장음표시 사용
41쪽
terpellatores Ze scripti tu odios .cia obscuri interpretes sunt: & dum caute expedite ploqui volunt infantissimi reperiuntur. Ita du metuunt in dicendo nequid ambiguum dicant, nomen suum pronuntiare non potiunt. Verum horum pueriles opiniones, rectissimis rationibus cum voles refellemus. In praesentia haec interserere non alienum fuit,ut huius infantiae garrulam disciplina contemneremus. Cum definitione utemur primum asseremus breuem vocabuli definitionem, hoc modo. Maiestate is mi-Dnuit qui ea tollit, ex quibus rebus ciuitatis amplitudo constat:quae sunt ea quae capiut
suffragia populi, & magistratus consilia . Nempe igitur tu & populum suifragio, de
magistratum consito privasti. cum pontes disturbasti. Item ex contrario. Maiestate in is minuit qui amplitudinem ciuitatis detrimento afficit. Ego non affeci. sed prohibui detrimetum .aerarium enim conseruaui, libidini malorum restiti, maiestatem mnem interire non passus sum. Primum igitur vocabuli sententia breuiter, & ad utilitatem causae accommodata describetur. Deinde, factum nostrum cum verbi descriptione coniungetur. Deinde contrariae descriptionis ratio refelletur si aut salsa erit. aut inutilis aut turpis aut iniuriosa. id quoque ex iuris partibus sumetur de iuridiciali absoluta de qua iam loquemur. Quaeritur in translationibus primum. nutra aliquis is
eius rei actionem petitionem, possessionem, aut executionem habeat, que non oporteat, num alio modo, tempore, loco, num alia lege, num alio quaerente, aut agente.
Haec legibus & moribus,aequo & bono reperientur, de quibus dicetur in iuridiciali absoluta. l n causa rationali primum quaeretur, ecquid in rebus maioribus aut minoribus, aut similibus, similiter scriptum .aut iudicatum sit. deinde. virum ea res similis sit ei rei,de qua agitur, an dissimilis. deinde utru consulto de ea re scriptum non sit, quod noluerit cauere, an quod satis cautum putarit, propter caeterorum scriptorum similibtudinem. De partibus legitimae confii tutionis satis di uim est. nunc ad iuridicialem
reuertamur. AnsoLvTA iuridiciali constitutione utemur, cum ipsam rem, qua nos fecisse confitemur, iure factam dicemus sine ulla assumptione extrariae defensionis: in ea conuenit quaeri, iureneiachim sit. De eo causa posita dicere poterimus si ex quibus spartibus ius constet cognouerimus. Constat igitur ex his partibus: natura, lege. consuetudine. iudicato, aequo & bono pacto. Natura ius est, quod cognationis, aut pietatis causa obseruatur, quo iure parentes a liberis. & a parentibus liberi coluntur. Lege ius est id quod populi iussu sancitu est: quod genus. Vt in ius eas cum voceris. Consuetudine ius est id, quod sine lege aeque ac si legitimu sit .vlitatum est: quod genus est id. Quod argetario obtuleris expensum, a socio eius recte repetere pollis. Iudicatum est id de quo sententia lata es , aut decretum interposit 'a. Ea saepe diuersa sunt, ut aliud alii iudici aut praetori aut consuli aut tribuno plebili placitum sit:& st, ut de eadem re saepe alius aliud decreuerit aut iudicauerit. quod genus, M. Drusus Praetor urbanus. quod cum haerede mandati ageretur. iudicium reddidit: Sextus Iulius non reddidit. Item Caius Caelius iudex abioluit iniuriarum eum qui Lucilium poeta in sce- nna nominatim laserat: publius Mutius eum, qui L. Acciu poetam nominauerat, condemnauit. Ergo quia possunt res simili de causa dissimiliter iudicatae proserii. cum id
usu venerit, iudicem cum iudice, tempus cu tempore, numerum in numero iudicioru proseremus. Ex aequo & bono ius constat, quod ad veritatem εἰ utilitatem commune videtur pertinere: quia genus, ut maior annis LX.& cui morbus causa es . cognitorem det. Ex eo notari ius constituitauenit. ex tempore,& ex hominis dignitate.
Expacto ius est, siquid inter se pepigerunt, si quid inter quos conuenit. Paci a sunt. quae legibus obseruanda sunt hoc modo: Rem ubi pagunt, oratione pagunt. in comitio, aut in soro ante meridiem causam condicito. Sunt item pacta. quae sine legibus obseruantur ex conuentu, quae iuri praestare dicuntur. His igitur partibus iniuria de- monstrari. ius confirmari conuenit. idque in absolutann ridiciali saciendum videtur. c v M ex comparatione quaeretur, utrum satius suerit agere id quod reus dicat se se
42쪽
cisse: an id quod accusator dicat oportuisse fieri: primum quaeri conuenit utrum fuerit
utilius ex contentione, hoc est, x trum Fenustius. facilius conducibilius deinde opo rebit quaeri ipsum ne oportuerit iudicare. virum sucrit utilius .an alioru suetit statu - .di potestis. deinde interponetur ab accusatore suspicio ex coniecturali constitutione. quare putetur non ea ratione factu esse. quo melius deteriori anteponeretur: sed dolo malo negotium pessum . deinde quaeretur potiae inc vitari. ne in eum locum veniretur. Ab defensore contra refelletur argumentatio coniecturalis aliqua probabili causa, de qua ante dictum est. His locis ita tractatis. accusator victur loco communi in
eum qui inutile utili praeposuerit, cum statuendi non habuerit potestatem. Defensor, i contra eos qui aequum censeanti rem perniciosam utili praeponi, victur loco communi
per conquestionem .st simul quaeret ab accusatoribus &ab iudicibus ipsis quid facturiel sciat. si in eo loco suissent: de temptari locum, rem . deliberationem suam ponet ante oculos. Transtatio criminis est,ctam ab reo sacti causa in aliorum peccatum transiertur in qua prinuim quaerendum est, iurene in alium crimen transferatur. deinde spe diandum est. an aeque magnum sit illud peccatum quod in alium transferatur, atque illud quod reus suscepisse fateatur. deinde oportueritne in ea re peccare. in qua alius ante peccarit. deinde oportueritne iudicium ante feri. deinde cum factum iudicium non sit de illo crimine quod in alium transieratur. oportet ne de ea re iudicium fieri,
quae res in iudicium non venerit. Iocus communis accusatoris, contra eum qui plusis censeat vim, quam iudicia valere oportere. & ab aduersariis percontabitur acc uiator
quid futurum sit si idem caeteri iaciant: ut de indemnatis supplicium sumat, quod eos idem fecisse dicat. iii dii ipse accusator idem facere voluisset Defensor eorum peccare
atrocitatem proseret, in quos crimen transscrctur. rem , locum . tempus ante oculos
ponet: ut ii qui audient, existimenta ut nori potuit se. aut non fuisse ville rem In iudicium venire. Conceisio est per quam nobis ignosci postulamus .ca diuiditur in purgationem & deprecationem. Purgatio est.ctim consulto a nobis sactum negamus. ea diuiditur in necessitudine, fortunam .imprudentiam. De his primum partibus ostendendum est deinde ad deprecationem reuertendum videtur. Primum cons derandum est, utrum per culpam ventu in sit in nece istudinem num culpam veniendi necessitudo secerit. deinde quaerendum est, ecquo modo vis illa vitari potuerit, ac leuari. D deinde is qui in necessi uidinem causam consciet, expertusne 1 t quid contra facere.aut excogitare poli et . deinde num quae suspiciones ex coniecturali c6stitutione trahi pos. sint, quae significent id consuli ὀ factum ei se. quod necelsario accidii se dicitur. deinde si maxime necessitudo quaepiam fuerit. conueniatne eam satis idoneam causam putari. Si aute imprudentia teus se pecca se dicet, primum quaretur, utrum potuerit scire. an non potuerit. deinde utrum data sit opera Vt sciretur, an iaci deinde utria casu nescierit, an culpa. nam qui se propter vinum. aut alia Drem aut iracundiam fugisse rationem di cet is animi v itio videbitu nesse i se . non imprudentia.quare no imprudentia se desen det sed culpa csitaminabitur. deinde coni eburali constitutione quaeretur. virum scierit. an ignotauerit: Ze considerabitur, sitisne imprudentia praesidii ecbeat ei se cum saactum esse conuet. Cum in sertunam causa conseretur. δἰ ea re defensor ignosci dicet, reo oportere: eade omnia videtur consi deranda quae de necessitudine praescripta sunt. etenim lis tres partes purgationis inter se sinitimae sunt, ut in omnes eadem sere pos
sint accommodari. Loci communes in his causis. Accusatoris contra eum. qui ctam se peccasse confiteatur tamen oratione iudices moretur. Dcsensoris, de humanitate. mi sericordia voluntatem in omnibus rebus spectari conuenire: S qua cHsulto facta non sint ea fraudi e se non oportere. Deprecatione utemur, cum salebimur nos peccasse,
neque id imprudenter. aut fortuitu. aut necessario secisse dicemus: taliae ignosci no bis postulabimus. Hic ignoscendi ratio quaeritur ex iis locis, si plura aut maiora osticia. quasi maleficia videbutur cHstare: siqua virtus, aut nobilitas erit in eo qui supplice L .
43쪽
siqua spes eriti usui futurum si sine supplicio discet serit: si ipse ille supplex, mansuetus. , ν& misericors in potiellatibus ostendetur sui is si ea quae peccauit, non Caro, non cru-
delitate. sed officio de recto studio cona motus secit: si tali de causa aliis quoque ignotue si si nihil ab eo periculi nobis suturum videbitur, si eu milium secerimus: ii nulla auta nostris ciuibus . aut ab aliqua ciuitate vituperatio ex ea re suscipietur. Loci commune' de humanitate, fortuna, misericordia .rerum commutatione His locis omnibus ex contrario utetur is qui contradicet cum amplificatione, Se enumeratione omni u pcccatorum. Haec causa iudicialis fieri non potest. vi in primo libro ostendimus: sed quod potest vel ad senatum vel ad concilium venire, novisa est supersedenda. Cum a nobis crimen remouere volemus, aut in rem,aut in hominem nostri peccati causam c. seremus. Si causa in hominem conseretur, quaerendum erit prina tim, potueritne tantum, quatum reus demonstrabit is in quem causa conseretur: de ecquonam modo aut honeste. aut sine periculo potuerit obsisti. si maxime ita sit num ea re concedi reo co- ueniat. liuod alieno inductu secerit. deinde in coniecturalem trahetur controuersam, &quaeretur num consultὐ factum sit. Si causa in rem quandam conseretur.&haec ea - dem sere.& omnia quae de necessitudine praecepimuri con syderanda erunt. c ON i A M satis ostendit se videmur quibus argumentationibus in unoquoque
nere cause iudicialis uti conueniret, consequi videtur ut doceamus quemadmodum ipsas argumentationes ornate de absolute tractare pollimus. na sere no dissicile est in uenire quid sit causae adi in ento: difficillimu vero est, inuentum expolire, de expedite pronuntiare. haec enim res facit ut neque diutius, quam satis sit, in eisdem locis comoremur meque eodem identidem reuoluamur meque inchoatam argu tractationenire-cilinquamus: neque incommode ad aliam ita inceps transeamus. Ita s. hac ratione de ipsi me aimilis poterimus quid quoquo loco dixerimus. & auditor cum totius causae, tum uniuscuiusque argu naentationis distributionem percipere & meminisse poterit. Ergo absoluti: Iima&persecti sinia argumentatio est ea quae in quinque parteis est dis
. tributa: propositionem, rationem rationis confirmationem exornationem, complexionem. Propositio eil per quam ostendinaris summatim quid sit quod probare volumus. Ratio ei causa. quae demonstrat id verum ci se quod intendimus, breui subiectione. Rationis confirmatio est ea quae pluribus argumentis corroborat brcuiter ex positam rationem. Exornatio est, qua utimur rei hones adae &collocupletadae causa. confirmata argumentatione. Complexiocii, quae concludit breuiteri collisens parteis argumentationis. Hisce igitur quinque partibus ut absolutissime utamur hoc nam ει
do tractabimus argumentationem. Causam ostendemus Vlysii sui sequare interkccrit Aiacem. Ratio est inimicum enim acerrimum de medio tollere volebat, a quo sibi non iniuria summum periculum metuebar. videbat illo incolumi se incolumemnon futurum sperabat illius morte se salutem sibi cona parare consueuerat, si iurenon poterat. qua uis iniuria in iniico exitium actis nari. cui rei mors indigna Palamedi stellii nonium dat. Ergo S metus periculi hortabatur eum interimere a quo sipplicium verebatur: A consuetudo peccandi, maleficii suscipi edi remouebat dubitatione. Omnes enim cum minima peccata cucausa suscipi ut tu vero illa quae multo maxima sunt maleficia. aliquo certo emo tincto in dii ii suscipere conatur. Si multos induxit in pec-
catii pecuniae spes, si coplures scelere se colam in auerse imperii cupiditate. si multi leue coni pendiu fraude maxima comutauerunt: cuinatrii videbitur istum a ma scio pro- ., pter acerrima sormidine non te pera se Virum sortis sinu. integerrimi nimicitiaruna persequentis sinu. iniuria lacessit ira excitatu. lio motimidus noces. coscius sui peccati insidiosus inimicu incolumem esse noluit: cuit adem hoc mirii videbitur Nachim seras bestias videamus alacres de erectas vadere, ut alteri belliae noceant: no est incredibile putandum, illius quoque animum sera crudelem, atque inhumanu cupide ad inimici pernicie r rosectu: praesertim cum in belliis nulla neque bona. ncque mala rationc vi-
44쪽
deamus: in isto plurimas Se pessimas rationes semper fuisse intelligamus.Si ergo pollicitus sum, me daturum causam, qua inductus Vlyses accesserit ad malescium. de si
inimicitiarum acerrimam rationem,& periculi metum intercessisse demostraui: non L. est dubium quin constratur causam maleficii suisse. Ergo absolutissima est argumentatio ea, quae ex quinque partibus constat : sed ea non semper necesse est uti . Tum enim complexione supersedendum est, s res breuis est, ut sicile memoria comprehendatur: tum exornatio praetermittenda est, si parum locuples ad amplificandum & exornandum res videtur esse. Sin de breuis erit argumentatio, de res tenuis, aut humilis , tum Si exornatione,& complexione supersedendum est. In omni argumentatione de duabus partibus postremis, haec, quam exposui ratio est habenda. Ergo amplissima est argumentatio quinquepartita: breuistima est tripartita : mediocris, sublata
aut exornatione aut complexione, quadripartita. GENtRA duo sunt vitiosarum argumentationum: unum quod ab aduersatio reprehendi potest, idque pertinet ad causam: alterum,quod tametsi nugatorium est, tamen non indiget reprehensione. Quae sint quae represensione consulari conueniat, quae tacite contemni, atque vitari sine reprehensione, si exempla subiecero dilucide intelligere poteris. Haec cognitio vitiosarum argumentationum duplicem utilitatem afferet. nam 5e vitare in argumentatione vitium admonebit, de ab aliis non vitatum commode reprehendere docebit. Quoniam igitur ostendimus plenam de persectam argumentationem ex quinque partibus constare, in unaquaque parte argumentationis quae vitia euitanda sunt, con-jyderemus: ut de ipsi ab his vitiis recedere. εἰ aduersarioru argumentationes hac prae coptione in omnibus partibus tentare, de ab aliqua parte labefactare possimus. Expositio vitiosa est, cum ab aliqua, aut a maiore parte ad omnes consertur id, quod non necessario est omnibus attributum : ut siquis hoc modo exponat, Omnes qui in paupertate sunt, malunt maleficio parare diuitias,quim ossicio paupertatem tueri. Siquis hoc modo exposuerit argumentationem,ut non curet quaerere 'ualis ratio , autia rationis confirmatio sit: ipsam facile reprchendemus expositionem,cum ostendemus id quod in aliquo paupere improbo lis in omnes pauperes falso de iniuria conferri. Ite vitiosa expositio est, cum id quod raro fit fieri omnino negatur:hoc modo, Nemo potest uno aspectu, neque praeteriens in amorem incidere. na cum non nemo de uenerit in amorem uno aspectu. δἰ clim ille neminem dixerit omnino nihil differt raro id fieri, dummodo aliquando feri. aut posse fieri intelligatur. Item vitiosa expo sitio est,cdm omnes res ossedemus nos collegi se de aliqua rem idoneam praeterimus. hoc modo, Quoniam igitur hominem occisum constat esse, necesse est aut i praedonibus aut ab inimicis occisum esse aut abs te quem ille haeredem testamento ex parte
faciebat. praedones illo loco nunquam sunt visi: inimicum nullum habebat: relinquitur,s neque a praedonibus, neque ab inimicis occisus est, quo d alteri non erant. alte-ι, ros non sabebat ut abs te si interemptus. Nam in huiusmodi expositione reprehensone utemur. squos praeter eos quos ille dixerit potuisse suscipere maleficium.ostenderimus : velut in hoc excplo cum dixerit necesse esse aut a praedonibus, aut ab inimicis, aut a nobis occisum esse: dicemus potuisse vel a similia. vel a cohaeredibus nostris. Clim hoc modo illorum collectionem disturbauerimus, nobis latiorem locum defendendi relinquemus. Ergo hoc quoque vitandu est in expositione, nequando.cum omnia collegi se videamur, aliquam idoneam partem reliquerimus. Item vitiosa expostio est, quae constat ex salsa enumeratione: ut s. cum plura sunt, pauciora dicamus hoc modo Duae res sunt. Iudices,quae omnes ad maleficiu impellunt luxuries,
de auaritia. Quid amor, inquit quispia quid ambitio,quid irreligio quid metus mortis, quid imperii cupiditas,quid deniq; alia permultat Ite salsa enumeratio est, cum pauci ciora sunt εἰ plura dicimus,hoc modo: Tres res sutar, quae omnes homines solicitant: metus,cupiditas aegritudo. Satis enim fuerat dixisse metu, de cupiditate:quonia aegri-
45쪽
ludinem cum utraque reconiunctam esse necesse est. Item vitiosa expositio est, quae nimium longe repetitur,hoc modo: Omnium malorum stultitia est mater, quae praecaeteris parit immesis cupiditates: immesae porro cupiditates infinita & immoderatae sunt: hae pariunt auaritia: auaritia porro hominem ad quodvis maleficium impellit. igitur auaritia inducti aduersarii nostri hoc in se sicinus admiserunt.Hic id quod e tremum dictum est satis suit exponere, ne Ennium, & caeteros poetas imitemur,quibus hoc modo loqui concessum est, Vtinam ne in nemore Pelio securibus Caesae cecidissent abiegnae ad terram trabes, Neue inde nauis inchoandae exordium Coepisset quae nunc nominatur nomine VArgo,qua vecti Argivi delecti viri. Petebant illam pellem inauratam arietis Colchis imperio regis Peliae per dolum:
Nam nunquam hera errans mea domo efferret pedem Medea, animo aegra,amore saeuo saucia.
Nam liae satis erat dicere si id modo,quod esset satis, curasset poeta
Vtinam. ne hera errans mea .domo efferret pedem Medea animo aegra amore saeuo saucia.
Ergo hac quoque ab ultimo repetitione in expositionibus magnopere supersedenduest. non enim reprehensione eget sicut aliae complures sed sua sponte vitiosa est. Vitiosa ratio est,quae ad expositionem non est accommodata, vel propter infirmit tena,vel propter vanitatem. Infirma ratio est,quae non necessario ostedit ita esse,quemadmodum expositum est: velut apud Plautum, Nae amicum castigare ob meritam noxiam, . Immane est sicinus, verum in aetate utile, Et conducibilo tHaec expositio est.Videamus quae ratio afferatur. -Nam ego amicum hodie meum Concastigabo pro commerita noxia. Ex eo quod ipse facturus est. non ex eo quod fieri conuenit utile quid sit rationatur. Vana ratio est,quae ex salsa causa constat,hoc modo, Amor sugiendus non est: nam ex eo verissima nascitur amicitia. aut hoc modo. Philosophia vitanda est: affert enim secordiam. atque deli diam. Na hae ratione isi salsae essent expositiones quoque earum veras esse confiteremur. Item infirma ratio est,quae non necessariam causam affert expositionis: velut Pacuvius.
Fortunam insanam esse,& caecam,& brutam perhibent philosophi, Saxique instar globos praedicant volubilem. Qud saxum impulerit sors,cadere fortunam autumant. Caecam ob eam rem iterant quia nihil cernat, quo sese applicet: Insanam autem aiunt, quia atrox, incerta,instabilisque sit. Brutam quia dignum atque indignum nequeat internoscere. Sunt autem alii philosopsi,qui contra fortunam negent Esse ullam sed temeritate omnia regi. id magis Verisimile aiunt,quod usus re ipsa experiundo edocet: Velut Orestes modo suit rex,modo mendicus sicius est: Naufragiores contigit. nempe ergo haud fortuna obtigit. Na hic Pacuvius infirma ratione utitur, cum ait,vetius esse temeritate,quam sortu'na res regi. nam utraque opinione philosophoru seri potuit, ut is,qui rex suisset, men
46쪽
ν, dicus factus esset. Item infirma ratio est quae videtur pro ratione afferri sed idem dicit quod in expositione dictu est,hoc modo: Magno malo est hominibus auaritia. i circo quod homines magnis de multis incommodis conflictantur propter immesam pecuniae cupiditatem. Nam hic aliis verbis idem per rationem dicitur, quod dictum est per expositionem. Item infirma ratio est,quae minus idoneam,quam res postulat causam subiicit expostionis hoc modo:Vtilis est sapientia,propterea quod qui sa-Dientes sunt,pietatem colere consueuerunt. Item utile est amicos veros habere: habes enim quibus cum iocari possis. nam in huiusmodi rationibus no vniuersali, neque absoluta, sed extenuata ratione expositio confirmatur. Item infirma ratio est,quae vel alii expositioni potest accommodari:vt facit Pacuuius, qui eadem affert rationem quare caeca, eandem quare bruta fortuna dicatur. I N confirmatione rationis multa de ν vitanda in nostra, εἰ obseruanda in aduersariorum ratione sunt vitia, proptereaque diligentius con*deranda sunt, quod accurata confirmatio rationis totam vehementissime comprobat argumentationem. Vtuntur igitur studiosi in confirmada ratione duplici conclusione, hoc modo: Iniuria abs te afficior indigna pater: Nam si improbum Threspontem existimaueras, Cur me huic locabas nuptiist sm est probus. Cur talem inuitam inuitum cogis linqueret
Quae hoc modo concludentur,aut ex contrario conuertentur, aut ex simplici parte reprehendentur. Ex contrario, hoc modo:
Nulla te indigna nata afficio iniuria: Si probus est. bene locaui: sim est improbus, Diuortio te liberabo incommodis. Ex simplici parte reprehendentur, si ex duplici conclusione alterutra pars diluitur,
νι Nam si improbum Threspontem existimaueras, Cur me huic locabas nuptiis . Duxi probum, Erraui post cognoui,& fugio cosnitum. Ergo reprehensio huius coclusionis duplex est:acutior illa superior facilior haec posterior ad excogitandu. Ite vitiosa est cofirmatio rationis,cum ea re,quae plura signi scat,abutimur pro certo unius rei signo. hoc modo: Necesse est,quonia pallet, aegro lasse: aut necesse est peperisse.quoniam sustinet puerum infantem. Na haec sua sponte certa signa non habent, si non caetera quoque similia concurrant: quod si cocurrerint,
nonnihil huiusmodi signa adaugent suspicione. Ite vitiosum est,ctim vel in alium. vel in eu ipsum,qui dicit id, quod in aduersariu dicitur, potest conuenire, hoc modo: Miseri sunt,qui uxores ducunt: at tu duxisti alteram. Item vitiosum est id quod vulgarem habet defensione hoc modo: Iracundia indu-
σι ctus peccauit,aut adolescentia, aut amore.huiuscemodi enim deprecationes si probabuntur, impune maxima peccata dilabentur. Item vitiosum est, cum id pro certo sumitur,quod inter omneis non constat, quia etiam nunc in cotrouersia est,hoc modo: Eho tu dii quibus est potestas motus superum atque inserum, Pacem inter sese conciliant,conserunt concordiam.
Nam ita pro suo iure hoc exeplo usum Thresponte Ennius induxit. quasi iam satis certis rationibus ita esse demonstrasset. Item vitiosum est,quod iam quasi sero atque acto negotio diei videtur hoc modo: In mete mihi si venisset Quirites, no comisissem vi hunc in locum res veniret. nam hoc aut hoc fecissem: sed me tum haec ratio sugit. Item vitiosum est cum id quod in aperto delicto positum est, tamen aliqua leui te gitur defensione, hoc modo: γγ Cum te expetebant omnes, florentissimo b. ii.
47쪽
Regno reliqui nuncdesertum ab omnibus, Summo periculo solus ut restituam paro.
Item vitiosum est,quod alii in parte ac dictum sit potest accipiad est huiusmodi,vesquis potens ac factiosus in concione dixerit, Sarius est uti regibus, quam malis legibus.nam & hoc, tametsi rei augedae causa potest sine malitia dici,tanae propter potentia eius.qui dicit,n5 dicitur sine atroci suspicione. Ite vitiosum est,fallis aut vulgaribuς definitionibus uti.Falsae sunt huiusmodi,siquis dicat iniuriam nulla esse, nili quae ex pulsatione,aut conuitio constet. Vulgares sunt quae nihilominus in ilia rem tras ferri possunt.vt siquis gicat quadruplator ut breuiter gescribam capitalis est: e lienini improbus, &pestifer ciuis . na nihilo magis quadruplatoris, quam seris, quam sicarii, aut proditoris attulit definitione. Item vitiosum est pro argumento sumere,quod in sdisquisitione politum est. ut siquis quem furti arguat, dicat eum esse hominem improbum,auaru fraudulentum rei rei testimonium esse quod tibi furtum fecerit. Hem vitiosum est cotrouersiam controuersia dissoluere:hoc modo, Non conuenit Cesores istum vobis satisfacere,ex eo quod ait se non potuisse adesse ita ut iuratus fuerat: quod si ad exercitu non venisset, idne tribuno militum diceret Hoc ideo vitiosum est, qtua non expedita aut iudicata res,sed impedita, & in simili cotrouersia posita, exempli loco profertur. Item vitiosum est.ctim id, de quo summa controuersia est, parum expeditur Si quasi transactum sit, relinquitur hoc modo:
Aperte satur dictio si intelligas: Tali dari arma qualis,qui gessit,suit, o Iubet .potiri si studeamus Pergamo.
Quae ego profiteor esse mea. nam me aequum est frui Fraternis armis,milisque adiudicarier,
Vel quod propinquus vel quod virtute aemulus. Item vitiosum est. ipsum sibi in sua oratione dissentire.& contra ea quae ante dixerit, dicere, hoc modo:
Qua causa accusem hunc. nequeo exponendo euoluere.
Nam si veretur, quid eum accusem qui est probust Sin inverecundum animi ingenium possidet, Quid eum accusem qui id parui auditu existimete No in moda ratione videtur sibi ostedisse quare no accusaret.quid quod postea ait GNunc ego te ab summo iam detexam exordio. altem vitiosum est,quod dicitur contra iudicis voluntatem aut eorum qui audiunt: is aut partes quibus illi student, aut homines quos illi charos habent,laedantur: aut Vliquo huiusmodi vitio laedatur auditoris voluntas. Item vitiosum est,non omnes res confirmare quas pollicitus sis in expositione. Item verendum est, ne de alia redicatur clim alia de re controuersia situnque huiusmodi vitio con*derandum est ne aut ad rem addatur quid, aut quippiam de re detrahatur, aut tota causa mutata, in aliam causam derivetur. Vti apud Pacuuium Zethus cum Amphione, quorum controuer- sa cum de musica inducta sit disputatio in sapientiae rationem, & virtutis utilitatem consumitur. Item con*derandum est,ne aliud accusatoris criminatio contineat,
aliud defensoris ratio purget :quod saepe consulto multi ab reo iaciunt angustiis causae coacti. Vti siquis cum accusetur ambitu magistratum petisse ab imperatoribus saepe- si numero se apud exercitum donatu esse dicat. Hoc si diligenter in aduersariorum oratione obseruauerimus, saepe deprehendemus, & in eiusmodi deprehensione ostendomus, eos de ea re quid dicant non habere. Item vitiosum est artem aut scientiam,aut
studium quodpiam vituperare propter eorum vitia qui in eo studios sunt: veluti qui
Rhetoricam vituperant propter alicuius oratoris vituperandam Vitam . .
Item vitiosum est,ex eo quod perperam factum esse costat, putare ostendi a quo ho-
48쪽
mine factum est hoc modo: Mortuum de Armatum, tumore praedit una, corpore decoloratum sui illa costat. ergo veneno necatus est. Deinde, si sit usqueaeco in eo occupatus, ut inulti faciunt, venenum datum, vitio non mediocri conflictetur . non enim factumne sit quaeritur, sed i quo factum sit. Item vitiosum est, in comparandis rebusti alteram rem ei serre, de re altera mentionem no facere, aut negligetius disputare. ut si comparetur, utrum satius sit populum frumentum accipere, an non accipere: quae cinmoda sint, in altera re curet enumerare: quae in altera in com moda sint, velut depressa praetereat: aut ea, quae minima sunt dicat. Item vitiosum est, in rebus comparandis necesse putari,alteram rem vituperati, cum alteram laudes: quod genus, si quaeratur,
viris maior honor habendus sit, Albensibus an Vegentinis, quod Reipub. & populo
Rom. profuerunt: & is qui dicat, alteros laedat. Non enim necesse est, si alteros praeponas, alteros vituperare. fieri enim potest, ut clim alteros magis laudaris, aliquam alteris laudis partem attribuas, ne cupide pugnasse contra veritatem puteris. Item vitiosum est. de nomine, & vocabulo eius rei controuersiam fruere, quam rem cons, suetudo optime potest iudicare. velut Sulpitius, qui intercesserat, ne exules, quibus causam dicere non licuisset, reducerentur: idem posterius immutata voluntate, curri eandem legem ferret, aliam sese ferre dicebat, propter nominum commutationem. nam non exules sed vi eiectos se reducere aiebat: perinde quali id sui set in cotrouersia quo illi nomine appellarentur a populo Rom. aut perinde quasi no omnes quibus aqua & igni interdictum est. exules appelletur. Verum illi fortasse ignoscimus, si cum causa secit: nos tamen intelligimus vitiosum esse intendere, controuersiam propter
Q ON xl exornatio constat ex similibus, & exemplis, S amplificationibus, &iudicatis rebus, & caeteris quae pertinent ad exaggerandam & locupletandam argumentationem : quae sint his rebus vitia, con*dcremus. Simile vitiosum est, quod ex aliqua parte dissimile est, nec habet parem rationem comparationis: aut sibi ipsi obest qui affert. Exemplum vitiosum est, si aut falsum est, ut reprehendatur: aut si improbum, ut non sit imitandum : aut maius, aut minus, quam res postulabit. Res iudicata vitiose proseretur, si aut dii simili de re proferatur: aut de ea re, de qua controuersia non est : aut si improba, aut eiusmodi, ut aut plures, aut magis idoneae res iudicatae ab aduersariis proferri possint. Item vitiosum est id, quod aduersarii factum esse confiteantur de eo argumentari 3t planum sacere factu inc sis. nam id tantum augeri oportet. Item vitiosum est, id augere. quod conuenit doceri, hoc modo:Vt siquis, quem arguat hominem occidisse: Si ante. quam satis idoneas argumentationes attulerit, augeat peccatum, & dicat, nihil indignius esse, quam hominem occidere. non enim virum indignu sit, an non .sed factumne sit quaeritur. Complexio vitiosa est, quae non ut quicquam primum dictu in est, complectitur: &quae non breuiter concludit: & quae non ex enumeratione certum & constans aliquid si relinquit,ut intelligatur quid propositum in argumentatione sit: quid deinde ratione,
quid confirmatione, quia tota argumentatione demonstratum. ONcLvSIONE s. quae apud Graecos δεγνι nominantur, tripartitae sunt. na consant ex enumeratione amplificatione.& comiseratione. Quatuor locis uti possumus conclusionibus: in principio, secundum narrationem, secundum firmissimam argumentationem, in conclusone. Enumeratio est per quam colligimus, & commonemus quibus de rebus verba fecerimus, breuiter: ut renovetur, non redintegretur oratio: Se ordine, quicquid erit diistum, reseramus : ut auditor, si memoriae mandauerit, ad id quod ipse meminerit, reducatur. In qua curandum est, ne aut ab exordio, auta narratione repetatur orationis enumeratio. Ficta enim ,& dedita opera comparata
oratio videbitur esse, artificii significandi, aut ingenii venditandi, vel memoriae osten- M tandae causa. quapropter initium enumerationis est a diuisione sumendum . deinde b. iii.
49쪽
ordine breuiter exponendae sunt res,quae tractatae erunt in confirmatione εἰ consul tione. Amplificatio. est res quae per locum communem instigationis auditorum causa sumitur. Loci communes ex decem praeceptis commodissime sumuntur,a, augendi criminis causa. Primus locus sumitur ab autoritate,clἰm commemoramus, quantae cum ea res fuerit diis immortalibus, aut maioribus nostris. regibus, ciuitatibus. nationibus hominibus sapientissimis Senatui. item maxime quomodo de his rebus legibus sancitum st. Secundus locus est, cum cons eramus, illae res, de quibus criminamur,ad quos pertineant:virum ad omnes,quod atrocissinum est:an ad superiores quod genus hi sunt, a quibus autoritatis locus communis sumitur an ad pares, hoc est in eisdem partibus animi corporis, fortunarum postos: an ad inferiores, qui omnibus his rebus antecelluntur. Tertius locus est,quo percontamur quid sit euen- frturum, si omnibus idem concedatur:& ea re neglecta, ostendemus quid periculorum aut incommodorum consequatur. Quartus locus est, quo demonstratur. s huic stremissum multos alacriores ad maleficia futuros,quos adsuc expectatio iudicii remoratur. Quintus locus est, per quem ostendimus, s semel aliter iudicatum sit, nullam rem fore, quae incommodo mederi, aut perperam factum, aut erratum iudicium corrigere possi. quo in loco non incommodum erit uti caeterarum rerum comparatione, ut ostendamus alias res posse aut vetustate sedari,aut consito corrigi: huius rei aut leniundae, aut corrigendae nullam rem adiumeto suturam. Sextus locus est,cum ostendemus ex consulto factum, & dicemus voluntario sicinori nullam esse excusotionem sed imprudentiae iustam deprecationem paratam. Septimus locus est,quo in rastendemus tetrum sicinus crudele nefarium,tyrannicii esse:quod genus, iniuriae mulierum, aut earum rerum aliquid ,quarii rerum causa bella suscipiuntur. εἰ cum hostibus de vita dimicatur. Octauus locus est,quo ostendimus, non vulgare, sed singulare esse maleficium,spu rcum, nefarium, inusitatum:quo maturius de atrocius vindicadumst. Non iis locus constat ex peccatoru comparatione quas cum dicemus, maius esse
maleficium stuprare ingentiam, quam sacrum laedere:quia alterum propter egestate, alterum propter intemperantem superbia fiat. Decimus locus est per quem omnia
quae in negotio gerendo acta sunt,quaeque rem consequi solent, exponemus acriter,&criminose,di diligenter ut agi res,de geri negotium videatur. rerum cosequentiu enumeratione. Misericordia commouebitur auditoris animus,si variam sortunaru commutationem dicemus: si ostendemus, in quibus commodis suimus, qui biisque in in- ,, commodis simus comparatione . si quae nobis sutura sint, nis causam obtinuerimus.
enumerabimus de ostendemus. si supplicabimus de nos sub eorum, quorum misericordiam captabimus. potestatem subiiciemus. squid nostris parentibus, liberis. caeteris necessariis casurum sit propter nostras calamitates aperiemus: de smul ostendemus, illorum nos solicitudine de miseria, non nostris incommodis dolere. si de clementia. humanitate misericordia nostra, qua in alios usi sumus aperiemus. si nos semper, aut diu in malis suisse ostendemus. si nostrum satum,aut fortunam conqueremur. s animum nostrum sortem patientem incommodorum ostendemus futurum. Commiserationem breuem esse oportet. nihil enim lachryma citius arescit. Fere locos o scurissimos totius artificii tractauimus in hoc libro 'quapropter huic volumini modus hic sit. reliquas praeceptiones, quoad videbitur. in tertium librum transseremus. Haec msi,ut conquisite conscripsimus, ita diligenter sueris consecutus, de nos industriae fructus ex tua scientia capiemus εἰ tute nostram diligentiam laudabis, tuaque perceptione laetabere: tu scientior eris praeceptorum artificio, nos alacriores ad reliquum per soluendum.Verum haec sutura satis scio: te enim non ignoro.sed nos deinceps ad caetera praecepta traseamus,ut quod libentissime facimus tuae voluntati rectissime morem geramus.
50쪽
AD OMNEM iudicialem causam quemadmodum conueniret inuentione rerum accommodari, satis abundater ut arbitror, superioribus libris demonstratu est. Nunc earum rationem rerum inueniendarum,quae pertinebant ad causas deliberativas,& demonstrativas, in hunc librum transtulinius: ut omnis inueniendi prae ceptio tibi quam primum persolueretur. Reliquae quatuor partes erant artificii. D tribus partibus in hoc libro dicemus: dispositione, pronuntiatione,& memoria. De e locutione, quia plura dicenda videbantur,in quarto libro coscribere maluimus: quem. ut arbitror, tibi librum celeriter absolutu mittemus, nequid tibi rhetoricae artis deesse possit. Interea prima quaeque&nobiscum, cu voles, de interdum sine nobis legendo sequere, nequid impediare quin ad hanc utilitatem pariter nobiscum progredi Possis. Nunc tu sic ut attentum te praebeas mos proficisci ad instituta pergemus.
DELIBERATIONES partim sunt huiusmodi, ut quaeratur, utrum potius facie tum
sit:partim huiusmodi, ut quid potis limum faciendum, cosyderetur.Vtrum potius, hoc modo: Carthago tollenda,an relinquenda videatur. Quid potissimum, hoc pacto: Vis Annibal consultet, cum ex Italia Carthaginem accersitur, an in Italia remaneat, an domum redeat. an in AEgyptum prosectus, occupet Alexandriam. Item deliberationes partim ipsae propter se consultandae sunt: ut ii deliberet Senatus, captiuos ab hostibus redimat,an non. partim propter aliquam extraneam causam veniunt in deliberationem,& consultationem: ut si deliberet Senatus, bello Italico soluat ne legibus Scipionem, ut eum liceat ante tempus Consulem scri . partim S propter se sunt deliberandae, & magis propter extraneam causam veniunt in consultationem: ut si deli-n bei et Senatus bello Italico sociis ciuitatem det, an non. In quibus causis rei natura faciet deliberationem, omnis oratio ad ipsiim rem accomodabitur: in quibus extranea causa conficiet deliberationem, in his ea ipsa erit causa adaugenda, aut deprimenda. Omnes deliberationes eorum qui sentetiam dicent, finem si bi conueniet utilitatis
proponere, Vt omnis eo totius orationis ratio conseratur. Vtilitas in duas parte is triciuili consultatione diuiditur: tutam.& laonestam. Tuta est, quae conficit instantis aut
consequentis periculi vitationem qualibet ratione. Haec distribuitur in vim.& dolum: quorum alterum separatim, aut utrunque sumemus coniunctim. Vis discernitur per exercitus, classes, arma tormenta, reuocationes hominum,& alias huiusmodi res. Dolus consumitur in pecuniam pollicitationes,dissimulationes, maturationes, inclitiones, & caeteras res, de quibus magis idoneo tempore loquemur, siquando
de re militari,aut de administratione Reipublicae scribere velimus. Honesta res di- uiditur in rectu in . & laudabile. Rectum est, quod cum virtute & officio fit: id diuiditur in prudentiam, iustitiam, sortitudinem, modestiam. Prudentia est calliditas, quae ratione quadam potest delectum habere bonorum. & malorum. Dicitur item
prudentia scientia cuiusdam artificii. Item appellatur prudentia multarum rerum memoria , & usus complurium negotiorum. Iustitia est aequitas. ius unicuique tribuens pro dignitate cuiusque. Fortitudo est reruna magnarum appetitio,& rerum humilium contemptio.& lasoris cum utilitatis ratione perpesso. Modestia est in animo continens moderatio cupiditatum. Prudentiae partibus utemur in dicendo, si commoda cum incommodis conseremus : cum alterum sequi,alterum vitare cohortabimur : aut siqua in re cohortabimur aliquid, cuius rei aliquam disciplinabilem scientia poterimus habere:& quomodo, aut qua quidque ratione fieri oporteat ostedemus. n Aut si suadebimus quippia . cuius rei gestae aut praesentem, aut audita memoriam poterimus habere: qua in re sicile id, quod velimus. ex lo allato persuadere poterimus. Iustitiae partibus utemur si aut innocentii .aut supplicum dicemus misereri oportere:
si ostendemus, bene merentibus gratia referrita uenire: si demostrabimus, ulcisci maleb. iiii.