장음표시 사용
171쪽
quo porticus haec ipsa,vbi inambulamus, de palaestra, δἰ tot locis sessiones, gymnasiorum de Graecarum disputationum memoriam quodammodo commouet 3 aut importunum tempus in tanto otio. quod & raro datur,& nunc peroptato nobis datu est aut
homines ab hoc genere disputationis alieni, qui omnes hi sumus ut sine his studiis nullam vitam esse ducamus 3 Omnia ista, inquit Crassus, ego alio modo interpretor, qui, primum palaestra & sedes, si porticus, etiam ipsos Catule Graecos, exercitationis de delectationis causa, nodisputationis inuenisse arbitror. Nam de seculis multis ante gymnasia inuenta sunt quam in his philosophi garrire coeperiit: de hoc ipso tempore cum . omnia gymnasia philosophi teneant, tame eotii auditores discum audire, quina phil ssophum malunt qui simul ut increpuit in media oratione de maximis rebus de grauiosimis disputantem philosophum omnes unctionis causa relinquunt: ita leuissima delectationem grauissima, ut ipsi serunt, utilitati anteponui. Otium autem quod dicis
esse, assentior:veriam otii fructus es , non contetio animi, sed relaxatio. Saepe ex socero meo audiui cum is diceret socerum suum Laelium semper seret cum Scipione solitum rusticari eosque incredibiliter repuerasceret esse solitos, cum rus ex urbe laquam e vim culis euolauissent. Non audeo dicere de talibus viris,sed tame ita solet narrare Scaeum. la, conchas eos Se umbilicos ad Caieta, de ad Lau rentu in legere costaeuisse. Si ad omnem animi remissionem ludumque descendere. Sic enim se res habet, ut queadmodum v . . lucres videmus procreationis atq; utilitatis suae causa fingere dc conseruere nidos easdeautem, cum aliquid .ffecerint, leuandi laboris sui causa passim ac libere solutas opere volitare: sic nostri animi forensibus negotiis, atque urbano opere defessi, gestiunt, ac. volitare cupiunt, vacui citra atque labore. Itaq; illud ego quod in causa Curiana Scaeuolae dixi no dixi secus ac sentieba. Nam si inquam, Scaevola nullu erit testamen tu recte factum nisi quod tu scripseris, omnes ad te ciues cum tabulis veniemus, omniti tectamenta merito tu scribes unus. Quid igitur inquam, quando ages negotium publicui nequando amicorum quando tu si quando denique nihil ages ε Tum illud addidi, Mihi enim liber ei se non videtur qui non aliquasso nihil agit: in qua permaneo Catulo sentetia mequε cum huc veni hoc ipsum nihil agere εἰ plane cessare delectat. Nam quod addidisti tertium vos eos esse qui vitam insuauem sine his studiis putaretis: id me non modo non hortatur ad disputandum, sed etiam deterret Nani ut C. Lucilius homo do- iictus δc perurbanus dicere solebat, ea quae scriberet, neque se ab indoctissimis, neque ab
doctissimis legi velle. quod alteri nihil intelligeret, alteri plus fortasse, quam ipse dest:
quo etia scripsit Persium non curo legere: hic enim suit, ut noramus, omni u serenostroru hominum docti Isimus. Laelium Decimii volo quem cognouimus viris bonum
dono illiteratu. sed nihil ad Persium: sic ego, si iam disputandunt de his nostris studiis. nolim equide apud rusticos,sed multo minus apud vos: malo enim non intelligi or tionem meam, quam reprehendi. Tum Caesar, Equidem, inquit Catule iam mihi videor naualle operam,quod huc venerimmam haec ipsa recusatio disputationis, disputatio quaedam fuit mihi quidem periucunda. Sed cur impedimus Antoniti, cuius audio esse partes vide tota eloquetia differat, quemque ian ludum Cotta Se Sulpitius e pectanti Ego vero, inquit Crassus, neq; Antonium verbii sacere patiar, de is te obmutescam, nisi prius a vobis impetrabo. Quidnam i inquit Catulus. V; hic sitis hodie. in Tum cum ille dubitaret quod ad fratrem promiserat, Ego, inquit Iulius, pro 'troq;. respondeo sic faciemus: atque ista quidem conditione vel ut verbum nullum saceres. me teneres. H c Catulus arrisit, de simul Praecisa, inquit, mihi quidem dubitatio est. uonia neque domi imperaram,& hic apud quem eram laturus sine mea sentetia tam acile promisit. Iu omnes oculos in Antonita coniecerunt: Si ille, Audite verὀ.audite. inquit: homine enim audietis de schola. atq; a magistro de Graecis literis eruditu: de eo quiuem loquor confidentius, quod Catulus auditor accessit, cui non solum nos
Latini sermonis, sed etiam Graeci ipsi solent suae linguae subtilitatem elegantiamque
172쪽
in concedere. Sed tamen quoniam hoc totum quicquid est, sue artificium, si ii studium dicendi. nisi accessit O,. nullum potest esse: docebo vos discipuli id quod ipse non didici. quid de omni genere dicendi sentiam. Hic posteaquam arriserunt, Res
mihi videtur esse, inquit, facultate praeclara, arte mediocris. Ars enim earum rerum est. quae sciuntur: Oratoris autem omnis actio opinionibus, no scientia continetur. t QCNam & apud eos dicimus qui nesciunt, Si ea dicimus quae nescimus ipsi: itaque & illi alias aliud iisdem de rebus & sentiunt & iudican t:& nos contrarias saepe causas dicimus, non modo ut Crassus contra medicat aliquando, aut ego contra Crallum. cum alterutri necesse sit salsum dicere: sed etiam ut uterque nostrum eadem de re alias aliud defendar, clim plus uno verum esse non possit. Vt igitur in eiusmodi te quae mendacio nixa st quae ad scientiam non saepe perueniat, quae opiniones homi- ,s num, de saepe errores aucupetur, ita dicam, si causam putatis esse. cur audiatis. Nos vero & val se quidem, Catulus inquit, putamus, atque eo magis, quod nulla mihi ostentatione videris esse usurus. exorsus es enim non gloriose magis, ut tu putas, averitate, quam a nescio qua dignitate. Vt igitur de ipso genere sum conseisus, sit quit Antonius artem esse non maximam: sic illud affirmo. praecepta posse quaedam dari peracuta ad pertractandos animos hominum, & ad excipie das eorum volun tates. Huius rei scientiam squis volet magnam quandam artem esse dicere, non repugnabo. Etenim clim plerique temere ac nulla ratione causas in foro dicant: nonnulli autem propter exercitationem aut propter consuetudinem aliquam callidius
id iaciat, no est dubium quin squis animaduerterit quid sit quare alii melius quam alii dicant id possit notare. Ergo id qui toto in genere fecerit, is si non plane artem,
i, at quasi artem quandam inuenerit. Atque utinam viriti hi illa videre videor in se ro atque in causis, ita nunc quemadmo um ea reperirentur, possim vobis exponere. Se) de me videromunc hoc propono quod mihi persuasi, quan uis ars non sit tamen nihil esse persecto oratore praeclarius. Nam ut usum dicendi omittam, qui in omni pacata δ: libera ciuitate dominatur, tanta oblectatio est in ipsa facultate dicendi, ut nihil hominum aut auribus aut mentibus iucundius percipi possi T. Qui enim cantus moderatae orationis pronuntiatione dulcior inueniri potestiQuod carmen artificiosa verborum concluso ne aptius 3 Qui actor in imitanda, quam orator in suscipi eda veritate iucundior Quid autem subtilius, quam actitae crebraeque sententiae Quid admirabilius, quam res splendore illustrata verborum Quid plenius, quam omni rerum genere cumulata oratio Neque enim ulla non propria oratoris est res. quae quidem ornate dici, grauiterque debeat. Huius est in dando consilio de maximis rebus cum dignitate explicata sententia. eiusdem Se languentis populi incitatio. Si effraenati moderatio. Eade facultate fraus hominu ad perniciem, & integritas ad salutem vocatur. Quis cohortari ad virtutem ardentius, quis a vitiis acri u reuocare. quis vituperare improbos asperius, quis laudare bonos ornatius, quis cupiditatem vehementius frangere accusando potestiquis moerore leuare mitius cosolando Historia vero testis temporii lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, niitia vetustatis, qua voce alia, nisi oratoris immortalitati commendatur Na liqua est arsalia quae verborum aut faciendorum. aut deligendorum scientiam profiteatur: aut squisquam dicitur, nisi orator, formare orationern, ea inque variare &distinguereti quasi quibusdam verborum sententiarumque insignibus : aut si via vlla nisi ab hac una arte traditur, aut argumentorum. aut sententiarum, aut denique descriptionis atque ordinis: sateamur aut hoc quod haec ars profiteatur. alienu esse, au t cum aliqua alia arte esse comune. sed si in hac una est ea ratio atque doctrina . non si qui aliarum
artium bene locuti sunt, eo minus id est huius unius proprium : sed ut orator de ii rebus quae caeteraru artiti sunt, si modo eas cognoriti ut heri Crassiis dicebat in optime potest sicere: sic caeterarum artium homines ornatius illa sua dicunt, squid ab hae
173쪽
ari didicerunt. Neque enim si de rebus rusticis agricola quispiam, aut etia, id quod niuiti. medicus de morbis. aut de pingendo pictor aliquis diserte dixerit aut scripserit idcirco illius artis putanda sit eloquentia: in qua quia vis magna est in hominum ingeniis.eo multi etiam sine doctrina aliquid omnium generum atque artiti consequuntur: sed quod cuiusque sit proprium,etsi ex eo iudicari potest. elim videris quid , quaeq; doceant, tamen hoc certius nihil esse potest,quam quod om nes artes aliae sine
eloquetia suum munus praestare possunt, Orator sine ea nomen suum obtinere non
potest: vi caeteri, si dilerti sint aliquid ab hoc habeant: hic nisi domesticisse instruxerit copiis. aliunde dicendi copiam petere non possit. Tum Catulus. Et si . inquit Antoni. minime impediendus est interpellatione iste cursus orationis tuae, patiere tamen, mihiq; ignosces. Non enim possum quin exclamem, ut ait ille in Trinum orita mihi vim oratoris cum exprimere subtiliter visus es. tum laudare copiosissime: quod quidem eloquentem vel optime sacere oportet, ut eloquentiam laudet: debet
enim ad eam laudandam ipsam illa adhibere qua laudat. Sed perge porro: tibi enim ii assentior vestru esse hoc totii diserte dicere: idque siquis in alia arte iaciat. eu assumpto aliunde uti bono no proprio nec suo. Et Crassus, Nox te. inquit. nobis Antoni expolivit hominemq; reddidit. na hesterno sermone uniuscuiuidam operis, ut ait Caecilius, remigem aliquem aut baiulta nobis oratorem descripseras. inopem quenda humanitatis atq; inurbanu. Tum Antonius. Heri enim, inquitat oc mihi proposuera. ut si te resellillia m. hos a te discipulos abducerem: nuc Catulo audiente & sare. videor debere non ta pugnare tecti quam quid ipse sentia. dicere. Sequitur igitur. quonia nobis est hic, de quo loquimur. in soro atque in oculis ciuiu constituendus. vi videamus quid ei negotii demus, cuique eum muneri velimus esse praepositu. Na Crassus heri. cu vos Catule&Caesar non adessetis posuit breuiter in artis distribu - ,
tione ide quod Graeci plaerique posuerunt: neque sane quid ipse sentiret, sed quid ab
illis diceretur ostendit: duo prima genera quaestionu esse, in quibus eloquentia versaretur: unum infinitu alterum certu . Infinitu mihi videbatur id dicere, in quo aliquid generatim quaereretur, hoc modo: Expete lane esset eloquetia expeted me honores. Certu aute, in quo quid in personis, de in constituta re& definita quaereretiit:
cuiusmodi sunt quae in foro atque in ciuiu causis disceptationibusque versantur. Ea mihi videntur aut in lite ordinanda. aut in insilio dado esse posita. na illud tertium quod & a Crata tactu ira est.& ut audio. ille ipse Aristoteles, qui haec maxime illustrauit, adiunxit etias opus est, tamen minus est necessariti. Quid nam inquit Catulus, an laudationes Ad enim video poni genus teritu. Ita, inquit Antonius, de in eo qui de genere scio & me & omnes qui affuerunt, delectatos esse vehemen ter cum abs te est Popilia mater vestra laudata . cui primu mulieri hunc honorem in nostra ciui- etate tributum puto. Sed non omnia quaecunque loquimur, mihi videntur ad arte &ad praecepta esse reuocada. Ex his enim sontibus, unde omnia ornate dicendi praecepta sumuntur, licebit etia laudationem p rnare. neque illa elementa desyderare . quae
ut ne ino tradat. quis est qui nesciat quae sint in homine laudanda Positis enim iis rebus quas Crassius in illius orationis suae . qua cotra collegam Ccsor habuit. principio dixit quae natura aut fortuna darentur hominibus, in iis rebus se vinci posse animo aequo pati: quae ipsi sibi homine parare post ene. in iis rebus se pati vinci non posse. Qui laudabit quempia. intelliget exponenda sibi esse sortunae bona. ea sunt generis.
pecuniae, propinquorii, amicoru, opum, valetudinis, formae, Virium, ingenii caetera-rtimque rerii quae sunt aut corporis, aut extraneae. Si habuerit, bene his usum: si non is
habuerit sapie ter caruisse si amiserit, moderate tulisse. Deinde quid sapieter is quem laudet. quid liberaliter. quid sortiter. quid iuste, quid magnifice, quid pie . quid grate,
quid himia niter. quid denique cum aliqua virtute aut secerit, aut tulerit. Haec te quae linteius generis, facile videbit qui volet laudare quempia: Si qui vituperare,cotraria.
174쪽
Cur igitur dubitas. inquit Catulus, sacere hoc tertiu genus, quonia inest in rationere tum mon enim si est facilius eo de numero quoque est excerpendii. Quia nolo,
inquit, omnia quae cadunt aliquando in oratore, quan uis exigua sint, ea sic tractare,
quasi nihil possit dici sine praeceptis suis. Na & testimoni si saepe dicendu est, ac non-niinquam etia accuratius: ut mihi necesse suit in Sex. Titiu seditiosum ciuem si turbulentum: explicaui in eo testimonio dicendo omnia consilla consulatus mei quii, bus illi Tribuno pl. pro Rep. restitissem, quaeque ab eo contra Rep. sacta arbitrarer.exposui: diu retentus sum multa audiui multa respondi. Num igitur placet. cum de eloquetia praecipias, aliquid etiam de testimoniis dicendis quasi in arte tradere Nihil sane, inquit Catullis. necesse est. Quid si quod saepe summis viris accidit madata sint
exponenda aut in senatu aut ab imperatore, aut ad imperatorem, aut ad regem, aut
ad populum aliquem l senati v Num quia hoc genere orationis in huiusmodi causis
accuratiore est utendit, idcirco etiam pars haec causaru numeranda videtur aut propriis praeceptis instruenda ρ Minime vero inquit Catulus mo enim deerit homini diserto in eiusmodi rebus facultas ex caeteris rebus de causis c5parata. Ergo item. inquit illa quae saepe diserte agenda sunt. Si quae ego paulo' ante chim eloquentia laudarem dixi oratoris esse, neque habent suum locum ullum in diuisione partiti. neq; is certu praeceptorii genus.& agenda sunt no minus diserte, quam quae in lite dicuntur, obiurgatio .cohortatio. cosolatio: quoru nihil est, quod no summa dicedi ornametadesyderet. sed ex artificio res istae praecepta non quaerunt. Plane, inquit Catulus, assentior. Age veror, inquit Antonius.qualis oratoris. At quati hominis in dice do putas esse historia scribere Si ut Graeci scripserunt summi, inquit Catulus: s ut nosset. nihil opus est oratore. satis est non esse mendace. Atqui ne nostros contenas, inquit Antonius. Graeci quoq; ipsi sic initio scriptitarui, ut noster Cato,ut Pictor, ut Piso. Erat enim historia nihil aliud, nisi annaliu conchio, cuius rei. memoriaeq; publicae retinendae causa ab initio rerum Rom. usque ad P. Mutium Pontifice Max. res omnes singulorum annoru mandabat literis Pontifex Maximus, efferebatque in album,& proponebat tabula domi, potestas ut esset populo cognoscendi: ii qui etiami, nuc annales maximi nominantur. Hanc similitudine scribedi multi secuti sunt. qui sine ullis ornamentis monimeta solu temporii, hominii, locoru, gestarumq; rerum reliquerul. Itaq; qualis apud Graecos Pherecydes, Hellanicus, Acus laus suit, alii sper multi: talis noster Cato.& Pictor.& Piso, qui neq; tenent quibus rebus ornatur oratio modor enim huc ista sunt importata & dii intelligatur quid dicat, una dicendi laude putat esse breuitate. Paululu se erexit & addidit historiae maiore sonu vocis vir
optimus Crassi familiaris Antipater: caeteri no exornatores reru, sed latii modo narratores steriit. Est, inquit Catulus, ut dicis: sed iste ipse Caelius neque distinxit histo aria varietate locoru, neque verboru collocatione,& tractu orationis leni & aequabili' per polluit illud opus: sed ut homo neque doctus, neque maxime aptus ad dicedum, sicut potuit. dolavit: vicit tamen ut dicis, superiores. Minime mirum, inquit Anto-ν, nius si ista res adhuc nostra lingua illustrata non est. Nemo enim studet eloquentiae nostroru hominu nisi ut in causis atque in foro eluceat. Apud Graecos aute eloquentissimi homines remoti a causis seresbus, cum ad caeteras res illustres, tu ad scribenda historiani maxime se applicaueriit. Nanque εἰ Herodotu illum, qui princeps genus hoc ornauit, in causs nihil omnino versatum esse accepimus. Atqui tanta est eloquentia, ut me quantum ego Graece scripta intelligere potam magnopere delectet.& post illu Thucydides omnes dicendi artificio mea sententia facile vincit: qui
ita creber est rem frequentia ut verborum proph numerum sententiaru numero co- sequatur. Ita porror verbis aptus, Si pressus, ut nescias vim res oratione an verba sententiis illustrentur. Atqui ne hunc quidem, quanquam est in Rep. versatus, ex numero accepimus eorti qui causas dictitarunt:&hos libros tum scripsi se dicitur com
175쪽
a Rep. remotu , atque id quod optimo cuique Athenis accidere solitum est. in eY- , ilium pulsus esset. Hunc consecutus est Syracusius Phyllistus, qui ctim Dionysii tyranni iam iliarissimus esset, otium suum consumpsit in historia scribenda. inaximeque Thucydide est liciat mihi videtur imitatus. Postea vero quasi ex clarissima rhetoris officina duo praestantes ingenio Theopompus, & Ephorus ab Isocrate magistro impulsi se ad historiam contulerunt, causas omnino nunquam attigerunt. De nique etiam a philosophia prosectus princeps Xenophon Socraticus ille. pdst ab Aristotele Callisthenes comes Alexandri, scripsit historiam:& hic quide rhetorico pene more, ille autem superior leniore quoda sono est usus, &qui illum impetu oratoris non habeat, vehemens sortasse minus,sed aliquanto tamen est, ut mihi quidem videtur dulcior. Minimus natu horum omni u Timaeus: quatum aute iudicare pos- , sum. longer eruditissimus. 5e rerum copia,&sententiarii varietate abundantissimus.& ipsa compositione verboru non impolitus, magnam eloquentiam ad scribe dum attulit sed nullum usum forensem. Haec cum ille dixisset, quid est, inquit Catule . Caesar ubi sunt qui Antonium Graece negat scire quot historicos nominauit quam, . scienter quam proprie de unoquoque dixit Idmebercule, inquit Catulus, admirans. illud iam mirari delino, quod multo magis ante mirabar, huc, cum haec nesciret, indicendo posse tantii. Atqui Catule, inquit Antonius, no ego utilitate aliquam addi-ςendum aucupans, horti m libros,& nonnullos alios, sed delectationis causa cisin est otium, legere loleo. Qiuid ergo ε est,fatebor aliquid tame, ut clim in sole ambulem. etia si aliam ob causam ambule, fieri natura tamen ut colerer: sic clim istos libros ad ι , Misenu nam Romae vix licet studiosius legerim sentio oratione meam illorii cantu quasi colorari. Sed ne latius hoc vobis patere videatur .haec duntaxat in Graecis intelligo quae ipsi qui scripserunt voluerunt a vulgo intelligi. In philosophos vero si- qii ado incidi deceptus indicibus libroru , quod sunt sere inscripti de rebus notis & illustribus. de virtute,de iustitia, de honestate, de voluptate, verbum prorsus nullum intelligo. ita sunt angustis & concisis disputationibus illigati. Poetas omnino quasi aliena quada lingua locutos non conor attingere. Cum his me ut dixi oblecto, qui res gestas aut qui orationes scripserunt suas: aut qui ita loquuntur, ut videantur u lui se esse nobis, qui non sumus eruditissimi. samiliares. Sed illuc redeo. Videtisne quantu munus sit oratoris historia Haud scio an flumine orationis & varietate maximum eq; tamen ea reperio usqua separatim instructa rhetorum praeceptis. sita sunt enim ante oculos. Nam quis nescit primam esse historiae legem, ne quia falsi dicere 1 audeat, deinde ne quid veri non audeat. nequa suspicio gratiae sit in scribendo, nequasi multatis haec scilicet fundamenta nota sunt omnibus. Ipsa autem exaedificatio posita est in rebus.& verbis. Rerum ratio ordinem temporum de*derat, regionum descriptione: vult etiam, quod in rebus magnis memoriaque dignis consilia primu .
deinde acta. pόst euentus expectantur,&de consiliis significari quid scriptor probet.&in rebus gestis declarari non solii quid actum aut dichnia sit, sed etiam quo modo:& cii de euentu dicatur, ut causae explicetur omnes, vel casus, vel sapientiae, vel temeritatis hominumque ipsorum non solii res gestae, sed etiam qui fama ac nomine excellat de cuiusq; vita atq; natura. Verborum aut eratio,& genus orationis susum at que tractum, Si cum lenitate quada aequabili proflues, sine hac iudiciali asperitate. εt uti ne sentctiarum forensita aculeis prosequendum est. Harum to t. tantarumq; rerum vidctisne nulla esse praecepta. quae in artibus rhetorum reperiantur In eodem silention uilla alia oratorum officia iacuerunt, cohortationes, consolationes praecepta.
admonita, quae tractanda sunt omnia disertissime : sed locum suum in illis artibus quae traditae sunt, habent nullum. Atque in hoc genere illa quoque est infinita sylva, quod oratori plerique ut etiam Crassus ostendit duo genera ad dicendum dederiit: Virum decerta definitaque causa, quales sunt quae in litibus, quae in deliberatio-
176쪽
nibus versantur: addat squis volet etiam laudation is. Alterum, quod appellant omnes sere scriptores, explicat nemo infinitam generis sine tempore de sine persona,c quaestionem. hoc quid, de quantum sit cum dicunt intelligere mihi no videntur. Si enim est oratoris qtiaecunque res infinitae polita sit, de ea posse dicere dicendum erit ei quanta sit solis magnitudo, quae serma terrae:de mathematicis, de muscis rebus non poterit quin dicat, hoc onere suscepto, recusare. Denique ei, qui profitetur esse suum non solum de iis controuersis quae temporibus & personis notae sunt, hoc est de omnibus serensibus sed etiam de generum infinitis quaestionibus dicere, nullum potest esse genus orationis quod sit exceptum. Sed si illam quoque partem quaestionum oratori volumus ad iugere vagam, Si liberam, de late patetem,ut de rebus bonis aut malis, expetendis aut fugiendis, honestis aut turpibus, utilibus aut inutilibus. de virtute de iustitia dec6tinentia, de prudelia, de magnitudine animi deliberalitate. de pietate, de amicitia de fide de officio, de caeteris virtutibus, c6trariisque vitiis di- , , cendum oratori putemus: ite' inque de Repub. de imperio, de re militari, te disciplina ciuitatis de hominu moribus: assumamus eam quoque parte ed ita ut sit circun scripta modicis regionibus. Equidem omnia quae pertinet ad vilina ciuium, morem hominum, quae versantur in consuetudine vitae, in ratione Rei p. in hac societate ciuili insensu hominum communi, in natura, in moribus, comprehedenda esse oratori puto: si minus, ut separatim de his rebus philosophorii more respodeat, ac certe, ut in causa prude ter possit in texere. Hisce autem ipsis de rebus ut ita loquatur, ut
ii qui iura, qui leges. qui ciuitates constituerunt, locuti sunt simpliciter Sispi edide.
sine ulla serie disputationum.& sine ieiuna concertatione verborum. Hoc loco ne, qua sit admiratio .s tot, tantari; inque rerii nulla a me praecepta ponentur, sic statuo, ut in caeteris artibus cum tradita sunt cuiusque artis difficillima, reliqua, quia aut sa- ,1 ciliora aut similia snt, tradi non necesse esse: ut in pictura, qui hominis speciem pingere perdidicerit, posse eum citiustis vel sormae vel aetatis .etiam si no didicerit. pingere: neque esse periculum, qui leonem aut tauru pingat egregie, ne ide in multis aliis quadrupedibus facere no possit. Neque enim est omnino ars ulla, in qua omnia quae in illa arte esset possunt a doctore tradantur: sed qui primarunt & certarum rerum genera ipsa didicerunt, reliqua per se non incommode persequuntur. Similiter arbitror in hac siue ratione, siue exercitatione dicendi, qui illam vim adeptus sit, vicorum mentes, qui aut de Republica. aut de ipsius rebus, aut de iis contra quos, aut pro quibus dicat . cum aliqua statuendi potestate audiant, ad suum arbitrium mouere possit hunc de toto illo genere reliquarum orationum non plus quaesiturum esse
quid dicat quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quemadmodum pellem aut hydram fingeret etiam si haec nunquam separatim facere didicisset. Tum, , Catulus, Praeclare mihi videris Antoni posuisse ante oculos quid discere oporteret eum qui orator esset suturus, quid etiali nodidicisset. ex eo quod didicisset assumeret. deduxisti enim totum hominem in duo solum genera causarum, caetera innumerabilia exercitationi &similitudini reliquisti. Sed vide, ne in istis duobuς generibus hydra tibi sit & pellis, Hercules autem & alia opera maiora in illis rebus quas
praetermittis, relinquantur. No enim mihi minus operis videtur de uniuersis generibus rerum . quam de singulorum causis, ac multo etiam maius de natura deorum, quam de hominum litibus dicere. Non est ita. inquit Antonius. dica enim tibi Catule no tam doctus, quam id quod est maius expertus. Omnium caeteraru in rerum oratio mihi crede, ludus est homini no hebeti, neque inexercitato, neque commu-o nium literarum & politioris humanitatis experti: in causarum contentionibus magnum est quod da opus atque haud sciam an de humanis operibus longe maximii: in quibus vis oratoris plerunque ab imperitis exitu de victoria iudicatur: ubi adest armatus aduersarius,qui sit&seriendus&repellendus. ubi saepe is qui rei dominus su-
177쪽
est alienus atque iratus.aut etiam amicus aduersarioin inimicus tibi est:cidinaui docendus is est, aut edocendus, aut reprimedus, aut incitandus: aut omni ratione ad tempus ad causam oratione moderadus: in quo saepe beneuolentia ad odiu est. odium autem ad beneuolentiam deducendum est: qui tanquam machinatione aliqua. tum ad severitatem, tum ad remissionem animi, tum ad tristitiam. tum ad laetitiam est contorquendus. Omnium sententiarum grauitate,omnium verborum ponderibus est utendum : accedat oportet actio varia .vehemens, plena animi, plena
spiritus. plena doloris, plena veritatis. In his operibus siquis illam artem compre- henderit, ut tanquam Phidias Mineruae signum efficere possit, non sane quemadmodum in clypeo idem ille artifex minora illa opera facere discat.laborabit. Tum
Catulus.Quo ista maiora ac mirabiliora secisti, eo me maior expectatio tenet. quibusnam rationibus quibusve praeceptis ea tanta vis comparetur : non quo mea quidem iam intersit neque enim aetas id mea desyderat.&aliud quoddam genus dicendi nos secuti sumus. qui nunquam sententias de manibus iudicum vi quadam orationis extorsimus, ac potius placatis eorum animis, tantum,quantum ipsi patiebantur, accepimus ὶ sed tamen ista tua. nullum ad usum meum, tantum cognoscendi
studio adductus requiro. Nec mihi opus est Graeco aliquo doctore. qui mihi per
uulgata praecepta decantet,cum ipse nunquam sorum, nunquam ullum iudicium aspexerit: ut peripateticus ille dicitur Phormio, clim Annibal Carthagine expulsus QEphesum ad Antiochum venisset exul, proque eo, quod eius nomen erat magna apud omnes gloria, inuitatus esset ab hospitibus suis, ut eumquc dixi. si vellet audiret: cumque is se non nolle dixisset,locutus esse dicitur homo copiosus aliquot horas de imperatoris ossicio. & de omni re militari, Tum Ceteri qui illum audierant. cum vehementer essent delectati, quaerebant ab Annibale quidnam ipse de illo philosopho iudicaret. hic Poenus. non optime Graece,sed tamen libere respondisse sertur. Multos se deliros senes saepe vidisse,sed qui magis quam Phormio deliraret, vidisse nemine. Neq; mehercule iniuria.quid enim aut arroganti tisaut loquacius fieri potuit, quam Annibali,qui tot annos de imperio cum pop. Rom. omnium gelium victore certasset, Graecum hominem,qui nunqua hostem, nunquam castra vidisset. Μnunquam denique minimam partem ullius publici muneris attigisset, praecepta de re militari dare Hoc mihi facere omnes isti qui de arte dicendi praecipiunt, videtur: quod enim ipsi experti non sunt, id docent cateros.sed hoc minus fortasse errant,
quod no te ut Annibale, sed pueros au t adolescentulos docere conatur. Erras Catule .inquit Antonius: nam egomet in multos iam Phormiones incidi. Quis enim est
istoru Graecorii. qui qucquam nostrum quicqua intelligere arbitretur Ac mihi quia de ne ita molesti sint, facile omnes perpetior &persero na aut aliquid afferunt quod mihi no displiceat, aut efficitat ut me no didicisse minus poeniteatὶ dimitto aute eos non tacontumeliose quam philosophum illii Annibal, & eo sortasse plus habeo etia negotii:sed tame est eoru doctrina, lirantu ego iudicare possum, perridicula. Di
Didunt enim tota rem in duas partes, in causae controuersia.& in quaestionis. Causam appellant rem posita in disceptatione rerii & cotrouersia. Quaestione aute rem posita in infinita dubitatione . de causa praecepta dant, de altera parte dicendi mirii silentiu est. Deniq; quinq; faciunt quasi membra eloquentiae,inuenire quid dicas. inuenta disponere, deinde ornare verbis, post memoriae mandare, tum ad extremum agere ac pronuntiare, rem sane non reconditam. Quis enim hoc non sua spon te viderit, neminem posse apte dicere, nisi & quid diceret, & quibus verbis, S quo ordine diceret, haberet. & ea meminisset tAtque hyc ego non reprehendo, sed ante oculos posita e sse dico ut eas item quatitor, quinq; sexve partes, vel etiam septe quonia aliter ab aliis digeruntur in quas est ab his omnis oratio distributa. Iubet enim exordiri ita, ut eum qui audiat, beneuolum nobis iaciamus,& docilem. Si attentum. s
178쪽
Deinde rem narrare ita, ut verisimilis narratio sit. ut aperta, ut breuis. Post autem diuidere causam au t proponerem ostra confirmare argumentis ac rationibus, deinde contraria resutare. Tum autem alii conclusione orationis, Sequas perorationem
collocant: alii iii bent ante quam peroretur, orna di aut augendi causa digredi, deinde cocludere ac perorare. Ne haec quidem reprehendo: sunt enim cocinne distributa: sed tamen id quod necesse fuit hominibus expertibus veritatis non perite. Quae enim praecepta principiorum &narrationum esse voluerunt, ea in totis orationibus sunt conseruanda . Nam ego mihi beneuolum iudicem sicilius sacere possum incursu orationis, quam cum omnia sunt inaudita: docilem autem, non cum polliceor me demonstraturum, sed tum cum doceo di explano: atten tu vero, crebro tota
s actione excitandis mentibus iudicum, non prima denuntiatione efficere possumus. Iam vero narrationem quo diubet veris milem esse, te apertam Si pretiem, recte nos admonent: quoid haec narrationis magis putant esse propria, quam totius orationis, valde mihi videntur errare: omninoque in hoc omnis est error, quod existimat artificium esse hoc quoddam non dissimile caeterorum, cuiusmodi de ipso iure ciuili
hesterno die Crassus componi posse dicebat, ut genera rerum primia exponerentur. in quo vitium est, si genus ullum praetermittatur : deinde singulorum gener u partes, in quo de deesse aliquam partem, desiperare mendosum est: tum verborum omni u definitiones. in quibus neque abesse quicquam decet, nec redundare. Sed hoc
si in iure ciuili, si etiam in paruis aut mediocribus rebus doctores assequi possunt. non idem sentio tanta hac in re. tamq; immensa polia fieri. Sin autem qui arbitran- tur deducendi sunt ad eos qui haec docent: omnia ia explicata de perpolita assequentur. Sut enim innumerabiles de his rebus libri, neque abditi, neque obscuri. Sed videant quid velint ad ludendumne, an ad pugnandum arma sint sumpturi. Aliud enim pugna de acies, aliud ludus campusque noster desederat. Attamen ars ipsa ludicra armorum de gladiatori, de militi prodest aliquid: sed animus acer δ: praesens, di cuius idem atque versutus inuictos viros efficit, non dissicilius arte coniuncta. Quare ego tibi oratorem sic iam instituam, si potero, ut quid efficere possit, ante perspiciam. Sit enim mihi tinctus literis, audierit aliquid, legerit, ista ipsa praecepta acceperit: tentabo quid deceat, quid voce, quid viribus, quid spiritu, quid lingua efficere possit. Si in telligam posse ad summos peruenire. non solu hortabor ut elaboret, sed
. etiam si vir quoque mihi bonus videbitur esse, obsecrabo. Tantum ego in excellete Oratore, εἰ eodem viro bono pono esse ornamenti uniuersa ciuitati. Sin videbitur, cum omnia summa secerit, tamen ad mediocres oratores esse venturus, permittam
ipsi quid velit, molestusque magnopere no cro. Sin plane abhorrebit, de erit absurdus: ut se contineat, aut ad aliud studiu transserat, admonebo. Na neque is qui optime potest, deserendus ullo modo est a cohortatione nostra: neque is qui aliquid potest, deterrendus: quόd alterum diuinitatis mihi cuiusdam videtur: alterum, vel non sacere quod non optime possis, vel sacere, quod no pessime facias, humanitatis: tertium vero illud, clamare contra quam deceat, de quam possit, hominis est , ut tu C
tute de quodam declamatore dixisti in stultitiae suae quam plurimos testes domestico
praeconio colligentis. De hoc igitur quierit talis, ut cohortandus, adiuuandiisque , sit. ita loquamur, ut ei tradamus ea duntaxat, quae nos usus docuit, ut nobis ducibus veniat ed quo sine duce ipsi peruenimus, quoniam meliora docere non possumus. Atque ut a familiari nostro exordiar, hunc ego Catule Sulpitium primum in causa paruula adolescentulum audiui, voce de forma, de motu corporis, de reliquis rebus aptis ad hoc munus de quo quaerimus: oratione autem celeri εἰ concitata, quod erat ingenii: de verbis esseruescentibus, de paulo nimium redundantibus, quod erat aetatis non sum aspernatus. Volo enim se efferat in adolescente sexcunditas. Nam
sicilius sicut in vitibus reuocantur ea quae sese nimium profuderunt, quam si ni-ig. iiii.
179쪽
hil valet materies, noua sarmenta cultura excitantur : ita volo esse in adolescente,
unde aliquid amputem. No enim potest inco esse siccus diuturnus quod nimis celeriter est maturitatem assecutum. Vidi statim indolem, neq; dimisi tempus. & eum sum cohortatus ut forum sibi ludum putaret esse ad discendum: magistrum autem. quem vellet, eligeret, me quidem si audiret, L. Crassum:quod iste arripuit. &ita sese facturum confirmauit, atque etiam addidit, gratiae scilicet causa me quoque sibi m
pistrum suturum. Vix annus intercesserat ab hoc sermone cohortationis meae, cum
ille accusauit C. Norbanum defendente me. No est credibile quid interesse mihi sit visum inter eum,qui tum erat.& qui anno ante suerat. Omnino in illud genus eum Crassi magnificum atque praeclarum natura ipsa ducebat : sed ea non satis proficere potuisset. nili eodem istudio atque imitatione incidisset, atque ita dicere consuesset.
ut tota mente Crassum atque omni animo intueretur .Ergo hoc sit primum in praeceptis meis, ut demonstremus quem imitetur: atque ita ut quae maxime excellant in eo quem imitabitur ea diligentissime persequatur: tum accedat exercitatio, qua illi olum quem ante delegerit, imita do effingat, atque ita exprimat, non ut multos imitatores saepe cognoui qui aut ea quae facilia sunt, aut etiam illa, quae insignia ac pene nvitiosa. consectentur imitatio. Nihil est sicilius quam amictum imitari alicuius, aut statum aut motum. Si vemetia vitiose aliquid est, id sumere. & in eo vitiosum esse. non magnum est: ut ille qui nunc etiam amitti voce surit in Repub. Fusius, neruos in dicendo C. Fimbriae, quos tamen habuit ille . non assequitur, oris prauitatem.&verborum latitudinem imitatur: sed tamen ille nec deligere sciuit, cuius potissimum similis esset, &in eo ipso quem delegerat, imitari etiam vitia voluit. Qui autem ita faciet ut oportet primum vigilet necesse est in deligedo: deinde quem probatiit, in eo quae maxime excellent, ea diligentissime persequatur. Quid enim causae censetis esse, cur aetates extulerint singulae singula prope genera dicedi quod noritam facile in nostris oratoribus possumus iudicare quia scripta, ex quibus iudicium fieri posset. non multa sane relinque rut)quam in Graecis: ex quorum scriptis, cuius- sique aetatis. quae dicendi ratio, voluntasque suerit, intelligi potest. Antiquissimi se te sunt quoru quidem scripta constant, Pericles, atque Alcibiades & eadem aetate Thucydides, subtiles, acuti,breues, sententiisque magis, quam verbis abundantes. Non potu illet accidere, ut unum esset omnium genus, nisi aliquem sibi proponerent ad imitandum. Cosecuti sunt hos Critias Theramenes, Lysias: multa Lysiae scripta sunt. nonnulla Critiae. De Theramene audiuimus: omnes etiam tum retinebant illii Periclis succum sed erant paulo uberiore filo. Ecce tibi exortus est Isocrates, magister istorum onini iun, cuius e ludo tanquam ex equo Troiano innumeri principes exierunt: sed eorum partim in pompa. partim in acie illustres esse voluerui. Atque de illi Theopompi. Ephori. Philisti, Naucratae. multique alii naturis differunt, volunta- nte autem similes sunt inter sese, Si magistri, & ii qui se ad causas contulerunt, ut D mosthenes Hyperides, Lycurgus, A Eschines, Dinarchus, aliique complures, etsi inter se pares non fuerunt, tamen sunt omnes in eode veritatis imitandae genere ver
fati: quorum quandiu mansit imitatio, tadiu genus illud dicendi, studii inaque vixit. Posteaqi iam extinctis his, omnis eorum memoria sensim obscurata est de evanuit, alia quaeda dicendi molliora ac remissiora genera viguerit t. Inde Demochares,quem aiunt sororis filium suisse Demosthenis: tu Phalereus ille Demetrius, omniu illorum mea sententia politissimus, aliique eorum similes extiterunt. Quae si volemus
usque ad hoc tempus persequi. intelligemus. ut hodie Alabandensem illum Meneclem , εἱ eius fratre Hieroclem quos ego audiui. tota imitetur Asia: sic semper suisse aliquem, cuius se similes plerique esse vellent. Hac igitur similitudinem qui imi- s
ratione assequi volet. tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribedo maxime persequatur. Quod si hic noster Sulpitius saceret, multo eius oratio esset pres-
180쪽
sor: in qua nunc interdum ut in herbis rustici solent dicere, in summa ubertate inest luxuries quaedam, quae stylo depascenda est . Hic Sulpitius. Me quidem . inquit, rectemones, idque milii gratum est, sed ne te quide Antoni multum lcriptitasse arbitror. Tum ille, Quali vero, inquit, no ea praecipiam aliis quae mihi ipsi desunt : sed tamen ne tabulas quidem conficere existimor: verum se in hoc ex re familiari mea. &in illo ex eo quod dico .quantulum id cunque est quid iaciam iudicari potest. Atq; et se
tamen multos videmus, qui neminem imitentur, & suapte natura quod velint sine cuiusqua similitudine consequantur. quod &in vobis animaduerti recte potest Cae- , sar&Cotta: quorum alter inusitatum quidem nostris oratoribus lepόrem quendam&salem alter acutissimum&subtilissimum dicendi genus est conlecutus. Neq; vero vester aequalis Curio patre mea sententia vel eloquetissimo teporibus illis. quen- qua in mihi magnopere videtur imitari, qui tamen verborum grauitate de elegantia& copia suam quandam expressit quasi sor mam , figuramque dicendi: quod ego ma acinae potui iudicare in ea causa. quam ille cotra me apud centumuiros pro fratribus
Cossis dixit. In qua nihil illi defuit, quod non modo copiosus. sed etiam sapiens orator habere deberet. Verii ut aliquando ad causas deducamus illum quem constituimus,&eas quidem in quibus plusculum negotii est, iudiciorum atq; litium stiserit
aliquis sortasse hoc praeceptum est enim non tam acutum, quam necessariu, magis, s que monitoris non fatui, quam eruditi magistri hoc ei primum praecipiemus, quasi cunque causas erit acturus, ut eas diligenter penitiisque cognoscat. Hoc in ludo non praecipitur. iaciles enim causae ad pueros deseruntur. Lex peregrinum vetat in murum ascendere ascendit. hostes repulit. accusatur. Nihil est negotii huiusmodi cau- sim cognoscere. Recte igitur nihil de causa discenda praecipiti t. Haec est enim in ludo causarum sese formula. At vero in soro tabulae, testimonia pacta conueta stipulationes. cognationes, affinitates decreta, responsa, vita denique eorum, qui in causiversantur tota cognoscenda est: quarum rerum negligentia plerasque causas, de maxime priuatas sunt enim multo saepe obscuriores videmus amitti. Ita non ulli dum operam suam multi aestimari volui, vi toto foro volitare,& a causa ad causam ire videantur causas dicunt incognitas: in quo est illa quidem magna offensio, vel negligetiae susceptis rebus. vel perfidiae receptis: sed etiam illa maior opinione mea. quodo nemo potest de ea re, quam non nouit, non turpissime dicererita dum inertiae vituperationem, quae maior est, contemnunt, assequuntur etiam illam. quam magis ipsi
fugiunt, tarditatis. Equidem soleo dare operam, ut de sua quisque re me ipse doceat,3e ut nequis alius adsit quo liberius loquatur, & agere aduersarii causam, ut ille agat suam, di quicquid de sua re cogitarit, in mediu proferat. Itaque clim ille di sit tres personas unus sustineo summa animi aequitate. mea aduersarii. iudicis: qui locus est talis ut plus habeat adiumenti. quam incommodi, hunc iudico esse dicendum: ubi plus mali,quam boni reperio, id totu abiudico atq; reiicio. Ita assequor, ut alio tem
pore cogitem quid dicam, de alio dicam : quae duo pleriq; ingenio freti simul faciliti sed certe iidem illi melius aliquanto dicerent, si aliud sumendum sibi tempus ad coo, gitandum, aliud ad dicendum putarent. Clim rem penitus causamque cognoui, statim occurrit animo, quae sit causa ambigui. Nihil est enim quod inter homines ambigatur, siue ex crimine causa constet, ut facinoris: siue ex controuersia, ut haeredita
tis: liue ex deliberatione, ut belli: siue expersona. ut laud si saue ex disputatione videratione vivendi, in quo non aut quid factum sit, aut fiat suturi imiae sit qua ratur, aut quale sit, aut quid vocetur. Ac nostrae sere causae quae quide sunt criminum pleriique inficiatione defendun tur. Nam de de pecuniis repetundis quae maxime sunt, neganda sere sunt omnia:& de ambitu raro illud datur, ut possis liberalitatem ac benignitatem ab ambitu atque largitione seiungere. de sicariis, de veneficiis,de peculatu inficiari necesse est. Id est igitur genus primum causarum in iudiciis, ex con tro uertia