장음표시 사용
131쪽
prima conferatur, se ad illam habebunt perinde atque praxis ad theoricam. Illa vero, quae erga semet ipsum est, non est prudentia, ut vulgus existimat , praestantissima ; atque habitu differt a prudentia erga alios; & non tantum respectu personarum. Neque obstat, quod si . quis ab
hostibus captus vitam suam prudenter con seruet, & mimicorum manus effugiat, is vitae suae consuluisse videbitur i, & tamen una eademque opera, & domui suae patrem
familias ,& Reipublicae suae prudentem ciuem conseruabit. Nam fines diuersi, licet unus ordinetur ad alium, tamen diuersificant speciem habitus. Diuiditur etiam prudentia non tantum ratione subieeta materiae, sed ratione actus diuersi , Nam prudens de rebus agendis consultabit, quod quidem pertinet ad habitum bene consulendi. At vero examinabit, & iudicabit per sagacitatem , atque sententiam. Sagacitas iudicat secundum legem. Sententia est iudicium boni viri, qui iudicat secundum arquitatem. Sed prudentia perfecta , non tantum quaerit,& inuenit per consilium; non tantum quaesita , & inuenta iudicat per sagacitatem, siue sententiam ; sed praeterea se ipsa praecipit quaesita, inuenta,& iudicata. Est igitur prudentia non solum inuen-
132쪽
inuentrix, & iudicatrix, sed est praece
Diuiditur etiam prudentia, ratione tria plicis oculi. quem illi veteres non temere tribuere ; memoriam scilicet, intelli gentiam, & prouidentiam , Ut primo praeterita, secundo praesentia, tertio futura prospiceret. Et quoniam ea ques extenduntur,pem sectius videri solent, haec compendiosa prudentia planius hoc anno explicabitur. Sed ad tantae molis officium feliciter exequendum , sunt a nobis Aristoteles, cum Scoto , & Caietano , qui fuerunt Ethicae summitas disciplinae summis procibus inuocandi. Tri ex oculus prudentiae ad eam inspiaciendam est ab eadem oculatissima pr dentia mutuandus; Vt ea, quae nec cognosci, nec discerni, nec intelligi, penutus possunt, ita lucide reseremus is ut quodammodo ante oculos posita, veluti it sp eculo videantur.
133쪽
DEcimus tertius est Annus; cum in optima omnium disciplina, unde se licitatis cognitio manat , libere philoso
Quid enim philosopho indignius; quam
in unius magistri verba iurare ; & consecrare se iprum , tanquam mancipium , certis quibusdam , destinatisque sente tiis 3 Qvqd etiam Basilius admonuit, libro deliberalibus disciplinis; dicens; non opo tere nos veteribus viris, quantumas ingenio , & doctrina praestantibus si ita permittere gubernacula mentis nostrae; ut sequamur quocunque ducunt; sed debere nos falsum contemnere , & ab aliis inchoat perficere. Et quidem; cum sit omnibus inquirendae veritatis innata cupiditas; illa pro sus inanis esset & otiosa, si absque ubIo iudicio quaelibet maiorum dicta probaremus; & ab iis more pecudum duce-
Quare irridenda illorum sententia;
134쪽
qui non putant posse fieri; ut ii pluu
sapiant , quia minores Vocantur ; aut illi despuerint, quia maiores nominania
Fatemur, Chrysppum, Epictetum,Pl
tarchum, Senecam permulta mandasse litteris , quae non parum conferunt ad bonos mores comparandOS. Hi tamen potius sententias, quam artem de moribus confersere.
Nec Plato res Morales via & ratione tradidit, sed quemadmodum oratores, &.Poetae nonnulla dicunt ad vitam utilissima; sic ille sparsim, nullo ordine, aliqua ytiliter dicit.SNunquam tamen ex illis quisquam conflare poterit arteri aliquam,& doctrinam. Solus labor Aristotelis totum huius artis pondus , & nitatem sustinere vi
At etiam ipse quaedam principia iecit, tanquam totius artis firmissima fundame ta , quae possunt facile conuelli: &summa tantummodo rerum fastistia deliba
Actio secundum virtutem , iuxta primcipia Aristotelis, est hominis finis, d celicitas ipsius. Sed omnis actio est motus, & omnis motus habet aliquem finem ; ergo actio I
135쪽
non est finis, sed potius motio ad ipsum fi nem: ergo actio non est is licitas, sed potius via ad talicitatem, & ut ita dicam talicitatio. Omnis actio habet aliquem terminum,
ergo actio, non est hominis finis, & talicitas ipsius : Sed ille terminus, ad quem actio tendit, hominis finis, de felicitas est. Quare actio non est finis ipsius hominis. Sed finis est voluptas, aut honestas, ad quam actio tendit. Et merito finis hominis collocari debet, non in actione, sed in voluptate, aut honestate, quae consequitur actionem. Nam voluptas, & honestas sunt quid praestan-tόus ipsa actione'; cum sint terminus, perfectio actionis. Et quidem si talicitas esset in actione, cessante actione, talix desineret esse talis& ipsam talicitatem, quasi vestem deponeret; in sequenti actione resumpturus. quod dicere est absui dum. Potius igitur ponenda est talicitas inhonestate, quae semper manet.
Vnde illud , si quid honestis feceris
cum labore , labor praeterit : honestas
Et ita sentiendum esse de talicitate, idem Aristoteles confessus est, initio
136쪽
EPITO ME. 733 num quoddam expetere videtur. Quare Philosophus i dum postea assi rit, actionem secundum virtutem esse hominis finem ; neque verum asseruit , ut probauimus ; neque locutus est congruenter ad suam doctrinam , initio tradia
Et si ille iecit hoc fundamentum Moralis aedificii, Omnis actio bonum expetit ; non debebat postea illud fundamentum conuellere, & sibi contradicere is ponendo faelicitatem in actione: sed ponere debebat felicitatem in illo bono, quod expetitur ab actione, & ad quod actio o
Virtutes omnes, iuxta principia philosophi, ita sunt connexae, ut qui unam h
bet, omnes habeat ; qui una caret,omnibus destituatur. Sed virtutes esse connexas, ab ipsa experientia, & a communi hominum opinione abhorrere videtur.
Nam non solum in singulis hominibus , verum etiam in populis , aliae virtutes laudari , aliae desiderari vide
Plato nonnullos homines timidosis Iiberales tamen esse dixit. Laertius quoqucidi assie Platonem affirmat, virtutes se inuicem minime consequi:posse enim aliquem
137쪽
i34 INsTITVT. MORA L. prudentem, iustumque esse, intempera
Idem Plato Spartanos sortes, ac temperantes vocadi iniustos tamen. Massilienses iusti, ac temperantes habiti sunt; sed non fortes. Romani fortes, ac iusti, sed non temperantes. Aliique populi, virtutibus ullis floruere. In Spartanis deficit Iusticia. In Massiliensibus Fortitudo. In Romanis Temperantia. Quod enim rationi consent neum est. Nam si virtutum habitus ex- frequentatis actibus fiunt ; & non confectim omnes, quasi diuinitus inlanduntur: pauper,qui in actibus temperantiae exerceri potest, in iis autem, qui ab liberalitatem spectant, non potest; temperans quidem ;non tamen liberalis evadit. idemciue in
Etenim tam multae, & tam diuersae inter se sunt Morales virtutes , ut difficillimum sit in omnium & singularum actibus
quenquam exerceri:praesertim,cum in plerisque occasio desit, in plerisque materia, in plerisque natura, qua non aeque ad cuncta propensi sumus.
obiiciet fortasse aliquis; Prudentia non est ut credit Scotus in 3. dist. 36.) habitus intra limites intellectus ; cuiusmodi est scientia , & ars v sed praerequirit etiam
138쪽
appetitum , propositum, & intentionem recti finis.
Non enim prudens ea , quae sunt aci Π-nem, tanto labore inquireret inuentatu
dicaret; iudicata sibi praeciperet.; nisi ab appetitu recti finis excitaretur ad inquirendum , iudicandum , & praecipie
Sed hic appetitus recti finis, quem supponit δc praerequirit prudentia ad suos actus ; gignitur nobis beneficio
opera virtutum Moralium 3 quarum est essicere appetitum recti finis. E oo Prudentia praerequirit omnes viri tes Morales: Quare virtutes sunt conn
Huic obis hioni respondetur, vexum esse prudentiam non esse habitum intra lis imites ipsius intellectus, sed praerequirere appetitum e hi finis. . Non est tamen verum, quod talis appetitus recti finis pendeat a virtutibus Moralibus : pendet enim a sola cognitione, &dictamine intellectus practici, qui cognose cit&dictat rectum finem; & hanc cognitionem, & dictamen sequitur voluntas ,seu appetitus recti finis. Quare, seu rectum finem velimus, seu ea, quae sunt ad illum finem ; sem por , solius intellectus practici bene
139쪽
a INsTITVT. MORA L. cio, & opera, recte Volumus.
Et sicut solus intellectus practicus, dictando rectum finem, excitat appetitum illius, quem preterequirit prudentia ad suos actus: Ita etiam solus intellectus practicus, diactando circumstantias , dirigit actiones
Nam licet virtutes Morales, in facto esse, etiam ipsae excitent in nobis appetiatum recti finis ; Et licet prudentia in facto esse, etiam uisa dictet circumstantias, &dirigat actiones Morales: Tamen prudentia in fieri, qu*ndo homo est veluti tabula. abrasa , non potest dictare circumstantias, quia non ex
Et tunς solus intellectus, absque prudemtia dictat: Et pariter virtutes morales, ip fieri, non possunt excitare appetitum recti finis , .
quia non existunt; Et tunc solus intellcctus excitat. Obiiciet iterum alius x Virtutes omnes cum ipse prudentia, quae est una, ta quam cum communi termino copulan-r ῆ: Ergo sunt connexae : Sicut omnes lineae ductae ad idem centrum sunt connexae, quia in codem centro Vniu I
140쪽
EPITO ME. I37Nam quae sunt connexae uni tertio, sunt etiam connexa inter se.
Huic obiectioni dicendum , prudentiam non esse unam : sed pro virtutum speciebus , prudentiae species esse multiplicandas et unde non sequitur , virtutes
Nam sicut non sequeretur, omnes lianeas esse connexas , quando non haberent idem centrum , sed diuersum; ita non sequitur, virtutes esse connexas; quia non copulantur cum una & eadem prudentia ; sed cum diuersis prudentiae sp
Et quidem prudentiae sunt diuersat.1 &non tantum una: potest enim qui esse prudens in bello, & non in eroganda pccuni ieodemque modo in caeteris. Consulamus historias. Caesar, in re mi litari, & in actibus fortitudinis, prudens fuit, & vere fortis; donec pro patria pugnauit. At idem prudens non erat in actiabus liberalitatis , & temperantiae ; quia prodigus fuit, dc intemperans , prout etiam Alexander.
Concedendi sunt igitur diuersi prudentiae gradus , & species diuersae. Nec prudentia virtutum Moralium directiva est una , secundum speciem specialissi