장음표시 사용
581쪽
tum , uiti cii:n alias res ipsa obventura fuisset, nisi obstitisset oppositum Impelli mentum. Secunda conditio cst , ut impeditus potuisset justo rem consecuti;si enim juste rem obtinere non poterat, is qui impedivcrit non tenetur r stituere,ca m non abstilletit jus alterius; ut si in lignus , & plaiic incapax fuerit 1 conseqimtione Benesidii, vel ossicii i inpediras , tamet i qui impedivit motus suetit ex odio, aut alio pravo affectu , nec ullatenus ex aff. ctu justit: ae : hoc enim malo affectu impe cliens peccat quidem contra diraritatem , sed non peccat contra iustitiam. Tertiata denique conditio requii ita eli , ut impedivrrit per dolum , dc fraudem aut menda--cium,aliamve quamlibet actionem iuititiae Oppolitain , qualIs cita calumnia . deistentio personae ne comparcat , t erarum illius interceptio, ne rem speratam prosequi pol sit, aut etiam vis illata,aut minarum intentatio in eum qui erat illiit bo- mim collarii rus. At vcro sol .e ereces , blanditiae & possicitationes non injustae mitii me sit iliciunt ut quis reisu uere teneatur.quia hominem adhuc in sua li Sertate reis linquunt. Qita ratione rostituendi nulla inest obligatio in eo qui precibus, blandit que ossiciis, .uit De uenti adhortatione citra vim ac mendacium mentem alicujus avertit ab inlli tuendo illum h. aeredein quem prilis intendebat, aut a relinquendo legato,vel donatione facienda. Eademque locum habent in electione,praesentatione , vel collatione Beneficii Eccletiastici. VII. Porro inter exempla injustae impeditionis ex qua exurgat obligatio testituendi , Tolctus lib. s.cap. 19. num. 4. istud allegat, si quis Episcoptim volcntem certar personae conferre Beneficium , , propolito divertcrit deci gendo ci crimen verum,sed omniud occultum eius cui erat collaturus.Sed melius docet.Lestius C. I 2 diib. I S. num. I 2 .neque peccasse contra justitiam, neque teneti restituere, aut sati
facere illum qui collatorem beneficii,vel Oricii diverterit ter privatam admonitionem criminis occulti, quia jus est in hujusmodi patefacere privati in IIII cujus interest ea quae nominem minus idoneum,aut minus fidelem ostendunt ad id ni nus vel officium,vel collationem miniis decoram reddunt. Unde etiam solent o secultae Informationes λ sanctioribus & sapientioribus fieri. V IH. Itaque ubicumque pene certam alioqui boni alicujus consequutione naaliquis frustraverit impediendo . puta quum impeditus jus habebat in re, vel ad rem per justam promissollem , stipulationem , aliumve contractum, aut per ele
tionem, pr. Vtentationem, expectativam,coadjutoria ira, regressum , aliumve titulum
per quem datur actio ad rem petendam : in his casibus quamvis impediens nullam vim aut fraudem adlii buerit. sed solas preces de suasiones.si iusta non fuerit causa ius illud in rem acta ilitum impediei id tenetur impediens ad istIus damni reparationem , quia hoc ipso peccavit contra iustitiam, quod jus alteri jam acquisitum sine legitima causa frustraverit. Lessius num. Ἀχ. hoc addens . eum qui ta- , te jus habentem sic impediv It,non obligari in totum quanti res ipsa valet, sed, quanti illud jus, illa ae spes . conlideratis jad io boni & prudentis viri omnibu sscircumstantiis aestimaretur. Eadem etiam doc Bonacina restitur. In genere , dis put. X. quaest. 2. puncto I 2. numeris . ubi nullum tale suisset jus ad rem . sed spes plus minusve probabilis , aut conferentis dispositio. vel propos tum , spes illa, vel, dispositio multd minus aestimanda erit . nec restitutionis ulla erit obligatio , nisi tribus supradictis coneur remibus conditionibus , maxime verd vi, vel dolo : non . enim ad Loe sufficerent proces & suasiones. Cum enim quantumvis aliquis dig- rmis furet, non tamen jus habet niti in libera ejus honferre potest voluntate. Az- qui preres, blanditiae, munera , suasiones, itini rhpugnant libertati, neque col,
582쪽
tor celiseia potest involuntarie laoc facere , quod ita Induatus agit. Navari Cap. i7. num .69. Solus lib. . de jult tia , qu est. 6. artic. 3.sub finem. Legius loco
cit. milia. I 2 S. Bona cina dc rcstitui. in genere, disput. I. quaest.2.pἰlnct. I 2. n. 1. aliique communiter.
I X. Qii aeros quid sit statu citilum eo casii quo quis digniorem nullum jus habente in , ad Beneficium aut ossicium sine vi, vel fraude impedivit, ut ci min is dignus praesertetur 3 Respondemus illuna quidem peccasse, non tamen obligari quid- . quam restituere . modo dignum & idoneum ad id promoveri secerit. Nili id fa- octum suerit in eqincurse & examine , in quibus ille qui dignior agnoscitur, jus habet ut caeteris quamvis dignis praeseratur. Et I)raelati, atque Magistr tus jus libidin concursu Violantes , non modb peccant mortaliter ut infideles d irensatorcs sed etiam vinculo tenentur restiti itionis quateruis injuriam illi secerunt, quem lex se concursus reliquas praeserri exigebat. X. Restituendi obligationi non est obnoxius ille qui sine vi vel fraude cur It testamentum revocari . de alium haeredem institui ; quia neque haeredes, neque legatarii jus ullum habent ad sileecssionem quanditi tostator cst ii, vivis, cum sit libera testatori siti testamenti revocatio . habeatque , ut Jura loquuntur , deambulatoriam voluntatem usqtie ad imorte in . Sicut ergo pol Crat testa-ror testamentum sutum sine cujusquana injuria revocare, ita Potuit alius ei revocationem illam modis non illicitis persit adcre. Secus vero censendum de illo qui vi. vel minis aut calumniis extorsit testamenti . aut legati alicuius revocationem r& de illo quoque qui volentem testamentum condere, vol codici tum , per vim vel fraudent impediverit, exempli gratia impediendo Notarii, aut testium acces.sum : his enim casibus locus est illi generali δc receptissimae regulae , eluc ut vi . aut fraude alterius bonum impediverit, peccare contra justitiam, de ad restitutionem obligari. XI. ille denique cujus vi, vel fraude plures competitores ab assequutione ali- , cujus Beneficii, alteriusve boni impediti tuere , tenetur restituere singulis horaim AEquanti spes illorum probabilis judicio prudentis valebat, juxta regulas sit pra addu- Molina tom. 3 .disput.717.num .7. Lessius loco cit. num. I 27. Bonacina loco cit.
CAPUT XVI. suando, quomodo teneatur restituere qui cooperatus es alterius damno.
Xix ius Ecclesiae Doctor S. Augustinus ita scribit epist .s . ad Maacedonium: Si res aliena propter qtiam peccatum est, hm reddipsssit, non redditur,non agitur paenitentia sed fugitursante veraciter etia--a ιur,non dimittitur Peccἀtum nisi restituatur ablatum, sed, t dixi ι- . restitui potιν. ρι erumque enim qui a cri,amittis e alios patiendo m.rlos sit ei e ma . te vidiende in e aliAd habet unde restituat. Huic certe non possimus dicere. Redde quod
583쪽
caciter ilissi lxtia alterlias damnum , tenetur iure naturae illud reparare. Hujusmodi sinit cooppilantcs uno aliquo ex novem modis, qui duobus istis ver libus conuuc-
, Partis Uans, m unis , non obrans , non mavis stans.
Scilicet t. Mandato : 1. Consilio : 3 Rei approbatione, aut laude : 4. Consensit :s .Recipiendo rem,aut rcfugium damnificanti praebendo : 6. Auxilium praebendo iii malum: . Tacendo: 8.Non impediendo: 9.Non nrapi festando, nimirum cum quis ex ossicio & j.istitia loqui, Impedire, aut nianifestare tenetur: nam qui ex sola cliarita te tenentur ad unum aliquod ex his tribus, non incurrunt damni restituendi oblupationem , quae est solius justitiae, & non aliarum virtutum dcbitum. Itaque si plurcs coirimunt conspiratione vel concursu efficaciter cooperati si in t alieno damno, tenciatur singuli in solidum illud resarcire. Nec ista minuitur Obligatio ex eo quod si isti non damnificassent, alIi eorum desectu hoc idem damnum intuli issent; haec enim obligatio sequitur damnificantes actu , non ver. eos qui caeteroqui dam nlii callent, non tamen actu ipso damnificarunt. I I. Caeterum si consilium, aut approbatio nihil esseacitet Inssuxerint in dat num alterius,eo quod damnificans aequε dispositus erat illud damnum exequi, pcc. caverit quidem , non tamen obligatur ad restituendum,quia nihil influxit in damnum ad quod jamdudum complete se malefactor determinaverat, juxta doctrinam S. Thomae,S. Antonini,sylvestri, Navarri, aliorumque. verumtamen si per injuutum judicium reus innocens damnatus fuit omnium Judicum sussragiis , i ii quiuit in dere suffragium post completum requisitum ad sentciat Iae validitatem numerumaliffagiorum , videntur nihilominus obligari ad rcstitutioitenulicet enim L primis suffragatoribus jam sussicienter de eis caciter fuerat praebitus influxus , sperati tamen poterat ut Posteriores suffragatores admonendo quae sui erant officii, dc suffragium iuuin reculando adduxissent priores,qui jam opinati sunt , collegas ad revocanda injusta suffragia: hoc , inquam , casu superitu inerarii suffragatores re- stituere tenerentur. Bonacina de restitur. in gen. disp. i. quaest. 2. punct. 8. numera . quia non tantum ex justitia tenebantur rectum dare coiisiliunt, sed etiam admonendo , si fieri posset, revocare injusta collegarum judicia. Ita Navarra cap. I
III. Qii id vero statuendum si quis dubitat utrum fio consilio iniusto. quos, se dediise certus est, is eui datum est consilium silerit efficaciter impulsus ad d-m nificandum 1, an vero etiam sine hujus nodi consilio jam erat sussieienter dispositus
ad inserendum hoc damnum , ita ut consilium fortasse non lacrit causa. damni animo jam praemeditati Diversἡ a Doctoribus respondetur. Petrus enim. Navarra lib. 3. de restit.cap. . numero 38. Filii ucius tom. 2. trach. 32. cap. 3. q. 7- Num. 37. S trach. 2I .cap. 4. num. I 67. & alii quidam negant ita dubitantem tenerixeltituere, eo quod in dubiis melior sit possidentis conditio, l. In dubiis , D.de re.
sui. jur. Contraria tamen opinio mihi vetior & sequenda videtur , quam docet L Thomas I 2. quaest.62. artic. 7. his verbis: Iure solum tenetur consiliator, aut palpo , id est adulator, ad restistitionem, quando probabiliter astimari potest quod ex jusinodi caHii fuerit iniusta accepi Io subseqauta. Certe enim verba ista, probabiliter
584쪽
nom. g. Bonaeina d. qiuaeil. 2. punct. 7. n. s. Lessias lib. 2. cap. 27. dub. num. 1 3. Ratis est, quia in dubio nemo praesumitur malum sua sponte facturus , l. Meritὸst. D. pro uicio. Unde infert Covarruvias,eum qui damnificavit, non suisse dam. nificaturum , nisi id consilium quod me dedissse certum & exploratum est , ipsummovisset.Confirmatur,quia in dubio aequali damnificator censetur indeterminatus. AErgo praesumendum est, sequentem ejus determinationem ex malo concito subs quuto processisse. I v. Secus tamen , ut recte Lessius admonet, judicandum esse ubi dubitaretur an suillit datum consilium , hac eadem ratione, qui Laium non praesumitur ni si probetur , d. l. Merkὸ , & d. l. In diιbiis. In dubiis Aelior est conditio possidentis; stat enim possessio pro innocentia , donec perspicue de delicto non co istat e. t Uemque statuendum, si dubium esset an consilium datum processisset ex culpa .an uinculpabili, aut saltem leviter culpabili. Nam ut capite sequeriti ostende-nnis , omitum sineῬeccato ill m non inducit restituendi oblisationem , & tibi Q fuerit culi a sevis non o baleat In totum,seg in partem. Sane ubi tam gravia sunt indicia sive profusae malitiae, sive praeparationis modorum damnificandi , sive declarationis malae voluntatis quae consilium praecessisset, eo casu praesumi posset nullum fuisse influxum ex malo subsequente consilio , & consulens esset immunis , ut eidem docet Lessius lib. 1. cap. 3 3. diib. In fine. 'V. Quaeritur praeterea utrum damnum praestare, seu restituere teneatur Is qui mandavit quidem, aut consuluit injustam damnificationem, sed postea revocavit antequam damnum fuisset illarum ; Communiter concludunt Doctores, eum qui
mandaverat,si ante damni exequutionem mandatum penes mandatarium revoc
verit, eximi ab onere restituendi,quia passim constat ex titulo Digestorum Maη-Zetti,mandantem non teneri ex mandato postquam mandati sui revocationem ante famini sufficienter mandatatio intimaverit; sic enim satis superque cessat mandati prae edentis influxus. De consilio autem seclis decernit communis Doctoriim stopinio ; censent enim eum qui damnum consuluit, non revocare sufficienter inisfuxum injussi consilii, nisi eficaciter Peuhasegit ut a malo opere alter Ilata Martinus Navarra in Manuali, cap 27. num. 233. quem sequi tur AZortiis, Toletus, Lessius , Bonacina , alisque hanc rationem dantes discriminis huius inter consulentem & mandantem , quia consilium datur in gratiam recipientis , mai datum verδ datur in gratiam ipsius mandanti s : unde mandans, si retractet mandatum fuit in re adhuc integra, retractat simul influxum suum ; ideoque non ten bitur de damno sequenti, quatenus mandatum cum versetur circa interesse mandatatis evocatio mandati revocat simul influxum qui proficiscitur ex intere: Ie mandantis. At verδ consilium clim habeat pro suo fine interesse illius qui consilium recipit , retractatIo consilii non semper amovet ejus influxum , nisi alter desistat , prosequutione sui interesse,pro quo datum fuit ei consilium. Atque isti doctrinae adhaerendum est in praxi, quamvis Petrus Navarrus , & Saloni iis his non acquiencant, & consulentem perinde ut mandanrem a restitutione facienda eximant, ex se quo revocationem re integra fgnificaverint , totumque deinceps damnum in solam exequentis malignitatem refundant. Adhuc tamen subdistinguendum est circa 'revocationem consilii: vel enim consilium versabatur circa jus verbi gratia dicendo licitum quod tamen est illicitum ; & ejusmodi consilium re adhuc integra sulicienter revocatum apuJeum cui datum fuerat, exim deum qui male consuli ierat
ab obligatione restituendi damnum postea illatum , quia ejus desiit in luxus pce
585쪽
rnaliis stationem contrariae velitatis: vel constitim fuit linmediχte clic sic triri imjtillii in & damni sciam, bc hujus revocatio non siissicit ad eximendii fit a tristitutio- subiciuuio cum qui sic consuluerit, IJOnac. pulact. T. num. 6.VI. Jus ciuidem Civile & Canonicum finivit conveniunt dicendo : Con Π non fraudul Hi lia obligatio est. Caterum si dolu/ ct calliditas intercissit, de dolo actis
competit. me non consilii Et : Nullus ex G11silio, Em . do 'I dolemum non fuerit, obligatur , capta, ultus,cod. in c. Si in his locis dolum si ficte sumas, aut fraudem , intelligendi erunt hi textos de foro tantum ex-Si vero verba haec late sumantur , ut .culpam ctiam comprehendant, locus his quoque regulis erit in foro conscientiae circa consiῖum cui causam dederit culia abilis Ionorantia. Ubi vero ignoratio non fuerit culpae conjuncta, vel temeritati, i ulli erit restitutioni obnoxius qui bona fide erroneum consitum dederit,et si dam num suoru inde subsequutum. .
V I I. Sanctus Thomas I. a. quaest. 62. arti c. 7. multa praeelare docet re
stitutioilem faciendam. Primb,noxem praefatos modos quibus aliquis ab alio dam. nificari potest, & in quibus inest obligatio ad restituendum, & singulos ex his modis oblistate singulos influentes iii solidum ad reparandum illatum damnum.Secui1- 'κ do Pilia Ii es qui tenentur custodire justitiam in terra, si per eorum defectuin lair eius increscant, ad restitutionem teneri , quia reddi rus quos habent,sunt stipendia ad hoc institiua ut justitiam conservent in terra. Tertio , hosce modos etiamsi per eos nam taliter peccatum filisset, non senapcr obligare , sed tantum ubi csscaciter in alterius damnum influxerint. Et haec dicit in corpore articuli. Quarto , principaliter teneri restituere illum qui est principalis in ni ala iacto : primum quidem praecipientem , secundario exeaventem, & consequenter alios per ordinem. Qirinoto , uno illorum restituente illi qui passiis est damnum , alium non teneri restiis tuere damnum eidem quem anterior restituens fecerit indemnem , sed restituere debere principalem damnificatorem, aut eum ad quem res injustb subrepta 'pervcnerita principali damnificatori qui restituere damnum past a praevenerit.H. xc dicit ad a. argum. Sext d denique,non ara 'er illlam qui non malii stat latronem , teneri ad restitutionem,aut qui non obstar,aut qui non reprehendit, sed eum solum cui ista incumbunt ex ossicio , ut Principes te irae, Gubernatorcs, Magistrariis, Ossietates Haee dicit ad ; .arg. V II l. Itaque juxta has regulas millies cooperantes in urbis injusta direptione vel agrorum vastatione tenentur singuli id solum reparare damnum quod individuo iγer se operati sunt.Duces autem exercitus tenentur in solidum ad universum damnum quod ex eorum neglectu, licentia,vel mandato milites ipsorum exequii isti fuerint. Ita Navarra cap. 37. nuin. x . Et si ex communi conjuratione Ilures 1
eii ad imius domus , aut villae excidium concurrerint, & dum snnui depraedantur, alius sin et veniens aliquam stipellcctilem inde abstulerit , singuli ex numero eo, iuratorum obnoxii sunt restitutioni in solidum: qui vero depraedationi sun erventarit, id sollim renetur restituere quod seorsim diripuit , quia ipse unus causia est simisularis damni ; reliqui vero singuli per communem conspirationem in totale dam.
IX. Gravis est discutias circa alieni prcc. ati cooperationem , quae ni per actu se suique lacu ura licitos, atque ad botrima aut malum indifferentes, ut conis
586쪽
uum.c3.S: in capia cruor fiam,de Iudaeis,notab. 2 r eos diale peccare mortaliter,& teneri mortem potius oppetere. Caeteri vero sere omnes Summistae illos vi comis pulsos ad sic remigandum excusant , peccato. in primis certum est eos qui volui in tarte cooperantur linc finr,ut alieno peccaro consentiant S famulemur , quamusseorum actio praecise de ex sui natura non esset mala,peccare tamen ex consensi ad malum finem,dicente Apostolo Rom. r. t lia agum digni sum. morte,nonsol/qai ea factant,sed etiam qui consentiunt facientibusaei dicit cap. I.de ossic jud. delet.
uentes s consentientes pari paria puniuntur. Difficultas ergo versatur in illis qui compulsi a superiori potestate aliquid ex se suique natura agunt quod injustae voluntati Superioris si rati latur Sc inservit ; cui tamen obtemperans non consentieaninio. gitanti milii de hac quaestione tria occurrunt praejudicia quae nemo pruindens possit asipernari. ExempIam Sancti Gregorii Papae,quod ipse de se testatur &approbat. De iii de sapientissimi Politi sic s Imrocentii l l l. decretum in ca 3. Pastor. ttis,f. Quia vero , de ossic.judic.dcleg. his vcrmis: Re fondemus quod cum Grinar ureeneatur o equi Delegato,etsi iciat ontentLim illam inius. m, exequi nihdominus tenetur eandem. Ex aqverso divina ivituralis ratio suadet nihil agcndum contra
propriam conscientiam , alioqui indubie peccari,iamet si conscientia ipsa osset eriaxonea. Sacra quoque Scriptura deii unciat Act.1.Deo esse obediendum nragi quiri hominibus. Et carnifices qui injusta Priiacipum de Senatus adversus Christianos edicta exequebant i,r , licet non causae cognitio, sed Qta exequutio eis mandar tur,non erant Immun s a peccato. Sic igitur interpret da est innocentii Constitutio,ut velit ordinarium piaesumere quod Superioris coinmittentis sententia iise exequenda non sit injusta,quamvis primo aspectu talis sibi videatur , atque ideo φscrupuluin deponar,ncc velit penitus explorare rem non sibi perspectam , cujus sibI demandatur exluntio non cognitio. Tertium praejudicium est in eo quod si Ois calumitiis ita opprimatur,ut non oppetat probatta,vel defenso in contraistium , judex qui cerio stir accusationis salsitatem,& accusari innocentiam , debeae
tamen contra pro oriam conscientiam sipplicio innocenrem accusatum addicere; quod est verim scienter cooperari calimaniatorum malillae advers is innocentem :ψ quae tamen conclusio est Sancti Thomae 2.2H.6 arr. 2. Quia ramen permulti huic opinioni refragantur . non ci ulterius insisto Taceo pervulgarum illud exemplum Naaman Syri , quod tamen Elisaeus Propheta non reprobat , sed virum illum cum pace dimittit,lib. a egum ap. I. X. Venio itaque ad primum ex Sancto Gregorio praeiudicium. Hla ergo lib. 1. epist. i . quae cst ad Mauricium Aligustum,qui lege prohibuerat milites nondum militia solutos fieri Monachos , protestatur ibi vix salictus hane legem esse contra Deum ipsum, per eam occludi quamplurimis aeternae salutis viam, plerosque mus stes esse qui nisi omnia reliquerint, salvari apud Deum nullatenus possint. Et tamen quasi cooperuis huic in iustitiae tam multis animabus exitiali, testatur ibidem se Principi obtemperando eandem Lgem per diversas terrarum partes transmittLsecisse ut promulgaretur : addens se id quod debuit exsolvisse , dum Imperatori obedivit,& pro Deo quod sentiebat non tacuit. In istius facti cxamine tres cir eum stantias deprehendo, quae In hi j ii sit odi occursibus possunt ei se totidem regularevitandi peccati Primum non consentit malae intentioni imperatoris , lino vero il- Iam pro sito Pontificis officio aperte diuinat.Secun d c, illa Pontificia actio sic erat ita se ipsa ind Erenet ut directe ac immediate non operaretur rem nasci ab imperiator: uuentam;traiisai ttebat cirim cius Edictum,sed non hortabatur ejus exc qiratio-
587쪽
nem. Tertio impendebant neginti hoc ossicium gravia rarata,& majora In salic in Ecclesiam scan. tala ab Imperatore. Haec tria similiter concurrere vi lentur in Christi auis illis remigibiis : non enim animo consent Iimi, scit inviti remigare compci-liintur. Item eorusci actio ex se is ystans non attino it imine. late malum ab infi
delibus intentum , non enim capiunt, non ' nant , non occidunt, non tormzn
ta in Christianos adhibito igne displodunt ; haec enim , ut Lessius docer, praestare , quamvis coacti, non pollet citra mortale peccatum. Tertid non modo inviti , sed etiam cruciatibus imminentibus, de mortis metu compulsi remigint. His ergo tribus simul concurrentibus licitum esse talia, & his similia operari sine peccato Asine obligatione restituendi, volunt Lessius lib. i. cap. 9. dub. 18. Bonacina dexostitui.disput. I.quaest. I. puncto IO.niura. Bonaldius tona. 1.trach. II. lectione 28. Ego ucid quidquam decernere non ausim.
QIrum I. cluso dolo, Aut convIntione, quaevis culpa obliget in conscientia ad restitutionem.
N foro quideira exteriori decernitur plerumque secundum leges reis paratio damni ex culpa dati, etsi damnum casu evenerit. dummodo culpa casum praecesserit. Unde ait lex Contractus,D. de reg. jur. C. v- tractus quidam dolum malum dumtoat,requirunt, quissam dolum 9 cutipam. Dolum tantum,depositum est precarium:dolum 2 culpam, mandatum . commodatum en lanmipignori acceptum,iocatum Dem dotἰr datio , tutela, negotia g Ita. In his quidem ct diligentiam societas ct rerum communis, ta dolum ct culpam recipit sed haec ita , nIF quἰd nomisatim conoenis,vel plus vel misus in singulis contractibus nam hoc . Ieriabitur quod initis convenit. Ex ista lege Doctores inserunt, nullam praestari culpam a recipiente in contracta inito in gratiam solius dantis,ut in deposito; praestari vero culpam levisti inam i recipiente ubi in ejus gratiam solius contrahitur , ut incommodato.'At ubi aequaliter in dantis & recipientis gratiam contractum fuerit, non aliam praestari culpam quam latam & levem, it in venditione , locatione , eignore. Ratio demum cur recipiens precarium,quamvis in ejus solios gratiam har, non teneatur de culpa, haec est. quia ei qui dat, liberum est quandocumque voluerit repetere. Sed haec Iure Civili, 'oad sorum exterius; secus enim decernitur saepemimero in foro conscientiae,
II. Duplex in kro Interiori distinguitur culpa, civilis stilitet & theologi ea , qua est ipsum precatum. Q il enim culpa sui mere civili sive lata st , sive levis, sive leVissi na damnum secit,ad nihilum obligatur in conscientia , nisi postquam fuerit
Zin soro externo condemnatus, aut nisi de praestando damno specialiter se erit inter Partes conventu .n, Ita docet Innocentius in cap. Sicut dignum, Eos, de homicid. Abbas in cap. Si egressis, te injur. Sylvester verb. Restitutio 1. diib. ra. Lessius lib.
ci , 1. num. 2. & alii quor ibi citat; contra Angelu ovarruviam,& Adriami m. Exempla
588쪽
Exempla refert, si ex aedibus aliquid inconsulte proieceris, Wi etsi fer si si calieni alligare , s lucernam extinguere . si furnum occludere, si foveam stiperire operire Oblitus sis, atque iitisse damnum acciderit , resarcire illud non teneris ante Judicis sentetitiam. Sed si aliquod paetum de huiusmodi praestando damno intervenerit, tenebetis in conscientia ante Judicis condemnationem. Ita Layman contra Toletum lib.1. cap. is. Sotum lib. s.de justi t. quaest.7.art.2. S, Verb. Cul a , rium. 2. dicent scontrahentem non teneri de culpa,nisi si mortalis. Qtrod si sit culpa quIdi in theologica , sed venialis, Layman loc. cI .existimat num. .cum Molina trach. 2. tom. 3. poster.dilut.698. ivnn.7.si pactum non intervenit, resarciendum esse damnum ita foro conscientiae, non In totum , sed ex parte , prout major,m instrue culpa fuerIr. σRatio est,quia intervenit Injusta& culpabilis laesio, qtiae en Jons obligationis restituendi.Licet vero Petrus Mavarra lib-1.cap. I.num. .LCTUS lib. 2. cap. I. rium. 1 Sanchez in Suni .lib. 1.cap. 13.num .lso. AZorius parr. 3. lib. 9. cap. 8. versus fin. δίFilii ucius tom.1.trach. 31. cap. .icribant nullam cx peccato veniali oriri obligationem restituendi; rationi tamen magis construit damni ex culpa dati sententia Layman & Bonacinae,ut ubi sola civilis culpa fuit, nulla talis existat obligatio, sed ubi intervenit moralis , seu theologica culpa in alieno damno , si sit mortalis , teneatur damni author in totum e si venialis , in partem majorem, vel irasnorem,proqis litate silinae mai iris,ud irinoris. Ut si quis postquam puteum aperuit, ex mera inadvertentia , vel oblivione naturali relῖnquat illum apertum , ideoque in eum homo,vel jumentum decidat, nulla erit obligatio damni reparandi. At ubi damno causam dedit venialis culpa, sitrgit obligatio resti ruendi damni juxta partem taxandam pro majori ,vel minori gravitare culpae. Qitia vero culpae debet comis mensurari ac proportionari poena , ideb minor poena minori culpae affigitur. Quo fit ait Bonacina dicta disput. i.quaest. i. puncto 3. Jut cuIpa illa tam levis esse pos-st , ut vix obliget ad restituendum centesimam partem damni ;& quandoque ita gravis ut obliget ad decimam partem resuciendam. Quod si re bene secundum omnes circuiti stantias secitata , dubitatur adhuc , sine venialis , an mortaliseulpa , eo casu damnificator , eo Rem authore Bonacina , videtur gigandus ad solvendam medietatem damni, nullatenus autem ad toriam resarciendum, qui talia re dubia nemo holiandus est re sita, & quia molior est in dubio posside:
CAPUT XVIII. quantitate oblEgante ad resiturionem ;/de
AYMAN sest. 1. trach. 3. Parte I. cap. I. mrin. 3. iudicat quantitatem notabilem furti Lissicientem ad culpam mortalem , de oblia
gantem aJ restitutionem esse illam quae sussicit lad undiae Di Visaeclum ejus qui furtum passius est , spectato illius statu & o us. Ratio est , quia damnum illatum pensandum est secundum illius pen iam qui
589쪽
passus est: quod enim ditiori leve est, illud inopi grave est. Et coni simiatur Marci 32. ubi de vidua paupercula,quae duo minuta in gazophilacium Templi nil sit , sic
dicit Dominus: 'idmi haec pauper plus omnῖbus m sm,om/ es en: 11 e v eo qιt d abundabat illis m seruntehae diero de penuria fiιa o nnia qua habuit, mist totam et isti m scum. Quod verd attinet ad furtum de rebus potentissimorum Sc opulentissi inorum coinismillum,idem asserit sufficere at mortale peccatum duorum trIamve ducatorum au-
eorum valorem,etiamsi potentissimo Reginiaee fiat injuria. D sficilis certe huiusmodi aestimatio,de qua aliorum malo seiatenti. cferre , quam propriam promere. Addit idem Author,hunc esse communem Doctorum sensum , quod summa duos aureos excedens constituat notabilem quantitatem, juxta legem Si quis affirmaverit & L seq.D.de dolo. Ibidemque asserit eum Martino Navarra & communi sententia, in re quoque minima fitrium esse mortale , quando hujus occasone dominus rei gravi damno afficitur,ut si sartori unicam fibulam, quam habet, vol acum aliquis subripiar,quo fit ut plurium dierum victu privetur. II. Quaeritur quid decernendum , si ex multis icvibus surtIs summa demum crescat in notabilem quantitatem y Id vero tribus diversis casibus contingere potest.Primus est quando multi ab uno aliquo homine auferunt snguli quidem par-Vam ouantitatem,ita tamen ut omnibus limul spectatis , dominus ipse grave damnum sustineat: ut si vinea multorum hominum concursu vastetur. Hoc primo casii ita distinguendum: vel enim isti damnificanxes una coi spirant ad hoc damnum , dcita dicendum singulos influxisse ad hoc totale damnum, atque Ita singulos udita regulas supra eap. t 3. postas peccassie mortaliter , S teneri resarcire in solidum totum hoc damnum:vcl non conspirarunt, sed serruito occursu simul in vineam Irruerunt ; & tunc singui. venialiter solum peccaverunt, nec tenentur aliud quam
partem illam damni quae sigillatim .eos contingit resarcire ; quippe qui ρ4 alias
damni a sociis illati partes non influ Serunt. III. Secundus easus est quando unus idemque se a diversis persionis subripir, iit cum singulae personae leve dispendium passae suerint , ex omnibus tamen simul spectatis formetur grave damnum.ut fieri solet in utentibus falsis ponderibus ac mensuris, quae singillos accedentes obolo defrauileia r. Dicendum igitur , hunc itastalidantem esse peccati mortalis reum , & astrictum ad restituenda haec damna , quantumvis seorsim exigua serent. Restitutio ista sigillatim quoad moraliter fieri potest facienda est: sin minias pauperibus,praesertim vero ejus loci in quo quis fraudes istas commisit, si & hoc commode fieri potest; alioqui pauperibus sine ullo habito locorum discrimine. Nec opponas,posse contingere, ut nemo in individuo,aut pauci grave inde dispeirdium paui fuerint ; satis enim est ad restituendi obligati nem,si colle tam grave fuerit illatum damnum.Et alioqiii ampla ad omnem nequitiam munitatur via , si quivis macellarius,tabernarius,caupo nstitόr,eΣMitor,neb. gotiator ditari posset alienis dispendiis.Scripturaque sacra contestatur Proverb. II. Statera dolosa abominatis est apud Deumaea Deut. 21.Non habebis in sacculo diversa
pondera,maius 2 mlauseabomisatur enim Dominus Deus tuus qui facit hoc. I V. Tertius caesus, quum unus aliquis ab altero uno per furtum diverss teminporibus modicum quid accirir,quod temporis progrelsi excreicit in notabilem' valorem Jc summam. Hic finii liter committitur mortale poccatum cum necessitate restituendi universa, quantumvis sigillatim exigua. Ratio liquer; mortalis enim citi-pa,'restitutionis debitum determinatur ex nobili quantitate ac valore rei ait eae abla ae vel reicurae.
590쪽
.Et sane,vel aliquis ab initio proposuit locupletari per multiplicia exigua furta;
isque ex illa prava intentione peccavit mortaliter ab ipso initio , etiam ante omne Listum ; sola namque intentio nola ad hoc sufficit: vel non forma vir ullum gene. ratem talis intentionis actum , sed tantum singulas intentiones cstormavit ad sua gulas quas commisit exiguas fraudes: eoque casu tunc solum mortalis delicti tene- cur reus,quando eam Daulem intendit & facit,quae anterioribus accedens impleto notabilem quantitatem quam priores fraudes nondum attigerant. Haec eadem fusus docent qui de restItutioniblis tractatus ediderunt, ac in primis Petrus Navarra. V I. Observa cum Layman scct. s.rrach. .part. r.cap. I. naior in requiri quanti a. tem ad mortaliter culpabilia furta filiorum milias,uxoris,& famulorum, pr. esertim circa esculenta & poculenta domi sulfurata, tum modo irii insumant, nec aliis divendant. Ratioque est,quia paterfamiliis non censetur adeo invitus in hujusmodi. φSimiliter majori opus elle quantitate ubi modica furta diversis aut personis , aut teinporibus fiunt, modo non dependeant iiDiversa ex lino praecedunt is propositiint luxu. Ratio est , quia minus incommodantur quibus hoc modo subripitur. Insuper habendam esse rationem maioris aut minoris intervalli inter diveria furta interjecti,ad O ut multi Doctores quos citat de sequitiir Lay man, censeant non excedere culpam venialem si famuli per minuta serta intra quadriennium usilue ad oducatum aureum pertingant. Hoc pariter addit,si quis pluribus pelli,nis per lonstaintervalla suffuratus sit summas quae si nihil spectatae excrcscatit ad duos,tresve nummos aureos,non existere peccatum mortale,m δ,lli cujus dic hum es , non praeces.serit commune aliquod propositum per quod surta ista diversa moraliter uniantur. Haec Laymantis,quem Lectori examinandum relinquo. V I I. De bonae fidei posse isere haec tenenda ,statim atque rem noverit esse alἱ nam,teneri restituere,alioqui cessat bona fides:neque si ena crat,posse pretium a rei domino exigere cluamvis bova fide ac ignorans emittet , . Mater tua, dc l. Si maniscipium,CAe rei vindicat. Non enim par est ut rem suam quis emat, i. Sua is. D. .de contrah.empl. Caeterum emptori bonae fidei jus competit repetendi pretii a suo
venditore,l .a. D.de evimon. Sed si bonae fidei pol setar si in mora culpabili restituendi,ex quo rem novit esse alienam,jam incipit mala fide possidere;& qui antea
silo rei acceptae titulo tenebatur,tenebitur dehaceps titulo injii star detentionis aut damnificationis.Quandiu vero est in restituendi voluntate , dc non peccat por ira
ram sitam saltem graviter culpabilem,si casu res apud ipsum disyereat, nihil aliud debebit nisi id in quo factus fuerit locupletior. VII I. Si qui dum bona fide possidebat rem alienam alteri vendiderit pari, vel εminori pretio ac ipse emerat, ad nihil utique tenebitur: sed si pluris vendiderit, ad Id
solum tenebitur quod amplius acceperit, juxta S. Thomam a. a. quaest. 2. art. 6Quid si quod bona fide possidebat donaverit,aut in lusus,vel convivia impenderit M. Respondeo quod si quamvis rem illam alienam non habuisset, aliam nilui ominiis. aequivalentem rem daturus fueraT, aut aster impensi rus , restitutioni est
obnoxius, quia sie dici potest factus suisse locupIet r. Si autem nihil ejus v'cesuerat impensirus , non potest dici factus locupletior , ac proinde ad nihil tenebitur , nic si donatarius ipsius aliquid ei per gratitudinem retribuerit ; tunc enim
hoe unum restituere tenebitur in quo factus dici potest ex re aliena locupletior, Ita ex ratione & praescripto Iuris docent Doctores unanimes post l. t. C. depriῖr. haercd. quae restitutioni fructuu in bona fide perceptorum adstringit pos. Disorem , quoties inde ditior factus est , Ec in rem eius versiim cst 4 δc fructu,