ii:ilii O quo postulabimus u ibis illud, quod dubium sit, needi, dubium esse ii ipsum portebit; deinde
illud, inius ei si mundi causa se inductio, videndum est, ut simile eis rebus sit, quas res quasi non dubius ante induxerimus, nam liquid ante concessum nobis esse nihil proderit, si ei dissimile erit id, cuius causa illud e etai primum voluerimus deinde ne intellegatur, quo spectent illae primae inductiones et ad quem
sint Xitiani perventurae; nam qui videt, si ei rei, quam MPrimo rogetur, recte adSenserit, illam quoque rem, quae sibi displiceat, esse necessario Oneedendam, plerUmque aut non respondendo aut male respondendo longiu rogationen procedere non init qua re ratione δOgationis imprudens ab eo, quod concessit, ad id, quod non volt concedere, deducendus St. extremum autem aut taeeatur Oportet aut Oneedatur aut negetur. Si negabitur, aut ostendenda similitudo est earum rerum, Une ante Concessae Sunt, aut alia utendum inductione si concedetur, concludenda est argumentatio si tacebitur, eliciendareSPOn8io Si aut, quoniam taeiturnitas imitatur confes-Sionem, Pro eo, ne Si conceSSum Sit, Concludere Oportebit ars timentationem ita fit hoc uenus araumentandi tripertitum prima pars ex similitudine onStat una pluribuSVe altera ex eo, quod concedi VolumuS, Cuiu CauSasimilitudines adhibitae sunt tertia ex OneluSione, Uae aut Confirmat concessionem aut quid ex ea conficiatur
OStendit. Sed quia non satis alicui videbitur dilucido δdemonstratum, nisi quid ex civili causarum genere exempli subiecerimus, videtur eius modi quoque utendum exemplo, non quo praeceptio disserat aut aliter hoc in sermone atque in dioendo sit utendum, sed ut eorum Voluntati
satis fiat, qui, quod aliquo in loco viderunt, alio in loco,
184쪽
nisi monstratum, nequeunt cognOSeere ergo in hac ausa, quae apud Graeco est perVagata, cum Epaminondas, Thebanorum imperator accu8atur, quod ei, qui sibi ex lege praetor SueeeSSerat, exercitum non tradiderit et, cum paucos ipse dies contra legem exercitum tenuisset, Lacedaemonios funditus Vicit , poterit accusator argumentatione uti per inductionem, cum Scriptum legis con-5 tra sententiam defendet, ad hunc modum: si iudices, id, quod Epaminondas ait legi Scriptorem SenSiSSe, Seribat ad logem et addat hanc exeeptionem: EXTRA QUA SI
QUIS REI PUBLICAE CAUSA EXERCITUM NON TRADIDERIT, Intie
mini non opinor quid si vosmet ipsi, quod a Vestra religione et sapientia remotissimum est, istius honoris causa hane eandem exceptionem iniussu populi ad legem
ascribi iubeatis, populus Thebanus id patieturne fieri yprofecto non patietur quod ergo scribi ad legem nefas est, id sequi, quasi ascriptum sit, rectum vobis videatur 3 novi vestram intellegentiam non potest ita videri, iudices. quodsi litteris corrigi neque ab illo neque a vobis Seriptori Volunt a potest, videte, ne multo indignius sit id ruet iudicio vestro mutari, quod ne verbo quidem Commutari potest. ac de inductione quidem satis in praesentias dictum videtur nunc deinceps ratiocinationi vim et naturam eonSideremUS.
34 Ratiocinatio est oratio ex ipsa re probabile aliquideliciens, quod expositum et per Se Cognitum Sua e Viet ratione confirmet hoc de genere qui diligentius considerandum putaverunt, cum idem in usu dicendi sequerentur, paululum in praecipiendi ratione dissenserunt: nam partim quinque eius partis S se dixerunt, partim non plus quam in tris partis posse distribui putaverunt.
eorum OntrOVersiam non incommodum Videtur eum utrorumque ratione exponere; nam et brevis est et non eiusmodi, ut alteri prorsus nihil dicere putentur, et locus hic nobis in dicendo minime neglegendus Videtur.5 Qui putant in quinque tribui partis Oportere aiunt
primum convenire exponere Summam argumentationis,
ad hunc modum: melius adcurantur, quae OnSili gerunt Ur, quam quae sine consilio administrantur.' ano Primam partem numerant eam deinceps rationibus variis
185쪽
et quam copi ,sissimis verbis appr0bari putant oportere,
ho modo: d0mus ea, quae ruit, ne rugitur, omnibus sitastructior rebus et apparatior, quum a quae temere uinullo consilio administratur exercitus is, cui praep
situs est sapiens et callidus imperator, milibus partibus commodius regitur, quam is, qui stultitia ei temeritate
alicuius administratur eadem navigii ratio est, num ui vis optime cursum conficit ea, quae scientissimo gube natore utitur.' eum propositio si hoc pacto approbata et duae partes transierunt ratiocinati inis, tertia in parte aiunt iiiiod stendere velis, id ex vi tropositionis oportere adsumere, hoc pacto: nihil autem omnium rerum melius, quam omnis mundus, administratur.' huius nimsumptionis quarto in loco aliam porro inducunt approbationem, hoc modo: nam et signorum Ortus et obitus dosinitum quendam ordinum Servant et annuae CommUtntiones non Od quadam e necessitudine Semper eodem
modo fiunt, verum ad utilitate quoque rerum omnium Sunt adcommodatae, et diurnae nocturnaeque ieissitudines nec ulla in re umquam mutatae sunt, nec quicquamnoeuerunt' quae signo sunt omni non medioeri quodam eonsilio naturum mundi administrari . quinto inducunt loco compleXionem eam, quae aut id infert solum, quod ex omnibus artibus cogitur, o modo: consilio igitur mundus administratur; aut unum in loqui cum conduxerit breviter propositionem et adsumptionem, adiungit, quid ex his conficiatur, ad hunc modum: quodsi
melius geruntur ea, quae Consilio, quum quae in Consilio administrantur, nihil autem omnium rerum melius administratur, quam limis mundus, Onsili igitur mundus administratur.' quinquepertitum igitur hoc pacto
putant S Se argumentationem qui autem tripertitam pii δ' tant esse, ei non aliter traetari putant Oportere argumen- tutionem, sed partitionem horum reprehendunt, negant enim neque a propositione neque ab adsumptione apprObntiones earum Separari portere, neque propOSitionem
absolutam neque adsumptionem sibi perfectam videri, quae approbatione confirmata non sit, qua re quas illi duas parti numerent, propOSitionem et approbationem, sibi unam partem Videri, prop08itionem; quae Si appro-
186쪽
bata non sit, propOSiti non it argumentationis item, quae ab illis adsumpti et adsumptionis approbatio dicatur, eundem ibi adSumptionem Solam videri ita sit, ut eadem ratione argumentati tractata aliis tripertita, aliis quinquepertita Videatur; qua re Venit, ut res non tam ad usum dicendi pertineat quam ad rationem praeceptiOs Dis. Obi autem commodior illa partiti videtur esse, quae in quinque partis tributa St, quam Omnes ab Aristotele et Theophrasto profecti maxime secuti sunt; nam quom ad modum illud superius genus argumentandi, quod per inductionem sumitur, maxime Socrates et Socratio tractarunt, Sic hoc, quod per ratiocinationem X-
politur, Summe est ab Aristotele atque a Peripateticis ot Theophrasto frequentatum, deinde a rhetoribus eis, qui elegantissimi atque artificiosissimi putati sunt quare autem nobis illa magis partitio probetur, dicendum Videtur, ne temere Secuti putemur; et breviter dicendum, ne in huius modi rebus diutius, quam ratio praecipiendi 3 postulat, commoremur. Si quadam in argumentatione satis est uti propositione et non portet adiungere approbationem propOSitioni, quadam autem in argumentatione infirma est propositio, nisi adiuncta Sit approbatio, Separatum est quiddam a propositione approbatio quod
enim et adiungi et separari ab aliquo potest, id non potest idem esse, quod est id, ad quod adiungitur et a
quo Separatur est autem qUaedam argumentatio, in qua
propositio non indiget approbationis, ut Ostendemus, et quaedam, in qua nihil valet sine apprqbatione Separata igitur est a propositione approbatio. Ostendetur autem id, quod polliciti sumus, hoc modo quae propositio in se quiddam continet perspicuum et quod Stare inter Omni meeeSSe est, hane velle approbare et firmare nihilo attinet ea est huius modi: si quo die Romae ista caedes facta est, ego Athenis eo die fui, in caedo inter-OSSe non potui. hoc quia perspicue verum est, nihil attinet approbari qua re adsumi statim oportet, hoc modo: fui autem Athenis eo die. hoc si non OnStat, indiget approbationis; qua inducta compleXio OnSe Uetur. Si igitur quaedam propositio, quae non indiget approbatione; nam es Se quidem quandam, quae indigeat,
187쪽
est' quodsi it: est li , o0 quod Pro POSUCrninus hoc conscitur, separatum esse quiddam n imi si time approbationem: sin autem ita est, sulsum est esse plus quam tripertilum rei gumentationem simili nimi do lique alterum quoque approbationem separatam esse ili ressumptione: si quadam in argumentatione sutis est uti adsumptione ei ni,n oportet adiungere repproba tionem redsumptioni, undam autem in argumentatione iusi via si stimumptio, nisi adiuncta sit ut probatio, se Paratum quiddam extra adsumptionem si res probus inest nutum argum latio quaedam, in qua iidsumptio ii indiget appr0batii is, ut ostendemus; quaedam aeuiem, in qua nihil valet sine approbatione separata igitur Stab adsumptione approbatio. Ostendemus autem, quod Apolliciti sumus, o modo est argumentatio, in qua quis perspicuam omnibus veritatem Continet adsumptio,
nihil indiget approbationis. a est huius modi: si oportet
Velle sapere, dare operam philosophiae convenit. hie propositio indiget approbationis; non enim perspicua Si ne- illle constat inter omnis, propterea quod multi nihil prodesse philosophiam, plerique etiam obesse arbitrantur adsumptio
perspicua est; est nim haec: oportet autem Velle Saliere. hoe quin ipsum ex se perspicitur et Verum SSe
intellegitur, nihil attinet approbari qua re Statim On- eludenda est argumentatio est ergo adsumptio Uaedam, quae approbationis non indiget; nam quandam indigere Perspicuum est separata est igitur ab adsumptionen PProbatio falsum ergo est non esse plus quam tripertit Imrargumentationem atque ex his illud iam perspicuum T
positio neque adsumptio indigeat approbationis, huiusmodi, ut certum quiddam et breve exempli causa ponamus: si summo opere sapientia petenda St, Summo opere stultitia vitanda est summo autem opere Sapientia
petenda est summo igitur opere stultitia vitanda est.' hic et propositio et adsumptio perspicua St; Ua re neutra quoque indiget approbatione ex hisce omnibus illud perspicuum est approbationem tum adiungi, tum non diungi, e quo cognoscitur neque in propo8itione
188쪽
neque in adsumptione contineri approbationem, sed utramque suo OCO OSitam im Suam tamquam Certam et propriam obtinere quod8 ita est, commode partiti sunt illi, qui in quinque partis tribuerunt argumentationem. ἡ Quinque sunt igitur parte eiu argumentationis, quae per ratiocinationem tractatur propoSitio, per quam locuSis breviter exponitur, ex quo is omnis oportet emanetratiocinationis; approbatio, per quam id, quod breviter expositum e8t, rationibus adfirmatum, probabilius et apertius fit adsumptio, per quam id, quod e propo8itione ad ostendendum pertinet, adsumitur adsumptioni approbatio, per quam id, quod adsumptum est, rationibus firmatur; complexio, per quam id, quod conficitur ex omni argumentatione breviter Xponitur quae plurimaS habet argumentatio partis, ea constat ex his quinque partibus Secunda est quadripertita tertia tripertita dein bipertita quod in controversia est; de Una quoque parte δ' potest alicui videri posse consistere eorum igitur, Vae ConStant exempla ponemus, horum, quae dubia Sunt, ratione adferemus. quinquepertita argumentatio est huiusmodi: omnis leges, iudices, ad commodum rei publicae referre portet et eas ex utilitate Ommuni, non X
scriptione, quae in litteris est, interpretari, ea enim Vi tute et sapientia maiores nostri fuerunt, ut in legibus scribendis nihil sibi aliud nisi salutem atque utilitatem rei publicae proponerent; neque enim ipsi, quod obe8Set, scribere Volebant, et, si Scripsissent, cum esset intellectum, repudiatum iri legem intellegebant; nemo enim lege legum Causa Salvas esse volt, Sed rei publieae, quod ex legibus omnes rem publieam optime putant administrari quam ob rem igitur leges servari oportet, ad eam enuSam Seripta omnia interpretari convenit hoc est, quoniam rei publicae servimus, ex rei publicae commodo atque utilitate interpretemur . nam ut e medicina nihil oportet putare proficisci, nisi quod ad corporis utilitatem poetet, quoniam eius causa est instituta, Sic legibus nihil convonit arbitrari, nisi quod rei publicae Conducat proficisci. quoniam eius Causa sunt mmΡ 69 ntae ergo in hoo quoque iudicio desinito litteris legis perferutari et legem, ut aequum est ex utilitate rei
189쪽
dam, Thebanorum imperatorem, quum victoriae Thebn norum e0nsulere decuit quid hunc tunia Theban0rum gloria, tam claro atque exornat tropaeo carius reique antiquius habere convenit seripio videlice legis misso scriptoris sententiam considerare debebat ni hi, quidem
satis consideratum est, nullam esse legem uisa rei imblieae causa scriptam summam igitur montium esse
existimabat, quod seriptum esset rei ululeste salutis causa, id non rei publieae salute interpretari quodsi leges Omnis ad utilitatem rei publieae referri convenit, hic autem saluti rei publieno suit, profecto non potest eodem sueto et 0mmunibus ortunis c0nsuluisse et legibus non obtemperasse. quattuor autem partibus con δ' stat argumentatio, cum aut proponimus aut adsumimus
sine repprobatione id sacere oportet, cum aut propositio ex se intellegitur aut adsumpti perspicua est et nullius oppi aii0nis indigeti propositionis approbatione praeterita quattuor o partibus argumentatio tractatur, ad hunc modum: iudicos, qui ex lego iurati iudicatis, obtemperaro legibus debetis; obtemperare autem legibus non potestis, nisi id, quod scriptum est in lege, Sequimini; quod enim certius logis seriptor testimonium Oluntati Suae relinquere potuit, quam quod ip8 magna cum cura atque diligentia scripsit quodsi litterae non XSta
rent, magno opere ea requireremus, Ut ex eis Seriptoris Voluntas cognosceretur; nee tamen Epaminondae er-
mitteremus, ne si extra iudicium quidem esset, ut is Obis sententiam legis interpretaretur, nedum nune Stum Patiamur, eum praesto lex sit, non ex eo, quod apertis- Si me Scriptum est, sed ex eo, quod Suae eaUSae OnVenit,
script iris Voluntatem interpretari quodsi vos, iudices, legibus obtomporaro debetis et id facere non potestis, nisi id, quod scriptum est in lege, sequimini, quid causae est, quin istum contra legem fecisse iudientis 3 ad riSumptionis autem approbatione praeterita quadripertita
si fiet argumentatio: qui saepenumero nos per fidem fefellerunt eortui orationi fidem iubere non debemus;
si quid enim perfidia illorum Metrimenti acceperimus,
190쪽
simus ne primo quidem decipi incommodum est iterum, stultum tertio, turpe KarthaginienSes autem persaepe iam nos fefellerunt. Summa igitur umentia est in eorum de spem habere . quorum perfidia uotiens de- et ceptus Sis.' utraque approbatione praeterita, tripertitas hoc pacto: aut metuamus KarthaginienSis Oportet, si
incolumis eos reliquerimus, aut eorum urbem diruamus. at metuere quidem non portet restat igitur, ut urbem
40 Sunt autem, qui putant non numquam OmpleXione Oportere SuperSederi, cum id perspicuum sit, quod conficiatur ex ratiostinatione quod si fiat bipertitam quoque fieri argumentationem, hoc modo: Si peperit, virgo non est peperit autem.' hic satis esse proponere et adsumere dicunt, quoniam perspicuum Sit, quod conficiature ratiocinatione quod si sat, CompleXionis rem non indigere. nobis autem videtur et Omnis ratiocinatio
coneludenda esse et illud vitium quod illis displied
magno opere Vitandum, ne, quod perspicuum sit, id in et complexionem inferamus hoc autem fieri poterit, si complexionum genera intellegentur, nam aut ita complectemur, ut in unum condueamus propositionem et adsumptionem, hoc modo: quodsi leges omnis ad utilitatem rei publicae referri convenit, hic autem saluti rei publicae fuit, profecto non potest eodem facto et saluti communiconSuluisse et legibus non obtemperasse: aut ita, ut ex Contrario confietatur sententia, hoo modo: summa igitur amentia est eorum in fide spem habere, quorum perfidia totiens deceptus sis aut ita, ut id solum, quod conscitur, inferatur, ad hunc modum: urbem igitur diruamus' aut, ut id, quod eam rem, quae conficitur, Sequatur necesse est id est huius modi: si peperit, eum Viro Oncubuit peperit autem. conficitur hoc: concubuit igitur eum viro. hoo si nolis inferre et inferas id, quod equitur: fecit igitur incestum; et coneluseris argumen-74 tutionem et perspicuam fugeris compleXionem. qua re in longis argumentationibus aut ex conductionibus aute contrari complecti oportet, in brevibus id solum. quod conficitur, exponere, in eis, in quibus exitu per-