장음표시 사용
61쪽
33 INsTITVT. MORA L. Hino tanta in finibus disceptandis tumultuanrium certamina, dc tot dissentien- tes sententiar ; quibus ducuntur in diuersa mortales.
At no solum caecutiunt vulgares homines, qui rectrice tantum Natura iter instituunt beatae vitae Sed in dissicultates pene inextricabiles delabitur ipse Aristoteles, d quem unum tanquam ad ducem noctiar mi , praeferentem nobis lumen , & quendam, quasi Deum Philosophorum , comueris sunt omnes nostri temporis Acade
Et certe non absunt dubitationes,&stru puta ab eius Philosophia. Nam quid quaeso actioni secundum virtutem, in quasiummum bonum positum asserit, cum vera felicitate' Felicitas est stabile bonum. Actio cim evanescit; quare si actio esset faelicitas , absoluta actione, homo felicitatem quasi vestem deponeret , insequenti actione resum
Faclicitas est bonum, omni ex parte integrum, atque perfectum: sed virtutis actiones simul esse non po ssunt, nec norint eodem tempore, sed actio succedit actioni. Faelicitas non consist it in habitu inerti, Morioso sinquit ipse,) quia habitus otiosus inest etiam in infortunatis.
62쪽
ximis calamitatibus praegrauatum Fallicitatem este ultimum finem, omnes uno ore pronunciant.' At actio non est finis, scd potitis via aci finem: cum sit quidam 'motus, & quilibet motus in aliquam terminum necessario diriga tu r. Quod licet Aristoteles, ut sui desens caepropositi , n gare debuisIet, adductui tamen veritate , repente confessus est in prooemio Ethicorum cum dixit, Omnis actio bonum quoddam expetero videtur. Assi mauu etiam alibi, actiones morales per se expetibiles non esse, sed finem aliquem aD sectare. Quod est vero verius nam nemo agit, ut agat, sed ut aliquid consequatur. Non enim quis bibit, ut bibat, scd ut sitim pellat; nec sortiter agit, ut fortiter agat,sed ut prouideat ciuium 1aluti, & hostium obsistat iniuriis. Quod quamuis Philosophus
animaduerterit, noVamen vitavit incom-
63쪽
σο IN s T rQ si T. MORA L. titulo decoranda : Nam voluptas Propter se, actio propter aliud expetitur ; unde ma - : Ie quaerimus, cur quis velit delectari, sed bene quaerimus, cur quis velit operari:Neque honestate, aut actione secundum virtutem homines mouerentur, nisi aliquem ex iis perciperent voluptater. Quid igitur mi rum, si illorum ingenia, qui dementes &temerarii accedunt ad gubernacula beata vitae, quasi in salo suctuantia conspicimus;
cum rector nauis peritissimus aberrans a fi- 'ne , tamquam ab Arctico polo, illam euer- . tere in portu , & naufragium facere videatur
Sed quam obscura, &abscondita sit virtus, ne dum oculis vulgi, sed etiam stulo, Sperspicaci Aristoteli, hinc apertissime colligamus. Virtutem dixit esse habitum cum recta ratione electivum. Sed neque id dissiculatatibus caret : si quidem in homine incontinente inest. recta ratio,& recta electio; . s num recte cognoscit, atque eligit & tamen in eo non est virtus; cum aliter agat, quam cran puerit, Melegerit. Q gare opus est , ut virtus sit habitus cum recta ratione agendi, non eligendi
Neque ex pluribus rectis electionibus
t eiusdem sententia ὶ sed ex frequentatis
64쪽
E p i et o M E. CIactionibus sit virtus. At ea, quae virtutem habitam consequuntur , esse debent similia iis,quae in eius generatione praecessere; quare erit habitus activus, non electivus. Non tamen propterea excluditur electio. Nam qui habet agendi habitum, habet etiam eligendi. Sed inter electionem rectam. , &actionem , interueniente cupiditate , vel ira, cadere impedimentum potest.
Quod si faelicitas est actio secundum virtutem , ut ipse asserebat , ad hanc asIertionem,qualiscunque sit, apte,& congruenter
dicere debuisset , Virtutem elle habitum agendi apposite ad selicitatem. sed neque aptior definitione lana dicta, videtur illa eiusdem Philosophi, ut virtus sit mediocritas quaedam circ perturbatio
Haec est potius descriptio, quae virtutemper quaedam communia declarat. Nam exuperationem,& desectum fugiunt omnes ar- tifices. Sed constituenda non erat lab- stantia virtutis in quadam differentia, cunctis artibus cummuni. Neque virtus dicenda est mediocritas circa perturbationes,nisi
ex accidenti quod scholastici materialiter dicerent.) Quare quemadmodum Medicina, non mediocritas circa alimenta, & me
dicamenta ; sed proprie dicitur habitus restituendae bonae valetudinis: ita . exempli
65쪽
61 INsTITVT. MORA L. gratia, Mansuetudo appellari non debet mediocritas,in ter nimium, & parum irasci ;sed ha bitus recte tuendi se ab externis in iuriis. Quamobrem dicendum potius videretatur, Uirtutem elle habitum, a quo bonus
redditur homo, & quo bene finem illum consequitur, ad quem est a natura proge
Uerurn esto, ut censet Aristoteles, si sane virtus mediocritas quaedam: Certe sta Abilem rationem mediocritatis docere debebat,& figere terminos, ac locum ipsum signare ; vi in quo consistat virtus postemus ad punctum constituere, & tanquam sagit tari, collimare. Nec satis erri dicere, agendum esse,ubi quando quantum MON tet ; sed praeterea ducendi erant homines, quonam modo agendum esset , quod is men non praesti tit: sicut etiam de consulta tione, & electione disserit quidem, nunquam tamen docet, quomodo a nobis sit consistandum, aut eligendum. Huiusmodi inconstans ,& vaga mediocri tas , a qua non attingantur extremitates, si fatendum est libere quod sentimus, est veluti nauis fluctuante oceano , anchoris
quidem alligata, ne illidi possit ad litus; sed medio in spatio huc de illuc decursat , neque ubique est eadem, sed varia-
66쪽
EPITO ME. 6ι diu moribus, opinionibus, atque tempo- .ribus. Si volebat Aristoteles nos certis vestigiis, quasi manu ducere ad cognitionem perfectam virtutis : debebat titubantem istam mediocritatem ratione aliqua, tan quam vinculo constringere, ut non obscuris , sed claris , & constantibus notis ea posset intelligi. Sed illam reiecit ad occasiones, & tempora, quorum num quam est eadem , neque similis obseruatio. Et quemadmodum in medicina non so lum dicitur, contraria contrariis esse curanda ; verum etiam ostenditur, quae sint uni morbo, & quae sint alii contraria, & quo pacto debeant adhiberi: ita in ciuili facultate , non solum dicendum erat, agendum esse ubi, quando, & quantum oportet; sed etiam docendus modus in singulis actioni- bus, &diligentissime expilanandus. Quare miramur, Aristotelem particularia,quq ad ipsius artis explicationem necem saria fiunt, praetermisit te: qui enim partiacularia negligit, prudentiam videtur excludere , quae intellectus practici persessio
est , & circa particularia versatur; Vnde multo magis Stoicos laudandos putamus, qui hanc quoque partem non neglexerunt, inter quos Panaetitas, Marcus Tullius, Seneca , Epictetus.
67쪽
- 1NsTr TVT. MORA L. . Non igitur sibi persuadeat Armotelex, cum dixerit, prudentiam esse habitum cum recta ratione agendi , se iis verbis prudentiae tradidisse doctrinam,& omnem faculta . tem ciuilem in sola prudentiae definitione consistere. Nam certe huiusmodi tectitudo uberius fuerat deel aranda. Qu mobrem iure, ac merito de se ipso dixit ; se libris suis non pinxisse virtutem , sed ut figuram quandam pingui tantum Minerua adumbrasse. ' Haec si vera sunt, quam praeclare locauerit Philosophus fundamenta Moralis disciplinae, quisque vestrum facile intelligit. Sed quia nimis longum esset, cuncta eius, placita atque decreta accurata consideratione expendere, conccetat benignitas ve-
sita , ut possimus saltem praecipua parce
PLecipit Philosophus, oportere nunc ad exuperationem,nunc ad desectionem declinare , quemadmodum faciunt ij, qui ligna contorta in rectum dirigimi, ut hoc pacto medium ipsumfacile consequamur. Hoc prae eptum probari non potest. Nam si ex frequentatis actibus se habitus,qui diriget actiones suas nuc ad prodigalitate,nunc ad auarietam, nunqua liberalis fiet, sed potius determinabitur ad illud extremum, in quo
magis exercebitur, quam ad medium.
68쪽
Illud etiam sequeretur , ut quis male a .gendo , disceret bene agere ; quod videtur absurdum. . Idem existimat, partem irrationalem nihil agere inconsulta ratione, & sine tuis 1 eius , sed ab ea dirigi, & moueri : Sed quemadmodum concupiscibilis, non rationis consilio esurit, aut sitit, sed suctu ventriculi excitata, ita ira non ratione dictante, sed laesione impellente videtur imsurgere. Neque admonitiones demonstrant, uteredit, partem ratione vacantem obtemperare rationi , nam illas pars irrationalis non audit.
Admonitio est proprii ossicii ostensio. Offici uiti est recta actio ad finem perducens, quae non nisi a recta ratione percipitur. Praeterea qui admonet vitrur argumentis , ouae non pertinent nisi ad partem intellectivam. Quare vires istae admotus, qui sibi sunt naturales, non vide tur egere opera ipsius rationis. Etiam statuit, neminem respicientem ad malum operari: unde, eius sententia, si alia quis cognoscet, furari esse malit, non fur
bitur 1, &, si furabitur, id erit aut quia,tanquam cbrius, est oblitus huius principii uniuersalis, furtum esse de genere mali; sicut intemperans facit, aut quia id parti
69쪽
cs INsTa TVT. MORAL culare non agnoscit furtum esse, nec sub uniuersali contineri, quemadmodum facit incontine . Sed id videtur repugnare experientiae, cum multos videamus ipsum uniuersale
probe cognoscere,& particulare quod subco est, non ig norare, & tamen labi. Vt cuquis furatur, rari malum putat,& furtum ipsum singulare cognoscit, & nihilominus prosequitur. Sed in hunc errorem inducitur, quia existimat,unam tantum esse nobis cognitionem; & cum actio ab appetitu procedat, appetitus autem a cognitionci,
quia unica est cognitio,iuxta sua principia, Unicus etiam erit appetitus, & unica actio. Sed nec satis commode explicare potest, qua ratione homines praui boni fiant; cum
asserat, vitia incurabiles aegritudines esse. Nemo tamen adeo ferus est, qui non init
scere possit. Neque a vitiis principium corrumpitur, cum incorruptibile sit. Quemadmodum enim intellectui speculatiuo 1 natura est inditus habitus principiorum, quo dirigimur circa ea, quae in speculatione 'versantur, ita practicae rationi alius habutus est ingenitus, quo dirigimur circa agibilia, qui synderesis appellatur,& a Theologis dicitur conseruatio, quia diuinum in
animo lumen,& naturae leges conseruat.
Ouodsi vitiosus incurabilis effet, illum no
70쪽
E b ii o M ,. 63poehiteret; & tamen docet experientia, plurimos homines perditos, vel pcr se ipsos, vel alieno monitu, & consilio, ceu expergefactos , veteres mores detestari. Quod si fieri non posset, actum esset de arbitrii libertate. Virtutes omnes idem Philosoplsus stabili iunxit connubio. Quare se consequentur,& qui unam habet, omnes habebit. Sed n5 in singulis modo hominibus , verum etiam populis, aliae virtutes laudari, aliae deside rari videntur. Fortis Caesar erat, at idem prodigus, & fortasse intemperans , prout etiam Alexander. Plato Spartanos rtes,
ac temperatos vocat, iniustos tamen Haec experientia videtur esse consentanea rationi. Nam si virtutum habitus ex frequentatis actibus fiunt, δc non con festim omnes quasi diuisitus infundun-3 tur , pauper, qui in actionibus tempe rantiae exerceri potest, in iis autem, quae ad liberalitatem spectant, non potest, temperans forte, non tamen liberalis euadet. Neque dicendum, virtutes omnes esse una prudentia, tanquam communi vinculo , copulatas. Nam pro virtutum speciebus sunt prudentiae species diuidendae,& multiplicandae. Et potest quis es prudens in bello , de non in eroganda pecunia. Non ergo in'