장음표시 사용
311쪽
consilium mutasset, machinas depositas in castra rcduci iusinquae res suspicionem mulit, vel ad ipsas nostrorum munitiones oppugnandas venire, vel ad obsidendam Massiliam copias cum Albano coniungere decreuisse. R E C i nuntiatur quemadmodum tum bona Pedemontani agri pars a transalpino exercitu subacta esset, tum marchionatus ipse Salustianus, aliquot castris cXccptis. Complures qui illi in consilio aderant, censebant atque adeo huadebant, ut eum lege comissibria ob Francisci marchionis perfidiam publicatum Delphinatui annectere sed ille genuina sita clementia & benignitate quam eorum consilio uti maluit.Quamobrem cardinati Bellato, quem Lutetiae principem legatum constituerat, mandat v t Ioannem Ludovicum Francisci stat rem is enim marchionatu exutus, &in vincula coniectus ob loesiam noxam commistoriam fuerat e carcc cductum ad se mitteret. Valentiam adductus coram Rege sistituri quem ille asiantibus Tot ouillano comite Sampaullo Delphinatus praetore,cardinali Lota ingo, archiepiscopo Mediolanens aliisque multis ina chionatum tenere,& clientesaris fidei sacramentum apud se dicere iubet, cuius se Vas. saltum ipsius marchionatus nomino,qui ad Delplii natum pertinebat, aduersus quemvis Regis hostem profiteretur. Pecunias illi praeterea ad comitatum apparandum atque instruendum tradi iubet,in marchionatum dimittit, comitem illi a quo deduceretur, armigerum San-julianum attribuit. Is cx nobili Vasconiae gente ortus infantilia Salus. sana educatus fuerat, signum militare in Micli actis Antonii marchionis demortui tu ma equestri gestaverat: postea Francisci legatus fuerat. Huic Rex mandat, ut nouum romarcitionem diligenter obseruaret, omnes cius prosectiones & itinera cognosceret: ne ille per simplicitatem a fratre Francisco, quem multo astutiorem esse nouerat, in fraudem impelleretur. Hoc Regis mandatum San-julianus diligenter cura ac percommode sanc accidit quod hominem tantae fidei nactus esset. Non multo cnim temporis interiecto spatio
Franciscus Carmaniolam veni fratrem qui in arce erat,de suo aduentu certiorem faciendum curat, cupere sectim co colloqui. Ioannes Ludovicus tametsi prudenter a suis monebatur,nc fratrem nimia multitudine stipatum in arccm ingredi pateretur, neue
illius verbis fidem facile haberet, imo quidam Regi cupientes rebellionis scelus id esse palam testificaretur,si homo perduellis, qui sel egis hostem aperta perfidia prodiderat, sointromitteretur: tamen portam ei aperiri iubet. Aducesciati obviam procedit, multissique lachrymis delarsissimo fletu se mutuis complectuntur. Praecipue vero Franciscus huius rei mirus arti sex verborum blanditiis de illecebris, adiuuante vultu 3c gestii, se tris animum ita sibi paucis diebus conciliat, ut viii illi incautus fidem suo magno malo haberet Eum Franciscus, quum fallendide verba dandi occasioncm nullam praetermitteret, Carmaniola elici captiuuinque in a cin Valfeneriam ducit: atque adeo totum marchionatum breui in suam ditionem atque potestatem denuo red istet, nisi Saam julianus qui iam ante quorsum illa Ioannis Ludovici simplicitas aut potius stupiditas Daderet verebatur interim Saluatoris Aguerris, qui Francisci tuitu de nomine Vre limae arci munitissimae praeerat,animum in fide continuisset. Huic enim ostedit, quum
ipso genere de ortu ad Regis ditionem pertineret, non posse illum sacramenti ulla reli, gione quod apud Franciscum ipsum quoquc Regis clientem dixisset,obstrictum ad aliquid praestandum teneri, quod cum aut sponte facturum csse parum verisimile fieret
aut certe facere non esset iuri Sc aequitati consentaneum. Quamobrem quibus iurisiurandi conceptis verbis marchioni se obligasset,ut pro eo aduersus quoslibet staret,ii rum verborum formula indefinita coinprehcsuin Regem,qui supremum dominatum obtineret, non videri. Quibus ille hominem verbis in suam sententiam adducit, a coinque ab illo traditam Rcgis nomine atque autoritate tencre coepit. Quae res Francisco summo dolori de molestiae erat ut saepius VreZellum sibi sudem in oculo esse dic
ret,impedimentoque tac conquercretur, quominus pacatum ac tutum marchion sotum possideret. D vM haec gerebantur, Reginuntiatur totum exercitum nam equitatus tum pediblatus a Caesare esse lustratum,qui per pri conem etia omnibus edixistet,vi ad profici se dum statim atq; iuberentur se accingeret viaticum in dies octo vel dccc colligerent, ut quo illos ducere cogitaret quemadmodum diximus sequerentur:quam aute in partem
312쪽
eos ducturus esset nihil rii nuntiabatur: hoc quidem fama ferebatur, cum ad castra
Delphini ad Auenionem oppugnanda venturum csse. HOC Rex nuntio accepto conem lium cogit, de stim marei deliberare ccepit. Decreuerat ille copias cum Delphino coi iungere,ut quoniam Caelar ad castra vcnicbM,ipse quoque pugnae interestet. Summa enim cupiditate assiciebatur,ut cum co manum consereret, & quid virtute pollet experiretur,atque ita in potentissim um cxercituum oculis perficeret,quod millo iampri- .dem ad ipsi ilia Caesarem prouocatorio scripto tentaucrat. At contra maximae parti via
debatur, qui praestare iudicabant,ut hanc filio Delphino rei gerendae gloriam relinque- . re non est e dubium quin ille sapientillimo Mommorencij consilio, adhibiti s etiam ps qio ritis limis Se prudentillimis belli ducibus uteretur,ut aequitate ac iure belli quod susceptuerat,steriis Caesari ostenderet, ei cum Gallis in Gallia rem esse, qui sibi pro uxoribus, liberis,aris ac focis dimicandum este intelligerent. Demons rabant instiper ancipitem cium rerum omnium tum in primis belli exitum esse. Quod si aduerso Deo Caesar sortὰ pugna superior cilc ipsum tamen Valentiae cum iis copiis tum quae iam aderant,tu quet in dies accedebant, reliquos qui ex pugna sit perellent collecturum, ex quibus iusto exercitu confecto praelium denuo cum hoste inire de victoriam extorquere posset. Multa quoque in hane sententiam tum externa tum domestica exempla alterebant. AD cxtremum constituitur, ut in Auenionensia castra misso nuntio Rex sciscit retur quantae reuera vires estent,quid de Caesaris rebus noui perscrretur, quid denique
in consili j ad eas res Delphinus,Mommorencius de reliqui duces haberent.Hanc sibi sententiam Rex probari prae se fert: verum quid faciendum este intelligerct iam ipse apud se constituerat.Lagaeo hoc negotium datur, qui pridie eius diei a Caesarianis castris quae
supra scripsimus attulerat Is ubi ad Delphinum de Mommorencium venit, multis si tim ad concilium belli ducibus conuocatis mandata quae apud Regem coram discepta ri audierat,exponit. Inurimum lcmporis deliberando absumunt, cunctisque rationibus vltro citroque attentissime trutinatis, omnibus placet Regi minime huc esse venienda. Qui praeter rationes supra commemoratas hanc quoque causam asserebant, siquidem Caesar ad munitiones accederet,neque Delphino neque Mommorencio probro datuiri si se castris continerent eumque ad se inuadendos iniquissima conditione compelleueo rent Quod quum nunqua ille facturus cstet ut qui castra situ & opere munitissima este sciret necesse omnino fore,ut inuitus cum magna gloriae imminutione rudem discederet. At si Rex ipse in castris est et,Cesarem,ubi munitiones tribus modo aut quatuor machinariis glandibus impactis attigi isset,ilico discessurum, deinde si Rex eum non subs queretur,gloriaturum esse,se ipsos Regis fines ingressim, oc ad bonabar ' iactum progrestum praelio lacessere ausum fuisse: lui tame prae ignauia sui potestatem non fecisset. . Quia si Rex ut hanc hosti iactantiae materiem praeriperet,etiam e castris, quae vallo defossa circundata crant,egi edi conaretur, periculum fore ne in ipsis castrorum portis propter cxitus angustias ordinum perturbatio incideret, ut Caesari cu dimidia tantum
ercitus parte decertandum esset. .
o P TE R. superiora illa plurimi erant tum in aula apud Regem tum in castris, qui de Regis salute superstitiosi, quoda metu laborabant, ob certos nescio quos prognosticos libellos, arte S dolo Caesarianorum in vulgus sparsos, quibus Regi vel mortem vel captiuitatem in eum armurn impendere significabatur. Horum siquidem scriptorum vanitas tantum fidei in auribus de animis n5 modo plebis, sed et i am illustrium virorum repererat,vi Romae etiam pecunia his conditionibus M hac persuasione apud collybistas traderetur. Antequam concilium dimitteretur, nuntium etiam accipiunt quo superior fama de Caesaris prosectione confirmatur:sed quo iter faceredecreuisset,ad o pugnandas munitiones,an Massiliam obsidendam,an alio quopiam consilio, nihil poterat affirmari.Langaeo ut hoc quoque Regi renuntiaret,imperatur,m inae Vero olem ram daret,ut Regem ab animi illo proposito abduceret, ne in castra veniret. Verum tantaim abfuit ut vel Langari ves aliorum qui crebro cum talibus mandatis mittebatur, nuntio Rex moueretur, ut sententiam mutaret, ut potius naues conses lina parari iube ret,omnibusque in posterum diem prosectionem denuntiaret: se nunquam commissurum,ut id sibi merito olim exprobari pollet, quum Caesar tam prope dimicaturus a ccstiiset, se Valentiae tanquam annonarium quendam restitisse.Se satis scire,qui hoc iter
313쪽
dilli raderen eos magna ex parte vanis illis S ineptis praedictionibus delusos It fascia natos ede:quibus se, qui Rex Christianissimus ellet, nec velle nec debere fidem ullam adhibere.Sperare se tore, ut pro co ac plena atque indubitata fide Dei verbum ansplectebatur,quo huiusmodi superstitiosa va cinia damnantur de vetatur, Deus ipse bellator armipotens victoriam sibi de s iccm cxitum concessii rus cilci,quis omnium hariolorum impiorumque huiusmodi augurum in diuinandovanitate argueret de r elleret. PosTERo die Deum caste M pie adit, cuius opem omnibus votis implorat, ut iter hoc faustum so Exque esse vellet nauem conscendit, firmo Valentiae relicto praesidio. Biduo in castra peruenit cum splendissimo comitatu tum supplemcti quod secum
adducebat, tum magnae cxercitus partis quae ex castris illi obruam proces ierat. Non ita io multos dies illic moratus fuerat,dum omnia ad pugnam parabat, quum ipso etiam Martino Bellato nuntiante audit Caesarem cum uniuerso exercitu quo venerat itincre secus Oram maritimam prosectum csic, prater innumeros mortuos, quorum scolore totius undique regionis aer inficiebatur, longe maximam aegrotorum multitudinem pone relictam este,qui exercitu nec pedestri nec equestri itinere subsequi postent. Ego i ametsi sumnia diligentia inuestigaui, tamen comperire non potui num Caesar quod Regem
audiret in castra peruenille, hoc nuntio motus in Italiam reuerti constitui siet, an verbiam inde ab initio hoc facere decreuillet illud me intellexisse memini, cum,quum c crcitum ad Aquas Sextias ante prosectionem recognosceret, ropcrille cx quinquaginta hominum millibus quos Nicaeae habuerat, vix triginta millia supereste, quos in acie ibad pugnandum collocaret Praecipuos de maxime honoratos amist, Aialonium Leuam, Marcum Bustinum, luendam etiam consanguineum cx Germanorum ducibus, comitem Hornium, Baptistam Castaldum cum aliis plerisque. Proscctio quidem ipsa primis diebus valde praeceps fuit, quam etiam cadem ratione urgere pergebat, quoad se princul admodun ob hoste abelle sensit. Ipso profectionis die, quo Tressium venit, regionis
incolae qui arma sumpscrant,nouitlimos adoriuntur: ibi Francisci mensis qui Ferrariae ducis frater cra oeconomiis cum non paucis aliis interficitur. Neque vero ullus dies praeterib. at,quin cos rus hici laccilerent is armis instructi quae vel aegroti abiiciebant,vel mortuis ipsi adimcbant. Omnes aditus atque angustias obsidebant, pontes torrentibus qui tum magno impetu e locis superioribus terebantur impolitos subruebant: quibus ια rebus illi valde vexabantur. Hac re Canar animaduersa magnam soliorum multitudinem ad loca instauranda conuenire iubet.Interim quantum per rei difficultat licebat, omnes saucios &aegrotos colligit, & media acie collocandos curat, ut eos hostis
periculo extineret .scd cilicere tamen sua diligentia non potuit, quin multi singulis di bus ita viribusexhaustis debilitati resisterent,ut per rupium solitudines iacere mallent, ibique expectare dum ab irritatis rusticis conficerentur, quo sic omni semel miseria liberarentur,quam Vt morbo languefacti aegre itineris molestiam ferrent. Ad eorum in petum sustinendum mittuntur larentaris,sed tantum illis molestiae exhibς 'tur, vi multa inopia Sc fame laborarent, quod parum illis tutum erat extra ipsum iter pabulandi causa vagari. His rebus factum est,ut Aquis ad Frei ullum, ubi Canar primum castra col- Qlocauerat itinera passim mortuis, aegrotis, loricis, lanceis, hastis, sciopis aliisque armis strata cissent, equi item ab equitibus deserti,quibus ad standum nullς vires suppetebant. Ibi homines promiscue de equos accruis collectos videres, moribundos oc animam a gentes cum mortuis confestos tam horrendo de tristi spectaculo, ut ipsos infestissimos Macerbissimos hostes aci commiserationem flecterent. Quod quisquis conspexit, nil illo leuius existimare potest,quam teterrimam illam cladem quam Iollaphus in excidii, Hieroselymitano&Tucydides in bello Peloponnesiaco describunt I go quae oculis se surpaui, canarro. Ex ea defatigatione quam mihi contraxi, quum equites quibus proera, una cum Ioanne Paulo Ccrctano S comito illos subsequentibus ducerein, Massiliam quum reuertissem, totos dies quindecim vires me ad equum conscendendum desciebant. Tam exiguo itinere Caesar ut quidem ex ipso rei conspectu iudicari satis poterat: Aquis Sextiis Fretulium usque duo fere hominum millia amisit. Suadebant nonnulli, ut cum suis Hispanis naues conscenderet: sed quum Germanorum s ditionem metuere ne tumultuarentur,si se hostium periculo relictos exponividerent, hoc consilio vii noluit.
314쪽
R E X interim exercitum recenseri de stipendium persoliti iusiurat, eo consilio uti pie hostem periequeretur,x quocunque loco assequi possct, pugna decertandi occasionena arriperet cadem opera impressionem in Italia faccret,ubi iam exercitum pol tem habebat. Verum dum laaec facere cogitat, adest Longouallanus quidam quem ma. reschallus Marcanus nominMimmiserat. Is nuntiat Peronam grauillime ab hostibus oppugnari,inoenia permultis locis diruta&perstacta,ut de propugnando diutius oppi- Ido nulla spes superesset: tametsi ipse marcta allus & caeteri duces omnino constituerat, idque Regi tum perliteras tum per nuntium Longouallanum non dubitabant confirmare,nulla se unquam conditione deditionem cile tacturos, neq; hostem nisi omnibusio intersectis aut fame cnostis ingrcsturum elle. Hoc accepto Rex nuntio magnam equitatus partem Lugdunum versus progredi iubet cum decem peditum Gallorum militiabus ipse magnis itineribus subsequi statuit: ut vel Peronae obsessae subsidium, si in tempore adest Et, ferret, vel certe prius eam reciperet quam hostis muni jsset, & commeatu introduxisset. Intelligebat enim quam multum in hoc esset positum, si ad hac rem per- .
sciendam otii satis holli datum titillet: quod Caesar hoc oppidum facile milite & commeatu firmasset,cui propinqua alia ipse permulta& firma habcbat. I v TET ia cardinalis Bellatus is enim in Urbe Regis legatus erat quum Peronam iavalde urgeri animaduerteret ut Vindocinum S Guisiuniitiuaret a ciuibus scire institu sui it ecquid auxilii, ii res stagitaret,serre pollient. Mercatorum pri sectum,quem vocant,&O decuriones incuriam municipalena conuocat ostenditqtiantum periculi immineret si
Perona in hostis potestatem veniret.Tum illi decem hominum millibus se stipendia daturos recipiunt,qu.andiu necesse cile videretur,prqterea machinariam fit suram cu pulueris &globorum ingenti copia: postremo ad munienda urbis loca quae maxime infir- .nia crant, illarii quinquaginta millia,aut eoamplius,si opus esse CCardinalis machinas tantum de stipendium militum, quum opus esse viderem accipere se pronuntiat.Pecuniarum summas latim imperatur de conquiritur: deceni illis hominum millib. Strataeus praeficitur. Fostbres etiam aliquot accipit,ad specie potitas muniendae Urbis,quam quod respia adhibendos esse iudicaret, quo minus hostis de illa inuadenda colitium caperet. Hispoicistis rebus, scire ctiani constituit quanta esset fiumenti & cibariorum copia:
3o non enim tum huic rei prospiciendunt esse iudicabat,quum hostis ad portas esset.Qu, coperit abhinc viginti annos in exiguam annona n5 extitista: cuius rei du- re censu inito coperit abhinc viginti annos in exiguamas esse causas. Etenim quum Parisini de congerenda annona non valde laborem, quod omnia in diem ad sorum abunde prostare confidant, idq; ob magna corii copiarii fluxstuminibus in urbem supportantur,quae multa ex seracissimis Galliae agris in Sequanam fluunt: hyeme superiore aquis gelu concretis nulla nauis toto trimestri tempore addi ci potuerat, deinde ea quae insequuta erat aestate minima fluminis altitudo fuerat, vix ut portitorias nauiculas ferret.Tanaen ut hinc soli ubertas in quo sita es Lutetia, intelligitur in simulatque a cardinali imperatum est, ut quantum sito quisque commodo facere
posset, duodenis undique ab urbe millium passibus conveherct, nominatim ut tertia o tritici pars ex horreo vel cella granaria expromeretur, reperta est octo dierum spatio annonae tanta copia, quanta non solium ciues sed praeterea hominum triginta millia i to anno alerentur. Haec omnia ubi cardinalis parallet, ac decem illa hominum millia coscribi iustisset, Marcanus eum per nuntium certiorem iacit comitem Nassatauium obsidione relicta exercitum Perona abduxiste. Regeni quoque idem nuntius in castra adit, cui hoc ipsum nuntiaret. NSUPERIORE commentario ostensum in quemadmodum Nasiatmius exercitum Peronam adduxerit, castraq; ad Montem Sanquirit inu locant: nunc superest ut reliqua
ordine percurram. Duodecimo Augusti die hostes circiter imille ducenti equites& peditum nouem cohortes ad villam quandam oppido proximam veniunt. Postridie fiuio men ad castrum Haplincurium transeunt: quod deditione statim uti dictum est in acci . piunt,propterea quod nullurn esset praesidium. Hoc tractu aliquot vicos diripiunt, pecoris praedam agunt. P R I v s Q M vero ad alia transeo, sc habendum est, miram omnium rerum hoc pes ana ,
oppido tum tuisse penuriam,vt ciues de eo deserendo cogitaret.Sed paucis ante diebus nobilis quidam nomine Strumelius vicinus oppidum cum uxore& liberis ingreditur,
315쪽
. frumentum tum suum tum vicinorum suis impensis eo cosere, pecuniae ad militum strupedium quicquid habebat vel ab amicis corrogare poterat, auert: quo ciuium animos non parum confirmauit. Quam illius fidem Rex postea remunerari volens, m apud se Ccllarium esse voluit, atque unum o quatuor primis rei aerariae creauit. Illic praesidio erant mare hallus Marcanus ut ante dictum est cum suis centum cataplaractis. Media ancurius legatus, Philippus Bolinviterius comes Dammarrinus, ducis Angolisinensis
qui dux Aurelius postea suit legatus, qui huius equites cataphractos quinquaginta ducebat:Scrcutus item & Salleuallius cu millenis Picardicae legionis peditibus. NasImui, iis ut castra liberius dilataret, simul ne finitimis locis munitis coirent quidam qui commeatum praecluderent,ad Clarium castrum hoc ad flumen Somonam situm quatuor topassuum millibus Perona abest misso tubicine sibi dedi iubet. i loco praeerat nam ipse dominus in castris regijs, ad Auenionem militabat diem ad respondendum sumit,
interim a Marcano auxilium petit. Is centum milites ex Sercuti & Sasleuallij peditatu mitti t qui hostium castra praetergressi incolumes ingrediuntur, quamuis nouissimos ex Caesarianis aliqui subsequerentur. Nasiatiuius admotis decem machinis incola acerri, me concutit:sed nihil tamen eo die perfici imo ex suis nonullos amisit,quos nostri sciopisvncinatis interficiunt 'postridie mane machinariam oppugnationem redintegrat. Res illi adeo commode cedit,ut co die lucanus Perone suburbia incenderet,quod ex hostium castris nonnulla pedinim multitudo ea occupasset. Qua ex re occasionem nactus Nastauuius obsellis narrat Peronam expugnatam,direptam Sc inccnsam esse: qui, robus verbis perterriti, quod vera esse putarent,deditionem faciunt. Is septem ex illis sus. pendi iubet, reliquos quaternorum coronatorum pretio addicit. PosTERo die, qui dies erat Aug. decimus sextus, lecti aliquot ex hostium castris ad oppidi portas accedunt, ut nostros ad praelium elicerent: crumpiat milites sere C XX.
Qui aliquandiu praeliati,quu hostes sensim numero augeri conspicerent, in oppidii aliquot captis hostibus se recipiunt:Rocurius signifer Roxij saucius capitiir. Locus est si iis editus non procul ab oppidi sessa, in vineis inter arcem dc portam Nicolaeam, unde in oppidum despici potest illuc hostes quatuor minores machinas subvehunt, quibus nostros vel ad vallum instaurandum vel ad propugnandum vagari prohiberent. His ad
noctem usque nostros infestant,sic tamen ut neminem neque interficerciat neque vul- sonerarent. Postero die sex duplices cannas ad ipsam portam collocant, tribus aliis pistimna aquaria quae ad portam Parisinam erant, periint, ut nostros cibaria molere prohiberct Sed paria sane ea ratione profecissent quod glades ad molas S molet in rotas adisino possent rus molitor quidam,qui antea e Coaris ditione eo comigrarat,ad eos periugi flet is commonstrato certo loco fossam duci iubet,qua pistrinis aqua adempta, dei cus ille palustris magna ex parte exiccatus est: in qui bus maximum oppidi praesidium de firmamentu nitiositum erat.Quod nisi sontem quedam in pistrina deduxissent, quo tantillum illud aquae quod adluic influebat, corroboraretur, farinae inopia valde laborassent.Interim pistrina in quibus equi vel homines molerent multa sunt, quibus damnum illud ab hostibus illatum abunde sarcitur. Alia ex parte duob.locis maxima vi con οrinenter muros toto biduo concutiunt, qua ad Nicolaeam,qua ad Parisinam portam:vt muri satis magna ad aggressionem ruina fieret. men ne suos praemature periculo o ij cerent, toto postero die machinas torquere constituunt, quod faciunt ab ipsa aurora ad crepustulunx quo dic ut oppidanis narrantibus cognitum est glandes numero milule octingentas emittunt, quum quidem denae quinae singulis interuallis eijcerentur. Totam noctem oppidani laceros muros obiectis virgultorum fasciculis, simo, terra an sta S laneis praegrandibus fascibus obstruunt: quam ad rem omnes operam suam dili, genter conferunt. Nam dc milites opus faciunt, duces ipsidescriptis oppidi regionibus praeficiuntur: oc ciues omnium aetatum viri de mulieres nihil diligentiae praetermittunt. Sic enim&singularisiunt in suum principem studio&obseruantia: de simul etiarnani, uxino cernebant oppido capto omnes sibi acerbitates de indignitates perserendas esse. ITA Qv v postridie mane, qui dies erat August. vicesimus, hostes quum irrumpore cogitarent,ruinas omnes instauratas conspicati machinis denuo uti coguntur, quod ad secundam horam pomeridianam faciunt. Disiectis muris vi irruptionem facere aggrediuntu Germanor um sex millia ad portam Nicolaram,adParisina duo millia Hai
316쪽
noniorum,Artesiorum& Flandrorum. Nail uuius cum quadringentis equitibus Ge manos produci deinde ad Motem Sanquintinum se recipit tum ut praelium spectaret, tum ut videret quam in parte integros scilis submitti neccile esset. Comes Roxius praetorio apud Caesarem praefectus cum trecentis cquitibus Hannonios, Artesios&Flai dros producit. Marcanus, Daminartinus, Mediaticiarius caeterique duces sua quisque in statione non cellant, sed suos locis statis ad propugnandum disponunt. Daminartinus ad portam Nicolaeam Sasi euallius ad Parisinam collocatur, Seroitus ruinam defendit qui; infra Sans orcinum patcbat. Vniuersi sie ita viros gesserunt,ut hostes fortiteritu mouerciatur,amissis suoruin sere quingentis. Ex oppidanis nonnulli vulnera acceperimio sed nemo qui illustrior citet,cecidit, praeter commendatorem Strepinium cognomento Humerium, cui caput sphaera machinaria ablatum est. Nastauuius S Roxius sua spe deiecti receptui canere iubent. T R I D v o toto insequenti aedes oppidi temere iactis glandibus petunt, magnumque damnum inserunt. Die qui Bartholomaeo sacer erat, Nasiauuius tubicinem ad oppidanos de deditione mittit quam nisi intra diem facerent,oppidum se flamma de serro deleturum comminatur. Marcius adhibitis in consiliuin omnibus centurionibus r spondet, omnes ita ad propugnandum cile comparatos, ut nullum iiiii iesupinis calc tis ingrcitum cuiquam datum iri confiderent: imo potius sperare se per media ipserum cadati cra strata egrestiiros citc.Quo niuino Ouuius accepto iubet postridie acriore se quam antea machinarum oppusnationem undique institui. Morem libenter gerit rei machinariae magister SI machinis leptuaginta duab. multis locis moenia diruit, maximaq; oppidi turrim valde Libefactat.Tota nocte vallum oppidani instaurant tanta diligentia, ut postridie mane hostesagnoscerent se nequicquam tantam murorum partem taconfertis machinis dele isse. Di E Ludovici machinis admotis quatuor loca acerrime pulsant.Duarum turrium interstitium,quae inter Nicolae S Seruatoriam portam intersunt, sex tormentis qua-cunt: ipsas portas una cum muri brachio quod ad eas pertinebat, decem aliis impetunt. Paulo intra sex alias ad ruinam superiorem obverterant, quibus ea continenter disicio bant quae ruinae obiecta sucrat,impediebantque ne amplius obstrucretur. Aliis septem 3o Parisnam portam, S: murum proximum, ut superioribus diebus coeperant, labefactore pergunt. Id nullo intermisso spatio ad tertiani pomeridianam lacitat. Simulatqued si jt tormentorumsulmen, tum milites maximo impetu aduersus nostros seruntur : alij Ata p, ,, scalas praegrandes dc firmas muris admouent, alii ad partes muri deiectas enituntur. Sic cnim sperabant, si varijs simul locis aggrederentur, non satis magnam fore nostrorum multitudinein,quam ubique collocarent a crin summum euadere magna vi conatur: tera nostris fortissime non sine suorum iactura repelluntur. Tres signiferi praeter alios qui in murum ad portam Parisinam labefactarei in subierant, interficiuntur hanc defendebat Salleuallius cum quinquaginta tum equitibus tum arcitenentibus promiscue cx alias atque aliis turmis. H NAssAuvius interim&Roxius instructa acie stabant, alter ad montem Sal quintinum,ster ad portam Parisinam. Itaque tantam suorum stragem conspicati receptui canunt: quam ad rem suos alacriores multo expcriuntur, qtiam quum ad praelium intritarentur. Etenim prae festinatione viginti sex scalas ad muros crectas rclinquunt, quas oppidani ad se subductas accipiunt. Pulso lioste Marcanus 5ί caeteri duces sacrama dei Deum supplicaturi adeunt. Ibi sacricolarum coetum offendunt,qui oppugnantibus hostibus oppidum supplicantes obambulauerant, Deo illius curam atque tutelam
NAssAuvius δί Roxius postquam se nihil proficere vident, maximam arcis turrim utriquc ruinae praesidio cile, tum quae a D martino tum quae a Serculo descia-so dinatur, adeoque sibi valde incommodare: ad cimiculos subterraneos fodiendos ani anum conuertunt. Nihilo interim iccius pilae in aedes oppidi, non destinato ictu emit lcbantur, ignes etiam arte consecti ad aedificia quae materia lignea constant, inflammanda coni jciuntur , quibus etiam multa conflagrarunt. Quum enim domum inccndio Correptam conspicerent,co protinus machinas obuertebant, ne ad inccndium rostinguendum populus concurrere auderet, ut ex alijs in alias spargeretur. Itaq; tam late
317쪽
certo quodam die aedisicia populari coeperat, Vt propὰ abfuerit quin totum oppidum λ in flamma absumeretur. Quod etiam contigisse nisi Deus singulari beneficio copiosum
valde imbrem demisisset,quo incendium extingueretur: quaeres tum a nostris tum ab hostibus in religionem Veria est. MAREsCHALLvs SI caeteri duces muros ab hostibus suffodi non dubitabant: quo loco id facerent, non plane illis constabat. Quamobrem Damiatum Sercuti signi-Drum arcis pseudothvro emittunt, cui ad quindecim lectos milites ex peditatu attribi unt.Hi egressi,& follas quas hostes duxerant conspicati,cb properant, fossores ad maximam arcis turrim in opcre offendunt: quos necopinantes adorti ex eoru numero quinque & viginti interficiunt, sex captos asducunt, in cis centurionem quendam Nuccl- rcilium, qui opus facientibus praesidio erat. Ita rem omnem renuntiant, quo loco cuniculi agerentur: cui rei diligenter a nostris prospicitur subicrraneis meatibus transuersis agedis.Sed res insceliciter adeo cellit,ut Damartinus obrutus moreretur,ut postea dicetur.
Vnum erat quo nostri vehementer percellebantur, quod sibi pulueris siclopetarioru numerum exiguum adesse videbant:ut si denuo hostis irruptionem ictasset, aegerrimὰ sustinere impetum posse viderentur.Vc iam sarcanus paucis ante diebus huic rei pr exerat: egregium quendam militem amplis limis muneribus S pollicitis ad rem suscipiendam adduci ut ad Vindocinum LI Guisum Hamum profici secretur, quibus oppidi statum nuntiaret. Is filiae in paludena sit biectam demistus,se tadem inde proripit, MDeo bene iter sortia nante ad illos peruenit: qui sibi rem curae cile demonstrarunt. CLA voivs Lotaringus dux Guisus rem suscipit perficiendam. Profici citur cum ducentis fere equitibus cataphractis, noctu ad hostium castra perueni t qua parte tendebat Roxiuc lectos quadringentos siclopetarios sine ullo strepitu ad paludis ripam adducit,quibus itineris ducem ipsi ina militem attribuit qui rem nuntiarat, ipse tota la ostiucastra conclamatione ad arma cilita turbat. Nam huius rei catila quoscunque potuerat tubicines adduxerat:quos undique essusos classicum cancre iubet. Itaque totus exercitus ilico in armis est, Nassaiauius & Roxius coniuncti aciem tanquam praelio decertatim ri instruunt. Dum hostes tanto tumultu occupati animum alio aduertere aut aquae strepitum exaudire nequcunt, sciopctarij nostri duccin itineris sequuti, ad eum loci im pe ueniunt unde antea ille prosectus erat. Deinde ab oppidanis subleuati muros scandunt, Psinguli saccum denas pulueris libras pendentem humeris gestantes. . Iam diluxerat, MGuisus cum suis extra teli iactum se receperat, quum sesopotarios nostros hostes coim spicati Nassauuio & Roxio sigillatim conscendentes indicant. Quae res magno illis dolori luit,qubd neque quot numcro essent, neque quantum pulueris attulis ictit suspicari poterant.Guisitis re ex sentcntia consecta redit: ad cum insequendum nouissimos laccssendos, aliquot equites emimantur: sed quum illos ad congrediendum paratos &ii structos cernerent,ab impetu faciendo temperarunt. Qv A RT o Septembris die Nassatiuius misso ad Marcanum tubicine pollicetur, si oppidi deditionem facere velit,ut tridui spatio diripiendum militibus permitteretur, ipsi im,reliquos duces & milites uniuersos incolumes abituros: sin minus se caede & san- -
dem te luiiusnodi sermonibus aurem fuisse pr. . inum induceret,quum omnibus abundaret quae ad illum cxcipienduna pertinent. Hoc responso nuntiato Nassatiuius iissiperat ut postridie mane cuniculis subterraneis quibus maxima arcis turris iust a crat, ignis subi jceretur.Comes Damartinus, qui summa fi- de ac diligentia diurnis noctiimis Q laboribus omnia faciebat quae a viro militari de di ce vigilantissimo praestari potiunt, quatuordecim sublicas quernas ad interiorem turris partem fulciendam applicauerat,& aggerem ad carum altitudinem in media arce e , - Π tauerat, ut deice a turri ad praelium veniri posset. Itaque eo die prima luce locum iubter so raneum subierat, quem sui fodi iusserat, ut hostium cuniculos meam patefacto falleret. Dum illic est gne iubiecto citreis maxima pars succussa concidit, cuius ille ruina obrui, tur: quae res Gallis incomparabile damnum amistbduce fortissimo attulit. Rex postea fidei de officii memor eius liberos in suam clientelam accepit.Turre sic diruta hostes i rumpere instituunt cx quibus primo impetu tres vel quatuor cohortes in arcis plani ε
318쪽
per muri partem deiectam euadiit. Icdiancurius cum equitibus circiter quadraginta, quos tum ex Marcam tum ex Daminartini turma collegerat, accurrit, exanimatos milites confirmat,hostes impctu facto sortissime adoritur,in fossas praecipitatos detur , Coryletium aliosq; ex iisdem turmis ex turris ruina extrahit. Denique Caesariani nihil perficiunt,sed circiter trcccntis ex suorum numero anustis,se recipiti t.Postero die sque ob Virginem natam sacrum colunt quicquid ex ca turri crat reliquum,machinis diruunt:deinde ad irrumpendum milito remi iliore quam unquam alias impetu irruunused strenue resistentibus nostris se recipere cogi intur.Postridie in ipsa turri intersecti reperiuntur amplius trecenti ex Germanico peditatu,& viginti equites.Postridie incertis deto temerarijs ictibus tecta oppidi pulsant. Dic toto dominico qui insequutus cit, turrim Ocis uri speculatoriam, ubi campana ad excubias significandas sita crat, tormentis quatiunt, &-ορ - irruptionis facienda: nonnullam speciem praebent, quin scalas quoque magno num ro ad muros applicant. Ad decimam tame horam vos pertinam tormenta abducere coe' perunt iecunda matutina suis tugurijsS vicorum finitimorum aedificiis incensis discedunt.Exercitum duces inter se partiuntur, & diuersis itineribus domum redire instituunt. Nassatiuius cum Germanis peditibus Attrebates iter conuertit, Roxius cum Hannoniis, Artesjs& FlandrisCameracum, denique Leodienses de Namurcani Bapalmam
Contendunt, de singulae turmae machinarum quandam partem siccum abducunt. REY hac re nuntiata in castris supplicationem omnium principum, tum sacroto rum tum aliorum,tribunorum item, centurionum dc nuli tum omnitun dcccrnit, ubi diuinam opem qua res steterant, amplissimis laudibus cclcbrant. Qui bus conscctis rebus δί cibo l umpto concilium cogit,dcliberare carpit,num,quemadmodum antea cogitauerat, Caesarem subsequi, dc in Italiam porro exercitimi duccrc praestaret. Verum quum c luitatus iam cum peditatu,ut ab eo praeceptum fuerat, Lugdunum versus non parum procellissici, non videbatur exercitus denuo posse coniungi, quin Caesariam deo procul abesset,ut eius assequendi nulla spes dari videretur.In Italiam porro ipsi tam propinqua hycinc transeundum citu non censebant. Exercitum tamen dimitti, nondum placuit. CasAREM cnim, uti diximus ad Fretulium subsistere nuntiabatur: quod 3o quum omnes ob aduersos ventos fieri existimarent, Rex tamen ne ille nouum aliquod captarct consilium verebatur. Id sene constabat, Caesari molestissimum esse quod tam insccliciter rem gestilliet,neque a vero abhorrebat, cum, si Rex leuiter discessisset, tantam occasionem non praetermissurum fuisse, ut cum exercitu ad rem denuo tentat dam rediret.Sed ille nihil adeo excelsum animo agitabat: imo in concilio visum fuerat, ut cum suis Hisipanis in Hispaniam nauigaret Mutauit tamen postea Consilium, veritus scilicet ut supra demon stratum cst ne Gcrmani pedites tumultu quod factitri videbantur excitarent, si ab eo, firmissima de maxima cxercitus parte abducta, praesidio nudari atque hostibus obijci videretur. Rex quotidie de Caesariani exercitus statu partim nostroria opera, qui hostem abeuntem subsiequebantur, partim per exploratores Zc captiuos O certior fiebat.Vertim nequid audendi nouam ut dictu cst occasionem hosti pri beret, omnia adhuc suspensa,nec immerito,habebat. Interim verb ne nihil esset quod ageret, castrisnrareschallum Albiniti praeficit,iplectam prςtorianis copijs alsumpto Mommo- rencio regionem ab hoste vastatam obire instituit ut omnibus rebus diligenter prospiceret,plebem bello grauisti me vexatam lcuaret, .lcnique ut oppida praecipua exircinae tum Prouinciae tum Galliae Narbonensis communiri iuberet. Massiliam primum ii
uisit: Aquas Sextias noluit adire, ne horrcndam illam oppidi deserti atque desolati speciem coram intueri cogeretur.
L A N C AE v M eo mittit, quem diligenter omnia circianspicere, A quae in primis instauranda vidcbantur, reficienda curare iubet. Langaeus Massilia profectus, Α-sa quas Sextias venit: oppidum offendit omni desolationis genere foedatum, quae loco inserri potest qui omni defensore nudatus, hostium libidini relinquitur. Hoc unum deerat, quod ignis iniectus non fuerat: quod etiam quum multi facere cupi sient, ipse
Caesar diserte vetuerat. Palinium tantummodo conflagrauit, maxime auditorium rationum Regiarum,iubente nimirum atque astante tam tristi spectaculo duce Sabaudo.
Putant nonnulli,sed suspicione duntaxat mos,hanc illi causam incendendi suisse, quod
319쪽
sic putabat monumenta omnia,tabulas oc scripta flammis deletum iri, quibus collabar, nobiles,ciuitates&municipia Pedemontanae regionis clientelari submissione Prouinciae comitibus nomen profiteri consueuisse. Verum irritamit hominis spes:etenim Momorecius quumprimum deseri oppidum placuerat,stispicatus accidere posse quod r ipsa accidit,haec monumenta loculis condi, &mulis imposita in muniti inum quosdam sitium castrum nomine Ballas ferri iusserat. Langaeus curiae Aquensiis praesidem,
senatores & eos qui inter ciues principem locum obtinebant conuocat, dc cx archit chorum, fabrorum atque coementariorum sentcntia rationem iniri iubet quanti damnum acceptum sarciri posset.Rei aestimatione certa pecunie summa facta ad Regem redit, cui in itinere occurrit Arctatum venienti. Rex audito Langaei resiponso, summam Io ipsam iubet quaestoribus δί commissarijs,qui opus faciendum locarent,in manus tradi: inspecto Arelatensi oppido Auenionem redit, ut ad sua castra citet. Ibi nuntiu a comited cndano accipit: is porro ex quo a se Bonouallanum dimisserat,vna cum Ioanne Paulo de caetcris Caesarem regredientem perpetuo subsequutus Nicaeam usque suerat. Inde Regi per nuntium comtantissime de ccrtissime confirmabat, carem, si denuo in Galliam pedem resare cogitaret,nihil omnino commeatus reperturum esse.Cuius res t stimonio esse asi erebat,qubd ipse & comites,licet in pacata de amica regione csciat, saepenumero totum dicio inediam ferre,& virgultis duntaxat cquos alere cogerentur. HAc renuntiata Rex Lugdunum rcdire constituit,ibique aliquandiu commor ri,dum negotijs omnibus prouiderct. In itinere Tarasconem, Belcarium S: Valentiam 2o perlustrat,impensam menstruam definit,quam necessariam ad opus absoluendum esse
iudicabat.Dum iter facit,literas a suo apud Anglum oratore episcopo Tarbellensi accipit Ex his intelligit, ab oratoribus Angli quos apud se habebat, de caesaris expeditionec & receptu omnia longe aliter ad ipsum perscripta fiatile quam euenerant. Disccssisse iu. tum strategemate quodam & dolo militari, quod videret, Regem, quantacunq; in cius
1 a ' -- cu ditione vastitas fiere ad pugnam elici nulla ratione possic.Quare specie quadam se recipiendi periculum facere instituiste, num Rex reuera exercitum abiisse ratus si ibsequi auderet, ut vel ea ratione ad pugnam cum compelleret. Vt porro verisimilis esset prosectio,ipsummet huius rumoris autorem extitist in castris summam esse rerumomnium egellatena,milites plus tertia parte fame interijsse, reliquos breui eodem fato petituros, o nisi mature de reditu cogitaret. Re autem vera non eam esse egestatem quae vulgo prindicabatur, post egressum ex Italia ne duo quidem hominu millia periisse. Addebat etiaipsi oratores,post Montijani de Bosi cladem, regios milites ne siemel quidem ullum timmultum aut ullam ad arma coclamationem in castris Caesarianis cxcitare, aut etiam di,
scedentium agmen nouis limum praelio lacessere aut subsequi ausos suis te. Qua de cai si Caesarem Nicaeae substitille, tum Rex longius discederet, ut mox in Prouinciam rediret, quam viris vacuam reperiret: ita sperare se, antequa Rex exercitum redintegraret,
firmissi illa quaeque Prouinciae de Gallit Narbonensis oppida ad ipsum Hispaniς ingres.
sum occiipaturum esse.Quod ut facilius cxpediretur,exercitum in Hispania collectum
sibi in Narbonensi Gallia occurrere iussisse. H AE c Anglo ab oratoribus suis per literas significabantur: qui canc quae ad Caesaris profectionem resque post Montilanum atque Bosium captos gcstas pertinebant, sello scripserant.Nam quod de consilio Caeseris addebant,totam Prouinciam de Narbonensem Galliam eu subigere cogitare,ut quicquid ab Italia ad Hispaniam pertinet occuparet,probabile cst eum tantum de sua stolicitate sibi promisisse, qua potis lunesti fretus omnia solebat aggredi .Quod ex eo facilc potest intelligi,quod non multo postquam sec Gallia recepi siet, Hispani in oram Narbonensem descensione facta oppida infirmiora praedari de vastare coeperunt. Quibus ingruentibus legatus Mommorencij collecta incolarum manu sortiter obstitit,ut nulla impensa Regem grauaret ob inopinatum illum aduentum. Pulsos esse δί c regni finib. eiectos Rex prius resciuit quam in suos fines ad- I uenire illos audistet. ,-; diu. H AEc postquam Rex ad Anglum ab oratoribus perscripta fuisse cognouit, magni tu i sua referre arbitratus cst veram rci gestae historiam declarare. Accedebat quod Magdalenam Scottae regi in matrimonium dare cogitabat:quod Anglus quia timcbat, pro virili semper fieri impedierat.l cx vcro aegre hoc poterat nobilissimo principi dcnegare,
320쪽
qui diu multumque sibi eam in matrimonium dari postulauerat: qui ctiam certior factus tantam belli motum varijs undique locis Regi incumbere,eodem tempore non rogatus sed ultro, non modo eandem belli aleam si ibi re se velle significauerat, sed etiam ipse exercitu suae gentis non poenitedo coacto ad auxilium illi serendum maturare constitvcrat: quod profecto ossicium non vulgari remuneratione dignum videbatur. His causis permotus Rex Pomeraeum oeconomum in Angliam miti cre dccreuit:is enim de notus valde acceptusque Anglo iampridem ob crebras legationes erat, dc rem uti gcsta crat, memoria tenebat, ut pote qui ipso belli initio commeatum in oppida coniichendum curauerat.1o H V I C mandat ut& rei veritatem narraret,& matrimonium illud filie cum Scotorum rege Anglo probare conaretur: simul ctiam ut exploraret quae illius mens esset, de matrimonio ducis A urelii cum Maria quam ille ex Catharina prima uxore suscepcrat, id adeo quod memoria tenebat illius oratores secum ea de re non semel egisle.Ob has causas quum Rex Anglum a se nollet alienare, imo quum pro innata animi constantia foederatorum amicitiam tueri studeret, quam nisi inuitus nunquam Vcllet deserere, Pomeraeum illuc legatum mittit. Is ubi aduenit, amicissime acceptus haec tria quae in mandatis habebat exponit. Ad primum quod attinet, opinionem quae animo penitus x. ins Ederat,non omnino sed aliqua ex parte tollit. Verum timulatque de nuptiis Scoticis grin: . Anglus mentionem iniici audiit, ibi adeo commoueri coepit, ut toto quatriduo homi-1o nem se conuenire noluerit:quod verebatur sic enim illum moneri iustit) ne supra modum excandcsceret. Interim quosdam etiam ex suis consiliariis submittit, qui docerent quam graues conquerendi id moleste fercndi hac in re causas haberet. Denique Po--rius nullam reperire rationem potuit qua eum placaret:itaque non magno legationis prosectu rcdire cogitur. Rex quum Aucnione Lugdunum contenderet, Pomcraeo quae diximus mandata dederat: eodem itinere ducem Totouillanum Sampaulium mittit cum Germanico peditatu cui comes Gulielmus Fustembergus praeerit adiunctis praeterca alijs tum peditibus tum equitibusὶ qui Tarcntasios Sabaudiae populos, qui paulo ante rebellauerant, ad obsequium coseret. Totam regionem facile recipit, M in perfidiae poenam totam vallem Germanis atripiendam dedit, maximu vcro oppi-ueo dum Confluentiam. ITA Rex dum negotijs omnibus prouidet,Lugdunum venit.Ibi res omnes tum
cisalpinas tum transalpinas in concilio tractat: quae a me praetermittentur omnia, ut ad Pedemontanam historiam iamdiu interruptam reuertar. Eum paulo ant quam C C
stris Auenionensibus discederet, imo priusquam Massiliam profici secretur, Annobaldus de Caesar Fregoga adierantiab ijs audierat quicquid apud Pedemontanos de aliis Lialiae locis vel susceptum vel gestum fuerat,quo tempore superiora ea quae narrauimus partim in Prouincia dc Gallia Narbonensi, partim in Campanorum de Picardorum finibus contigerant. Dimidio iam Iulio mense, quo sere tempore Mommorencius Au nionem profectus fuerat, Gaucherius Tinteuillanus Vantaeus a Rege in Italiam misi is G. b. ---qQ crat, qui peditum ad duodecim millia de equites ferentarios sexccntos conscriberet.Et quoniam Mirandulae ducum dc praecipuorum militum bonam partem reperi z, qui superiori illo deleetii, cuius meminimus, collecti fuerant, non amplius quindecim di rum spatio exercitum instaurauit. Idque factum est ad ipsam Mirandulam tantumnon inspectantibus tribus peditum millibus de septingentis equitibus, qui modo e Germania Tridentum venerant, quique ad Casalum Maiorem e regione Mirandulae castrametati erant, sic tamen ut flumen Padus interes let. Imperator exercitus Rango consti tuitur,cui priuatim tribunus attribuitur qui duobus peditum millibus praeellet, Caguinus Gonzaga, Caesar Fregora de Viscontius totidem singuli pedites ducebant: eques Assalius nobilis Ferrariensis Jc Petrus Stroetzius, millenis praeerant, Belangorius Calueo dora Ncapolitanus quingentis,totidem Ioannes Taurinensis: Aucroldo Brixiensi quadringenti,Bandino totidem parebant Ferentarios equites ducentosCaesar FregoZa, xius Gallus ex Regia turma nobilis totidem, Bandinus denique alios pari numero ducebant.
Vi CE si Mo August. die Rango cum exercitu Mirandula prosectus, secundis castris medio itinere Parmae de Regij consedit: inde coepit exercitus distributi ordi- riviai,