장음표시 사용
141쪽
Nam sicut omnia factibilia, inquit Scotus , non diriguntur ab 'na arte , sed a pluribus, ita nec omnia agibilia diriguntatur ab una prudentia, sed a pluribus; est enim prudentia recta agibilium ratio,sicut ars factibilium. Dicet quis vestrum ; Prudentia iudicat inter agibilia diuersarum virtutum, & discernit 1, exempli gratia an magis expediat pugnare, an voluptates oblatas prosequi: ergo prudentia necessario est una. Sucut necessario sensus communis est unus;
quia iudicat differentias inter sensibilia propria. Nam omnes sensus particulares simul non sufficerent ad iudicandam hanc diffe-
Sed respondetur, tum intellectum practicum, qui unus est, absque alio habitu prudentiae, sussicere ad iudicandum inter agibilia diuersarum virtutum; sicut sensus communis, absque ullo habitu, iudicat i ter sensibilia propria. Sed demus, prudentiam esse unam secundum speciem specialissimam, & omnes vi
tutes cum ea, tanquam cum communi te
mino copulari; non propterea sequitur,
142쪽
E QUO ME. I39, Sicut ncc sequitur, omnes lineas duci biles ad idem centrum, esse connexas, quia potest contingere, quod non omnes actu
ducantur. Potest enim exempli gratia duci linea A. & non duci linea B.
Item in casu nostro non sequitur, onanes virtutes, copulabiles cum una & e dem prudentia , esse connexas: quia po- test contingere, quod non omnes virtutes actu copulentur , quia non est necessa rium, quod omnes Virtutes acquirantur a nobiS.
Potest enim, exempli gratia, ex freque ratis actibus gigni temperantia, dc non giagni liberalitas, si exercitium ., & materia desit; ut in paupere contingit, qui exerceri potest in iis quae ad temperantiam spectant; in iis autem, quae sp ectant ad libἡralitatem, non potest. Ex quadruplici varia, & diuersa combitinatione, seu complicatione, rationis cum appetitu, probat Aristotele si cum caeteris P nilosophis, necessario existere in rerum Moralium uniuersitate quattuor quasi fontes ex quibus actiones emanant; scili cet virtutem, & vitium, continentiam , δύincontinentiam. Et credit, ex hac quadru et plici combinatione existentiam virtutis, MVitii, continentiar, & incontinentiae se iuia
143쪽
Duo enim requiruntur, inquit Philoso phus 6. Ethicorum,ad perfectionem actionis Moralis. Vnum: ut ratio practica vere iudicet de expetendo, 3c fugiendo. 1lterum: ut appetitus consentiat cum iulo vero iudicio;ita ut quod ratio iudicat es se expetendum, id appetitus expetat; &quod ratio iudicat esse fugiendum , id ap- . petitus fugiat. Quoties igitur concurrunt haec duo, Vt ratio vere iudicet, & appetitus consentiat cum illo vero iudicio , perfectam diciamus esse virtutem. Contra vero clim ratio, quasi occaecata' erroris caligine, iudicat, turpia &inhonesta esse persequenda; & appetitus con
Sed euenit plerunque, ut ratio & appetitus dissideant: &, cum ratio vere iudicet, ap petitui, tanquam contumax equus, bene ducenti insessori repugnet. Tunc igitur aut in illo conflicta vincit ratio , & appetitum, licet inuitum & reluctantem , sibi parere cogit: & haec dicitur
Aut, ut dicit poeta, fertur equis auruga, nec audit currus habenas:id est,imm deratae illae, & cilipenatae passiones ruunt,
144쪽
es, neglecto rationis imperio, exultant,&secum auferunt homine m: & haec dicitur
Hoc autem differunt is, in quo est vi tus, & continens: quod ille , in quo est virtus, ab omni turpitudine abstinet : de hoc ipso gaudet ; quia appetius non reluctatur rationi Continens vero, etsi turpia praetermittit ; id tamen, non sine quadam animi molestia facit ; quia appetitus reluctatur rationi.
Hoc differunt vitiosus, & incontinens; quod vitiosi etiam ratio est occaecata, &corrupta ; Incontinentis vero minime hincest quod incontinens videt meliora. Itaque qui virtute praeditus est, similis est naui, quae & bonum gubernatorem habet, & secundo utitur Vento. Vitiosus est similis naui , quae habet gubernatorem imperitum, & contrario utiarur vento. Vnde si ventus nauem agit in scopulos, eodem illam impellit gubernator ; putans, ibi esse portum. Continens est similis naui, quae reflan tibus, dc reluctantibus ventis, gubern toris tamen virtute, fertur in portum. . Incontinens est similis naui, quae bonum quidem gubernatorem habet, sed vj vel xorum & tempestatum abripitur.
145쪽
r 1 INsTITVT. MORA L. In homine virtute praedito ; ratio & ap petitus sunt potentiae viaisonae; δc conspirant ad bonum. In homine vitioso ; ratio, & appetitus sunt potentiae pariter unisonae , sed conspiarant ad malum. In homine continente, & incontinente, ratio de appetitus sunt potentiae, non uni-sonae, sed aissonae, discordantes. In primo vincit tandem ratio ; in altero vincit tandem appetitus. Et hae quattuor qualitates morales anum i nostri, seu hi quattuor fontes actionum moralium, emanant, & resultant, inquit Aristoteles, ex quattuor variis combinationibus rationis, dc appetitus. Nam si ratio est recta, & appetitus re eius, est virtuS. Si ratio est corrupta, dc appetitus corru pius, est vitium. Si ratio est recta, & appetitus corruptus, sed vincit ratio , est continentia. Si ratio est recta, & appetitus corruptus, sed vincit appetitus, cst incontinentia.
Atque ita: ex combinatione recti cum rocto , resultat Virtus. Ex combinatione corrupti cum corrupto, resultat vitium. Ex combinatione recti cum corrupto, sed cu victoria de corrupto,resultat cotineti
146쪽
EPITO ME. I 3 Ex combinatione recti cum corrupto . sed cu victoria de recto, resultat incontinetia. Hoc modo ex varia combinatione rationis cum appetitu, Aristoteles, cum vniue
s a Philosophorum schola, existimat, sussi
cienter se demonstrasse, existere necessario virtutem, & vitium, continentiam, & ii
Sed cum libere,& audaciter liceat philo- sophari,& in nullius magistri verba iurare, ut monuit Basilius, dicimus, Aristotelem cum caeteris in hoc errare ,& decipi. 4Non enim ex qualibet combinatione principiorum , excogitabili per intelI ctum, resultat, ut ita dicam, principiatum: sed tantum ex combinatione possibili a
Et primo, combinatio illa rationis rectae,& appetitus recti, ex quaγirtus resultat, VI existimat Aristoteles, non est possibilis a parte rei, si recte perpendimus. Nam haec Lumma concordia appetitus cum ratio norecta, non reperitur. Probatur. nam si reperiretur,profecto in sanctis viris reperiretur. - , Sed D. Paulus queritur, se carnis stimul, exari. D. Hieronymus dolet, id corpore, suis ppetitibus praemortuo, vigere libidinui incendia.
147쪽
r IN TITVT. MOR A L. D. Nazia enus carnem incusat, quod in sua canicie. finem pet lantiae non imponat : cumque: nullum 1aoneum remedium se experisim dicat ; mortem desi
D. Bernardus maius miraculum iudicat non excitari obiectis afferentibus volupta-; tem . quam mortuos suscitare. D. Benedictus in vepribus se volutat, ut lacerato corpore, voluptatis sensum dolore opprimat. I
Hinc multi, ut ab obiectorum periculisse abiungant, latebras petuntii & sibi aedia scant solitudines, & Carthusi s: corpus
ieiunio macerant , manuum opus incest biliter exercent ; ut cupiditas eos inueniat semper occupatos.
Et nisi assidue luctentur, castitatem suam
Innumera etiam afferri possunt exempla eorum; qui castitatem diu professi,peccam
di opportunitatem adepti, repente conciderunt. Quare haec summa concordia appetitus cum rati e recta , ex qua virtus resutitat, siuxta principia Aristotelis, & aliorum philosophorum ) si in sanctis viris non reperitur , certe nullibi reperitur; dc erit quidem excogitabilis ab intellectu , sed non possibilis a parte rei.
148쪽
E P I T ortit in libris; non in hominibus Quapropter non est ens reale , sed ens rationis morale.
Ex his colligite; Auditores ; dari quidem posse continentem, qui a voluptate se abstinet; sed cum dolore, & repugnantia appetitus ; at dari non polle temperantem, de quo Aristoteles ait, quod non allicitur a voluptate , & ab ea se abstinet sine ullo dolore, & sine ulla repugnantia appotitus. r , Et ad id sentiendum, contra communem
opinionem philosophorum , adducimur; non solum auctoritate; & experientia; sed
Nam existimandum non est, dum rationalis facultatis exercitationi tantum incumbimus , partem irrationalem, quae est appetitus, prorsus extingui. Hebetior quidem, & segnior redditur; quia a suis obiectis, dum absunt, minus acriter & vehementer attrahitur ; quam consueuerat. Sicut etiam ignis , si cinere contegitur, minus calefacit: &sicut oculus , si tenebris assuefit, Iucem ferre viae potest. Sed licet appetitus hebetior reddatur ad
voluptatem, si non exerceatur in ea; non potest tamen ita desuescere, ut omnino non Rppetat. Imrqo neque instrumentis adem-
149쪽
1 6 INsTPTVT. MORA L. ptis amittit vires suas. Vnde, ut Comicus ille dicebat. Eunuchi sunt maximi amatores. Ita ignis licet segnior reddatur ad calefaciendum, si cinere contegatur , non propterea vis eius extinguitur.
Ita oculus , licet vix possit ferre lu- . cem , si tenebris assuefiat , non propterea potest ita desuescere , ut omnino non
Et hinc est, quod si facultati irrationali
obiecta absentia iterum offerantur, &praesentia fiant, apparet euidenter, eius vim, sua cellatione , non esse penitus extinctam: nam iterum incipit appetere iucundum
Naturalia suspendi quidem possunt, sed
Ouferri non possunt; & omnis potentia dicit relationem essentialem, & intrinsecam ad situm obiectum. Sed appetitus sensitiuus ex natura sita sertumn obiectum iucundum; nam sequitur naturaliter cognitionem sensus , qui cognoscit iucundum, non honestum,hoc enim . cognoscitur ab intellectu. Quod si appetitus sensitiuus sertur etiam in bonum honestum s fertur non motu naturali; sed motu rapins. Et eo modo quo sphaera superior mouet sphaeras inseriores sibi subiectas, ita etiam ratio mo-
150쪽
ex hua naturi attingere obiectum stuperioris ordinis, & ex ita siphaerani activitatis 1uae ; cuiusmodi est honestum; quod est borium rationis , non sensus i, nisi a ratione moueretur, & raperetur. Sicut ergo orbes cadestes duplici motu moventur, motu naturali, & motu raptus Ita etiam hoc publici motu movetur appe litus. Sed appetitus ad motum naturalem, quo mouetur in obiectum iucundum, est procliuior.
Ex dictis patet, quod combinatio rationis rectae, & appetitus recti, qui omnino ψὰ ioni , sin*vlla repugnantia, non est possibilis a parte rei.
Ergo neque virtus est admittenda , cluae retultat ex combinatione rationis rectae, dc appetitus recti.
Sed neque est possibilis a parte rei com
binatio rationis corruptae, & appetitus corrupti ex qua vult Aristoteles vitium resultare, quia dari non potest ratio omnino coeca, & omnino corrunta.