장음표시 사용
61쪽
vel iniastigans svel re uocans, vel adis
vel tecta, Ium tam peccatum ExIGvum putat, sed omnia si diose vitat et cauet.
Praeterea I 6) quoties futuram actionem contendimus cum lege, toties eam Vel praeceptam a Deo, vel prohibitam, vel permissam esse, deprehendimus. I7 Primo casu Conscientia nos ad agendum exstimulat: 18) altero a peccando reuocat: I9, tertio prudenter, et adhibita in consilium ratione , agendum esse, monet. Hinc et o conscientiam in IN
Ita Μosen et Zipporam conscientia INITIGABAT ad circumcidendum filium, quia iis in memoriam reuocabat praeceptum diuinum de circumcisione. Exod. IIII, 2. . Eadem conscientia Dauidem REvo. CABAT a caede Nabalis, cuius iam ceperat conitis 1ium, quia eum admonebat legis prohibitiuae t ne occidito. p. Sam. XXV, 32. seqv. Denique conscientia Paullum Apostolum ADΜONEBAT , ne Carne, quam Diis immolatam sciret, vesceretur, et nidem consilium daret Corinthiis. Quamuis enim non ignoraret, Christianos haud pollui cibo et po. tu: prudenter tamen agendum esse, monebat eonis scientia , ne forte alii exemplo offenderentur. s. Cor. X, ρ8. seqv. Et hue pertinent aurea verba v. stor Πάντα μιοι εμιν, HV. ου παντα συμφερει' παντα μοι , ἀλλ ου παντα obιοδοιιῶ. Omnia mihi licent: at non omnia prosunt. Omnia inibi lirent: at non omnia aedificant.
I. XXXVIIII. Quia porro coicientia est ratiocinatio: g XXXIII. ai) eaoem, quae in syllogismundi etiam in conscientiam cadunt. Hinc, asi
62쪽
quemadmodum ratiocinatio, ita et conscien- vel e tia vel RECTA, vel ERRONEA est: et 23 sicuti xψηςδ omnis ratiocinatio falsa vel in FORMA, vel in MATER lA, peccat: ita et conscientia errat, si
ue falsa lex, salsaeue actionis circumstantiae praemittantur, siue ipsae ratiocinandi regulae
non obseruentur. . Ut et hoc exemplis illustremus, in MATERIA erra. bant Iudaei, dum se parentibus beneficia, salua religione, subtrahere posse existimabant, modo, quae illis debebantur, Deo dicarent. Locci enim maioris propositionis praemittebant falsam legem: 6ς αν ειπ' - πα , ἡ τη-Δωζον οεαν-ἐμιου ωφεληθηκ. sui dieit patri aut matri e Donum es, quocumque a me iuuari posses,
eum insontem fore. Matth. XV, s. Marc. VII, 6. In materia quoque errabat Abimelechus, dum se Saram, salua religione, in torum recepturum, sperabat. Falsam enim ponebat facti περιύατιν, se cum innupta rem habiturum. Genes XX, 2. Deinmque errorem in FORMA errabant Pharisaei, dum ex lege de sabbatho eliciebant falsam conclusi nem, quod omne opus, etiam quod vel imperiosa necessitas, vel caritas, et humanitas exigeret, e die sit intermittendum. Matib. XII,/o. seqv.
Porro cum in aliis ratiocinationibus, tum Itemque maxime in Conscientia, contingit, ut modo ex Vel cer-
Certo aliquo principio, modo ex hypothesi, probabili illa quidem , at hypothesi tamen, I,.
ducatur argumentum. Elem. Ag. g. CXXX. HInc et ) et conscientia modo CERTA est, quoties nimirum ex Certa atque indubia lege; modo PROBABILl S, quoties ex probabili aliorum sententia ratiocinatur. ' Ex quo denuo con-
63쪽
consciisentia dubia et serupulosa 3o IUR. NAT. ET GENT. LIB. I.
sequitur, 20 ut, quemadmodum plures sunt gradus probabilitatis, Elem. Ag. g. CXXXVI. Iequ. ita et conscientia modo magis, modo minus dici possit probabilis.
Non ergo conscientia PROBABILIs opponenda est RECTAE, quia et probabilis aliquando recta esia potest. At potest tamen eadem falsa esse, quia quum ratiocinando decipi aliquando possimus iubspecie certitudinis per paralogismos, id multo magis fieri potest sub specie probabilitatis per sophi mala. leni. De. q. C. et G. Ex quo conlequitur, ut lubricum admodum sit dogma illud nouorum casuistaruin de probabilismo, seu conscientia probabili, a peccato excusante, de quo Lud. Montali. Litt. ad prouinciat Epip. V. et Sam. Rachel. Dissile probabilismo. Nili enim pro norma actionum
adiumere velis regulam Lesbiam: fieri non potest, ut satisfeci me tibi videaris ossicio, si agas secundum conscientiam probabilem , quae nec recta semper, nec certa, nec constans est, g. U. maxime quum doctores illi probabilitatem ex aliorum opinionibus aestiment, Apostolus vero nos aliorum sententia in re tanti momenti stare prohibeat, iadum incuIcat praeceptum: ἐκαςος ἐν ἰδια, νούπληροφορειβω. Vnusquisque in suo sensu plane eertus em. Rom. XIV, s.
g. XXXXI. Quia vero, quod probabile est, aeque fal
sum, ac Verum esse potest, q. XXXX. ' euenit aliquando, 26 ut animo nostro sese in utramque partem obiiciant argumenta probabilia , ac proinde de re nondum liquida amplius deliberandum esse censeamus. Ea conscientia Dulli A; vel, si cura illa, quae noscoquit, versatque in pectore a, paullo leuioris ais menti aliis videatur, scRupvLosA dici . '
64쪽
CAP. II. DE ACTION. HVMAN. ΝΑΤ. AT OND. 3I . Non male quidem ipsam dubitationem, quae velis uti in diuersa trahit animum, SCRUPvLvΜ vocat celeberrimus Wolffius Ob. F. LXXVI at vocabuli tamen norioni magis 'conuenire videtur definitio nostra. Est enim sCRovibus lapillus, minimae ille quidem molis. sed qui, incidens in calceum, pedem misere adfligit. Servius ad Aen. VI. v. agris stupvs proprie es lapisius breuis, qui pressus subiaritudinem creat, unde etiam sCRupvLus dictus. Apuleius serupulum opponit grauiori sollicitudini, quam lanceam vocare solet. Vid. Scip. Gentil. as Apuleii Apolog. p. Iso.
Praeterea contingere potest, 27 ut mens, Quid prauis cupiditatibus in transuersum acta, ac veluti seruitute oppressa, de actionibus vix li- here ratiocinetur, sed potius propensionibus suis sumagari cogatur. Elem. phil . 'Nor. f.
VIIII.) Quo fit, 28 ut in hoc seruili statu
ratiocinans conscientia ANNvS LIBERA; ea contra, quae se ex tristi illa seruitute in libertatem vindicauit, LigεRA adpelletur. Quam distinctionem accuratius explicauit twolisus Ethie. s. LXXXIIIL
tem libertiis, et omnem stultum semum aste. Cicero Parad. V. Qui se per virtutem in libertatem vindicauit , is spernit calcatque vitia, magnoque animo clamat: Νon sutu imperata facturus, iugum non recipio: immo, quod maiore virtute faciendum es, excutio. Non es molitendus animus. Si voluptati cessero, eedendum est dolori, cedendum labori, cedendum paupertati. Mem sibi tui is in me esse volet et ambitio et ira. Seneca Lps. LI. Ad quae verba Lipsius Manudo. ad philos Stola. Lib. III. Dist . XII: Ecce, inquit, quot dominos iisse iam ese Disitigoo by Corale
65쪽
dormiistans, ex pergesaincta, cauisteriousta 3 Quid
dens, i requieta vel an xia' 32 IVR. NAT. ET GENT. LIB. I. fugit 3 adde libidinem, auaritiam, alia vitiae tur bam habebis, ut vero nomine dicam, Orannorum. MVerum mancipium, qui bis subiicitur f erectum et liberum, qui euasit ' Quid vero libertatis superis esse dixeris conscientiae, cui tot vitia prauaeque cupiditates veluti neruos ac compedes iniiciunt Τ
Nec minus ipsa experientia docemur, homines aliquando suis vitiis ita veluti indormiscere, ut nullo miseriae suae sensu adficiantur, neque amplius de iustitia iniustitiaque actionum ratiocinetur conscientia. Quemadmodum itaque af illam tunc DORMiTARE, Vel, so) sit diuturna peccandi consuetudine occalluit, quasi CAUTERIO vsΤAM esse dicimus: ita 31 eadem veluti EXPERGE Fi Esti videtur, si quando homo calamitatibus vel periculo aliquo excitatus, actioneS sua S expendit paullo a Curatius, et de earum iustitia iniustitiaque incipit ratiocinari.
D Loquutio Paullina ι. Tim. IIII, a. eaque εμφατι κέ πατη. Quemadmodum enim caro, usta cauterio, omnem amittit sensum: ita mens, adsueta eriminibus, non sentit miseriam quam alii non sine horrore contemplantur. Sic idem Apostolus E es. IIII,/ρ homines huiusmodi vocat ἁπηλγη κοτιας, quasi qui dedoluerint: ubi notatu dignissima sunt, quae adnotauit Theod. BeZa.
Sua quemque conscientia aut condemnari aut absolui, iam supra nos dicere meminimus. 9. XXXV. Quum vero absolutio non possit cum summa animi voluptate; condemnatio cum maxima aegritudine atque acerbissimot dolore
66쪽
dolore non esse coniuncta: Consequens est, 31) ut conscientia bona, eaque certa, plerUmque sit TRANQViLLA ; 32 mala REMORDENs, quam lanienam veteres Furiarum facibus ae
quiparare soliti sunt: ut denique 33 conscientia dubia plerumque simul sit illi gavi A
Enimuero illas adsectiones ad cilectus potius conscientiae , qui se in voluntate exserunt, quam ad ipsam pertinere conscientiam, facile
unusquisque animaduertit. Ita Cicero pro Sex. Rose. Amer. 'Cap. XXIV. Ceriterum ipsi hi conscientiae morsus argumento sunt Iuculentissimo, rationem fugere eos, qui cum Tolando lanienam istam ex metu supplicii, a republica imminentis, oriri existimanr. Primo enim non priuati tantum hisce Furiis dies noctesque agitari sunt, sed et ii, quos vel nascendi sors, vel fastigium imperii omni supplicio exemerat, veluti Nero apud Sueton. Cap. XXMIII. Deinde si eredere malis, hune quoque sibi timuisse a populo: non desunt exempla eorum, qui morti. proximi, quamuis nullo futuri metu angerentur, se tamen Ob delicta quaedam occulta, neminique mortalium nota, vix ferre dolores conscientiae, conquesti sunt: veluti Chilo Lacedaemonius, qui apud Geli. Nocr. Att. LI. Ego quidem certe, inquit, in boc tempore non fulgo me nihil quidquam esseeommissum a me, cuins memoria rei aliquid pariat aegritudinis, nisi projec Io ilud unum. Sed et Titi Caesaris, iam animam agentis, dictum haud absimile exstat apud Sueton. Tit. Cap. X.
Ex quo facile intelligas, 34 quid de eo- An pro
rum sententia sentiendum sit, qui, pro interna Rcti O- actionum humanarum norma ac regula habenta num busdam esse conscientiam, existimant. Si enim' C norma
67쪽
norma norma, nisi si recta, certa et constans, suum sit con- perdit officium: I. U. quis pro norma adsciunxi/t 1umeret ratiocinationem, quae aliqUando e
ronea; XXXIX.) aliquando probabilis tantum; β XXXX. aliquando dubia; f. XXXXI. quin saepe prauis cupiditatibus oppreisa est I. XXXXII. Hinc 33 quamuis peccet Omnino, qui agit contra certam vel probabilem conscientiam: non tamen 36 ideo recte statim et iuste agere dicendus est, qui se egisse contendit secundum conscientiam.
Non ipsa conscientia norma est, sed normam adisplicat factis et speciebus obuenientibus. Hinc tutius actio omittitur, cuius de prauitate nos conuictos arbitramur, quam aliquid agitur, quod iussum et bonum esse nobis sine certa lege persua det conscientia. Qui ergo conscientiam erroneam sequitur, eo ipso, quod hanc potius, quam legi Iatoris voluntatem, sequitur, peccat, aliquanto quidem excusatius, quam qui agit contra eon scientiam , at peccat tamen. Quare ego quidem suffragari noIim sententiae Limborchii, qui Theol. Chris. Lib. V. Cap. II. g. VIII. squ. etiam erroinneam conscientiam sequendam esse contendit.
Consei- Ex quo porro colligimus, 37 dubia adhuc, entia ad- et inter contrarias sententias misere fluctuantebia , , contaemia, suspendendam esse actionem taneue fuga tisper, dum reS ad li uidum perducta sit. pendem Quod 38 merito defendimus contra Getadust Gotti. Titium Obseruat. XIX. ad P end. deo . iam et civ. Lib. I. Cap. I. g. VI quod summa haec est hominis protervia, si tam obfimmato animo aliquid agat, ut parum laboret de exploranda voluntate diuina, idem omnino
68쪽
acturus, si vel maxime, id sibi a Deo interdi
Adposite Cicero de Ospe. I, p. suocirea bene fra cipiunt , qui vetaut quidquam agere, quod dubites, aequum sit, an iniquum. Aequitus enim lueet in sper se, dubitatio cogitationem Agni at iniuriae. Id est, qui dubitans de aequitate actionis tamenogit, eo ipso prodit animum iniuriam faciendi Deo. Unde et Apostolus r o δε διακρινομενος, ἐαν φάγη, κατακεντ , οπι ἡλι εκ πλως. sui ambigit, si ederit, condein tuo es, quia non edit ex fide. Rom. XIV, M.
Itaque ex his, quae hactenus diximus, pa-Imbeciutet, 39 in adplicatione legis ad factum con litates scientiae luminibus quam maxime ossicere Til'
IGNORANTIAΜ et ERROREΜ. Et per illam qui- hi dem simplicem cognitionis priuationem; per tia et exin hunc sue ideam, siue iudicium, siue ratioci- or nationem, a rei natura discrepantem, intelligimus. IGNORARE enim aliquiS rem dicitur, cuius nulla omnino idea animo obuersatur; ERRARE, qui rei ideam concepit, sed vel ab obiecto discrepantem, vel obscuram, confusam atque inadaequatam. Et tunc fieri nequit,
quin error, in ideis admissus, in iudicia, atque inde in ipsas ratiocinationes sese diffundat. g. XXXXVIII. At quum nec omnibus hominibus imposi- An o-ta sit obligatio veritates abstrusiores, ac veluti m0 β ς in Arcesilai puteo demerias, inuestigandi, et leni amrerum quarumdam ignoratio cum utilitate po- tia culistius , quam detrimento, coniuncta esse videa- Pari m C a tur,x rurs
69쪽
tur, ') i inmo saepe ignorantes imprudentesque plus boni uno die faciant, quam scientes antea umquam: Terent. tDor. V, . U. v. seqv. merito inde colligimus, qO) non omnem vel 1GNORANTIAM, Vel ERROREM, malum esse ac vituperabilem.
Exemplo esse potest certorum scelerum, de quibus ne fari quidem licet, ignorantia, si tunc ignotorum nulla cupido est. Quis enim eam non pluribus exoptet, quum animum turpissimis cupidi istatibus occludat, praestetque imperuium 8 Sic sane Scythas' eo nomine laudat Iustinus Histor. II, r. quod tu iis tanto plus profecerit vlΤIORvΜ IGNORA Tio, quam in Graecis cognitio virtutis. Nec minus maiores nostros miratur Quinctilianus Decum. IV. ubi de impurissimo agetis flagitio: NlL tale, inquit, NovERE Germani, ex sanctius apud Oceanum viviis
mi. At quum nihil decernat voluntas, nisi ab
ignoran- intellectu ad adpetendum auersandumque ex-ria, ac citata, ac proinde intellectus quoque ad eden- qui ς das actiones humanas liberaSque concurrat:
hibili, g. XXX, 6.) consequens siue est, 41 ut non sit absimi a reprehensione, qui in principiorum boni ac mali, iusti iniustique, quorum sibi
cognitionem facile comparare potuissent, tur- pii sima ignoratione vertantur, vel circa illa errant, circa quae errorem, si intendissent neruos, facile potuissent euitare. f. L. Igno. Hinc variae ignorantiae atque erToris diuirantia sones. Quatenus enim primo ignorantiam eui-
70쪽
Quatenus quis illius caussa est, vel non est: ea- Vel mintcnus vel voLUNTARI A est, Vel INVOLUNTARIA
Denique si quis aliquid egit, quod non fuisset . i.
acturus, ni si ignorantia menti caliginem ossu luntari, distet: ignorantia illa EFFICAX vocari solet: velin-CONcovi TANs vero, si quid factum est. quod factum fuisset, si vel maxime abfuisset igno- . e,2rantia. Quamobrem priori S argumentum est vel eo poenitentia , posterioris facti illius, etiam ex comi- ignorantia admissi, adprobatio. Quae omnia xδη ad errorem non minus , quam ignorantiam, pertinere, nemo non intelligit.
Ignorantiam atque errorem INUNCIRILEM esse aiunt vel 1N sE, at non in sua causa, vel IN sE. ET SUACAvss A sl MUL. Sic enim ignorantia hominis temu
lenti in se quidem inuincibilis est, quamdiu durat suavis illa insania: at non in sya causa, quia homini licuisset non insanire. Contra peccata furiosorum ex ignorantia in se et sua enusta inniueibili
proficiscuntur , quum nec sciant emota mente, quid agant, nec per eos omnino steterit, quo mi nus furerent. Vera sunt haec omnia, nec usu suo in doctrina de imputatione destituuntur: at Prior tamen vix dici potest iNviNCi ii is, quuin potui siet euitari, si mens non laeua fuisset. Rem optime explicat Aristotcles Nicomacheor. III. r. dum legem memorans Pittaci, quae ebriis peccantibus
duplicem poenam irrogari iusserat, statim subiicite Τοῆς μεθυουσι Mλα τα ἐπι sitii η γαρ ἐν άυἰοῖς' πιυριος γαρ τῖ ειὴ ελεθυσειν ' τουτοδ ' ωτιον της ἀγνοίας In ebrios duplex poena coninsituta est: principium enim in ipsis est. Namstum in iis erat, ne ebrii ferent. Ebrietas autem caussa inscientiae est. De ipsa Pittaci lege videndi Diog. Laert. I, γα et Plutarch. in Conuis. sept.sop. p. ιys.