장음표시 사용
431쪽
is D 2 PACE CONCILIANDA . micandi. Vbi autem maior inest timor, ibi plus est existimationis , & minus vilipei dij. Constat etiam, quod qui cum multitudine, & insidiose alicui facit iniuriam, minus illum vituperat, quam si cum paucis , vel solus aperta Marte illum lacessit, quia ille, qui cum multis , & dolo aggreditur aduersarium , ostendit se timere, ne ab eo laedatur, si cum paucis, vel solus aggrederetur. Ubi vero est timor, ibi non est
vilipendium, sed existimatio; qui enim cum
multis iniuriam infert, videtur quodam- .
modo fateri, se non esse illi parem sed in- . seriorem , si solus aggrederetur. hoc verbest magnifacere non spernere. qui autem solus de aperto Marte aggreditur animo lacessendi, ostendit se arbitrati se superiorem viribus eo, cum solus possit illi inferre iniuriam Adeo & illum parui facere vidc-tur; inest etiam aliquod vilipendium, nisi
enim vilipenderet, aliquo modo timeret, ne prouocaretur ad singulare certamen, M sumeret de eo alter poenam iniuriarum.
Potest igitur esse vindicta sine poena , α
laesione, eaque perfectissima, & generosissima, nam fit ex iudicio rationis sine ira Et qui iniuria affectus fuit, quando consecutus fuerit vindictam eo modo, quo diadiimus, etiamsi ille qui laesit, nullam corporis poenam Pertulerit, satisfecit, hono-
432쪽
DE PACE CONCILIANDA . V1i suo. Qui enim ulciscuntur, non percutiunt eos, 1 quibus fuerunt iniuria affecti nisi ut ab ipus poenitentiae confessionem exprimant, atque ij se insolentiae condemnent, quod eos neglexerint, neque amplius reuertantur ad iniurias inferendas.
Id vero si consequi possumus sine ulla poena corporis, frustra adhibetur haec poena. Quare solum rustici, qui non sunt de honore solliciti , petunt uti laedens verber tur , sicut ipsis contigit, at vere nobilibus, ct ingenuis sufficit vindicta , quae potest esse sine poena corporis, licet cme non pos. sit sine poena animi. Haec vero animi poena virum sit ex corde,an ex Ore tantum proficiscatur,nihil refert; satis enim est ut, qui laesit, ore fateatur se inique, & improbe fecisse , seque poenitentem demonstret.
Non enim homines sunt perscrutatores cordium,nec interiores animi cogitationes cognoscunt , nisi ex verbis . quae lunt signa
eorum affectuum , qui sunt in anima In vindicta etiam par pari redditur, etiamsi percussus non percutiatur. Nam intelligitur par pari reddi, non solum si quis percussi is repercutiat, sed siue repercutiendo siue per aliquid aliud , quod non minus offendat, quam illa percussio, quam pasoriis est, par pari reddat, ut videmus accidere in permutationibus. Quod si liceret
433쪽
etiam personae priuatae proprio gladio ulcisci
iniurias, neque id virtuti vindicationis re pugnaret, Ut certe repugnat, tanquam actio damnata, & proueniens exodio , adhuc tamen laudabilius, & melius debita satisfactione accepta tollerentur iniuriae, quam si proprio gladio vindicarentur , sicut semper praeclarior est victoria consilio parta , quam ferro. Et hic modus propulsandi iniurias est illa antiqua Minerua , quae armata e Iouis cerebro prodiit, quoniam iniuriae consilio
Hoc probatur duplici ratione. Primb iti-iurias propellimus, aut ita pernos ipsos laedendo, ut amplius laedi non possimus, aut aliqua ratione ostendendo nos impune laedi non posse. quare siue laedimus, siue ostendimus nos laedere potuisse, idem videtur. At longe melius, & laudabilius est ostendere nos laedere potuisse, si volutilemus, quia hoc est humanitati propinquius , & ad conciliandos animos aptius. Nam mutuis laesionibus nihil aliud fit, quam ut uterque metu quiescata, at indulgendo fit ut, licet laedere iterum possit, nolit. Dicet aliquis si persona priuata, quae ac cepit iniuriam , non laedit laedentem , non censetur indulgere, sed timere; itaque non potest excogitari ratio, qua laesus dummo
do non sit Princeps vel longe superior γ
434쪽
is stendat se laedere potuisse, si voluisset. Resp. i. quod quando laedens in laesi potestatem selibeth dedit, laesus abscue dubio, dum laeta
denti parcit, aperte ostendit se laedere potuisse, si volui siet, nam laedens erat in illius potestate positus; sed quia nos non probamus illam ignominiosam consuetudinem tradendi se arbitrio eius , qui laesus ; quod vulgo dicitur : rimet tersi alla discretione delι' osseso. Res p. r. laesum quamuis Herie priuatus , & laedenti aequalis potest tamensissiicienter ostendere, se potuisse Iardentem laedere, si voluisset.
Cum enim ira ex laesione nascatur, neque possimus eodem tempore timere, &irasci, sequitur quod laesus iratus non timeat. At in Dedente post illatam alteri iniuriam, irae se uor refrigescit, in cuius locum succedit timor vindictae, quam sibi imminere cognoscit; scit enim laesum ira accensum nil aliud appetere, quam Vltionem, quam apprehendit tanquam possi bilem, & quasi praesentem
cernit. Quamuis ergo laesus, &laedens sint, vi supponimus , dignitate , & conditione pares, est tamen laesus laedente superior, N am furor vires ministrat, ubi ex aduerso timor arma obiicit , & stationem deserit ;quare laesus, etiamsi non laedat, facilὸ tamen
existimabitur se laedere potuisse, si voluisset; Ex quidem indulgere poenitentibus, non est
435쪽
imbecillitas virium, sed animi magnitudo ;& humanitatis indicium , cuius vestigi una etiam in feris siluestribus conspicimus, iam deleo docuit parcere subiectis. Pusilli h6-
minis est remordere mordentem.
Mures, & formicae, si digitum moueas, ora conuertunt. Imbecillia se laedi putant , si tanguntur. Vulgus , qui non distinguit iram
a magnitudine animi, nec audaciam, dc insolentiam a fortitudine animosa , miratur, ct honorat audaces : placidos vero pro inertibus habet. Sed simul, ac aequalitas vitae fidem facit, non segnitiem illam animi esse, sed pacem , idem populus eosdem colit, &veneratur. Qui parcit poenitenti; & veniam precanti timidus dici non potest. Obiurgatio enim ,& terror laedentis timidos vincit. sed eius de confessio,&poenitentia placat generosos;& iure optimo confessione,& pc nitentia placantur: Nam rogare non est con tenentis,& laedens,qui se humile praebet, nosolam diluit contemptum, sed etiam conte-ptus suspicionem. Quare si hon ulciscitur , est quia indulget, & parcit laedenti. estque dicendum potius illum laedere potuisse , si
voluisset, non contra, illum voluisse, si potuisset. Lecundo melius verbis quam factis tolluntur iniuriae. probatur I. quia dum quis laedit, ex passione laedit ; du' vero verbis satisfacit ex electione satisfacit, ergo maior
436쪽
satisfactio, quam laesior si quidem quae ex electione sunt , praestant iis, quae fiunt ex
passione. a. quia contraria contrariis curantur; ideoque electionem laedentis, eiusdem interior poenitentia castigabit. Et haec poenitentia , quam pacis compositores suadendo imperant, & imperando suadent, monstrata turpitudine iniuriae , innotestacet per verba , quibus indicantur passiones animi. facto autem laesi nunquam peruersa laedentis electio potest auferri ; imo magis firmabitur odium illius. Et qui lcni laesi principalis finis est non vit dicta , sed diluere maculam , quam a laedente accepit. si ergo macula est signum , quod lardens dedit de laesi impro bitate, proprium remedium erit signum, quod lardens dabit de eiusdem
laesi probitate. siquidem contraria contrariis curantur ; quod neque praestare valet poena talionis, neque vindicta : quia neutra est honor, qui laeso Elardente tradatur. Quam vero praecellat ceteris modus propellendi iniurias, consilio eorum, qui iussu Principum paci praeficiuntur , ex hoc etiam dignosci potest: quod sint quaedam iniuriae, quibus leges nullam poenam statuerunt. In hoc casu aut persona priuata per se ipsam depellet iniuriam , aut id faciet consilio , dc ministerio prudentum. Nam cum cessat prouisio legis, prouisio hominis adhiberi solet;
437쪽
Dε ΡΑc E c Hiic I LIAND 3. sed non est tutum ulcisci iniuriam proprio gladio , cum difficile sit reperire vindi ctam, quae non puniatur 1 legibus: vndo sequeretur eum, qui proprio gladio viciscitur iniuriam , incidere eodem temporo in Charybdim, & Scyllam, scilicet in poenam statutam 1 legibus, & in odium inimici , quem repςrcussit; quare uni duo crunt contratria. Melior itaque modus. propellendi iniurias consilio eorum, qui paci praeficiuntur,ut dictat tertia senten
Est etiam hic modus propellendi iniurias melior eo, quem sicquuntur ij, qui ultionis
libidine arma capiut, ira talum impellente, absque rationis regimine. Nam,ut docet Aristo t. 3. Ethic. non est vera species fortitudinis illa, quae ulciscitur propter iram. Qui enim agit propter hanc, pugnax, sed non sortis dicendus est ex mente Philosophi. Nos autem quaerimus modum laudabilis ultionis , quae a vera fortitudine Proficis-
Catur ; Nec propterea omnino excludimus
iracundiam ab actionibus fortitudinis, &vindictae quae tantum in Deo fit ex iudi- cio rationis sine ira in ira enim est maximus aculeus ad fortiter agendum, & ulciscen- .dum, & fortibus atque ulciscentibus subtadio est.
Vnde si Mens per furorem prae accipi
438쪽
DEPAc E CON cILIANDA. 62sHectionem, & debitum finem cuius gratia agat, erit verus fortis, δί motus irae excita tus ex iudicio rationis facit hominem promptiorem ad recte vindicandum. Sed: fortis praecipvh honestatis causa gerit omiania. Belluae dolore,& ira inuitante.non igitur fortitudo est, dolore, & ira incItatum adire vindictam. nam isto modo Ιicebit ditacere fortes esse belluas , cum impetus faciunt in eos, a quibus vulnus acceperunt: eodem etiam modo erunt fortes adulteri,
qui cupiditatis causa multa faciunt audacius. non ergo virtutis est, dolore vel ira impelli ad ulciscendum inimicos, a quibus laesus aliquis. tunc enim non honestate, V et ratione sed perturbatione ducitur ad poenam. sed cum aliquis ulciscitur iniurias, accipiendo fatisfactiones quasdam ab aduersario, arbitrio boni viri, tunc ratione ducitur ,& ira etiam ipsi subsidio est. Nam carent ira ij, qui cum teruili, & degenere animosint, iniurias tolerant, easque relinquunt omnino inultas. quod non est in casu nostro. nam satisfactiones accipere est ulcisci impulsu quidem irae , sed excitatae ex iudicio rationis. quare tertia sententiaverissima est , quae inuenit satisfactionem verborum , quibus interior lardentis poeni- entia exprimitur.
Est autem haec sententia longe melior se-
439쪽
cunda, quae vult laesum debere in ius vocarre laedentem: nam licet accurate loquendo hoc sit a lege permissum, abhorret tamen a communi usu, & honoris disciplina:neque excitat veram in laedente poenitentiam , quam laesus intendit ; imo illum ira , odio magis inflammat. Obiicietis: existere quasdam iniurias quae factis tantummodo
ipsius laesi purgari possunt, cuiusmodi est: adulterium, quod non videtur posse dilui
nisi morte mulieris, & viri. Haec falsa opinio a Gothis, & Longobardis contra omnem humanitatem, de iustitiam manavit; fatemur adulterium esse contumeliam , cum qua semper coniunctum est: vilipendium ; nam si adulter timeret cognatos, δίassines mulieris, nunquam illud committeret ; sed tamen non est talis iniuria , quae
verbis dilui non possit. Nam adulterium vel praecipue si voluptatis gratia, & Italice Vocatur. Ver Ogna; vel praecipue fit ut cognati, &gentiliiij mulieris derideantur, quod Italice dicitur scorno. si praecipue Proponitur voluptas, haec est noriniuria, quam illa, in qua praecipue proponi
tur vituperium laesi , ut sunt verbera, dcconuitia. Si ergo in verborum, & conuitiorum vindicta nullo modo debemus interficere agentem, sed verbera,& conuitia verbis laedentis dilui possunt, ergo
440쪽
Dε ΡA CE CON cILI A N D A. et smulto magis adulterium p priae volup-xatis causa commissum. si vero in adulterio Pr cipue proponitur vituperium familiae, quod raro accidit vel nunquam , tunc sicut aliae iniuriae, in quibus prior intentio est, vituperium patientis, verbis diluuntur , ita etiam diluetur adulterium. Obiicietis secundo: vindicatio est actus iustitiae legalis, ergo laesus confugere debet ad iudicem, ut dicit secunda sententia.
Resp. quod satisfactio, quam laedens laeso
tradit, consilio, dc autoritate eorum, qui
iussu Principum paci praeficiuntur , cst etiam actus iustitiae legalis Et pacis arbitri
.sunt tanquam iudices ciuilium contentionum , ad quos spectat utramque partem aequare, sed iudices non seueri, qui in tribunali residentes poenas constituunt in laedentes etiam inuitos; sed humanissimila
dices, qui laedentes rogant, & hortantur, Vt aliqua ratione laesis satisfaciant ,& di Iuant maculam iniustitiae, quam laedendo. contraxere. Sunt iudices, qui laesi etiam non implorantibus illorum auxilium n
que de acceptis iniuriis expostulantibus, δίs ponte sua oblatam restituunt dignitatem Qu,verb non Principum iussu, sed ex charitate pacem componunt, sunt non iudices sed oratores, qui suadent mansuetudi-Πziri & veterem beneuolentiam: sed ij ple-