Io. Gottl. Heineccii ... Elementa iuris naturae et gentium, commoda auditoribus methodo adornata

71쪽

Quid

tas Eius actus et

natura.

g. LI.

Progredimur ad alterum actionum humanarum liberarumque principium, VOLUNTATEΜ, β. XXX.) quae est illa mentis nostrae facultas, qua adpetimuS bonum, malumque auersamur. Vt adeo verillimum sit, intelleetum circa verum et salsum; voluntatem circa honum et malum occupari. Nam et veritatis non ob aliam caussam cupida est voluntaS, quam quatenus bona est, nec salsum, quia salsum, sed quia simul malum est, auersatur.

Sic nemo sanus praescire cupit calamitates sibi imminentes, quia si vel maxime vera esset haec scientia, mentem tamen illa ante tempus ve hementer excruciaret , et sic bona videri non posset. Contra fabularum eupidissimi sunt pueri, quamuis eas fictas esse subolfaciant, quia eas vel ad componendos mores, vel ad animum saltim oblectandum comparatas esse, intelligunt, easque proinde bonas esse existimant.

q. LII. Ex ea ergo definitione colligimus, 42 non posse voluntatem quidquam adpetere, nisi quod ei tamquam bonum ab intellectu sistitur: nee 43) auersari, nisi quod ei tamquam

malum ab eodem repraesentatur. Α ) Quo magis quodque nobis bonum malumve vitieatur: eo vehementius nos illud adpetere vel auer sari, ac proinde os) contingere posse, Ut minoris boni adpetitio vel minoris mali aversa- .lio, proposito maiore malo bono ue, Cohibeatur. 46 Auersationem non in sola adpe

titionis priuatione consistere, sed coniunetim esse cum aliquo positivo, quod NOLvΝTA

TEMDisitigod by Corale

72쪽

CAP. II. DE ACTION. HVMAN. NAT. ATQ m. 39TEM vel RECLINATIONEM Vocat V. C. Henr.

Quemadmodum Icti aecurate distinguunt non nori

et vetur l. 3. D. de reg. iuri ita non minus discerni debent non velis vel non adpetere, Et node, seu aueris sari. Multa sane non vult sapiens, a quibus t men non Omnino abhorret. Non adpetit immoritalitatem, quam natura; non imperium, quod nascendi sors negauit: nec tamen res illas aversi tur, sed magnas ac praeclaras esse iudicat. Non vult, quod non capit eius conditio, quamuis ab eo non abhorreret, si caperet. Ita quamquam rein gnum nec voluit, nec adfectauit intentus operi diurno liortulumque sterilibus herbis repurgans. Abdolo minus, illud ramen nec noluit, nec ad spernatus est, quum se regem salutari, regiaequis vestis insignibus exornari, animaduerteret. Curi.

de ses. Alex. IIII, I.

I. LIII.

Nec minus ex ea definitione patet, q7 EIu hominem, quod ad voluntatem attinet, non dem modo spoNTE, sed et LillERE agere. Quum sponta enim sposiANEiΤAs sit facultas se ipsum diri, z. ii, gendi ad certum et antea cognitum finem, LIBERTAS vero facultas, ex duobus possibilibus alterutrum, prout e re videatur, eligendi: utramque facultatem menti nostrae inesse, vel ab ipsa experientia docemur. Neque 48) obstat, hominem, quem virtus nondum in Ueram libertatem vindicauit, suis adsectibus Cupiditatibusque adhuc seruire. Esse enim haec obstacula ita comparata, ut maiore menti proposito bono malo ue remoueri superariquc

73쪽

WR. NAT. ET GENT. LIB. I. An eam impe

diat

I Sic quante eumque in fure sit contrectandae rei alte. nae cupiditas, ei tamen ille non succumberet, si sibi tanti criminis effccta, veluti l qualiorem Carce ris, ergastulum . si .gra, equuleum , ipsam denique furcam, poneret ob oculos. Nec minus, qui voluptatibus atque otio magnopere delectantur, ad honeltiora studia ac diligentiam sese illico inflammari sentirent, si, adhibita in conlilium ratione, paullo expenderent accuratius, quanta sit doctri- nae ac sapientiae praestantia, quanta utilitas, quam incredibilis luauitas , et quam irreparabile contra damnum cum inertia atque ignorantia coniunctum sit. Rem Omnem h reuiter exprimit Epictetus apud

Arrian. I, 7. Tis οραην νικησαμ δυναlis; η αλληcρμιη Tις δ' Ορεξιν καs ἔκκλιπιν ; η-ορεες καὶ ζεκελιτις. Eequidnam adpetitionem vincere potes' Alia adpetitio. Equiduam inelinationem ac propensionem ' Profecto alia inclinatio ac propem sis. Id quod eodem, quo nos usi sumus, furis exemplo illustrat Simplic. ad Epictet. Enctis. Cap.

I. p. 22.

g. VIII. Hinc 49 illi voluntatis humanae libertati

non ossicit constitutio corporis, qUam TEM

PERAMEN Tu si vocant philosophi. Elem. phil. vior. g. LI seqv Quamuis enim menS a Compore diuersimode adnciatur, ibid. g. XXXXV.

et ad certa vitia reddatur procliuior: ista tamen determinatio non magis in coactione consistit, quam homo cogitur ad prodeambulandum, dum eum sudum coelumque se-rcnius inuitat. in is enim negauerit, voluntatem omnia integra habere, illasque verni solis blanditias non impedire, quo minus e duabus caussis, quarum una deambulationem

suadet, altera dili uadet, praegnantiori adsentiatur Z s. LU:

74쪽

6. LV. Idem porro so) dicendum Videtur de AD- An adis .PECTibus, id est, commotionibus voluntatis fectus ex repraesentatione boni malique ortis. Quam mψ uis enim mens, quod ad primum motum attinet, passiue 1 e habeat: reliqua tamen in eius potestate sunt, puta, ut obstet principii S, ne motum istum adprobet, nec primam animi incitationem ad impetum peruenire patiatur. Quod si et de Mostillus, id est propensionibus, diuturna consuetudine firmatis, repetendum videtur. Tametsi enim et hi paullatim veluti in naturam abeunt, quam si expel7m furca, tamen inque recurret: HOrat. Epis. I, Io. ina . non tamen vel emendari non pollunt, vel non vinci saltim, si quis libertate sua uti velit.

Mores sunt propensiones et adfectus, diuturna consuetudine firmati. Elem. philin. morat. I. LXVIIII. Quod diuturna consuetudine adsciis uimus, id procul dubio desuetudine paullatim inis

umbrari atque aboleri poteth, si ea in re tantum' adhibere diligentiae velimus, quantam adhibuimus, dum illam primum contraximus. Quo peristinet elegans, quam iam Hertius ad Pulandomum

Mutare ingenium, graue es. Multos inuenias tamen, sui mores moniti suos Mutarunt meliorum.

75쪽

An VI, Denique Sa) EXTERNA vis tantum abest, externa Θ ut libertate sita priuet voluntatem humanam, ut illa vel maxime argumento sit, eam esse liberam. Quamuis enim fieri possit, ut aliquis vi prohibitus, quod vult, non agat: nulla tamen vi impediri poterit, quo minus quod vult, velit, vel compelli, Ut quod non Vult, velit. Immo si intellectus bonum, quod a-ictionem sequitur, tamquam maius malo im- . minente, repraesentet: nulla vis cxtema hominem ab eo, quod semel animo concepit, absterrebit, eumque nec ciuium ardor praua iv hentium, nee vultus insontis Ironi mente qua

tiet solida. Vid. illust. Wolilius Metapb0. S. DXXII.

Volunistas vel antece dens vel cons quem

I Id quoque obseruauit Epictetus apud Arrian. I, pr. Postquam enim adpetitionem non nisi aIia adpotitione vinci posse docuit : statim subiicit: Av μοι, φησὶ προσάγη θανατου , φοῖον ἀναγ- με ου το προσαγομενον, α/K οτι δοκῶ σοι κρειττον μναδ ποιῆσο τι τουτων, ἡ ἀποθα- νειν. Πάλιν ουν το σον δογμα σῶ ηνάγκασε, τε ν προ ρεσις προυγον. At, inquiae quis, qui mihi mortis proponit metum, me cogit. Profecto non, quod imminet, in caussa es, sed quia tibi sativi sidetur, aliquid eorum facere, quam mortem oppetere. suave tua te opinio coegit, ides, voluntas vicit voluntatem.

f. LVII. Ex quo colligimus, s 3 non reiiciendam

esse distinctionem voluntatis ANTECEDENTIS et CONSEQUENΤiS, quarum illa sine contemplatio-nς περιτάσι- , quae sese tempore actionis ex

terere

76쪽

serere possiant, decernit: haec actionem circumstantiis, quae sese tunc exserunt, attem perare statuit. Quare sin) volunta S consequens ab antecedente diuersillima videtur, quum tamen utraque sibi inuicem non restagetur. Ita verum est, et pacem velle Deum, et eumdem bellum, certis positis circumstantiis, non improbare.

f. LVIII.

Praeterea inde intelligitur, s s) spoNTANEAS Acti esse actiones, quae proficiscuntur ex mente, ' se ipsam ad certum finem, antea Cognitum, determinante: s6 INVITAS , quae a mente le- uitae, ipsam determinante non proueniunt. g. LIII.) vltro- Porro s7 spontanearum alias VLIRONEAs esse, nea ,

ad quas patrandas nulla hominem necessitas extrinsecus impulit, alias 38) COAcTAS , quas 'quis, tali urgente necessitate, patrauit: i . LVI. nihil autem s9) caussae else, Cur addamus ΜlXTAs, quippe quae quum itidem, necessitate

extrinsecus urgente, fiant, coactis quam Commodissime accensentur. 'in

I MioAs actiones vocant, quas quidem patrare vult homo, sed ita, ut eas omittere mallet, nisi Urgeret necessitas. Tale quid animaduerti.nus in iis, qui iactum faciunt imminente naufragio, de quiabus Lucret. de rer. nat. Lib. II. v. 2 7. Iamne vides igitur , quamquam vis extima multos Pessit, et inuitos cogit procedere saepe, Praecipitesque rapit, tamen esse in pectos e nos,osuiddam, quod contra pugnare obsarequepost'Enimuero idem in omni actione coacta contingit. Nulla enim vis externa tanta esse potest, ut no adigat ad volendum, quod nolumus, vel quod volumus, auersandum: g. LVI. adeoque omnis actio coacta mixta omnisque mixta coacta est.

Quia

77쪽

IVR. NAΤ. ΕΤ GENT. LIB. I. Quis vero probaret diuisonem, euius m mbra adis eo non disiuncta sunt, ut potius unum de alter

praedicetur Elem. IV. I. XLVII, a.

Actio. Hinc isso) verum uuidem est, nullam actiones in nem inuitam elle voluntariam: g. I .VIlI, s6- tibi urii, ax sic negari nequit, voluntarias esse actionestiae; co- couctas, quia, quamuis non agere mallemus, actae nisi nobis repraesentaretur malum atrocius, Volun voluntas tamen hanc actionem vere decernit. s quo Porro consequitur, 62) ut non male philosophati sint veteres iureconsulti, dum, COACrum etiam vELLE, statuerunt. I. II. g. F. D. quod met. catag.

CAP. IV.

DE NORMA ACTIONUM HUMANARUM, VERO E IURIS NATHRALIS PRINCIPIO. g. LX.

Qualem On ita comparatam esse naturam homi-

.6 bii l ni , Ut actionum liberarum norma ac

actio regula carere post it, iam supra a nobis num hu- demonstratum est. u. IIII. seqv. Ibidem ve- mana- ro ostendi inus, illam normam este desituram, neque functuram ossicio suo, nisi et recta, cerinici Z ta ac confisivs, et Cum obligatione, eaque non interna, sed externa, coniuncta sit. In talem vero normam, in quam hae virtutes omnes manifesto cadant, iam paullo accuratius erit a nobis inquirendum.

Nolim vero eonfundas NORMAM actionum humana rum , et PRlNClPIvΜ Ivias NATvRAtas. Illa enim est prinis l

78쪽

CAP. III. DE NORMA ACTION. HUMAN. cet. Q

principium, quod essendi vocant philosophi, quodisque nobis principium obligationis est. Per hoc in telligimus cosmicendi principium, id est, propositionem quamdam, ex qua, ad quid obligati simus , illico adpareat. Sunt haec et in rebuspuis blicis diuersa. Nam principium obligationis quae ciuibus reipublicae omnibus incumbit, est volu tas summae in qualibet republica potestatis, eaque simul norma est, ad quam omnes et singuli actiones suas componere tenentur. At si quaeras, unde cognosci atque intelligi possit illa summa potestatis voluntas' ad leges te Omnes remittent, eaeque adeo unum et adaequatum erunt cognoscendi principium.

s. LXI. Normam illam vel in nobis ipsis, vel extra Ea non nos, eXsistere oportet. In nobis si reperire 'Π0bii,

tur, illa non alia esse posset, quam vel intel :

lectus ac conscientia, Vel ipsa Voluntas nostra. qilae. At neutra mentis facultaS semper ructa, neu- renda tra certa, neutra constans atque immutabilis φst est. Ergo nec alterutra, nec Utraque, normae actionum humairarum ossicio recte fungetur. Ex quo sane consequitur, a) ut norma illa actionum nostrarum non in nobis, sed extra nos, Omnino quaerenda sit.

f. LXII.

Extra nos cum aliae reS creatae, exsistunt, Et quἱ- tum ipse rerum omnium auctor DEvs. Qilum ve. dem inro quaeramus actionum humanarum normam o. ' cum obligatione externa coniunctam, g. VIIII. ct per rectam rationem uniuerso gene

ri humano promulgatam : f XI.) obligatio

vero externa in entis Cuiusdam, cuius impe

rium agnoscimus, voluntate consistat, I. VIIII, Io.) denique nullum sit ens, cuius imperium magis

79쪽

magis agnoscere teneamur, quam DEUS Optimus maximus, s. X. isque solus etiam perrectam rationem, cuius ipse auctor est, aliquid promulgare possit: consequens est, a vi sola voLvNTAs DEi sit norma actionum huma- narum, Omni Sque naturalis obligationis, quinet omnis iustitiae, principium.

Incidimus itaque in sententiam viri illustrissimi,

iam supra a nobis laudati, SAMUELIs a COCCElis,

qui in laudatis dissertationibus I. X. hoc principium non solum sisti dissimis rationibus demonis strauit, sed et ab aduersariorum stricturis erudito vindicauit, in primis Dissere. I. quas. II. q. VI. se . ubi q. XXXIIII. p. I. seqv. etiam Ueterum,

idem sentientium, testimonia quamplurima accimulat, quorum maxime notabilia iunt Xenopho tis, Sophoclis et Ciceronis, quae, quum dissertationes illae doctissimae omnium manibus terantur, hic n2n repetimus.

g. LXIII. i.ἡ Neque dubitari potest, 3 quin haec norma

ti, Dhi SLCTA quum nihil velle possit ens infinite norma bonum ac sapiens, nisi quod vere bonum est: est recta, 4 quin eadem sit CERTISsIMA, quum omnibus Lerxδν per rationem innotescat : s) quin sit CoN-st,nkbee STANS, quia non magis mutari potest volun-obliea- taS Dei, quam ipse Deus, et, per quam illam tori . Promulgauit, recta ratio. Denique 6 quin sit OBLIGATORIA, quum et Deo iustissimae causesae sint, obsequium a nobis exigendi, et nullae sint hominibus rationes, cur se illius impe

rio subtrahere vel velint, vel possint. I. X. Ex quo simul patet, non omnem Dei vo

luntatem , sed obligatoriam tantum, pro normma actionum humanarum esse habengam. Quam

80쪽

cAP. III. DE NORΜA AcTION. ΗFΜAN. cet. 47υ Quam late pateat DEI UL TAI, accuratius ab iis, qui theologiam naturalem tradunt , explicatur, inprimis a Ruardo Andala Theot nai. Part. II. p. VIII. q. VI. seqv. et celeb. Wolsito Theot. nai. Part. I. tot. Cap. III. Sane quum voluntaintis diuinae obiectum sit primum ipse Deus, dum perfectiones tuas amat, aὸprobat, in iis adquiescit.

deinde uniuersus mundus, quem vult esse, certis Iegibus moueri, conseruari, tum omnia reliqua contingentia, praeterita et futura: hic tantum intelligimus voluntatem Dei circa actiones rerum cremtarum intel gentium, vel edendas, vel omittendas, eamque vocamus OBLlGATORIAM.

q. LXIIII.

' Quum vero voLvNTAS DEI OBLIGATORIA, - quam unicam actionum humanarum normam

v esse ostendimus, sit voluntas Dei circa actiositi nes rerum creatarum intelligentium, vel edendas, vel omittendas: sq. LXIII. ') consequens est, 8 ut ea contemplatione hominisna recte etiam vocetur LEX Divi NA , quippe quae ite nihil aliud est, quam voluntas entis supremi, st sub comminatione poenae, vel proposito Praedus mio, Certas actiones vel praecipientis, vel pro-0s- hibentis. g. VIIII, II.) 9) Vt, quum et cila , aliae leges diuinae, per reuelationem hominillam bus promulgatae, dentur, quaS POSITlUAS v asi cant, hae, quia natura homini innotescunt, rub merito NAΥvRALEs adpellentur, et prout alit nul quid praecipiunt, vel prohibent, vel permit-

I.ὶ vas recte dispescantur.

dualla Eadem et lex dici potest

ratione homi numa