장음표시 사용
281쪽
t 1 3 nuntio permoti A quis Sextiis Salonem Craxiorum veniunt,quo mareschath ALbiij equites ad depopulationem faciendam praemissi fuerant.Sed ipsius mareschalli
legatus qui turmae praeerat,cui etiam rei administratio mandata fuerat, plus dilige tiae posuera ut loculos nummis, quam vel cellas granarias tritico vel horrea pabulo
e. . . MOMMOR ENCIVS dit ad eum iam nostra redeat oratio dum Massilia prosectus Arelatum ad explorandum situm contenderet, tum ab cxploratoribus ,rum
ab iis qui besto capti ad cum ducebantur, certior fiebat, licet multi te vari j de Caesaris iunere rumores dii leminarentur, constantem tamen famam esse, eum recta Massiliam decreuisse contendere,quam mari de terra obsideret,& ex duobus alterum assequi co- is naturum, ut vel repentina & acerrima impressione expugnaret, vel Regem aci auxialium ferendum,atque adeo ad praelium alliceret:quod si neutrum perficeret, tum ad . Arelatensem obsidionem vires conuersum. Ad hanc rem aggrediendam nihil iam nisi Auriae aduentum praestolari, quod maximam bombardarum partem, telorum Mcorum omnium quae ad numia diruenda vel suffbdienda & oppida oppugnanda usibi
erant, in classe habebat Haec quanquam omnia per hostes nuntiabantur quorum Vc bis adeo moueri ut de summa rei,quae tanti momenti sit, statuere placeret, leuitatis sp cie non carebat tamen ita fiebant verisimilia ita ad belli administrandi ratione & osticium accedere videbantur, ut Mommorencius tum rationem ipsam tum eoru per quos Arela uis Μἴ ista nuntiabantur,conditionem negligendam non existimaret. Quamobrem de muni in endo oppido sibi maturandum este existimat:qub ubi perueni diligenter ipsi uti tribunis de centurionibus quos adduxerasicomitatus circumspexit. Omnium ea fuit sententia,ut oppidum muniri rei necessias prorsus flagitareqvertam perdissicile esse atque deo nullam prope spem dari ut tam cito communiretur. Ille tame quum videret quanti referret hoc mature fieri, quamque detrimentosum esset, si hostis oppido ita sito potiretur,opus inchoandum esse statuit,& quicquid disticultatis occurreret, diligentia I I hore improbo superare decreuit. Fossores de operas tota regione circumiecta co colli ' gi iubet loca & rationem valli ducendi designat,manum operi admoueri praecipit, tos homines constituit qui opus urgerent,oppido duces praeficit,commeatum,machinas δί omnis generis munitiones convehendas curat. His confectis rebus Chaiaden, o
haud multo post comprobauit. Illinc proscchus Tarascone&Belcario iter facit, quae duo oppida ad utramque Rhodani ripam sita sunt:utrumque vallo cingere & munire cogitat, nequem locum negligeret, cui prospici humana prudentia posset. Verum de ea re nondum plane constituit,sed totam in illud tempus reluci siquam Auenione redijsset. Nani & oppido appropinquabat,S illi iter facienti nuntiatum fuerat pulsum esse Moi iijani Se Boiij exercitum, ipses cum in hostium manus venisse. Quo nuntio pcrculsius,
ut omnibus incommodis occurrcret, Auenionem celeriter properabat, quod fere hoc fieri non esset ignarus,ut ex primorum priliorum euentu ves metus vel spes militum Mnimi sint j ciatur.
HAEC autem clades hoc pacto illis accidit. Quum suos Turbis, quemadmodum
conuenera coegissent erat autem numerus sere centum octoginta equitum tum cat e sis is, phractorum tum sagittariorum in duabus illorum turmis, praeter cos quos vel ex Tei ν δε-m dant turma Torinius signifer adduxerat, vel Bonouallanus attribuerat: aderant etiam
Sampetrus Corsus,oartius Nauarrus 5 Mola Prouincisis,peditatus duces, in dei ctis peditibus quot satis esse iudicauerant sorte accidit ut hostes Fretulio profecti libi Gnim triduum commorati fuerant, dum quid facto opus esset viderentὶ ad Argentiam flumen castra haberent,ac ipse Ferrandus Gonraga flumen transiisset, ut cum equitatu socui praeerat, Lucam veniret. Id ubi Montijanus& Bosius per exploratores resciverunt,
mane equos consccndunt,dc pomeridiano tempore ad Lucam perueniunt,quo mct
tor ille,aut illius vice alius quispiam cum nonnullis venera , qui praenulli fuerant ad l cum inuiscndum Sc designandum, ubi primi agminis milites castra ponerent. Paulum abiit quinhia Vassaeo Monusani legato de Torinio caperenturmam ab istis pricos
282쪽
res ducebantur. Tum in vallem subiectam se recipiunt, ubi primi agminis milites coi
sederant: quos non minus perturbatos reddiderunt quam si in eos non praecursores t tum ted totum nostri exercitus primum agmen incidisset. Itaque clamor ad arma viaiiauersum castroru ambitum peruasit: ut toto illo undiq; tractu nil iis quam circuncursat lium huc illuc hominum tumultus, equorum hinnitus, tubarum sonitus, oc tympan rum strepitus longe lateq; exaudiretur, quibus ad arma accelerabantur. Quo tumultu tam acri intellecto Montismus& Bosius receptui canere iubent, reditum parant , ut quam longissime fieri posset Arelatum versus progrederentur. Briniolas quum iam c tenebrasecre coepisset, vcniunt, utrique pedites de equites valde fessi de partim ingentito eius dici calore, partim longi itincris, quod cundo de redeundo consecerant, molestia vexati.Ob eam causam quum pedites,nis cibo vires recrearent, progredi iam ulterius non possent, in noctem Briniolis commorari statuunt.Du milites locum pemocta do quaerunt, duces in equis manenti Vasia o datur negotium ut obices ficiendos cur excubitores ad omnes vici illius aditus disponeret. Quibus consectis rebus ad curanda corpora uniuersi se conserunt. Hos TiVM castra postquam eo clamore personuissent, dc omnes primi agminis milites in armis costitissent,Ferrandus quum existimaret aut certe prae se ferret eos a quibus is clamor cxortus per castra percrebuerat, in totum nostrorum agmen primum incidisse, subsequi, facultatemque quaerere constituit qua illos nouistimos loco 1ο iniquiori adoriretur. Lectos aliquot assumit, quibuscum pran re gradu concitatiore cc pit, rcliquos pone sequi iubet, qui mille de sexcenti equites erant, ciun sex Germanorum peditum millibus: idque co consilio, ut siquid grauius ingrueret, ad eos se recipere posset. Quum medio Briniolis Lucam itinere esset, ab eius loci incolis, quos sorte o ui subinde habebat, audit quis esset nostrorum numerus,qui tantum tumultum in castris excitastent. V V M tamen rem certius explorare, sinuiqud se recepissent nosse cuperet, nonnullos praemittit qui procurrerent, itineris duce dato quodam patria Briniolano, qui aliquando apud Borsonium fuerat, eumque post obsidionem Massiliensem c mitatus fuerat, cuius etiam studio de gratia Mediolani in senatorium ordinem coopt
3o tus fuerat. Is lumina celeritate renuntiat nostros non plures esse centum octoginta Gquitibus de peditibus trecentis, eosque supramodum defatigatos: atq; ad vires instat randas dc cibum sumendum B iniolis substitisse, de postridie antequam diesceret, dis
cclibros. Ferrandus illorum paucitate cognita certum ex suis numerum deligit, quos praeire iubet, de Briniolas a latere praetergresses, ultra vicumloco remoto insidias colu locare,non procul ab itinere quo nostri postri e progressuri erant. Illi imperata faciunt ac paulo post mediam noctem unius horae sere spatio postquam nostri excubias locaticiat,iuxta vicum praetereun sic ut a vigilibus neque conspicerentur neque audirentur. Canes tamen villatici,qui ruri pabulis incubabant, eos senserunt S praetereunt bus satis diu allatrarunt. Itaque Monti ianus de Bosius suos stati m ad arma excitarum,& o excitatos instruxerunt. Aliquanto post ubi canes latrare des ijssent,&reuertissent alia quot ab illis emissi, qui explorarent unde hic tumultus ortus fuisset, neque quicquam se vidisic renuntiarent suos pabulum equis obi jccre iubent, ipsosque paulisper se quieri dare, sic tamen ne leuiorem armaturam exuerent, neque sellas equis detraherent. Porro tum temporis crant breuissimet totius anni noctes:itaque non multo post aurora inuigero coepit. Nos TR I tamen iam prosectionem, dum dilucesceret,adornabant interim nonnullos emiserant qui loca vico proxima lustrarent. Hi in decem serentarios equites incidant,qui cx eorum numero erant quos FGrandus uti dictum est in ad insidias citra ubcum locandas,qua nostris transeundum erat, praemiserat: seque ad suos recipiebant, viso quid gestum fuerat, Sc quo loco insidiae latebant, renuntiarent. In eos nostri impetum faciunt, SI ex decem octo capiunt: reliqui duo fuga elapsi ad Ferrandum perueniunt, qui iam quingentos duntaxat pallias Briniolis aberat. Huic narrant quemadmodum insidiae locatae, sui praelio capti essent, de nostri se ad iter accingerent. Quo nuntio ille accepto, nostros suo exercitu dc insidijs circumuentos esse sui cupiebat in intelligens, sperat, se, si paulo maturius acceleraret, nostros superioris diei itinere defatigatos,
283쪽
i s , 7. imparatos de perturbatos, in Vico oppressuris, cuius minime obstructos aditus esse,sed undique apertos arbitrabatur,quemadmodum exploratores die sit periore vesperi cile
HAC spe fretus suos iubet cocitatis equisin nostros, quacuq; ingredi post ciat principiti impetu ferri, ut eos nondum equis conscensis nequc acie ii structa adorirentur
Quod profecto facile perfecissenti erant enim ex nostris qui equos adhuc frenabant, alij vel loricam vel galea assem expectabant: nisi obices, uti dictu est,& ducit prouidet tia de eorum industria quibus negotium datum fuerat, obstitissent. Nondum plane diluxerat:quo factum est ut ab hostibus obices non conspicerentur,donec in eos equi impingerent. Quare nonnulli ex eis deturbantur, alij a nostro equitatu de peditatu qui in roexcubijs erant cxcipi utur, maxime ab Oartio, tui cum praestantissimis scio; et ijs duo aditus latera,quo illi irruebant, obsidebat. Huius enim rei causa una cum equitibus illic fuerat collocatus, ut primum impetum sustinerent, dum Montis anus & Bosius suos instructos educerent. Acriter illic&fortiter pro tanta paucitate pugnatur, multique ex illis de quidem viri illus fres cadunt. Principes hanc imprectionem faciunt Valerius V sinus Romanus & Ioannes Baptista Peliacanus Bononiensis, qui inter caeteros illicii tertjt:Stephanus item Dei campius,qui Forando maxime acceptus erat, equi interficiuntur amplius quadraginta. Montilanus & Bolius ubi sic co angustiarum redactos este intelligunt, ut vel se turpiter recipere S pedites hostium libidini Sc potestati cxponere cogercntur, vel discrimen inter decus S cladem subirent, tametsi sibi multis partibus rominus este virium quam animi non crant ignari, suos tamen acie instructa producunt. Oartium ad se accersunt, quem de caeteros peditatus duces cum ipsis peditibus ad duas virino ue alas d sponunt,equitatu in media acie collocato.Nouis limum agmen claud dii Vastho tradunt,si sorte hostes a tergo imminerent, ut duodecim catapli ractos,quos deligere ex toto numero voluit, attribuunt. Exiguo interposito spatio adsunt hostes, qui tamen initio non propius quam quo sagitta adigi pollet accedunt, praeter capitan umquendana Hispania in nomine Sanchium Leva Is prodiens Vassa uni ad lanc cc tamen prouocat: quod ille non recusat. Itaque conflactis lanceis,clauarum ictibus tandiu dimicant,ut Hispanus tandem fidem daret. Nos TR 1 interea pedetentim conserti procedunt,peditibus egregie utroque γ 3οnu cincti. Paulatim certamen initur, quod nostri nunquam detrectarunt, illud interim diligenter cauentes,ne se ab agmine longius auellerent,ne hostes perrumperent. au revi quisque procurrerat,& impetum fecerat, statim ad suos ordines se recipiebat. Quam ad rem magno illis pedites adiumento erant, qui hostium non paucos siclopei riis glandibus interficiebant & vulnerabant. Dum ita arctiore loco progrederentur, ut hostis multitudinem laxare non posset, sed pari numero pugnare cogeretur, nostri serepraelio superiores erant. Verum postquam in apertam planitiem ventum est, de hostium circunsusa multitudo nostros a postremo agmine de ab altero latere aperto adoriri coepit, qui nocte superiore citra vicum processerant, ex insidiis alterum latus aggredi untur: itanostrorum acies undique circundata tenebatur Hostium copiae alijs subinde oaccedentibus augebantur, Germani pedites iam conspici &appropinquare incipi bant:& pri sens auxilium hostibus animum addebat,nostros paucitas de subsidis desperatio perterritos exanimabat. Ita cnim undique premebantur,ut neq; postquam in hostem irrui sient in aciem se recipere quemadmodum initio fecerant liceret, neq; qui quam semel auersus,proprium ordinem repetere posset. Ita nostri pedites quorum f. ne in hoc conflictu de centurionum ipsorum egregia admodum opera δί singularis vi tus extitit se equitibus tandem perturbatis ordinibus permixtos reperiunt: ut victoria, quae aliquandiu anceps & dubia pendebat, ad hostes inclinare nostros ctiam animus, quo magis quam viribus adhuc pugnauerant, deficere inciperet. A prima luce ad n nam sere horam pupnatum est, quo toto temporis spatio nostri non amplius duo pa - φsuum millia processerunt. ILLic omnino pulsi de profligati suntnex peditibus ad centum viginti intereunt, octo ex equestri Montijani turma tum cataphracti tum sagittarij, quinior ex Bosanis, reliqui magna ex parte faucii: ut ex toto equitatu tres ad summum cataphracti euadc-trent, reliquis vel intersectis vel captis. Ex hostibus praeter saucios circiter centum equi
284쪽
tes equi numero ducenti intercunt: verum multitudine virtus obruitur. Capiuntur
Montijanus&Bosius cum caeteris ducibus & aliquot illustri loco natis iuuenibus, qui illos, ut bello assuescerent, comitati fuerant. Intcr reliquos Ludovicus Sillius cognomento Rupe tonius adolescens capitur, qui tam conspicuum rtitudinis de magnitudinis animi specimen edidit,ut & i nostris de ab hostibus vehementcr commendar tur. Captiui Briniolas reducuntur,quo paulo post accedunt Germani pedites, qui cum Ferrando prosum ierant. I s quum primum illuc peruenit, omnes vici aditus custodijs collocatis firmat, reliquos ut se quieti darent,& vires reficerent dimittit. Ipse dum castra disponuntur,ad scriro bendum secedit, de Caesari quae acciderant perscribit. Hanc victoriae famam sibi ingenti gloriae ducere coepit,non secus atque si virtute non multitudine parta fuisset. Quamobrem huius rei famam quaquauersus literis scriptis disicininandam curat, omnia sit
pra rei Veritatem latius atque inflatius locupletan): ut ex literarum sententia non aliud legentibus occurreret, quam ut nostrorum primum agmen internecione deletum esse
suspicarentur:ali j etiam plus dimidiata victoria illi contigiste adderent. His artibus ad se eos alliciebant qui antea suspensi haerebant,incerti advirum se applicarent, suos confisernabat,& diuersarum partium homines nactu afficicbat. H IE C postquam Aucnioncmpcrlata sunt, ibi magnus omnium nostrorum inceρ M .ia sit rimor: qui etiam varijs hominum sermonibus in dies augebatur. Vnusquisque enim iliario Auraxo ad id quod ab alio audierat,sui aliquid timoris addebat. Monam orciacius, qui antea id- ipsum quod nuntiabatur, ne accideret metuerat, non parua dissicultate angi coepit, μι dum de tanta offensione restituenda,quod sibi honori &patriae saluti esset,laborat. Hac cnim Briniolana clade hostes ferociores redditos, nostros verb terrore pcrculsos esse certo persuasum habebat. Nostrorum ctiam paucitatem illis compcrtam esse satis sciebat: quam ob causam timendum sibi existimabat ne hoc scelici conflictu clati audaciatis aliquid susciperent, de nostros prius adorirentur quam supplementum δc auxilia a cessislciat. Ipse porro nolebat,remque nim ij csse pcriculi iudicabat,antequa satis virium
haberct, suos tam paucos in certamen ex aequo loco cum tanto numero militum veteranorum,qui tot bella gesserant,producerc,praesertim quum ipse Caesar adessct.Sin ca-3O stra locare de munire cogitaret, ut illic hostis aduentum expectaret, non minus metuendum videbatur, ne hostis ante adueniret quam castra vallo dc solsa cincta, de viris bombardisque abunde munita essent: quam rem,si ita contingeret,quum impares h
stibus essent,& sibi turpem de Regi damnosam fore videbat. Porro, si Auenione subsisteret, id vero crat obsidendum se oppido male firmo praebere, quod etiam paruo sp
tio communire ut defendi posset, non erat facile. Reliquum erat ut Massiliam se conferret,quae una ciuitas totius orae videbatur satis munita clie,ut exercitus Caesariani obsidionem ferre posset. I D vcro nihil aliud erat quam expeditum de apertum iter hosti praebere,qui Maosilia pone relicta recta nemine obsistente pergeret, atque ad utram vellet Rhodani ria ΑΠ pam loco munito consideret. His cogitationibus cmciebatur,ut dum uni malo remedium afferre cogitabat, inde aliud grauius nasceretur. Dum ita alternis curis de dissicutitatibus aestuat,haec tandem vicit sententia,ut suos ex oppido educeret, castrisque clauderet,ut hosti victoria superbo audacia: spcciem praeberct, Vclut illi occurrcre non dubitaret, atque offensiuncula illa de primo detrimento suis non omnino spem dc an, mum decessisse ostenderet. Praecipua occurrebat difficultas,qua ratione castra communirct. Quanquam non dubitabat quin sestorum multitudo quos'ad hanc rem adhiberet , militum diligentia, quos ctiam in opus incumbere iuberet, denique ipsorum ducum sedulitas, quos continenter imminere de prospicere ut ista celeriter ficrent im- 'peraret,temporis breuitatem satis compensarciat. His causis adductus Aucnionem fo
Q stinare statuit,ut inde Regem de ijs quae acciderant, per literas faceret certiorem, simul quid spei haberet, dc qua ratione acceptam illam cladem sarcire intendcret, per litoras significaret: quae omnia cx ipso eventu patuerunt. Cuius litorae antequam Regi redderentur, aliud quiddam longe tristius S acerbius de Delphino primogenito illi re nuntiatur.Quod cgo in praesens omitto,ut quae inchoaui narrare, persequa ad illa po- stea suo loco rediturus.
285쪽
i s , MOMMORSNci Vs ut Aucnionem peruenit, concilio coacto capitaneis quod decreuerat communicat, ut milites sub pellibus haberet, quo illos ex rerrore illo S iactura nuper ad Briniolas facta colligeret atq; confirmaret. Hoc hominis consilium quum omnibus probaretur,imperat ut suos quisque in planiciem cducat, in pratum i lud quod inter Auenionem S Druentiam flumen interest. Ibi quum coacti cssent , ut ., - ... quae dicturus esset audirent, in media illorum corona rem ut habcbat, exponit, sed o---- - ratione sic temperata ut nihil esset cur illi terrore assicerentur, quod nostri insopliciter pugnassent, ac Monti janus& Bosus ab hostibus capti essent. Docet huiusmodi castabus qui fere bellis grauissimis solent accidere in strenuos milites non modo non debere praeterreri, sed animum potius illis augeri S cupiditatem sarcienda iacturae immit- ioti, cum prudentia tamen, arte δί iudicio, ut nouum discrimen nullum subeatur. Fieri quidem non polic quin maximum cx co nuntio dolorcm percepisset, atque etiamnum in animo haberet,quod ea res imprudentius & incautius, tuum nulla fortaste sub-cllet aggrediendi necessitas, administrata fitillet. Verum coleuius tantam iacturam a se serri,quod nostri,licci virtus multi rudini succubuis et,& omnibus quae cogitari poς sint dissicultatibus obsessi fitillent,nunquam tamen animo defecerant, nec quicquam quod viris fortibus de strenue praelianti Sus indignum sit, admiserant. in potius tanti hanc victoriam hostibus vendidisse, ut ex eorum numero quos vel amiserant vel faucios reduxerant, satis proprio periculo didicissent, nec restium Galliae absque damno inuadi, nec quicquam illo inuadcndo acquiri polle, quod non multis partibus maiori
ine AE quum ita essent,id iam reliquum esse, ut quoniam tam insigne nostrorum virtutis specimen aduersus hostes editum csset, susciperctur & sumina dexteritate atque industria perficeretur aliquid, quo talis clades vindicaretur, neque ignauae quorundam voces audirentur, qui leties illos primarum velitationum castis ita arripiunt,ut male de toto belli euentu inde ominari non dubitarent. Se quidem potitis ita statuere, quum res maximae perfici nunquam possint,quin vel initio, vel medio vel ipso demum exitu aliquid incidat aduersi, hac una Briniolana iactura, quicquid sinistri casus forti na nostris copijs parauerat, id omne expiatum de averruncatum esse: imo id ipsum ii bis tantae utilitati & bono cessurum,ut eo nostri duces moniti dcinceps cautiores & per .o spicaciores forent, milites quoq; alacriores ad virtutem dc industriam ducum imperio
de nutu exhibendam. Hanc concionem Momoreiacius ea animi praesentia S vultus hi, laritate habuit, ut omnium militum assensionem S acclamationem cum tanta unius nimorum alacritatis significatione excitarit, ut omnes laeti silanum totius belli exitii tantumnon in manibus de ob oculos habere viderentur. eastis qua HAC oratione habita Mommorencius locum castris ponendis, idoneum delia. ' git, paulo supra cum locum qui aliquando ad eam rem captus fuerat, inter Rhodanum de Druentiam: quae duo flumina hanc illi oportunitatem asserebant, ut altero commeatus de omnia quae usui crant in castra supportarentur, alterum propugnaculi vice hosti adiicienti obijciebatur. Flumen porro istud, quod Prouinciam perfluit,&in Rhodanum labitur, alueo est&cursu valde incerto atque inconstanti, ut aegre ab ipsis incolis locorum peritissimis vado transiri possit, idque paucis admodum locis. Ac praeter illam altitudinis inaequalitatem, saepius de pluribus locis aquis auctum, tanta velociutate secum magna saxa rapit, ut duabus istis difficultatibus impediti tum homines tum equi vestigio fixo haerere vix possiati. H v i C tamen naturali fluminis dissicultati noluit ita Mommorencius consit re, ut ex hac una castrorum salutem dc tutum situm pendere sineret: sed praeterea quaecunque oppida S castella trans flumen sita defendi posse videbantur,ea impositis praesidiis diligenter firmat, ut hostibus procurrendi oc pabulandi facultatem adimeret, impediretque ne ad illos quae in castris nostris gerebantur perferrentur, neu facile atque suo arbitratu vadum explorare se poste sperarent, ut nemo illis se oppositurus ei leti Dum quae supra commemorauimus praescribit&imperat, castrorum etiam formam,
spatium M ambitum describit. Circum illa fossam altissimam ducit, qtatuor&viginti pedes latam, cuius ima pars ad summum labrum eam habebat rationem, ut triente a ctior
286쪽
chior esset. Aliam insuper sollam magna latitudine de altitudine facit, qua riuus sitiebat, qui media sere castra perluebat. Eo omnis totius loci colluvies illabebatur, meatibus
quibusdam&aquaeductibus quos transuersos multis locis duci iusserat. Ita tabernaci la loco sicco statuebantur,pumamenta cflerebantur, castrorum denique locus mundisiimus de saluberrimus seruabatta r. Huius rivi oc aliorum qui in eum influebat aluc lis,regiones castrorum generatim militibus distinguit, ut suus cuique genti locus ad rixasM controuersiasvitandas attribucretur:viarum quibus castra perambulada client, locum, spatium de longitudinem describit. Mediis fere castris tumulus erat terreus novalde grandis, collis cuiusdam instar,unde in omnes partes ubi milite , tabernacula li io hebant,dei periis erant.Ibi considere dc praetorium habere constituit: ubi duces omnes singulis diebus sibi,ut imperia exciperent, praesto cile iubet. Illinc quicquid undiq;
gerebatur,despiciebat,nequcvlla coniciatio aut tumultus oriri poterat quin s fati ni animaduerteret. Illinc quinam in opere faciendo strenui cissent,& quinam cellare ni ol si uabat,neque unquam vel praescribere aliquid desinebat, quod ad eam rem proin
v OT I D i E ad solis ortum nisi vel literarum vel nuntiorum aduentus horam 'o i interdum remoraretur coram eo missi recitabatur. Hoc peracto circa tabernaculum
aliquandiu spatiabatur,summa comitate duces excipiebat, qui ad eum, liquid fieri it 'beret, ventitabant,ius dicens omnibus qui illud petebant,denique omnibus dicedi I testatem dc audientiam facile praebens,quibus cum eo aliquid rei esse contigebat. lnt rim adducebantur equi, ac tu ducibus aluique illustribus viris comitatus, sermones de rebus gerendis& colloquia cum illis habens,vel castra siue foris sue intus circuibat vel transuersa etiam obequitabat, Opus ut auiter perficeretur urgens, prospiciens quoque nequid tumultus aut rixe excitaretur,itinere faciendo alios subinde atque alios co- pellans. Illud enim certo statuebat, imperatoris cum milite colloquia de coniiuetudinem non multo minorem vim quam ipsam cxcrcitationem habere, ut cxercitias ex
multis & variis gentibus conflatus morem gerere de iusta faccre condiscat. Hac confecta deambulatione cibum sumebat, tribunos de centuriones inuitans, aliosque quives longo rerum usu peritiam de nomen sibi quaesiuerant,vel gradum quenda aut dignitatem tenebant, vel qui denique consilio valebant. Sumpto cibo, pro negotiis quae o currebant, concilium habebat: deinde idem quod antemeridianis horis 1 actitabat, neque vigilandi aut negotia obeundi laborem ullo pacto defugiebat. Ita dum quaesibi quisque mandata fuerant diligenter de continenter administrat, castra quindecim diebus tosta foris aggere intus cincta sitiat lateralia munimenta de castella locis oportunis constituuntur: vix ut multas urbes reperire potuisset, in quibus minori periculo de metu magnum hostis exercitum expectare auderet:tempus tamen oc ipse usus nouam in dies muniendi rationem adiiciebat. His ita constitutis machinae igniariae collocantur, quibus hostis impetum faciens vel a Donte exciperetur,vel a lateribus pet rctur, ut neque propius ad machinas admouendas accedere, neque ad irruptionem faciendam Contendere non graui aliquo damno accepto illi liceret. Caeterum singulis interualli 'praescripserat,quibus vigilias ac custodias locarent certa item loca quibus vel singulos vel uniuersos adesse de consistere oporteret, siquo sorte inopinato casti aut clamore c. citato ad arma concurrendum esset. Quod tamen nunquam accidit, tanta ille diligentia omnibus rebus prospexerat. Ita non modo quam magni de fortis animi esset docuit, qui tam exiguis copiis,quas initio habebat, hosti occurrere auderet, sed etiam prudentiam suam ac prouidentiam incomparabilem declarauit, suisque ostendit se Sc a Rege praeciare de omnibus monitum discessisse,& mandatorum non immemorem se praestitiste,quicquid denique accideret omnia quae opus est et fieri prouidendi&cxequendi non ignarum esse. Ipse Rex Valentiae non tantum gubcrnatoris cuiusdam ii star qui ad clauum sedet, cuncta in puppi de prora praescribebat de administrabat, v rum etiam praeter supplementum quod Mommorencio in dies submittebat,ipsum oppidum communiebat, & tantas copias comparabat, ut siquid in castris etiam osse sum fuisset, Caesar cum obuium, de ad aliud certamen committendum paratiun habuiturus suis let.
287쪽
i Duxi haec in prouincia de Gallia Narbonensi geruntur, Henricus comes Nast ii
' ' uius & Adrianus Croaeus comes Roxius, Caesariano praetorio praesectus infesto me citu Picardorum fines ingrediuntur, quacunque iter habent, onania in agris de infi mioribus oppidis depopulantur. Iam Bibracte ad Somonam de aliquot oppidula vicina '' ceperant, Sarri lucrium tentarant, ut vel inopinato vel irruptione expugnarent: sed repulsi inde suerant, aliquot bombardis de hominibus non paucis, ut in re tam leuiter sus cepta, desideratis.Inde profecti,quum alio se contendere simularent,paulum ab eo al
fuerunt, utGuisam ex itinere occuparent. Carolus dux Vindocinus, Picardiae prorex praesidiarios milites ex tota regione ad trecentorii cataphractorum numerum M peditum sex millia coegerat, quibus copiis non modo illos compulerat, ut milites flumen iorursus tradu ret,sed ut cu iactura accepta paria facere illorii sines ingressus oppidula aliquot, arces dc vicos ceperat Sc diripuerat. Marollis quod oppidum est male cinctu de apertum hostium duo millia consederant: illuccxercitum parat duccre, ut eos oppi meret. Qua de re Naslauuius per exploratores certior factus, cuius exercitus auxili rum accessione auctus fuerat, maturat, ut secum eis coniungat. Haec Vindocino causifuit quare rursus transmisib flumine suos reduceret,quos temere periculo obiicere nolebat.Ibi Clauiui Lotaringi ducis Guisj Campaniae proregis aduentum expectat,ut c iunctis viribus hosti resisterentvnterim iubet ut ex totius orae oppidis, quae defendi nequirent,bona Sc opes esterrentur. Inter caetera deseri Guiliam iubet,arcem autem pring sidio firmari ne oppidum hostis occuparet. 2ocm ammi NAss Avulo exploratores nuntiant, quanta diligentia ex oppido comine tu armenta dc opes tollerentur, qui autem arci defendendae relicti fuerant, eos in c. hauriendo oppido de munimentis murorum diruendis tan: attentae occupari, ne hostibus ista usui citent,ut interim negligentius ipsos aditus obseruarent. Quo nuntio a cepto maturare statuit,ut eos imparatos & perturbatos opprimeret. Id quod etiam a
cidit: neque tam mature milites in arcem confugere potucrunt, quin cX corum nouis
simis non pauci tardiores ab hostibus caederentur. Reliquos qui fuga se in arcem receperunt, millo tubicine deditionem facere iubet. Centurio cum nonnullis militibus, quos honoris de famae aliquod adhuc studium tenebat, arcem defendendam esse censebant:maiori parti aliud videbatur Qiunetiam ex illis nonnulli extiteriint tam demis. 3oso de iginatio animo,ut ex muri pinnis in sos las se praecipites darent, quod mallent vitam cum probro oc dedecore perpetuo paululum producere, quam salutis de mortis discrimen ad quaerendam famam adire. Itaque alii se hostium voluntati dedunt:qua ex re non leuem ignominiae maculam sibi contraxerunt. Quorum in ea deditione minor fuit culpa,in eos postea ita animaduersum est,ut qui nobili familia nati erant, omnibus patriciorum de ingenuorum priuilegiis atque insignibus abdicarentur. Quae infamiae nota ad eorum quoque posteros transmissa est,ut tributis dc vectigalibus pendendis plebeiorum more obnoxii essent.
-- REX Valentiae eodem die de Monuiani de Bosij inscelici pugna de turpi Gui-- siae deditione nuntium accipit. Quae omnia in aliam atque aliam partem ab aulicisa odi' ' cipiebantii ut cuique scilicet de his iudicare de sentire libcbat. Aliis haec incommoda leuia videbantur, pra ut superiores illae iacturae fuerant, ex quibus tamen Gallia cinc serat. Alij quanquain tioc damnum non magnum ducebant, nihilo tamen secius ex his veluti praeludi is de totare iudicium faciebant. Non deerant, qui non tam ipsam iactu- ram aestimabant,quanti rei e carbitrabantur quorsum illa Caesar raperet,qui ista omnia, ut suae gloriae seruiret,supra rei veritate praedicanda curabat. Rex se illis nuntiis non magnopere comoueri pr se ferebat: sed quia omnia inter se Coser hac cogitatione reuolueret simul quae Ius malis remedia afferri pollent prospiceret, aliat e grauior cal mitas oc iactura ad aulam perfertur:nutiatur enim mortuum esse Franciscum Delphinum ipsius primogenitum. Qui quum a patre sic educatus este .ut incredibilem de se sci
poetationem omnibus concitastet, re,ut eximius quidam ac clarissimus princeps euaderet, Tumone aegrotans restiterat, quum patrem Valentiam nauigantcm comi
' taretur.Illic quarto postquam decubuerat die mortem obiit neque abest si is icio, imbvalde verisimilis subest opinio, eum veneno sublatum fuisse. Non modica in desit,
288쪽
raodo occurrebat dissicultas, quum qua reretur genus, exordium & ratio instituendae orationis, qua res tam dura, tam acerba diluctuosa patri significaretur. Sed tamen de prorsus significari necesse erat,nec diutius,ut omnes cuperent, Cesari poterat: verum ut reperiretur qui negotium hoc suscipere vellet, id vero omnium longe dissicillimum vi, debatur. Hoc quidem omnes statuebant, singulari quadam dicendi arte utendum ei
fore,qui luctiam de moerorem,quo paternus animus statim ex eo nuntio corriperetur, lenire studeret:at consolator idoneus nemo extabat, quia consolatione omnes potius merem.Tantam enim uni uersi simul de sigillatim omnes dolorem 3c acerbitatem per-CCperant, ut nemo ex omnibus esset qui lacrymas contineret, ita omnes uno animo
α voce non secus hanc mortem lugebant, ac si ex suis liberis finitet. Haec tantum illitum humilium tum clarorum hominum omnium studium ab initio conciliauerat, i Cus unde natus erat, spes regno succedendi, aetas 5c similitudo qua patrem exprimebati Sed sua hoc virtute exiguo tempore assequutus fuerat, ut summi illius amoris quo eum omnes prosequebantur, minima pars his rebus relinqueretur. Nihil enim unquam consillio praetermiserat,quod in eum cadere poste qui futurus cxpectabatur totius or- . his maximus de excellentissimus princeps.Itaque conditio insoelix de dura praebebatur, ut patri nuntianda esset filii mors, cuius tanta erat expectatio, morusque genus tam indignurn, ut nullus pater reperiri pollet, nedum Rex, qui non extremo animi de ingeniumoerore atque tristitia assiceretur.
v v M adeo in deligendo viro ambigeretur, qui tam senestum 5e luctuosum enuntium per serre auderet, nemo alius idoneus occurrebat quam Ioannes cardinalis tari--- R.
Lotaringus, cuius intima consuetudine Rex utebatur. At vero quum primum pedem cubiculo intulit, verba eum dc vox defecerunt, neque vultum unquam ad coimstantiam fingere sic potuit, quin Rex primo intuitu ex ipsa facie aliquid infaustum de calamitosiim accidiisse suspicaretur. Itaque quasi animus illi hoc infortunium praesagiret,statim rogat ecquid filius valeret. Cardinalis linguam palato haerere sentit, de ἡ vir alioqui egregie disertiis de facundus, murmure potius obscuro quam voce orati nem enuntiat, balbutiensque duntaxat aegre ei fatur, grauius quam antea aegrotare illum quidem,sed valetudinem tamen a Deo sperandam esse.Tum Rex, Tenco, inquit, ' quid velis: non audes primo statim ingressu eius mortem indicare, sed tantum proximum esse morti nuntiare cogitas. Ad ista cardinalis ita respondet, ut nutu magis quam oratione diem obiisse fateretur. Ibi tum nihil quam lacrymas videres,tum plangore &lamentatione omnes qui aderant compleri audires. Rex edito clarissimo gemitu, Vt cx aliis cubiculis exaudiretur,solus de tacitus ad fenestram se confert, animum luctu saucium gerens, uem tamen supra quam vires humanae serrent, reprimere studebat, usque dum ipse tandem virtutis de naturae conflictus alium illi gemitum vi expressit. Tum capite aperto, oculis, manibus d mente in canum sublatis, Non me latet, inquit, semine Pater,aequum esse, ut patienti animo quae a te proficiscuntur,accipiam omnia. --- Sed unde optem aut siperem, nisi abs te uno, hanc mihi constantiam oc animi firmitu--o..
η' dinem dari 3 Iam me dominatu imminuendo attriuisti, accessit incomparabilis ex fili j morte amara Quid iam stiperest,nisi ut me prorsus deleast Quod si ita quoque facere
decreuisti, hoc saltem me doce,ut voluntarem tuam hanc cile sciam, ne aduersari animum meum subeat In hac me patientia confirma,qui unus id pr stare vales, natura imsitam humanae menti imbecillitatem iuuans atque sistentans.
H AE c fuit precum illius summa, quam tam pia dc Christiana clausula finiit. V
rum qui mihi haec narrabant,qui simul etiam tanta paterni animi costantia admirabat tur Se suspiciebant, reliqua prae lacrymis obortis δί gemitu narrare non poterant: quae mihi quoque causa est cur in his narrandis longior non sim futurus. Hoc tantum, ant quam ad alia transeo, addam, Caesarem ipsum, cui propter Delphini famam una cum D aetate crescentem ipse pater erat formidolosior, quanquam nonnulli ex illius intimis huius mortis suspicione non vacant in continere tamen se perlato nuntio non potuit, quin de hominis ingenio ac moribus praeclare dc honorifice loqueletur. De quo fine id sperare de statuere debemus, quum iuuenis iis praeditus esset virtutibus, ut in plena
viri aetate perfectae virtutis speciem non erigiem solum quandam vocaremus, quod inae 3
289쪽
o GV L. BELLA IIco praestantioris virtutis initium erat, quum in florentis limi regni expectatione est et, quum tali educatione crevis let, ut illius expectatio iam regni amplitudinem si aper ret, eum a Deo ad maius S ic licius regnum vocatum esse quam istud est, cuius incolas ingens hominis desiderium tenet δc in perpetuum porro tenebit. Quin illud quoque persuasum habeo, non ea ratione Sc mortis genere ad beatorum sedes illum este euoc tum quin Deus pro suae iustitiae seueritate,meriti supplici j exemplum in eos parari qui huius adeo nefarii ac detellandi sceleris autores fuerunt, ad cuius indignitatem exprimendam nulla humani ingenii facultate nomen idoneum reperiri potest. N v N c ad Regem redeo: tui statim atque de bello Pic dico certior factus est, quumin Prouinciae finibus sibi rem cum tam potenti Sc insperato hoste esse videret, io iamitati magna se Se multiplici dii ficultate premi videbat, tametsi pro sua prudentia dissimul bat quemadmodum eodem tinore tot locis bellum absque externo auxilio sustineret. Vbi tamen ad caeteras molestias moestissimum hunc nuntium cumuli instar accepisset, cui quiuis alius suecumbere potuisset, is ipso temporis articulo quo caeteri omnes der peri do orationis genere idoneo laborabant,quo animum aegrum consolarentur, illis vultum,gestum&orationem talem praebuit, unde ipsi consolationem peterent. Posia
quam enim in summis illis dissicultatibus omnem in Deo spem fixi stet atque locasset, ut nihil aliunde spei Sc auxilii expectaret, nullum postea perturbati animi signum dedit:
verum ubi alij consternato animo obstupescerent, ipse omnes animi vires eo contulit, ut rebus suis prospiceret Eo ipso die vesperi concilium conuocatot de illis ageret: con- cilio dimis literas& nuntios ad proreges S prouinciarum atque ciuitatum praetores dimittit,denique iis omnibus madata dat, qui rerum administrationem de quibus tum agebatur,aliquam habebant. Pos TE Ro die Henricum secundum filium, qui paulo ante dux Aurelius, pom -- f. ea Delphinus Viennensis de Britoniae dux fuit,accersitum cum paucis in cubiculum d ducit, cumque breui hac duntaxat oratione alloquitur.Mi Henrice,inquit, tu fratre charissimo, o filio primogenito orbatus sum. ius in morte quae res milii luctum de destiderium auget,eadem ipsa mihi solatium&leuationem affert, recordatio nimirum&s tisfactio illius studii de summae voluntatis quam ab omnibus tum summis tum infimis huius regni sibi conciliauerat .Hunc ita imitari studeto,ut tandem superes,teque ita vi Ptutibus ornatum praebeto, ut qui illius desiderio conficiuntur, id in te recuperent,quo desiderium hoc sedare de tandem deponere possint. Tu velim ad hoc unum omnes iam genij vires conseras,omnem industriam,operam de studium colloces. Deus quidem tibi conanti & pro virili adnitenti minime deeriti Hac oratione pater filium cohortatus est,quae ilico lacrymis te suspiriis excipitur,vel lut verius dicam inte napitur, quae meorum qui aderant imo corde ob alterius dulcem δc iucundam memoriam, alterius gratam praesentiam, patris denique & domini amborum communis admirabilem vim tem S constantiam exprimebantur. Quae omnia meipsum quoque mouent de cogunt, utquae in eam sententiam dici possunt,reliqua in alium locum reticiam, ne simul & minhi inscribendo&lectori in reminiscendo nimia huius rei commemoratione molestus , sim:a quo tamen animum auocare nequeo, ut lacrymarum cursum aliquando sistam, quas mihi de ortui memoria subinde ex tit. Deum Opi Max. oro ut Christo omnium iudice,supremo olim die clemetissimo utatur iuperstitibus patri de fratribus diu turnam de secticem vitam exopto: quae omnia ad iptius gloriam, salutem dc amplitudianem ipsorum regni de ciuium utilitatem conducant. Nunc ad concilium redeamus,
quod superiori die vesperi habitum est.
uata REx eo tempore ad mandata quoquoversum dimittend animum coepit appellere In Picardiam ad Vindocinum&Guisium literas mittit: his imperat, ut Germanos pedites primo quoque tempore, quemadmodum constitutum fuerat, conscribendos curaret. miti Rangoni,Caguino Sc caeteris Italis ducibus iube ut si fieri postet ccle sori me exercitum quem ipse iusterasicompararenti hostcm ita in Italia vexarent S negotium illi facta erent,ut ingentes illas vires quas in Gallia habebat,illuc conuertere cog rcturi Mommoxccio,vi quemadmodum coeperat, dare operam pergeret,ut quo hostis cotenderet, ubi moraretur, quid cogitaret ac deliberaret cognostere posset: ὶpse quae fae
290쪽
sacienda suscepisset, pro locorum oc temporum ratione vel acceleraret vel distur- ferret. Ad Helvetios etiam viros regionum & itincrum gnaros mittit, a quibus breus sima via in Prouinciam adducerciatur. Duo liaec proxima capita postremo loco rece sebo.Nunc de Rangone narrationem instituam,& quae apud Pedemontanos post Fosi sani deditionem ad hoc tempus gesta sunt,postea ad Pic dica& ducesVindocinuin ac Guisumveniemus. Superiorecomcntario demonstrauimus quemadmodu Rex quum cardinalem Lotaringum legatum de pace ad Caesarem mitteret, Rangonem dc C, guinum Gonzagam ab exercitu colligendo, quem conscribi in Italia curauerat, des gHisb. f. stere, nequod paci conciliandae impedimentum afferretur j atque ob eam controuerio sana quae illorum causa incidera quicquid iam copiarum coactiim fuerat dimitti, do- . quinque reuerti iussisset. Postea desperata prorsus pace,quum perpetuus estet imo in dies maior fieret bellici apparatus rumor quem Caesar instituebat, quo in Galliam im- , pressionem faceret, eo ipso Rex quo antea nuntio usus fuerat, Rangoni principis legati autoritatem desert. Is tribunos SI centuriones supcrioris desectus,Caesarem etiam Fre- , Eam sororium monet, ut suos denuo quisque colligat,& Mirandulam ducat. Res quindecim dierum spatio perficitur, licet non mediocris initio dissicultas occurreret, propterea quod in altera fluminis ripa, cregione Mirandulae Tamisiis Germanos equites circiter octingentos,peditum sex millia habebat, quibus delectum haberi imp diret. Verum his dissicultatibus prudentia de solertia ducum militumque labore atque χo industria occursuin est. Ips E comes Rango princeps legatus de Caguinus bina peditum millia, totidem Caesar FregoZa cum ducentis equitibus serentarijs cogit: Palvetinus Viscontius Medi lanensis, Petrus Strossius Florentinus, Baltasarius cognomento Eques Malius Fcrraria ensis millenos: Beringerius Caldorius Ncapolitanus, comes Montensis, Risius,5 Ioannes Taurinus Florentinus quingetcnos: Aueroldus Brixianus quadringentos, totidem Bandinus Thuscus cu ducentis equitibus serentarijs.Totidcm numero equites habuit Taxius. Is tametsi senere Gallus erat atq; adeo e Regia cohorte,tame quu in Italia esset, quo iampride millus fuerat,vi Gallotum comitem Mirandulanum in Regis fidem accipere turmam suam ex Italis equitibus cons it. Collecta hac manu,Rango omnibus' 3o iubet pararent se,ut vicesimo Augusti die proficiscerentur. INTEREA Annobaldus&Burius, qui Taurinorum oppidum tenebant, nihil calv fim, neque noctu neque interdiu reliqui faciebant, quod ad sedulos duces S rei bellicae viii
praestantes pertineret. Nam & diligenter cauebant, nequam facultatem aut rationem vel hostibus vel ciuibus ipsis nuper regno Gallico adiunctis darent, ut res nouas moliarentur : de quum id sibi non satis esse ducerent, ut excubitores collocarent, crebroque explorarent ac commutarent, paratissimi omnibus temporum articulis imminobant, ut siqua ab hoste, audacius per incogitantiam appropinquante, crumpendi demolc-stiam illi faciendi oportunitas daretur, neque temere periculo se nequaquam obijc rent,ra prudcnter uterentur: sicque tuto recipiebant,re tam prudenter taliciterque ad-
o ministrata,ut si ius de homines bello captos armentique & gregis praedam secum V rent. Fabricius Maramus Cirtam quod oppidum satis firmum passuum circiter septem millia abest in quicquid ex omnis generis commeatu ex Vicinis agris cogcre potu
ra Convehendum curauerat,quo exercitum G satianum iuuare trecentorum homi
num praesidio imposito.Hi quum non admodum diligenti custodia sibi opus csse, Gabios potius in defendendo oppido satis occupari existimarent, ut nihil foris tentandumsbi putarent,quasi nulli tota regione hostes essent,sic securi Cirtae se gerebant. Ania
ζ baldus hac de re per exploratores certior factus, Essaeum cum septuaginta fere equitibus,Canium dc Alchium cum quingentenis peditibus illuc mittit. Hi vigilum stationiabus iam collocatis profecti,a nemine conspecti ad imam muri partem perueniunt. Asso motis scalis prius in summum vallum evadunt, vigilesque submouent ac profligant, quam caeteris qui in lectis iacebant, vestes& arma induendi, de ad eum locum ubi pugnabatur concurrendi otium daretur.Ita oppidum occupant,& qui Vim parant,omnes eos gladijs conficiunt. Equos & iumenta commeatu ac praeda onerant,quicquid pec iis repererant prae se agunt: ita incolumes nemine obuio Taurinos se recipiunt.1 aucis