장음표시 사용
111쪽
78 IvR. NAT. ET GENT. LIB. I. religiosum animum; eos vero qui traditionibus Rabbinorum satisfaciebant, iustos reputabant, si e. g. pocula diligenter eluerent, decimas penderent, stipem elargirentur pauperibus, Inediam saepius ferrent, quamuis et aliis multo grauioribus peccatis sese polluerent, et id ipsum fastus caussa fa
g. CIIII. Intes. Praeterea prout legem interpretatur vel ipse
preta- legislator, vel iudex, aliusque, cuius ad ossicium tionis pertinet, legem facto adplicare, vel iurisperi-RVxhm tme eti) catenus illa interpretatio vel AVTHEΝ- suili, et TicA, Vel VSVALID Vel DOCTRINALis adpellatur, docteia ubi primae sundamentum est voluntas legisla-nali. toris, alterius inus forensis, postremae adpli- .esu. C)xio regularum interpretationis, qu es paul- .
Huius quoque triplicis interpretationis exempla ipsae sacrae litterae suppeditant. Sic quum Deus ἀμm. XXVII, 7. legem condidisset, ut, non super stilo agnato, bona paterna ad filiam ἐπ&ληρον deuoluerentur: ipse summus ille legislatot legi 1uae hoc postea adstruxit interpretando , ut filia ista επικληρος tribu sua non enuberet. μ=m XXXVI, s. o. Quod est exemplum interpretaintionis auibenticae, quae saepe pro noua lege est. Vsualis exemplum habemus Ruth. IIII. r. vhi deis tractio calcei eiusque proiectio , quamuis initio tantum ad leuiratum pertineret, Deum. XXV, 7. usu forenti et ad repudiationem hereditatis prolata dicitur, ubi erudita sunt, quae de hoc usu forensi monuit Ant. Bynaeus de Cale. Hebr. Lib. II. Cap. VII. Denique doctrinalis interpretationis exem
plum dedit Esdras, de quo Νebem. VIII, /3.
112쪽
CAP. IIII. DE ADPLICAT. HUIUS NORMAE cet. 79
Quumque et facti circumstantias omnes Impura- perspectas habere deceat eum, qui de facti im-- ctio putatione Ioue aequo iudicare velit, s. C, 8. praecipua vero circumstantia sit ipsa persona elusiis. agens: merito inde colligimus, 22 ei, qui aetionis alicuius auctor vel caussa est, eam actionem iure imputari, Contra 23 cessare imputationem, si quid factum, cuius ipse faciens
nec Causia, nec auctor est, praeterquam a quod aliquando et aliorum merita aliis imputantur: quam imputationem as) vulgo ex GRATIA vocare, alteriqUe EX MERITO vel DEBITO Opponere solent. PulandorT de iure nat. et
gent. I, 9. a. I Et haee nobilitatis gentilitiae, immo et aliquando regnorum hereditariorum, origo et . Sic apud Germanos insignis nobilitas, acit magna patrum merita . Principis dignationem etiam adolesentulis ad gnabant. Taci . do morib. Grm. Cap. XIII. Et de regnis hereditariis Polyb. Hison. VI, s. At τη ἔασιλειας αλχΘινῆς ora καὶ γενεσις. ου γάρ μονον αυ, P, άλλα κή τῶς εκ τουτων, επι πολυ διαφυλάτ- , τι τας ἀζχγας, πεμεισμνοι, τους fic τοιὶ τοὐν γεγονοταὁ και τροφεν ις υπο Iοιουτοις πα- ραισλησιως εον κα τὰς προ ρεσεις. mee veri regni origo , binc ortiss. Non solum enim ipsis, sed etsoboli, perlongum tempus imperitim subinditi coisseruant, perjuas, talibus viris prognatos, et a talibus educatos, animis quoque et voluntatibus pares eis futuroI.
Si ergo actio nulli imputatur, nisi ei, qui Ahim. eius caussa vel auctor est, s I. CV, 22. homo putem
113쪽
IVR. NAT. ET GENT LIB. I. siones, actiones
vero caussa vilius actionis dici nequit, quae non humana est, id est, quae non praelUCente intellectu decernenteque voluntate editur: β. XXX, 7. facile patet, 26 nec passiones actionesque naturales, nec 27 euentus a sola prouidentia diuina profectos, nec 28 vitia corporis animique, nec 29) fam vel in 'fur re atque insania, vel 3 o)in somno, vel 3i inebrietate perpetrata, cuiquam imputari, nisi quatenus per agentem sterit, quo minus hu
Sic homini imputatur impudentia, si quis eirca
aEtiones naturales decori sit negligens. Sic im- Putatur nauarchae naufragium. si male gubernando nauem , in caussa sit, ut ea pereat, quum alio quin verum omnino sit illud Taciti Annal. XIIII, 3. suis adeo iniquus, ut sceleri ad gnet, quod venti ei fluctus deliquerunt' Sic et de imitas imputa ratur homini, qui nasum Veneri obtulit, quum alias vere et Phaedrus Fab. III, δ/.
quia fortunae, sulte, delictum regnis pM Gmum es homini turpe, quod meruit pati.
Multo magis ergo homini, cui a puero proficimindi fuit occasio, ignorantia imputatur, quae non imputatur hoinini agresti. Immo et somnia im-Putantur, quae quis diurnis actionibus ac cogitatationibus vigilans veluti prouocauit. De quibus Gmniis, quae veteres ἐνυπνια, teste Macrobio in somn. Scip. I M. vocabant recto Claudian. in sextum conssui. Honorii Aug. praefat. v. δ. Omnia, ouae jesu volvuntur uota diurno, Pectores ito, reddit amica quies. Furio gaudet amara, permutat navita merces, Et vigil elanas quaerit auarus opes. quibus gemina plura testimonia 1uo more collegit. CasP. Dissilirco by Cooste
114쪽
CAP. IIII. DE ADPLIC. HUIUS NORMAE cet. 8 ICasp. Barth. in Notis p. 7 M.fqu. Denique et ebrietatem voluntariam, actionesque in illo staru perpetratas, imputari posse homini, adeo extra omnem dubitationis aleam positum est, ut vel verbum adindere nolim.
Quod speciatim ad ignorantiam et errorem An quae attinet, quum utraque intellectus imbecillitas ex igno-Vel iNCvLPABILis sit, vel CvLpA ni Lis, 6 y-xiδ α
sicile intelligitur, 3 a) ignorantiam inculpabilem, inuincibilem et inuoluntariam nemini iure imputari: recte autem 33) imputari actionem 'cae ignorantia culpabili, vincibili et voluntaria susceptam: idemque 3 3 et de errore esse tenendum: multoque minus 3s) suam cuiquam ignorantiam vel errorem praesidio esse posse, si actio 1pla illicita, vel non in loco temporeque, vel modo illicito, patrata sit, quia tunc non modo per agentem stetit, quo minus in
ignoratione vertaretur, vel ei error obreperet, verum etiam ille ad Oinittendam actionem o- 'mnino fuit obligatus. ')I Non ergo Iudae, ineunti Thamarem . nurum, prae sidio este potuit ignorantia, quia in re illicitaverissabatur. Gene1. XXXVIII, os. so. Nec excusatur, qui loco ac tempore non licito iaculis ludens, hominem ex ignorantia ferit, quia actio, nec loco, nec tempore quo par erat, suscepta, in se illicita est.νη. Inst. de lege Aquid. Nec denique iniuria fit arborem iuxta viain publicam vel vicinalem putanti, si ei caedes hominis imputetur, quam proclamando euitare potuistet. q. s. Insi. eod. Hinc
115쪽
facti fila IVR. NAT. ET GENT. LIB. I. tale quid facientes apud Romanos olim proclam re solitos: CAvE; apud Athenienses: q)TA EAI, ostendit Thood. Marcii. ad g. s. Ins. eod. Parum ergo aequa est sententia Areopagi rarum apud Ari stot. Magn. morat. I, I . absoluentium seminam, quae adolescentem, oblato philtro, occiderate
διρτι ἡκ. εκ πζονοiας ἐδωκε μεν γάρ φιλια, διημαρτε οε τουτου quod non consulio et cogitato id feesset ς amoris enim eatissa dedisse verum a proposito aberrasse. Quali non in se illicitum es
set, philtrum. conciliandi amoris caussa offerre. Quanto rectius vero Paullus noster, I. 38. q. s. D. de poen. Oui abortionis aut amatorium poculum dant, etsi dolo non faciant, tamen quia mali exempiares est, humiliores in metallam, bonestiores in imsulam, amissa parte bonorum, relegantur: quods eo mulier aut bomo perierit, summo supplicio adficiuntur'
Porro vel in iure erratur, quem errorem
Iustis Vocant, vel in facto, qui FACTι error dicitur. Ad hunc 36 pertinent regulae paullo ante expositae, I. CVII quia facti circumstantia et prudentillimos fugere, ac proinde error huiusmodi inculpabilis, inuincibilis, inuoluntarius esse potest. . CVIl, 32. Ille vero,s in iure naturali admissus, non excusiat, quia hoc ius unicuique perrectam rationem est promulgatum, nisi forte aetas, stupiditas, i pliusque iuris illius ratio paullo subtilior, mitiorem sententiam suadeat. ') Quod vero 38)adius ciuile attinet, illius ignorantia eatenuS merito imputatur, quatenus illud et promulgatum est, et ita comparatum, ut in hominem huncicadat eius scientia. Quis
116쪽
Quis enim iuris naturae peritiam aeeuratiorem amarius exigat ab infantibus, infantiae proximis, surdis ac mutis, stupidis, inter bruta animantia educatis ' Praeterea,quamuis ius naturae mentibus hominum veluti inlcriptum insculptumque sit rillud tamen non aliter cognoscitur quam per ra tiocinationem de iusto iniustoque. q. XV, 24. Iam quum quaedam iuris naturalis praecepta ex principiis rectae rationis ἀμεσως fluant; alia plu
rium propositionum nexum, ac integram argumentorum veluti catenam exigant: nemo dubitaum
rit, prioris generis praecepta facile a quouis homine non plane itupido ; posterioris dissicilius, nee nisi ab ingenio exercitatiore, intelligi. Hinc quaminuis Romani incestum aliquem iuris gentium esse
faterentur: l. 38. a. D. ad L. Iul. de adult. I. G. D. de rit. nupt. aliquando ramen in feminis maiasculisque eum mitius censuerunt puniendum, vel
uti ii post diuortium priuignus cum nouerca coiisset. I. 38. q. s. D. ad L. Iul. de adult. Cuius quidem rei non alia reddi potest ratio, quam quod non ciμιεσως , sed operosiore saltim ratiocinati ne , incestus probibitio ex iuris naturae principiis derivatur.
Quum vero et voLvNTATEM hominis libe- An , ram ad actionem, cuius ipse auctor et caussa ctiones dicendus sit, concurrere oporteat, s. XXX, ) UR 'IN viTAE vero actiones. ita Comparatae sint, ut aie, a mente se ipsam determinante non proueni
ant: f. LVIII, 36. consequens est, 39 vinemini id, quod inuitus fecit, possit imputari: ψο) Ut imputari contra possit,quod quis sponte, multoque magis, I) quod ultro fecit, immo et 4r quod quis coactuι fecit, si iure suo usus sit is, qui illum coegit, non vero 4; si cui nullum iusCogendi fuerit, nec coacto, vi nondum adhi
bita, incubuerit obligatio aliquid faciendi.
117쪽
. I Quamuis enim et coactus velit: LVIIII, 6,
tamen, quia correlata sunt et obligatio , quaae se mutuo ponunt et tollunt, q. VII. ac proindΘdeficiente iure, deiicere etiam obligationem oportet: conssequens est, ut, si uni non sit ius cogendi, nec alteri incumbat obligatio id praestandi, ad quod iniuria coactus est. Hinc ratum est promisium debitoris morosi, a magistratu, quamuis comminatione exsequutionis, extortum, quia magistratus, dum debitores morosos soluere cogit, iure suo: utitur: at si latro cogit viatorem , ut certam pecuniae summam promittat: quia latroni nullum cogendi ius est, in viatore quoque nulla po
eii elle obligatio id praestandi, quod quis coamas promisit. Huc pertinet notissimum epigramma Martialis Epigri XI, D. P. s. Ouids metonysir, dum eurua novacula supra es, ire libertatem diuitiasque roget 8'aemittam, nec enim rogat i Eo tempore tonsor, Latro rogat: res es imperiosa timor. Sed fuerit cuma quum tuta nouacula thecae Frangam tonsori crura, manu que smul.
An quae At quum voluntatis libertatem nec imp VrgςΠxς ramentum, nec adfectus, nec moreS diuturna ,meri adsuetudine firmati, nec ipsa vis externa im
ctu, con- Corporis constitutionem, quam sere Propensuexudi animi sequitur, nec ins) animi perturbationeS, quantumuis vehementiores, nec 46 consuetudinem, quae fere in alteriam naturam degenerauit, impedire, quo minus actio, in de orta, possit agenti imputari: quamuis aliquando in foro humano commiseratione dignus censeatur is, quem tristior adfectus, . iustusque dolor, in transuersum egit. I
118쪽
LCAP. III1. DE ADPLICAT. HUIUS NORMAE cet. 8s Facilius enim, ceu aliquoties recte obseruauit Aristoteles, voluptati ac libidini, quam trilli i i ad- Etui, resistit homo. Vid. Nicomachetor. III, ra, III, /s. VII, 7. Ma . moral. II, c. Idem obse Mauit M. Antonin. εις εαυ ον II, m. Vt mireris, eundem Aristotelem, veluti sui oblitum, Lib. II. ad Nicom. Cap. II. et a se ipso dissentientem, scribere: χαλεπώ)τερον μναs, ηδορο μάχεθαι , θυμω. Difficilius esse voluptati repugnare , quam irae: quum tamen voluptate carere sit malum tantum priuatiuum, et id quidem plerumque adparens tantum, dolorem sentire malum posia risum, et saepe quidem verum. Quis non maingis parricidium imputandum putet Neroni, quem nullus tristior adfectus, sed sola protervia, animique vaccordia ad tantum stolus impulit, quam Orestae, qui caussam dicens cur Clytaemnestram occiderit, νυνμεν γαζ, inquit, ηπροσῖσα ἐμὼ παχος, τεθνηκεν. ne enim, quae pr didit Iectum mei patris, est interfecta. Euripid. Ores. v. 937.
q. CXI. Ex quo porro non dilficile intellectu fuerit, 48 quando excusatione aliqua dignus sit, qui
fractus vi externa, cui . et constantissimuS animus facile cederet, aliquid commisit, quod legi aduersaturi Si enim factum ita comparatum est, ut nullus fauori neces statis locus sit: frustra praetenditur necessitas. ') Quibus vero casibus omnis necessitatis fauor cellet, paullo post accuratius disquirere licebit.
Sane si quid contra religionem et iustitiam viro bono iniungitur, tunc non cedendum esse cui Cumque vi ac dolori, non modo sacrae litterae docent, sed et ipsi, quod mireris, scriptores pagani agnoscunt, ex quibus Iuvenalis Sat. VIII.
119쪽
Ambiguae si quando eitabere testis, Incertaeque rei: Phalaris licet imperat, ut DPabus, et admoto dictet periuria latiro, Summum crede nefaS, animam praeferre dolori, Et propter vitam visendi perdere caussas.
Quoties intellectus et voluntas, et ipse motus corporis physicus ad actionem ConCurrunt, toties is, qui illam patrauit, vocatur CAUSSA actionis PMusi A. Sin sela mens, sine motu corporis physico: CAvssA MORALIs adpellatur. Quumque non alia sint actionum humanarum
principia, quam intellectus et voluntas: g. XXX.) inde colligimus , 49ὶ cai sae morali actionem non minus imputari, quam plasicae, si par utriusque ad actionem concursus sit, so immo magis, quam physicae, si quis iubendo Cogendoque alterum, cui in obsequio gloria relicta est, ad agendum induxerit, denique
si minus, quam physicae, si quis consilio
tantum vel adprobatione concurrerit. '
Hinc omnino utilissima est distinctio V. C. Henri Κoeliteri Exerc. itir. nat. l. D VIII. seq. inter v Iuntatem efficacem, ubi conatus ad producendum suspendendumve actum lassicit, et ives acem, ubi conatus ille non sufficit. Quare si voluntas caunsae moralis fuit et fit x, actio merito imputatur, et quo magis minusque efficax fuit, eo magis minu ue imputatur. Quis enim e. g. dubitet, quin patri iubenti filium furari, hoc furtum magi RImputetur, quam extraneo, vel iubenti, vel suadenti
120쪽
CAP. IIII. DE ADPLICAT. HUIUS NORMAE cet. 8,
Ad circumstantiam personae, cuius in imputatione habetur ratio, β. CV. et qualitas, dignitas et conditio eiusdem pertinet, ac proinde nemo dubitauerit, set quin, pluribu S personis ad eamdem actionem Concurrentibus, actio iusta minus, iniusta magis imputetur illi, uem cognatio, prudentia, officium, aetas, ignitas,' vel ad bene agendum instigare, vel a male agendo reuocare debuissent, quam s; homini extraneo, stupido, nullo speciali vinculo obstricto, puero, vel adolescenti, denique in nulla dignitate constituto.
Sie quidquid boni fit cognato, id veteres vocabanto ium; quod extraneo, beneficium. Seneca de Mnesic. IV, ι8. Magis ergo hoc quam illud, imis Putatur. Contra procul dubio patri illata iniuria magis imputanda est silio, quem ipsa pietas ab isto
facinore reuocare debebat, quam extraneo. Quis Porro culpam quamcunque non magis imputet viam prudenti, et eius rei perito, quam stupido et inexercitato , seni vel iustae saltim aetatis viro, quam adolescentulo, theologo, quam rerum sacrarum rudi, viro nobili, vel in eminentiore dignitate constituto, quam terrae filio, vel inhonestiori yHieronym. in Erecb. II. Grandis dignit, sacerdotum e fedmaior ruina, si peccant. Saluian. Lib. IIII. de gubern. Dei p. D8. Criminosor culpa es, ubi honestor satin. Si honoratior es persona peccantis, precati quoque maior inuidia. Furtum in omni quiadem es homine malum facinus, sed damnabilia sabsque dubio senator furatur, quam infima persona. o Et paucis interiectis: Atrocius sis sancti nominis professisne pereamus. Vbi sublimior dipraerogativa, maior es eulpa. Et cui, quaeso ignotum illud Iuvenalis Sat. VIII, v. δ O. Omne animi vitium tanto conspectius in se Crimen babet, quanto, qui peccat, maior habetur.