장음표시 사용
341쪽
Da Ga NE RE CI VI Li. 32squi ex ignorantia plumbum accepit ratus
esse argentum, non dicitur voluntarie accepisse ; ita qui fictas laudes admittit exustimans veras esse, non dicitur sponte ad latoribus aures praebuisse. itaque censen dum quidem adulationem non esse iniuriam specie distinctam ab enumeratis , sed
inodum,&qualitatem iniuriarum. Dubitabit fortassis ingeniosus, quaenam iniuria ceteris omnibus grauior sit λ de iniuriae ver bis illatae speciebus inter se comparatis non hic sermo est. nam huic interrogationi iam satisfecimus . cum species iniuri rum , quae verbis co cipiuntur, explicaremus: 1ed sumimus omnia prima genera,& capita iniuriarum, & quaerimus, quaenam sit maior iniuria; an ea quae facto fit, in persenam , an illa quae facto fit in res nostras; an denique illa, quae vulgo dicitur verbalis, & qua praecipue laeditur existimatio. Respondetur quod maior omnium est iniuria , quae laedit existimationem: haec autem ab lute loquendo verbis committitur quamuis enim etiam inii riae , quae facto in persisnam , dc res inferuntur, possint laedere existimationem, Seesse signa contemptus, tamen id non accidit semper ; nam etiam saepe afferunt tantum dolorem, dc damnum. At iniuria verbalis a laesione existimationis nunquam
342쪽
31ς DE GENERE CIVILL seiungitur. Secundo loco succedit iniuria
quae facto infertur in personam. Terti loco ea, quae facto infertur in res nostras, honorem quippe vitae, & diuitiis esse praeferendum censent omnes sapientes. Seneca viros generosos magis mouent conti
meliae verborum; Pacuuius, patior facito. iniuriam , si est vacua a contumelia: sed Seneca non videtur sibi constare , nam ita
suo libro de Constantia Sapientis , cap.
io . haec habet . contumelia est minor iniuria , quam leges quoque nulla dignam vindicta putauerunt. sed parcat nobis Senecae contumelia est maxima iniuria, quia peream honor laeditur. ad illud, leges illam
non puniunt, respondetur, Iudices reseruare contumeliam pacis arbitris , ut ad eam delendam tanquam grauiorem concurrat etiam poenitentia laedentis; luamuis vulgares homines magis moueantur iniuriis, quae facto in personam, aut res inferuntur, quam quae conuitiis. Verbis autem grauiorem fieri iniuriam hinc potissimum colligitur , quod illae iniuriae sint
grauiores ceteris, ex quibus nascitur maior ira. sed maior ira concipitur ex iniuri verbis illata. haec enim laedit existimationem, aliae vero inferunt tantum dolorem vel damnum. . at laesioni existimationis accedit maior contemptus, adeoque ma-
343쪽
Da GENERE CIVILI. S2γior ira. Ira enim nascitur ex contemptu , ut dicemus suo loco. Dicet alia quis : Iudex relinquit ' inultas verborum contumelias, quibus laeditur existimatio, sed non relinquit inultas iniurias in rem de personam, ergo iniuria verbalis non est grauior , sed leuior. Respondetur. Iudex reseruat pacis arbitris iniurias verbis illatas , ut ad eas delendas tanquam grauiores concurrat etiam poenitentia laedentis :quae non concurrit in punitione furti, seu mutilatione membrorum. Post tractati inem iniuriarum videamus quomodo homines se habeant ad iniurias, quae illis i feruntur. Ad iniurias diuersi diuerso modo se habent: quia per modum recipi e tis recipiuntur. Nam sum liqui, qui illas non sentiunt, vel parum; alij vero se tiunt illas. In pxima classe sunt ij , qui iracundis , amaris, & morosis contrarii, sunt penitus irae vacui. hi parum sentiunt iniuriam, siue sit dolor , siue damnum , siue laesio existimationis. & in specie ij, qui edirecto oppositi ambitiosis, elatis, atquet
superbis honorem contemnunt, illas iniurias praecipue non sentiunt , quae verbis fiunt, δί honorem, & fam m laedunt. sicut stupidi, & sensu destituti, oppositi intemperantibus , Qui nimium voluptati indulgent; vel doloris expertes,& ins
344쪽
3i DE GENERE CIUILL ni qui opponuntur ignauis, & timidis: parrum aut nihil sentiunt eas, quae dolorem afferunt, &facto in per nam inferuntur
Et pariter liberales , dc prodigi parum sentiunt eas, quae inferunt damnum, & facto in res nostras committuntur. hinc Aristoteles de liberali. 4. Ethic. haec habet ; nam cum pecunias non multi faciat , iniurias etiam illas inferri sibi non dissiculter patietur. Secunda classis eorum,qui sentiunt iniurias, est duplex; nam alii aequo animo ferunt, alii iniquo . Prima est eorum, qui sentiunt quidem iniurias , sed eas aequo animo ferunt, duce, & magistra patientia. cuiusmodi sunt inter ceteros heroes christianae mansuetudinis, & fortitudinis, qui caedenti praebent alteram maxillam, &lolent pro lapidantibus, dc persecutoribus. Dominum exorare, quales deberent cito omnes christiani, si non ex praecepto, sautem ex consilio , quum non defuerint pagani, qui nihil perturbati iniurias laudab liter tulerunt, & earum conditionem pla' cidiorem reddiderut tranquillitate consi iij. ita M. Cato meli s putauit non agnon cere iniurias, quam vindicare; n am percussus in balneo, non memini, inquit, me per cussum; idem fecisse dicitur Pericles,& alij sex ceti. notissima demii est Socratis patientia, qui iniurias ςquissimo animo tolerabat.
345쪽
Secunda est eorum, qui sentiunt iniurias, sed eas arquo animo non ferunt; ex his alij illas inultas relinquunt: alij ulciscuntur. inultas relinquunt illi, qui eas a superioribus acceperunt, quibus irasci non possunt, cum timeant. unde intra limites odij , & tristitiae consistunt , neque longius progrediuntur, inulti etiam vivunt ij, qui licet a paribus, de etiam inferiori bus iniurias acceperint, sunt tamen adeo timidi, & ignaui, ut postquam se superio res existit nauerint ex qua exis imatio notra in aduersarios oborta eis) se iudicarunt inferiores , ex quo iudicio ira cellit odio, atque tristitiae. hoc est pessimum genushominum . nam ut Octauius Parmae, & Pl centiae Dux sapientissimus dicere solebat ;hi neque christiani viri , neque equitis honorati nomen merentur ; nam nec sciunt parcere, nec ulcisci. tales scruili, & degeneri animo praeditos censet Aristo t. .
Ethic. c. s. ex illis autem, qui ulciscuntur iniurias, vel id faciunt via iudiciaria, vel extra iudicium, v et Viroque modo. Inimi sos iudicio persequuntur viduae, α pauperes , qui cognoscentes , suarum virium imbecillitatem, Iustitiae ultrici confidunt, e veluti serui ob nimiam dominorum Ceuitiam confugiunt ad Principum statuas; e tra iudicium vero propulsant iniurias,
346쪽
qui id per se ipsos praestare possunt. hi cum
valeant proprium ius tueri contra Omnes, volunt etiam tales apparere, & existimari. quo fit ut nolint inius vocare laedentes,
ne potius legum, quam suarum virium beneficio videantur rueri res suas , nec per alios , quam per seipsos id faciunt , ne aliena ope indigere ad res proprias tuendas videantur. alij, in quibus odium maxime viget , & per se, & per alios, &in iudicio, & extra iudicium vindicant iniurias. quod quamuis apud aliquas nationes sit usu rechium, non est tamen approbatum , neque a militibus, qui tantum vir
bus propriis propulsant iniurias; neque a pauperibus, qui id faciunt solo legum beneficio, neque a prudentibus viris politi cis, qudussu Principum , & sine gladio,& sine strepitu iudicij controuersias Om 'nes habita ratione laesi, & iustas pacis con ditiones proponendo honorifice componunt dixi iussu Principum nam sic breui dirimuntur discordiae ε, cum enim iusta conditiones pacis oblatae recusantur, sub diti ut iniusti, dc implacabiles exilio mulchantur; quod fieri non potest iiij , qui se
interposuerunt , non funguntur ossicio
publico. quod si haec diuisio non placet, en aliam. sunt alij promptissimi quidem ad irascenduim , tardi autem ad prosςque y -
347쪽
dam vindictam ; alij tardissimi ad irascei dum , sed prompti ad sumendam vindictam: alij ad utrumque tardissimi. natura tristes, qui omnia per displicentiam recipiunt, ut aegri, & malE affecti, &ex aliis causis irati, Sc quibus biliosior est sanguis,& melancholici, omnes quidem qualibet de causa facillimς offenduntur,&facillime
iram concipiunt: tardius autem exequuntur, quicunque ex his timidiores sunt, pauci sanguinis,& frigidioris, tum vero & prudentiores & rationi parentes magis. contra qui bene valent, de multi sanguinis sunt, & leuiores, serius quidem irascuntur, nec facile, quia fere omnia v eluti lae , ta recipiunt, vel uti minus tristia. at ubi de offensa iudicium fecere , tum promptissi i me iram effundunt, δί ulciscuntur. ad Vtrumque vero promptissimi sunt homi
nes calidi, bilioli, Jc amari, aut exusti me lancholici , praecipue autem ratione vacui,& superbi. superbi enim ex omni vel leui offensa magnam iram concipiunt , quod iniuriam non metiuntur, quanta perse est,
sedi quanta illi videtur, cui illata est. tardi vero sunt ad utrumque frigidi natura,& mites , ingeni, minime peruersi : qui tiarii iniuriarum obliuiscuntur
348쪽
DE GTNERE CIVILI LIBER III. 'De Inimicitiis.
INiuriae soboles Inimicitia opponitur
Amicitiae, inter inimicitiam quippe, Madulationem , veluti duo extrema posi- tiua, locatur amicitia tanquam mediocritas quaedam, inimicitia alteri derogat bo-uae adsunt, adulatio alteri arrogat, quae non adsunt. at amicitia nec plura, quam adsunt, cuipiam tribuit, nec pauciora, nec laudat quae laudanda non sunt , nec ex aduerso imminuit ea , quae commendationem merentur ; unde est smilis veritati, quae alio nomine candor, i nceritas , & integritas inter arrogantiam, & dissimulationena collocatur. Inimicitia porro nobis aperte aduersatur , adulatio latenter, Inimicitia intus, & extra nocet, adulatio cum extra aemuletur axnicitiam, intus tantummodo insidias parat, dolo offendit, & necat. Inimicitiae mul-ras quidem utilitates egregie Plutarchus
enumerat, ex adulatione vero nulla commoda capiuntur , sed detrimenta quan Plurima. piae ter haec duo opposita , quae positive opponuntur Amicitiae, eidem aduersantur alia duo opposita ; unum nega-xive, quod est negatio amicitiae,& aliud
349쪽
De GsNERE CIVILI 333 priuatiue, quod est priuatio eiusdem ami-
eitiae , & Vtrumque potest conuenienter appellari no amicitia. Negatio amicitiae est inter eos, qui nunquam fuerunt amici. Privatio amicitiae est inter eos , qui fuerunt quidem amici , sed non sunt. nam per euersionem condisionum , quae ad amicitiam requiruntur, fuit inter eos dissuta amicitia, sic tamen ut facti non sint inimici. quare dissoluere amicitiam , dccontrahere inimicitiam non est idem ;quamuis plerique dissolutionem amicitiae cum inimicitia confundant, quod est falsum. & si enim dum amicitia dissoluitur , in inimicitiam saepe incidant homines ;frequenter tamen contingit, ut amicitia dissoluatur , nec ullum oboriatur odium inter eos, neque appetitus vindictae. ut quando amicitia , quae est inter aequales dissolui ur, quia cessat aequalitas quantia talis, in qua fundatur, cum nempe unus
ex amicis eminentissimos dignitatis gradus consequitur i, cum non retribuitur illud proportionale, dc illa aequalitas rationis, quae est vinculum amicitiae inter aequales ;vel quia ob locorum distantiam , aut studiorum . dc vitae diuersitatem prorsus tollitur societas, dc conuictus, dc sensim amicitiae ligamenta seluuntur. vel quia auferuntur amicitiae vincula, scilicet utilitas,
350쪽
E GENERE Civi Lirvel iucunditas, in quibus fundantur amia citiae imperfectae, vel quia stultitia nostra, & falsa persuasione non probe cxplorato amici ingenio, existimavimus nos ab illo amari ob virtutem postea id utilitatis causa ab eo factum apertE deprehendimus. in omnibus istis casibus soluitur amicitia,
neque tamen propterea inimicitia contra hitur. inimicitiam vero, & non-amicitiam
differre planum est, siquidem causas est cientes habent diuersas. Inimicitiae enim si Aristoteli credimus lib. i. artis Rhet. cap. q. ) causa sunt ira, detractio, calu nia; at non amicitia etiam sine his resultat, ut patet ex casibus modb allatis. dixi resultat, na ens negatiuit, quale est no amicitia, propriὰ loquendo non dicitur essici, differunt ergo inter se inimicitia ,& non amicitia , quia licet utrobique sit negatio commercij s quae respectu inimicitiae froprie dicitur fuga in inimicitia tamen includit.
ctiam nocendi studium, non amicitia ve-
ro ntillum nec nocendi nec gratificandi studium includit. is etiam, qui dissuit tantum amicitiam, solitario potest compar ri, qui sua agit,& alteri neque prodest, neque nocet 3 eaque negatio commerci j absque ira vel odio solitarib accepta,potest etiam in viros fo rtissimos cadere ; nemo