장음표시 사용
201쪽
extendi potest; neque tamen eamdem ubilibet crata sitiem, profunditatem , densitatem, & dispositionem habere e sed modo prope terrae superficiem , modo ad magnam , modo ad enormem profunditatem jacet rest hae in parte densior, illac rarior: hic ad hori- Eontem inclinatur , illic parallela existit , cavernas alicubi supra, aut infra se habet, saxa alibi, solidam teram, re montes. Hanc ego terrae motuum
causa ita eam mihi fingo, dc a veritate non deflectere existimo, perindeque ardentem crustam subterraneam animo concipio, ac si pulveris pyrii stratum sub terra existeret, ea quidem situs, crassitiei, profunditatis, directionis varietate dii positum , quam modo indieavi. Eκ ea siquidem idea omnia terrae motuum phaenomen a facile, nec obscure deduci exse
Rem ita se habere, sequentia ulterius conficient. I. Eadem est terrae motuum , atque arden tium montium causa ; quoniam igitur ignes subterranei, seu materiae bituminosae aerensae hos postremos producunt; eidem etiam causae reserendi inniterraemotus. 2. Eae regiones, quae sulphure dc ignitis montibus copiosius abundant, terraemotibus sunt
magis obnoκiae. Exemplo sit Italia, potissimum vero Sicilia , de Neapolitanum Regnum, Graecia , cui ob iam dicenda nostram etiam Lusitaniam adjung re licet, plurimae insulae, Iapponia v. g. Azores, de imprimis per uanum, & quietense regnum. Ex abverso regiones, in quibus neque ii montes, neque sulphur , et bituminosae materiae reperiuntur , sunt plerumque ab eo malo immunes, 'uales sunt Gallia , Germania . Polonia dcc. a. Ardentes montes multoties ante terraemotum subsequendum silent , eo secuto ardent, re materiam inflammatam copiosius eructant, quin imo qui eos montes accolunt, id per
saepe experiuntur, quod ardente monte, nullum auerarum sentiant terrae-motum; eo vero silente , terrae- motus subsequatur ; Obstruuntur enim aliquando subterranei meatus 6c canales, per quos materia inflammata ad montis cavernam dc craterem deduce
batur , ut per ejus hiatum erumperet; negata igitur ignitae materiae exeundi libertate, terram succutit. donee viam sibi tandem faciat , cic libertatem assequatur; quandiu igitur mons ardet, patente semper
202쪽
sobterraneo igni ad erumpendum spiracula, nullum
superest imminentis teriae-motus periculum ἰ maxime vero, si monte silente ea obstruantur spiracula: . eadem igitur est ardentium montium, & terra mo tuum cauta , materia 1 ci licet subterranea inflam
324. 4. In terrae motibus de hi scit plerumque tel lus , & per rimas multiplices funditur , fit non se mel in. Lusitania observatum est : per eius me di au tem rimas vel flammae vel sulphurea , bitum nos a , ct inflammata materia erumpit , ebulliens , S Velie menti calore servens: quod sane est manifesstum subterranei ignis argumentum, s. Ex ipso etiam suis
Iburis odore, quem terrae- motus teri pure in putea ibus aquis, & liquidis materiis, p. terra per apertas fixuras, & rimas erumpentibus experimur, mani se si a res evadit. -6. Tandem qui vim ignis elasticam pene immensam , qua turres, montes , civitates , dc quidquid in Bammatae materiae fuerit impositum , et e vat, prQjicit. & .eiruit , attente perpenderit nec non etiam succumones , frages, celeiosque essectus, quos pulvis nitratus subter arcium propugnacula , dc tu rures in sub te ira nes canaei is iaccensus edit, facile sibi persuadebit, εχ oadem etiam aut ii mili causa terrae motus, eorumque essectus originem ducere.
32s. Altera Propositionis pars ab ipsis mei terrae motuum phaenomenis , materiae electricae ingenio, Vi xibus , proprietatibus, & observationibus non leviter probatur . Et quidem praeter illa , quae ego ipse no lavi , & satim reseram de horrendo ter emotu quo tota Lusitania die a Novembris an. I733 vevata est,
sequentia omnino cCnssant . In loco. p bavimus , fulgura tonitrus , fulmina esse purum putum electricismum naturalem, & electricax vehementissima4 scintillas , quae horrendi, strepitu , & incredibili v
locitate per nubes..transvolant , aut ab iis evibrantur: conveniunt autem omnia in duobus hisce natu-Iae phaenomenis ki terraemotu scilicet & fulmine : us mirum non sit, jam olim dixi sie Plinium , terraemo tum esse subterraneum tonitrum: etenim quod frepitum attinet, eumdem tibique esse in Lusitaniae terraemotu animadverti , eo solum discrimine, quod inter topitrum sub terra editum , aut in aere re
boantem interce ere deberet. Alio scilicet modo a
203쪽
ditum a me sonitum , & bombum exprimere ne queo, quam si diuturnum tonitrum sub terra editum
illum nuncupem . In velocitate etiam maxime conveniunt : quin imo nihil est , quo melius terraemotuum celeritatem significare possimus, quam fulguris motu ; quod si terraemotus aliqui magno velocitatum discrimine non solum inter se, verum etiam a sui rure transmitti videantur : Id etiam est Zc eleBrieitatis dc fulgurum phaen omenisconforme . Hoc postremum manifeste patet : Stellae cadentes , capreae saltan-res , ignes fatui, castor 6c Pollux, milleque alia metheora luminosa sunt phaenomena electrica, ut fuse in loco probamus : habent igitur eamdem causam , atque fulmina , suntque ipsa quaedam fulminum , ac sulgurum species. At quantum discrimen inter e tum metheoreon , atque fulminum velocitates Id vero est materiae electritae ingenio , & viribus conforme: scimus enim aliqua esse corpora, mr qua hujus odi materia instar fulguris transmittitur: per alia autem, pro diversa eorum natura , & resistentia , tardius moveri r imo di in aliquibus eorporibus magnam resistentiam atque retardationem offendit . Concipiamus modo infra tellurem, ubi materia electrica copiosissima est , casu aliquo ut plerumque in atmosphaera evenit , naturale electricitatis sequi librium rumpi, ipsamque materiam in quadam strati alicujus parte magnopere ad densari, atque accum
lari , dum interim impositum , aut suppositum stratum V. g. & est transmittendae electricitati aptissimum , dc illa insimul caret: tum vero immensam ilis iam materiae molem ob Vim, quam habet, sese expandendi , per totum illum Bratum veliat per me diam nubem fulgurabit, atque in oculi ictu integram provinciam , regnum , impertum percurret , impositamque telluris massam succutiet: quoad vel per spiraculum aliquod in atmosphaeram explodatur, vel per circumpositam telluris massam distribuatur . Nullum sane est terraemotuum phaenomenon , quod ab hujusmodi rerum positione non descendat. Quoniam tamen satis non est, causam effectui sumet ensem demonstrare , nisi etiam causae ipsius existentia vindiscetur, eam ulterius ex phaenomenis probemus .
326. Dum interea tellus magnis, dc repetitis terrae motibus succutituri vehemqnti mam .electricam
204쪽
materiam, ejusque phaenomena naturalia ἴn atmoLphaera multoties edi, atque observari constat. Amplissimi ignes, tamquam fulgura per aerem veloci si me discurrere visi sunt Lusitaniae, eo tempore quo Omnia maxime erant terrae motibus consternata. EPed D, quo tum temporis morabar , observatum est: hujusmodi phaenomenon supra vicinum mare , licet Caelum neque esset procellosum , neque pluvium, aut nubilum. Rem non dissimilem Panormi Observavit P. Beccaria, dum civitas illa terraemotu agita-xetur 'ὶ. Plurima alia hujus generis phaenomena in America Μeridionali , regione scilicet , ii qua alia est,
terrae motuum , ardentium montium , tempestatum ,
fulminum, fulgurum se raci stima, saepissime observantur, ut videre est apud insia, & alios america , rum rerum scriptores. Alia multa his similia in his
storia passim obvia omittimus. 327. Mira tamen inter terraemnius, Ignitos mon tes , fulmina & tonitrus consonantia, atque proin de ad unam eamdemque communem Caulam relatio ex nullo melius probari potest, quam ex citato inloa, jus testimonio, atque Observationibus edocemur , horrendos in America terraemotuum bombos referre tonitrus, & muralium tormentorum explosiones , a novi montis igniti eructatione terraemotum induci , re vicissim ad violentos terraemotus novorum mon tium igneorum eructationes multoties ficti, terrae
205쪽
p ΗΥ SIC A. κmotuque praeterea immensam saepe aquarum vinusursum e tellure propelli, qua latissimae regiones perinitus innundentur , & pereant e manifesti enim v xo sulminum , & electricitatis characteres. Huic enim praeter alia reserendi sunt copiosissimi illi. imbres. qui a procellosis nubibus. & ab illa potissimum . qnam tromba Marina nuncupamus, saepissime in terseram solvuntur : ut fuse in loco explicamus. Opponi hic posset, quod bituminosa corpora ori- siue scilicet electrica, electricitatem retinent , alii.
vero corporibus non communicant . Verum respondeo: Huiusmodi corpora & eopiosissimam in se ipsi materiam electricam continere , & illius solum t nacta esse nobis constat , quamdiu propriammet is ciem , seu statum servant: quod si alterentur, uesaepe multisque de causis fieri necesse est , tum Vercielectricitatem aliis non communieare , aut ab aliis in se non recipere , nullo argumento nobis constar. S.
accidente terremoto dei ai: O I7 6 , Ia mima nochede et νebento en Lucanos un volcane I ta mucha ae tua , que despidio, causo una grande inundacion emaquel pals r I en ta monta8a , que cabe sobre Patas,llamada Conversiones de Caxam arquilla , ruenta ratres inundando es territorio circumveetino : at modo , que fuccedio con et de Carguarayso , de que se habee,omencion en ta primera parte. Alaunos dias, an es que
se experiment se eI infella sucesso de esse terremoto i se
senti is ruidos subterraneos : unas mea es como mugiris de buo, 3 otras como tiros de artilleria .... La experienesa nos ha enseAado, ' con mas frequencia lo baete ver an aquel pals por los muchos volcanes , que conti nen las corditterar, que lo atravitisan , que ab rebentara uno nuevamente causa un grande oremecimiento enla tierra, tal que con et Delen experimentar fu totaι ruina tos pueblos , adonde auanga se Parece, que convisne con la causa , 3 formacion de lor terremotos expressados , loque Ie experimenta con et rurdo , que Iesprecede , se dexa sentir bastantemente corriendo fu terraneamense 3 imrtanda a Ios truesios , quando se ostena mucba distancia. Ulloa Relacion. HVi det mage .
206쪽
. praeterea immensam sere materiam electrIcam per totum globum diffusam cum exigua illa, quae in aere existit, aut arte etiam accumulari potest, eo- paremus I latissimum etiam inter effectus, scintillam . scilicet ope machinae elicitam , sulgur , & terraemo- . tum, discrimen illi virium differentiae conforme e - se fatebimur . Atque hoc pacto utramque terraemo tuum eatissam demonstravimus.
18. Hinc facile intelligitur, quo pacto eodem quas temporis momento latissimae regiones per plurima, leucarum centena extensae terrae motum patiantur .
Perinde hoc infra terram fit, & accenditur ignis , ae in aers fulgur . Porro Igur , ct fulmen tamquam terraemotus in atmosphaera facti causa spectari potest ; idemque fulmen, quod in aere accensum aemrem tremefacit, & longi vimum tractum eodem quasi -momento succutit, si intra Tellurem accenderetur , verum emeeret terraemotum. Fulgur igitur subter-- xaneum veri terraemotus causam existimo , ut aereum fulgur aeri-motus causa existit. Da enim stra tum aliquod subterraneum pulveris nitrati a Comitantinopoli usque ad Ulymponem continuatum ED se, vel etiam perinde fere dispositum , ut pulveris pyrii semita a camerae subterraneae intra propugna .culum Iatentis capite usque ad apertum campum dilamitem distenditur: si casu aliquo infra Constanti .nopolim pulvis nitratus ignem concipiat; sere in ictu oculi tota usque ad Ulymponem semita, seu stra-- tum ignem non interruptum concipiet , Tellurem concutiet , & caetera terrae-motus communia effecta exeret. Longe tamen melius res concipitur, atque producitur, si pulveri pyrio ignem electricum fu,
329. Hinc etiam est, quod terrae-motus tempore subterraneum quoddam murmur , terrorem incutiens, audiatur , tristisque & terrificus susurrus, qualem
Bammae ipsae sub terra latentes, di per subterraneas
207쪽
tone amerationes evibratae edere posse videntur. Hujusmodi murmur, quod terrae tremorem luno, Vetaltero minuto secundo praecedere mihi videbatur , in multiplici terrae motu, quem ab anno I733 per LO tum annum I 716. in Lusitania praesentimus , subterraneus tonitrus mihi esset: eundemque sonitum .& triste murmur , Rebombo vulgo nuncupamus deprehenderemus , si fulgur quoddam , & fulmen , quale in nubibus accenditur, sub terra formaretur . Tremorem , ut dixi, aliquantulum praecedit; durar, dum terra horrendum semper reboat, aut susurrat aliquantulum etiam post Telluris quietem perseVera Ie mihi videbatur , & imminui perinde ae si sonus ipse a nobis recederet . Eum etiam referebat sonum, quem flammae in ardentissima fornace , aut 'magno aliquo incendio . edunt, dum scilicet ingentes flam inhrum torrentes, di fluctus erumpunt.
33o. Nonnumquam terrae tremor, & subobscurum illud murmur brevissime , & quasi in oculi' ictu per transeunt, & silent; quia scilicet vel exigua accen ditur materia ignea , aut electrica , vel paratum jam invenit spiraculum , quo in auras erumpat , & totus ignis furor evanescat, velut nitratus pulvis in mum rati machina accensus , & explosus . Aliquando etiam generabitur tremor , si notabilis aliquis inflammatae seu potius electricae materiae tor rens Per subterraneam cavernam , dc eanales citi me trasn volet , motuque velocissimo deseratur ea natium later, , ct impositam molem ubique violen tissime concutiens, donee vel penitus in subterraneis eavitatibus dissipetur , in lacubus , aut flaminibus subterraneis , in auras prorumpens evanescat. ,s
COROLLARIVM IV. i . 33r. Tamdiu durat terrae-motus , quamdiu male ria subterranea inflammata seu ignis electricus non extinguitur, & dissipatur in loeis ipsis subterraneis ἔVel quamdiu spiraculum satis aptum non offendit, aut 'efficit per quod in aerem flamma erumpat. Quamdiu siquidem in subterraneis carceribus detineturi carm
208쪽
eerum parietes, & tectum praecipue semper impellie, Deeutit, & huc illuc exagitat. Ea de causa in insigni sere semper te ae- motu alicubi terra finditur , di aperto ingenti hiatu dehiscit , per quem ingens vaporum , sumorumque nubes , liquatae & inflammais xae materiae torrens exundat , & erumpit . Eo vero Ioci terram dehiscere, re fumosum , igneumque flumen eructare existimo , ubi major si inflammandi pabuli , seu electrici ignis congesta quantitas , vel impositum terrae pondus, & resistentia minor: illi e que subterraneae fodinae seu cuniculi caput existerea bitror ; eo plane modo , quo subterranea nitrati Pulyeris apotheca ad camerae caput terram ele Uat , disi tuopit, projicit, magnasque edit strages .
332. In eodem plane terrae-motu, quo plures et Uitates , & provinciae concutiuntur , inaequales ut plu-ximum esse observatur tremoris vires , intensionem, di durationem pro diversitate locorum. Id autem ex aeodem prnicipio dependet, & deducitur: neque enimansnsulis locis eadem est inflammandae materiae, aut
Ignis electrici quantitas , & subterranei strati densitas, dispositio , & situs ; varia etiam impositi soli magnitudo, inclinatio, & tenacitas: Nil igitur mi-xum est , ii uno in loco leviter tantum & breviter
succutiatur tellus , nullamque ruinam aedificia quae Cumque patiantur, dum in alio eodem tempore, & errae-m tu violentissime & diutius laeeutitur , &agitatur Tellus, oscillantur montes, & turres, Col labuntur domus, aedificia reliqua , ct integrae civ Rates miseram stragem patiuntur . Omnia haec in ter Tae-m tu illo, toti Lusitaniae fatali, & e nostris fartis numquam delendo , quem prima Novembris annoa 733 experti sumus, intra Lusitaniam observavimus, ni modo paulo uberius exponam.
333. Terra aIiquando enormiter fatiscente , ingen- es.aperiuntur , & formantur voragines, & immen sat cavernae subterraneae, prolabuntur , & disparene
montes, civitates intra immensas hujulmodi voragi-
209쪽
nes absorbentur, in frustra confractae , miserrime sepeliuntur, in earumque locum lacus nonnumquam formantur. Id ex eo fit, quod infra hujusmodi montes , & civitates enormes lateant subterraneae cavernae , Voragines , concamerationes : si igitur sub iisdem locis sit praeterea subterraneae apothecae di e nieuli eaput, magnaque inflammandae , aut electrieae materiae copia aggesta; ignis aptam, & copiosam materiam cepascens , vires immensas , & elasticitatem acquirit , concamerationes & subterraneos fornices distringit, comminuit , omniaque hujusmodi fornicibus imposita prolabuntur, mille in frustra confracta .
334. Aliqui etiam montes interjecta tantum ans sa valle disjuncti ita coneutiuntur , ut eorum Epices , di juga hine inde olaillentur, atque in sese invicem accedendo, & recedendo arietent: factumque jam, ut dum plus iusto ad se invicem vergebant, Tu pio aequilibrio in interpositam vallem praecipitarentur, eam aequarent , & pagum in valle locatum una cum ineolis miserum suismet ruinis obruerent , at que sepelirent. Idemmet phaenomenon intra ipsas et iam civitates saepe evenit, ut in Lusitania dicto superius terrae-motu , & anno observavimus ; duo scilicet aedificiorum ejusdem vise ordines , alter ad alterum fastigia alternatim inclinabant , dum interposita via di primeretur, avertebantur vero dum sublata via in Timas multoties hominis aliquando recipiendi capaces findebatur.
333. Tremor, & pulsus longe minus periculi , &ruinae asserunt, quam inclinatior in hac siquidem id saepe numero fit , ut aedificia in partem convergen tia , aequilibrium plane amittant, in solum collabantur, & praecipitentur, nis alia ex parte solum statim elevetur, & imminenti malo praesens afferat re medium. Tremore tamen domorum parietes , larni ces , & contignationes plurimum comminuuntur. Pla'. Tima alia sunt terrae-motuum phaenomena passim a Pud scriptores notata ; omnia tamen ex superius di Elis sponte deducuntur.
3 ρ. Anno 1677 in una ex cadauir insulis admon
210쪽
tis interea trementis radices copiosi lapidum , & ignis
torrentes e telluris sinu violenter erupere ψ ingenteiaque interea tonitrus subterraneos undique audiri a Scriptoribus passim resertur a . Omnia haec phaenomena ex electricis torrentibus intra tellurem , sulsurum instar, discurrentibus explicantur.
337. Infinitus pene essem , s mel eos tantum Terrae
motas referrem , qui ob illatas eivitatibus , G provinciis frages , O miserabriss aedificiorum ruinas ab ho
minum memoria excidere numquam poterunt . Unum
mel alterum indicare contentus , lectorem ad Historiographos , oe Geograpbiae Scriptores remitio . Anno r726 die prima Septembris , cum nulla Caesum nubes obduceret , nuItusque spiraret ventus , terri cum Pa ιοrmi auditum es in aere murmur, b strepitus, qui integrum fere horae quadrantem fenuit: eo rempore tario , gemimnae columni ignei ad se in υicem inclinatae medio imaere vliae , quae statim in mare violentusme projectae intra aquas , igne non extincto , sitissme penetrarunt , atque ad fundum usque maris pristinam ignis clari ιatem servarunt, ut navigii illac tum temporis vela facientis retulcre vectores , qui rhaenomenon cominus ipsectarunt : subsecutus illico terrae- motus , quo plurimi Panormi domus dirutae sunt, sub quibus mille quinquaginta , ο amplius capita perierunt . Id autem omnia
superius dicta circa electricrtatem , ut terrae. motus casse Iam, omnino confirmat. Anno tem I7οῖ die I Janu
rii vehementi telluris tremore concussa es Roma. Semcunda item Februarii die eodem labente anno pmilem tremorem passa est Italia , praecipue vero Aprurium , cujus princeps civitas Aquila solo fere iota aequara est, idque praecipue dolendum , quod quinque hominum mil- Iia Iub labentium domorum ruinis sepulta fuerint. C
nuda , amplisma Americae Septentrionalis' regio anno I 663 borridum prorsus hujusce generis flagellum per Α leucarum extensionem passa est . Vicini montes' in Ie se invicem arietabant in 1 fla dissiliebant et ex antiquis sedibus aluis in altum bublatι , in Di vi εὶ IOurnal des Icavans p. 229.