장음표시 사용
221쪽
que venenorum viribus , sanguinis fluxionἰbus , dc aliis malis occurritur. Μinime tamen credas, prae dictas terras vulgarem esse dictarum modo regionum commune solum ; sed in pluribus earum solummodo fodinis passim inveniri: peculiarem etiam , quam ha bent , virtutem a multiplicibus , quibus abundant , succis, spiritibus, ct partieulis derivari certum mi
33I. Commendari etiam solet Lemnia terra , n men a Lemno , insula maris segaei , natali solo mutuata ; cujus tres numerantur species e earum unasu:onibus ad extergendas vestes inservite secundam. quam Rubricam dicimus, adhibent fabri e tertiam denique , tamquam utile remedium medici commen dant , atque Lemnium sigillatum appellant, ob caprae,acit potius Veneris imaginem hujusmodi terrae imprimi solitae . Inter hujusmodi terras annumerari etiam illa debet, qua vegetantia , & animantia lapis descunt, de qua in serius disputabitur. Eidem etiam classi referendae sunt terra sulphurea , salina . m tallica, in naturali historia celebres . SMIpbureas dicimus , quae substantiis hujus nominis constant, igne solvuntur , atque vehementem ex se emittunt rem , dum comburuntur. Metallicae , atque Salinae id nominis habent a metallorum, & talium particulis, quibus . ipsae abundant: de quibus iterum sermo erit.
3y2. Omne succorum genus , qui e terra de reliquis corporibus extrahuntur , hane primo inter se habent generalem differentiam; alii sunt maeri, at que in aqua solvuntur; alii vero pingues, & oleosiqui ab igne in fumos, in vapores, aut in flammam resolvuntur. Ad primam elassem spectant omnes sales . Sal commune , Sal gemmae , Uitriolum, Alumen, Nitrum, Sal Amoniacum dee. Ad secundam vero mleum , Sulphur , Bitumen , Petroleum , Succinum, barum dcc. De hisce omnibus singillatim dis erendum est ἰ propterea quod singula haee corpora magni mo menti in natura argumentum existunt, infinitumque in agricultura , vegetantium nutritione, in chymia,
medicina, dc artibus usum habent.
222쪽
3s3. Salis nomine aliud vulgo, aliud vero in Pli sica, medicina, chymia intelligitur. Apud vulgus saltantummodo dicitur sat commune ex aqua marin , aut fodinis extractum: inter philosophos salis nomine plurima alia , vitriolum , alumen , nitrum &c. Dun. cupantur . Sal igitur generatim acceptum est corpus
sol de partibus rigiditate praeditis constans , quod Iaporem excitat , in aqua solvituri, in igne vero fumaa.
funditur , non tamen infammaιur. Inter fossilia coopora rite recensetur cum e terra effodiatur . Ab η-nimantibu ., & vegetantibus universis, mineralibus , ct fossilibus quam plurimis extrahitur a nullumque forsan compositum corpus est in natura , in cujus eis ilementis , & compositione sal non existat : adeo est λper totum terrestrium corporum systema diffusus . Αfalibus pendent universi corporum sapores: qui pro λdiversa illorum cum aliis corporibus combinatione linnumeri esse possunt .
3s . Triplex salium distinguitur genus, Acias, AL lolini, Neutri: ii vero cum diverssis aliis substantiis permixti compositos e Sciunt sales , nitrum,uitriolum&e. de quorum praecipuis aliquid statim dicemus i infinita , quae dici possent , chymicis tractanda praetermittentes . sal acidum purum numquam indurescit, aut consistit: vapor semper est , aut fluidum :cum aikalitio sale , aut aliis substantiis permiscetur; tum vero consistit: est igitur lal acidum volatile inmatura , quod per atmosphaeram & corpora omnia diffusum aet)um universale dicitur. Hujusce salis s. por est acris , acetumque refert . Licet per omnia corpora diffundatur ,' inaequaliter per illa distribuitur: eaque solummodo acida esse dicuntur, quae se sibili illius copia abundant: hujusmodi sunt therma-Ies aquae , mineralia , & vegetantia aliqua. S l Midum in vegetantibus existens sal essensiale plantarum nuncupatur. Sal acidum universale ad primitivarum physicarum caussarum ordinem , & systema spectare videtur : in infinita sane fermentationum , frigoris , caloris, vegetationis , & alia hujusmodi phaenomena influit: ut saepe etiam indicamus.
33s. Sal al asinum diversas ab acido proprietates
223쪽
. a P IIT S I c A. . *trhabet: ab aliis substantiis purum concrescit , in pul-Verem, aut massam solidam consistit: ut solidum igitur corpus tractari potest . Ab igne partim funditur,& indurescit , pars vero in vapores , & fumos ex halatur, odorem circumquaque fundens : unde duplex sal alhalinum , fixum , π volatile statuitur . Eius sapor caussicus: odor vero faetidus r uterque satis vehemense salem acidum tanquam spongia intra
sese imbibit, dc trahit ; cum illo fermentatur , ἰ&effervescite qua ex proprietate innumera in Corporibus producuntur phaenomena , quae citra fermentationein non essicerentur. Sal aikalinum arenae affusum illius fusionem juvat: eaque de caussa inter Uitrorum , & cristalli elementa adhibetur. Σ36. Duo haec salia inter se mixta, & unita furit sal neutrum et hoc igitur non nova substantia , sed duplicis illius salis mixtio existit. Sal neutrum di versas
h et proprietates , vires, naturam atque acidus, &allia linus seorsim: est corpus per sese consistens , cu icis partes multiplici figurarum varietate donantur . nonnumquam etiam in pellucidum pulverem iolvuntur. Hoc etiam sal in quam plurimis locis, aquis mi neralibus , fodinis, terris invenitur: multiplici etiam modo, & quantitate cum allis substantiis permixtum compositos emeit sales , & multiplicis phaenomen riam varietatis caussa in corporibus existit . Sal acidam caeruleos Ac violae eos vegetantium colores inrubeum Vertit, at halinum syropum violarum in viridem neutrum vegetantium colores amplius non mutat . Salem neutrum ' a natura genitum ars etiam imitatur: exemplo sit sat anglicum nuncupatum, in
medicina notissimum , & intPHrtu-Magno Poris mou- b in Anglia paratur. 337. Eκ tripli et hoc sale composita enascuntur :quorum classes , & divisiones diverso modo statuunt Linnaeus ta & UValerius. Praecipuae sunt sequentes
224쪽
Inter compositos sales primum Ae utilissimurn
est sal commune e id vero est sal ex aqua alit terra eductum , omnibus notissimum: ejus particulae sensi-hiles in cubicam componuntur figuram ; quarum moles pro salium diversitate vatia existit . Insen bilia hujus salis elementa, seu particulae sunt rigidae, subtiles. longiusculae, & acuminatae existunt e facile in aqua solvitur,triplum tamen aquae pondus , de quarta pars ad id rei opus est; igni injectum perstrepit ι antequam solvatur. Sal aeidum acutum , sal aikalinum aqua salem communem potissimum componunt. sal commune ex aqua marina ι ex fontana , seu puteali, ex terra extrahitur e dc hine est plex ejus salis species agnoscitur, parum inter se diversa ι marinum, δε πα- stum , fossile. Sal malinus, ejus sapos , eo lor ι naturalis , dc attificialis eum ab aqua extrahendi modast , res sunt omnibus notissimae . Impurus ι asper. 3c rudis ab aquis extrahitur, aut in salinis saepe colligitur: sacile tamen arte purificatur . Aulus modi fas condiendis cibis , earnibus , dg piscibus a putred ne servandis potissimum adhibe tui; eum ejur paties snt rigidae , acuminatae , angulosae . per earnium ι A pistium poros intromittuntur . illos Ostruunt , partea implicant , secum ipsis committunt, intestinum earum
motum impediunt, internae corporum scibstantiae. salium essentialium , oleorumque evaporationem detianent, aut fetardant. oest luctis etiam poris , implicatis partibus , erusta veluti citeum ditista isterna corrodens materia non admittitur, vermes a salium aeredine fugiunt, ovaque sua alibi deponunt. si qui tamen sales etiam ament; datae modo caussae ovat rum incubationem . explicationem , dc vermiculorum generationem interius faciendam impediunt ό eoque pacto a putredine carnes servantur immunes .
3sq. Hinc est primo , quod quam sirimum sasem
marinum lingua attingamus , mox lingvam vel si cet , spicola enim in linguae papillas sese insinuant, earum fibras indunt, de figunt . i. peeudes, & caetera animalia, quorum lingua satis est aspera ac se abra , ut sentes, dc asperae cutis herbas cum Ooluptate masti-
225쪽
esne , & deglutiant, sale maxime delectantur ; quia eorum papillas, & linguae fibras jucunde vellicat . Sale etiam maxime delectantur septentrionales populi , quorum aliqui marini salis frusta perinde , ac nos faeharum , sub lingua dissolvunt , & deglutiunt. 3. Qui tamen immodico sale utuntur, scabiem persaepe
contrahunt : eum enim externae cutis pori , atque
subtilissima vasa , per quae superflui humores excer nuntur , salibus Obstruantur ἰ crusta quaedam corro dentium salium corpus obducitur: unde scabies originem ducit .
36o. Omittendtim non est . quod de orientalibus aliquot populis aliqui tradunt a , sale siet licet ova
gallinacea per duos, tresve annos perinde servare , ae si recentia semper essent. In aquam sale ita saturatam, ut ova supernatent, cineres injiciunt, uticis quoddam crassius, & pulmentum efficiatur , quo singula obdueantur ova ; iis erustis obducta foliis brassicae v. gr. involvuntur, & capacibus testis aut similibus vasibus rite occludendis immittuntur. Simili ratione poma reeens ab arboribus decerpta , ma Ium sinteum , persicum &c. ad annos servantur.
361. Sal fissile e subterraneis fodinis, durissimis in
iis rup bus upupa , ligneisque & ferreis malleis rumpitur , & effoditur: lapides duritie referte hujusmo dique salium fodinae, & vena, tamquam amplissima subterranea rupes per longos tractus distenditur. Dura haee salis frusta imperfectam fere semper habene peIIue iditatem , qua gemmas aliquantulum refert, &sal gemmae idei reo nuncupatur. Non unius ubique est
coloris r album , caeruleum , rubrum , cinericium invenitur e totaque haec colorum varietas a diversa metalliearum partium mixtione producitur , quibus
intra fodinas sal sessile imbibitur, & tingitur . M
Iendinorum ope grandiores massae atteruntur et uir
que tamen in statu dissicilius in aqua, quam eae teri sales, solvitur . Frequentissimae per totam Europam existunt huiusce salis fodinae: celeberrimas prae aliis regionibus habent Catalaunia, Hungaria , Polonia rin his vero potissimum habene loeum poloniae infra
226쪽
V Viliscam Poloniae civitatem ad milliarii prope prinfunditatem excavatae . Plurima in hac salis fodina observantur admiratione digna et cum ab anno I Σ32. quo detecta fuit, illine semper sal excavetur, atque extrahatur ; res eo devenit ut subterraneam civitatem , atque rempublicam peculiaribus legibus stabilitam videamus. Multiplex hac illae distenditur via, platea , forum : illic nascuntur , vivunt, moriuntur homines , & animantia: suae etiam illic sunt cauponae , currus , tabellaria , & aliae humanarum societa tum , & rerum publicarum appendices . Viae , domus, plateae in ipsomet tale excavatae ni is habent muros, quorum pelluciditate funalium lumen transmittitur, reflectitur . mirumque circumquaque spendorem intendunt . Quatuor semper patent capacia Ora , am-pt i ssimae , atque prosundissimae aperturae, quibus er Satarum , trochlearumque ope enormes salis massae extrahuntur , homines , & omnia ad rempublicam illam subterraneam neeessaria demittuntur . Tandem per medium illum salis tractum , & provinciam porennis aquae dulcis rivus transfluit , & aquam iub- terraneae reipublicae necessariam suppeditat. Sal denique fontanum ab aquarum scaturiginibus , quae passim in quam plurimis regionibus fluunt, extrahitur: hujusmodi aquae ope ignis, vel solis, &aeris actione evaporatae talem relinquunt caeteris sal ibus puriorem. Hujusmodi aquas habent Lusitania, Hispania , Gallia , Italia , Germania , Helvetia, dc plures aliae regiones . Singularis in Sina existit Salium scaturigo , non aquea illa quidem, sed terrea. Rarum id phaenomenon ipsius mei Du Halde verbis r
feremus Ampius scilicet illic est terrestris tu pet-ficiei
227쪽
hcaea tractus, cuius terra sub aperto aere sale paulatim laturatur; quam eum extrahas, illamque ite rum spargas, iterum novo sale, quali spongia, it
228쪽
36 a. mirisum est sal fossile compositum, euius sa
por est acidus, austerus, adltringens ; aliud est naturalemmatura insa motum p dc plerumque ex fodmri metallicis educitur, quae in vitri Olum fere desinunt. Aliud est
.aTtificiale , quia arte a C micis conficitur, varia ister se corpora , . sevi minerales spretius'prim icendo. Postremum hoc ex cupro, sulphure , py ritibus tul- Phureri componunt chymici: naturalis vitrioli gen talia elementa sunt .sulphur, sal acidum acre, phlegma, substantia metalli . Haec scilicet omnia a vi intriolo extrahuntur. Cum in parva segmenta crylla l-lum reserentia concrescit: quadrangulari eo cinit figura, acutisque angulis terminata . In aqua sexdecies vitrioli pondus continente solvitur . Igne vero
ita funditur, ut ebulliat, spumet, perinde ut aqua diquescat , deinde tamen concrescEt, exsiccetur, dc in sverem facile redigatur. 36 . Vitriolum ob aeatissimum salem aridum se phureum metalla aliqua solvit , Cuprum, ferrum ,
Tincum e eorumque particulis componitur . Et hine
quadruplex illius species potissimum ex coloris , flemetalli diversitate distinguitur . Caeruleum, viride ,
album , rabeum e Ceruleum est vitriolum cupri, uod etiam veneris nuncupatur e hujusmodi vitriolum cu-φri partieulis est saturatum: eo igitur ii fricetur feris Tum , rubedinem quamdam contrahit , hoc est, cinyri particulis obdueitur: e fodinis concretum extrahitur. Vitriolum ferri, Martis r. ii patum, est viride e ferreis particulis abundat : unde saepe martialium aquarum sedimentum existit: nonnumquam elisiam in fodinis reperitur . Album vitriolum Zine mcontinet , 3c Zinci etiam appellatur . Saepe etiam invenitur , & effoditur, aut extrahitur vitriolum diversorum metallorum partibus saturatum , mixtumque riuucupatur.
363. a amplurimae sunt aquae, sunt etiam terrae, lapides, metalla vitrioli substantia, de sp rit ibus praedita a quin etiam in plurimorum vegetantium eo- Politionem ingreditur e per aerem etiam lato diffunditur: mi4leque inde ab iis corporibus eduntur effe
cta , in quae vitricii spiritus plurimum influunt. In
229쪽
medicina sane , chymia , & artibus frequentissimus est coni positi hujusce salia usus. ALUMEN. - .
Alumen, sal alterum eompositum, est sal psile vitriolo satis simile eκ arido acerrimo sui plurecompositum e alum nis spiritus longe acrior , quam π t Irioli: eius stoinde sapor est maxime adstringens , di ingratus. Ad libram hujus salis solvendum librae I . aquae opus sunt et igne vero fundit ut, ebullit ,
spuri meit, dilatatur, igneque amoto coneres it. Α-liud quidem arte, aliud a natura coniicituri utrumque eii massa consistens, aut in parva frusta i velit ei crystallos , aut pellucidam farinam coneret cite ar illic ale maiorem , quam naturale pelluciditatem habet . Artis opus est alumen plumosum riten inr, seu al Chymisiarum , quod ex arlenico , & acido vitrioli 4riter se mixtis componitur , ct violentissimum est
367. Alumen naturale a natura ipsa in sedinis ,re alveriis in corporibus generatur , seu tompCnitur. Sunt enm primo quam plurimae alumino lae terrae Acaqciae r sunt etiam uberiores ejus talis fodinae , equibus omnibus alumen diversa ratione extrahitur. In iis saepe fodinis grandiores aliquando alumin s solidae massae inveniuntur, sarinulentum nonnumquam, aut attrita salis instat minutiora grana existunt. Ex ipsa aluminis figura, & corporum, e quibus extrahιtur ι natura aliud alumen plumosum alume di piuma , aliud alumen rupti l alume di roeea nuneupatur . Pol remae hujus classis sunt alumen romanum, quod prope centum Celtas e fodina exeavatur, coloris sub rubet ι & alumen anglicum a hum , & pellucidum . Alumen plamosum inde dictum, quod plumarum ramos utcumque referat , in fodinis ex aluminoso quindam liquore albo illic scaturiente, aut sudante Originem ducit , qui paulatim concrescens , de pellucidus ita pla&tae modum ascendit , oc consor matur rplantae truncum infinita alba, & pellucida fila eomporiunt recta , sibi mutuo apposita , & facile te para huia . Celebriores aluminis fodinae in AEgypto , Ma cedonia , archi pelago, prope Smirnam, Sardinia, Μ alista existunt. .
230쪽
368. Nitrum quod & balnitrum, Ialaitrum , natron, ana1ron ,-sal etiam nuncupatur , propterest quod non modo supra lapidum superficies efformmar,& eonere leat, sed ex lapidibus ipsis extrahatur, est sal tompositum amaro aeredinis refrigerantis sapore praeditum, quod passim niveorum cloecorum instar in domorum parietibus , speluncarum sornicibus , &smilibus ali s in locis permeanti aeri patentibus , concieteit , formatur, & pendet. Licet nullae hactenus notae sint nitri fodinae, perinde ut aluminis, salis communis , vitrioli existune ; duplex tamen distinguitur nitrum, naturale , oe arιsciale r naturalea natura quidem eonficitur, industria tamen comparatur, seu colligitur, & e variis corporibus resolutis extrahitur , quin aliorum mineralium instar in peculiaribus sodinis a natura ipsa seorsim perficiatur. E parietibus calce obductis , ex subterraneis e vernis , ex cellis vinariis, aedificiorum ruderibus, ct aliis similibus locis humidis praesertim, at halicae ma teriae abundantibus colligitur, in quibus vel uti niveis ocet, florens , & concrescens spuma prominet, con gregatur , & pendet . Hujusmodi nitrum eo modo collectu mivalde imperfectum est; arteque, & industria opus est , ut & soliditatem , & perfectionem adipiscator . Naturale nitrum elementa haec componunt. I. Spiritus , seu sal seidum volatile, quod vitrioli naturam parti ei pat, & copiosissime per aerem diffunditurr atque potissimus hic est nitri fundus. 2.phlogisticum , seu substantia , quae facile inflammatur , & sal etiam urinae ab aliquibus nuneupatur. 3. aliquid salis atha lini. 4. nonnihil tandem aquae, Aterrae . Cum naturale nitrum purificatur, quod finsone, ebullitione. dc despumando fit, a terreis par tibiis, dc aliis faecibus liberatur, atque artificiale nitrum dicitur.
369. Huiusmodi esse nitri elementa , & ex ipsius
resolutione , & ex corporibus, atque modo, quo ipsum a natura sormatur , luculenter patet . Nitrum siquidem , quod quidem copiosissime per universam Europam comparatur, ex materiis, seu terris sueeopinaui, Ac sulphureo saturatis, in quas urinae , ex