장음표시 사용
291쪽
post diebus oppida capiunt Riuollas Auellianti in Sant ambrosium: quamis Auellia
ni amplius ducentorum militum non poenitendum praesidium esset. L E V i C V L Λ ista quum ex sententia gererentur, maiora etiam audendi de su scipiendi cupiditatem illis iniecerunt: itaque Annobaldi animum subit Fosianum in pinato occupare. Verum quum ista cogitaret,dc ipse temporis vestigio quumviros ad rem administrandam deligeret, Marcus Antonius Culanus per exploratores si certi or, Saulliani sedecim machinas tum grandiores tum mediocres a Caesare relictas este, puluere na,sphaeras,rudentes totamque illam supellectilem, cum non exigua armaturae copia tum leuioris tum pedestris: qui porro praesidio collocati fuerant,cos secure vicinos vicos absque ullo metu aut cura populabundos de palantes peragrare: itaque illos ia in cili negotio opprimi,oppidum de quae illic seruabantur omnia, occupari poste. Haec omnia quum Annobaldo de Burio nuntianda curallet, remque sibi administrandam concedi postulasset, annuunt ut ijs duobus peditum millibus quibus praeerat,aggrederent r. Comitem illi&socium addunt Cameracum Annobaldi linatum, cum lectis ex ipsius turma circiter sexaginta equitibus. Quum progredi coepisicia audiunt aliquot ex hostibus cum ingenti praeda ic in castellum non procul ab eo loco ubi constiterant, nuper recepisse. Qimmobrem conuerso in eam partem itinere, castellum vi expugnant, licet summa contentione de virtute defenderetur: ibi Benestius in Prouennia gente una cum fiat re capitur. Dum locum maiori forte praedae cupiditate quam prudentia diri piut multorum enim ea est opinio, Saulliano potituros fuisse,si quidem nusquam com i, morati recta illuc perrexissent hostib. quid tacere in animo haberent enuntiatur. Qua illi re intellecta, quam pollunt maximam hominum multitudinem Saullianum mittunt, dum illa maioribus copiis su bsequerentur.Qui primi huc perueniunt, pontes attollunt, portas repagulis obiectis obstruunt, suos circum moenia disponunt, munimentas, quacunque latera porrecta patebant, sciopos uncinatos,sacretos,falconnellos,& leui
res machinas collocant: se denique ad primam impressionem si istinendam, si opus inset, parant .Qu9d eo audacius de securius iaciunt, quod auxilium sibi statim submisium
m. M NOSTRI ad suburbia quum venissent, suumque consilium patefactum Moriapidum deseratoribus communitum esse perspexissent, id saltem curarunt, ut hosti soquammaximum damnum in suburbio interrent. Duas grandes cannas, quas illic roperiunt, asciis de malleis perstingunt de comminuunt, ut nisi in caminum cenuo coniectae nulli iam usui este possunt: armaturam Caesarianam inter se uniuersam partiuntur, reliqua suo arbitratu diripiunt. Protinus adsunt ex equitibus nonulli, quos procurrere duces iusterant ii quid forte eminus conspicerent,qui aduentare Scalengiu nuntiant cuduobus sere hominum millibus squantum quidem coniectura astequi poterant j dc t iidem regionis ipsus incolis, quos pallim ex vicis coegerant. Itaque quum sibi neceς sario ad pugnam veniendum cile intelligerent, omnem euadendi spem in virtute collocant, suos summa celeritate collectos& consertissimo agmine instructos in agmineducunt,equites utrinque ad latera disponunt. Rebus ita constitutis, nullo interiecto spatio statim hostes obuios petunt, quorum non parum impeditos ordines offendunt, ut qui mirum in modum festinarant, lubd nostros imparatos de toto suburbio dis impatos, dum praedae congerendae incumberent, se oppressuros sperauerant .Hostes priamum hunc impetum maiori audacia quam animi firmitate sustinent: statim pedem referre, de in cuneum illum qui ex incolis temere collectis constabat, se recipere coeperunt.Vnde tanta perturbatio consequuta est,ut ad iustam profligationem nihil superes.set quam ut auersi fugam caperent. Hanc illorum trepidationem conspicari nostri e quites, dum in dubio sunt num pugnare an iugere mallent, tam acriter eos adoriuntur, ut terga vertere compellerent. Fugientibus instant pedites, cosque ita perturbatos agunt,
ut plus caedis quam pugnae deinccps fieret. 1
SCALEN cius ubi tantam suorum stragem conspicit,neque iam imperia exaudiri aut cohortando quicquam profici videt, quos ex equitibus maxime expeditos habebat, propere ad Ioannem Iacobum Medicem marchionem Marinianum mittit, qui illum quanto in discrimine versaretur, doceant. Is duo Germanorum peditum mil-
292쪽
li a secum adducebat: qui si statim accesssissent, ut nostri iam defatigati tot numero h mines integros S recentes in praelio sustinere cogerentur, dubium non est quin ad internecionem deleti tali mi. Cusinus de Cameracus conspecto procul puluere quem
aduenicies Germani excitabant, receptui canere,& suos, qui holtcs insequebantur, redire iubent. Hi tamen amplius trecentos interficiunt, multo plures vulnerant, septem signa militaria, quum nouem toto numero ellent, auserunt: reliqua duo illorum equi tes fiigientes ex signiferoriunmanibus, ne a nostris itidem arriperentur,cxtorquent. Nostrorum duces quum puluerem augeri subinde, M appropinquare animaduert ren atque adeo vercrentur ne milites, qui oc corporibus itinere faciendo de brachiis eae
in dendo sessi erant, ad eorum qui recentes subsidio veniebant, impetum sustinendum impares cstent,sivos colligunt, dc reditum alio itinere quam quo Venerant, parant: An-nobaldum misto quodam expedito equite, quo itinere reuerti cogitarent, coetiorem faciunt.Quod sane consilium scelicissime illis cessit, ut exitus ipse comprobauit. Quum enim praeciam atque impedimenta quae praemiserant quibus etiam sciopetariorum co- hortem praesidio praefecerant nubsequerentur, pedetentim incedcntes, ne scilicet hostes eos sestinando aste tu uti defatigatione potius quam virtute delerent,instant illis hostium praecursores, qui cos adoriendo ac per vices i ubinde se recipiendo, remorari eos de velitando occupare studebant,dum ipsa acies adesset. Hoc hostium consilium quum nostrorum duces satis intelligerent, id potius a- 16 gebant ut progrediendo suos e praesenti discrimine eriperent, quam ut irruentes hostes longius submouerent. Quod si nonnunquam adeo premebantur, ut aduersos in hostem vadere necesse esset, hoc tanta industria de virtute faciebant, ut hostis damni semper aliquid acciperet: ipsi statim peditum agmen aissequuti, sestiriare eos monebant. Accidit tamen ut Culanus glandem selopcto cinis lana capite acciperet, quo vulnere impeditus non ita potuit rem administrare ut adhuc secer. it. Hos fium numerus sensim augetur, alijs atque alijs subinde accedentibus: ut nostris exitium adcile appareret, nisi auxilium ab Annobaldo submissum in tempore accessisset. Sed adeo commode octempestiue adfuit, ut eo loci δί temporisvestigio quo hostes explicatis cornibus nostros undique circunuenire instituebant, equites ab Annobaldo submissi promistue in ill 3o rum pedites sparsos incidunt,agitant concidunt,fugant, denique ordines repetere cogunt, nostrisq; equitib. iiii recipiendi spactu & facultatem dant,qui alioqui lassitudine dimidia ex parteia erant proiligati. Equites ipsi numero circiter ducenti erat, quos ducebat Alacrius,vir strenuus, tantaq; ad suscipiendum alacritate ac prudentia quanta alius quisqua tum temporis: eum pedites mille ducenti subsequebantur.Quo enectum est ut nostri paucis admodum suorum desideratis, cum praeda Sc impedimetisTaurinos se ii columes receperint.Cusanus tamen tum itinere defatigatus, tum vulnere debilitatus, Pinierolis re littere cogitur ibi paucis post diebus, clara sui nominis famam Sc vivis in gnum sui deliderium mortalus reliquit. DuM haic apud Pedemontanos seruntiar, comes Nas uuius postquam Guistia o am caeteraque undique infirma oppida atri putillat,omnia flamma de ferro vastans, homines, pecora de omnis generis bona agens δί serens, exercitum recta Sanquintinum versiis ducebat. Qua re nuntiata mareschallus Marcanus,qui Laudunum munire in ceperat, illinc statim proficiscitur, ut Sanquintinum petat. Tanta eius rei cupiditate ii condebatur, ut in obses Ia urbe cum imperio este pollet, quo demonstraret quanto animo, cura, industria, virtute dc diligentia obsidionem perferret, oppugnantis hostis appressionem sustineret, Scrationem reperiret qua obses tum oppia uiri fortiter meretur. Dum iter facit, a suorum nonnullis praecursoribus fit certior hostem relicto Sanquintino,quod oppidum illud egregie munitum esse audiis let, iter statim Peronam versus ii stituille. Hoc enim oppidum etsi natura loci munitum erat, tamen opere Sc arte non D dum catis firmum esse, multo minus ctiam defensorum multitudine teneri, qui adue sus tantas copias stare possent, intellexcrat.Quamobrem ipse quo ue mares challus mutato consilio iter code conuertit.Die mensis Augusti decimo hostium exercitus exiguo quodam vico aut potius villa nomine Catella proficiscitur. Aplincurium castrum ex itinere facta deditione capitiquod quum ob infirmitatem defendi nequiret, desertii iii
293쪽
. rat. postero die somonam flumen paulo supra illud castrum transit, totamque regio nem populabundus vastat de incendit, dum proxime Peronam accessit. Eodem die ferculus illuc ingressus crat cum mille peditibus, quorum propriam praefecturam h bebat ex legione Picardica, i alioqui princeps praeerat. Quanquam autem illi Hamo, unde de media nocte a Vindocino missus fuerat, profecto, viculis & villis iter faciei dum fuerat,incendio ab hostibiis facto adhuc sumantibus, adeo tamen peritis ducibus usus fuerat, tantaque diligentia sibi cauerat, ut nullo accepto damno omnia loca peruaderct.
Pos TR i Dir eius diei mares challus ingreditur, cum centum grauis armati rar equitibus:cui etiam caligo sumi ex vicis ab hoste incensis profuit,ne iter faciens con rospicuus esset.Nassatiuius vesperi Peronam circumequitans explorat, tandem castra ponit non procul a coenobio Montis Sanquintini,animo admodum aegrcserens quod oppidum non ex improuiso defensoribus nondum ingressis occupaslct. Quae res quanto illi dolori erat, tantam inde voluptatem Vindocinus de Guisius ceperunt, quum mar schallum&Serculum saluos illuc venisse audierunt. Spcrabant enim omnino fore ut nouae cohortes quas tota Picardia& Campania conscribi iubebant,cum peditatuGe manico quem duce Nicolao Rustico cognomento Bossulo expectabantὶ satis mature paratae ad tollendam obsidionem adessent. Ac Belgicarum quidem rerum is erat tum temporis status. stat o D ad Helvetios attinet, praeter octo eorum millia quos Ludovicus Angue zoranus do corigaldus conscripserat, qui maxima ex parte iam in castra venerant, reliqui itinere longiore quidem Sc remoto, sed taltiore multo propter obsesses de impe litos transitus,quam si recta progrederentur, in dies accedebant: alios etiam pari sere num ro Stephantis Aquilis Bellovacus&Gulielmus cernaeus sex quibus alter e Regia n hilium cohorte,alter Regis etiam cubicularius cratὶ conscripserant.His quoniam varijsi ineribus ad locum quendam constitutum conueniebant lut quique sigillatim se ep tria inscio aut certe connivente reipublicae nragistratu, furtim subducebant itineris duces ac commeatus praesecti attribuebantur,qui eos per loca certa, quibus forum v, narium institutum erat, qua scilicet breuissimum erat iter Valentiam,deducebant Quo quum aduenirent, iussu Regis excipiebantur, qui etiam ducibus singulis torques auro Nos, qui Centenos Coronatos pendebant, donat, dc ad Mommorencium proregem diamittit. Is certam castrorum regionem illis describit, ubi cum suae gentis hominibus considerent. Vniuersos etiam qui nullo iussit extra castra, casas& tabernacula consti tu
rant,intra munitiones se recipere iubet. Quod dum facit, atque in tanto exercitu disciplinae militaris seueritatem aequitate temperatam,ut facultas data serebat, adhibet, hoc intra breue tempus consequutus cst, ut quanuis exercitum ii aberct o viris non vari rum modo gentium, sed etiam sectarum& opinionum diuersarum conflatum, ea tamen ratio dc ordo inter cos seruaretur, ut qui ad castra accedebant, potius ciuitatis bone constitutae quam exercitus ex tot & tam varijs gentibus comparati speciem conspiacere viderentur. DC a s A R initio quum expeditionem in Galliam susciperet, has secum rationes deputabat:Rege nullos ex Germania pedi tres accepturum esse,&Taurinenses obsidi nem minime toleraturos. Nam Belgium iam a suis occupatum css e atque a se possideri persuasiim habebat. Vetiim paulo postquam Prouinciam ingressus csset,ac per nuntios aliquot subinde Germanicas cohortes ad Regem accedere certior fieret, Helvetios Otiam plures quam petierat venire: collectam iam in Italia manum dc ad iter paratam esse,bellum in Belgarum finibus opinione diuturnius & difficilius fore,suos inoceano fere iacturam facere, nostras in mari Mediterraneo triremes libcra nauigatione uti: tum vero se conata pcrficere S quem sperauerat exitum, obtinere absque externis auxiliis non posse intellexit.His cautis adductus omni ratione cfficere statuit, ut papam de foede soris Italici socios ad sepelliceret, qui belli impensas de curam una secum serre non recusarent. Ad hanc rem perficiendam Ascanium Columnam cum mandatis&sduciarijs liueteris ad papam totiusque Italiae principes ac dynastas mittiti stificatur inprimis non quae vera cile, sed quae suis rationibus conducere intelligebat, quum bello Galliam
294쪽
inuadere dereuisset, id se nullius priuatae contentionis causa fecisse, sed quod publico totius Italiae bono ac quieti constitere cuperet,ut insatiabilem Regis cupiditatem inde avocaret, qui bello continenter illis Inolestus esse pergebat. Hoc ne ipsos quidem fugere,imo aperte se eos testes appellare non dubitare,a se nullam suisse rationem praetermillam, quo id a Rege obtineret, ut quicquid crat controuersiarum,uci iure experiundo vel pactione ex aequo Sc bono potius dirimeretur,quam ut vi de armis decern re cogeretur, ut ne hanc quidem tum conditionem recusaret, quin ducatum Medi lanensem Angolisinensi minimo natue Regiis liberis conccdcrct: quem tamen non soli im Caesarei principatus nomine, sed etiam priuato iure tenebat, primum iure ipsoto belli, armis nempe quaesitum, deinde quod Franciscus S rtia verus S germanus d minus iure cessisset: lianc porro causam verissimam S planissimam esse. Quam ctiam pacis in RepublicaChristiana redimendae atque constituendae rationem sitie conditioncm ne nunc quidem a se repudiari,ut Mediolanum suis manibus auesti, remque plane constitui cx omnium Italiae principum consilio ac sententia patiatur, nedum ut priuatum commodum publicae saluti anteponcrct. HAs tamen con ditiones quas & ferre & accipere,pro eo ac pacis singulari studio tenebatur,paratus erat,Regem intolerabili arrogatia&animo obfirmato recusaς se,nihil quantumuis aequum conccssisse, bellum iniustum, laritum atque anceps, quani honestam,vtilcm S certam pacem maluist e, Δ quidem usqueeo, ut iam nouum in It i, lia exercitum conscribi iube. at. Hoc vero satis perspicue declarari, quanto magis It liae quietem turbarc concupisceret, quam regno ipsi suo defendendo constitere, in quo grauislsini belli molem sustinere cogeretur. Siqua tamen ratione occurri posset nel cxquas in Italiavi res collegerat,simul coniungeret,sibi quidem minime dubium esse quintam insignema: claram deGallia victoriam consequuturus esset, ut Italia in perpetuam quietem δί otium vindicaretur, quum nemo esset, praeter unum Galliae Regeni, a quo turbae illi inferrentur. Id i s causis Caesar allatis,mandatorum hanc adhibebat clausulam, quum ipse Ω- premus corum princeps δέ Caesar, variis locis, eodem tempore, tcrra cic mari quatuor grauissimos de potentissimos exercitus haberet, id adeo magis quod communis c 3' rum quietis quam priuatae ullius olfensae rationem haberct, Italiaeque pro emina cu- perci, ne in alienum dominatum incideret, eorum prosccho partes esse, ut tibi ipsorum
causa laboranti opem atq1 auxilium ferrent, aut verius ut communi animo & impcnsis tautem Italiae defendendam ac tuendam susciperent. Cui si in tanto periculo nunc decsent, qua tandem in re quantum erga illam onicit sustineant , demonstraturi essent, quae sceliciter illos in pulcherrima S amoenissima totius orbis rogione procreauit, aluit , educauit Z Ecqua tandem i ta re ipsorum opera egere pollet, si nunc non in libertate propugnanda ac tuenda ercitHAEC Ascanio in mandatis Caesar dederat,quae omnibus generatim&sigillatim principibus S dynastis Italiae exponeret. Eadem quoque ipsi papae exponenda susce-η. perat: sed illud praeterea ut adderet imperatum fuerat,4 urcam in eo elle totum ut cXpeditionem omnium quas unquam susceperat, grauissima pararet:vivere statim ineunte ipse in exercitu adesset, eo consilio ut eodem tempore terra de mari Neapolitanum
gnum& Siculum bello inuaderet,illicque locis munitis armamentario constituto,quae ad bellum gerendum usui essent deponeret, deinde quacunq; ratione & facultate posse set reliquam Italiam atque adeo quicquid Christiani est nominis peruaderet. Haec quominus papa ita habere )ubitaret, hoc etiam A scanius in mandatis habebat, ut doceret Barbaroslam sua classe iam mare Mediterraneum insestum reddere, ut Christiani nauigatione arcerentur, aut clitem non absque periculo sese mari crederent: maxime quia Galliae Rex proculdubio foedus cum illo inierat, omnemque dissimulationis spe-N cicin Sc laruam deposuerat:quem aperte inuitabat atque urgebat ut expeditionem maturaret. Quas ob causas non eae iam papae cunctandum aut dissimulandum, quin suo exemplo omnium Christianae Reipublicae ordinum studia excitaret, princeps omnes cohortaretur, princeps ipse arma caperet, omnes denique ad commune discrimen aliquod remcdium, de leuationem asscrrent, quemadmodum ipsorum in commu-
295쪽
i nem patriam, fidem S religionem Christianam ossicium ac potitis pietas, causae, tem-λ λ poris salutis in praesiens tempus & libertatis in posterum ratio postulabat, ac etiam si gitabat. Addebat porro, ut aliquid ex hac re ad papam emolumenti rediret, Caesarem illi, si hoc fieret, conccisurum, idque iam polliceri, ut de Mediolanensi ducatu suo arbitram plane statueret: quam ad rem tamen constituendam senatus populusque Vcn tus adliuberetur. AscANivs Romam Calend. August. venit.Postridie dicendi potestates cta mandata sua exponit, quum quidem coram adesset comes Sisicia tanus, quem Caesar apud papam ordinarium oratorem habebat. Post cuius discessiim Ascanius papam remotis arbitris conuenit, Caesarem ducatu Mediolanensi cessurum confirmat, quem ioetiam uni ex ipsius nepotibus traderet: essecturum insuper ut Ferrariensis de ijs in quiabus cum eo diisdebat, Vrbinensis citam de ducatus Camerini controuersia cum eo psius voluntate atque arbitrio transigercnt,modo id tantum concederet,ut foedus Italia cum subiret. id est, ut Regem plane inde Cijceret. Haec mandata etiam Genuae,Luca Florentiae, Senis Ascanius quum iter faceret, cxposuerat: a quibus responsum in eandem sententiam tulit, se,quicquid opibus, fortunis Se potentia valerent, id omne ad liaberandam, des dendam,tuendam & sseruandam Italiam, quemadmodum papae&ipsi Caesari ex communi sententia placeret, libenti illinceste collaturos. Papa Caesaris voluntate ampli illinis verbis collaudata, qui cum propriam Italiae tum communem
Christianae Ecclesiae quietem dc pacem quaereret:ad caetera respondet,non poste sen5 rovehementer ipsius consilium probare,qui bellum ab Italia transferre conarctur, sed Gbi hoc multo gratius fore,si nec illic nec usquam alibi inter Christianos rcretur. Vbicunque enim siue in Italia siue in Gallia accideret, geri non posse quin sanguis Christi nus iundatur, Jc praecipuae totius Christiani populi vires d ebilitentur. De Turca quod afferret,se id satis scire, non posse illum ad iucundius spectaculum inuitari,quam ut potentissimos Christiani nominis monarchas inter se tam funesto de fa uo bello intestino
FACILE cnim hoc cuiuis persuaderi posse, uter tandem hoc bello superaret aut superaretur, pontem Turcae hac ratione sterni,& optionem dari, ut alterum cxcis arbitratu suo postea adoriretur: quum mininise dubium esset, quin victoria ipsi victori ι, incommoda valde atque detrimentosa elisei.Se tamen hoc Criari sine ulla dubitatione Confirmare audere,Turcam eo anno nihil aduersus Christinaos moturum esse:id enim multis nunt ijs ijsque certis δc constantibus, ipsorum etiam Veneti senatus oratorum pera qui Consta: itinopoli erant, didicis te, Turcam, quod co anno supererat temporis, nihil aliud facere decreuille, quam ut se ex clade S iactura Africana quoad eius fieri pollet, colligeret, quam antea quaesierat, eius rei facultatem postmodum ademptam denuo arriperet, ut Italiam quum liberet, classc aggrederetur. Hoc quidem non inficiari se, Turcam interim descensionem in annum insequentem adornare, clestem n uitam numero Sc toto apparatu maiorem dc firmiorem instruere, aerario, commeatui, munitionibus,cxercitui denique comparando prospicere, ut toto conatu amplissimo, sde validissimo exercitu eam impressionem faceret. Idque verissimum csse quod Cae- .sar ipse monuerat, potissima illius consilia Sc conatus ad Siciliam de Italiam spectare. Cui malo ut remedium asserretur& obuiam iretur, non aliam posse aptiorem inuentiari rationem, quam quae ab ipso Caesare commemorata suerat, ut suas quisque contro uersias de contentiones saluti ac paci publicae condonaret, simulque omncs codem nimo ad conseru ndam Sc defendendam communem salutem incumberent. Quamobrem quantum ipse C sari tam egregiam de renouando illo foedere dc concordia voluntatem gratularetur, tanta etiam se cupiditate teneri, ut non solum opes impendere sed etiam caput cuiuis periculo obi jcere possiet, quo tam optatae pacis arbiter ac sequester fieret Quam sui animi cogitationem de cupiditatem ut aliquando reipsa praestaret, mnon alium sibi aditum dari inrelligere, quam ut medium se, neutri studentem aut addictum S neutrius causa damnata perpetuo seruaret: nedum ut sibi aut suae genti ullum principatum aut dominatum ea arte conciliare in animum induceret, qua damnum, molestiam aut iniuriam cuiquam inserre videretur. Quod si tantum a Deo immortali benefi-
296쪽
beneficium sibi conferretur, ut vel minimus ellet ex iis quorum opera ille ad tantam reperficiendam uti decreuisset,ipsam Dei voluntatem, quam sequeretur,abunde sibi magnum operaepretium fore: ut mori se potius optaret, quam ut aliam laboris mercedem
ac remunerationem quaereret aut acciperet.
C AE s A R commodum Aquas Sextias venerat, quum haec ad illum mandata pers xuntur. In ipse itinere nonnihil damni accepcrat, sed quod reipsa non tam graue crat, quam ob eorum indignitatem & infimam sortem, qui intulerant, pudori masis quam dolori erat.Nonnullis enim ex ipsa regione & montosis locis rustici, occultis semitis Scclivis qui spium angustiis impendebant, in insidi is collocati, facultate rei gerendae na-ro isti, subinde egrediebantur,oc nunc in primos nunc in nouissimos inopinato irruebant, Vt legiones nequaquam laxare possiet. Neque ullus dici intcrmittebatur, quin singulis ducentenorvira palluum spatiis interiectis subsisterc, ac se defendere cogeretur. Ac ne tum quidem tamen multum ipsis riisticis nocebat, quippe simulatque se grauius premi sentiebant, in summa iuga statim se recipiebant, quam ad rem tramites obliquos ac nullis praeter se nota diuerticula habebant,ut non tam discedere quam ex oculis & conj mi evane cere putarentur.Caeuar quum inde castra moueret, ad turriculam quandam e . . , iter facere cogitur, quae a rusticis numero quinquaginta occupata erat, qui siclopeios quoscunque potuerant nacti illuc contulerant , co consilio ut si Caesarem in ipsa ex in diciis quibusdam agnoscercnt,cum uniuersi peterent,hominemque,quicquid tandem turiis euenturum esset,interficerent.Non enim dubitabant,si id persccrent, quin tantae audaciae facinus magno illis staret. Ac paulum sane abfuit quin quod statuerent perficerentinam unum quempiam interfecerunt, quem Caesarem esse susipicabantur tum ex ins Agni Sc ornatillimo paludamento quod armis impositum gestabat, tum ex magno hominum comitatu, a quibus etiam obseruari Sc magno honore affici conspiciebant. Caec ead hanc turriculam oppupnandam, coactus machinas admoueri, & totum exercitum perincommode fine subsisterc iubet.Turris oppugnatur,rustici in cius potestatem dc-ditione veniunt:quos omnes tum morae indignitate commotus,tum ad reliquos exemplo perterrendos,nequid deinceps ciusmodi tentarent,suspcdi iubet. Quum porro pl. nitiem quandam summo montis iugo sitam S sylvis undique cinctam esse audiret, quo 3o milites eniti non postent, cd autem nonullos cum uxoribus, liberis ac pecoribus sece .sisse, ignem varijs locis secundo vento immitti iubet. Quo factum est ut omnes misere cremati interirent:pauci quum ex incendio effugere conarentur,in hostes incidui, qui ne viai quidem pepercerunt.Ea re plcbs tantum in Caesarianos odium cocepit, ut qui Dciuis in illorum manus postea Venire non mitiore conditione utebatur, quam ut siqui si mo& crudelissimo mortis genere periret.
C AE s A R ad Aquas Sextias literas per cursorem ab A scanio accipit, quibus ille quid apud eos persccisi et ad quos missus cum mandatis fuerat,scribit,non esse nimirum Iulius legationis fructum quem sperauerat. Quo nuntio Caesar accepto,quum diligentius apud se de attentius quam antea,rebus adhuc integris, negotij magnitudinem com o sideraret, intelligere coepit quid esset Regem Galliae in Gallia adoriri audere: videt et am squanquam paulo seriusὶ supra vires csse, pecunias diutius ad tot exercitus alendos quot varijs locis habebat,suppeditare. Quam ad dissicultatem ut remedium aliqua ex
parte adferret, quando illuc semel ingrcuius erat, unde pedem leuiter reserre non poterat, aut certe nolebat haec ei ratio in mentem venit. A mercatoribus Antuerpiensibus ingerem pecuniae vim mutuo acceperat: his cauerat tum numis quos illi Belgij ordines ad bellum gerendum concesserant,tum ijs qui annuo reditu ex Hispania,Neapoli de Sicilia pendebantur. Eos per nuntium rogat ut restitutionem in annuum tempus pror gent, interim illis numis ad rei praesentis necessitatem uteretur, se damnum, quanti i teresset,ex illoria sententia postea repensum esse,quod diutius mutuum reddi expect so tent .Quos ad hanc sententiam ut adduceret, nihil omnino reliquum facit, preces promiscue 5 pollici ta, rependendae longioris morae adhibet, metum etiam tardioris persolutionis incutit, nempe siquo aduerso casu bellu diuturnius foret quam initio sperasiset: quaquidem re fieret quod tamen ne contingeret, summis votis optabat ut tantum exercitu stipendii penuria,quod pecunijs perseturis numerari no posset, dimittere cogeretur.Id vero si accideret,&metuendum nec dubitandum esse, quin hostis adeo acriter
297쪽
victoriam persequuturus esset, ut se inuitum &suo magno malo illis in tempore deta se grauiter laturus cliet. HOC nullo nuntio Caesar mirandum in modum dolere coepit, quod quum bellis superioribus,quq pcr legatos solium gesserat,toties scelicissime pugnas te minc quum ipse interesset ac praeesset cum potentistimo dc hrmissimo exercitu, post tantam verborum arrogantiam de serociam qua cum omnes usum fuisse recordabantur, tandiu d sidere cogeretur, ut nihil honorificum vel illustre hoc bello designaret.Itaque nouum inire coepit consilium, aut ut verius loquan consiliu quod antea animo agitauerat, pe sicere dc exequi statuit,sed serius quam par erat, ut nimirum fortuna tentaret, hostem- Ioque acrius inuaderet.Quod quidem consilium magno sane illi bono cessisset, si mature de quemadmodum belli ratio exigcba Regis copiis nondum coniunctis,& populo obrepentinum te inopinatum tanti hostis aduentum adhuc exanimato, perficere stud isset Calira habebat sub Aquensi ciuitate, ut illis ipsa a tergo esset, planitiemque 5 di . os colles ab imo leniter acclives, ex quibus in ipsam planitiem utrinque despectus erat, occupabant. Larius cxiguum flumen, quod oppidi moenia alluit, per media in longit dincincas tralabebaturistic Caesarquum decimoquinto Augusti die esset, communicato duntaxat cum ducibus consilio, tria Hispanorum, quatuor Italorum Sc quinque Germanorum milialecta de media nocte proficisci iubet, ut ante ad locum quem destinabat peruenirent, quam nostri quicquam rescivissent. Ipse priusqua dilucescere .ia toequum conscenderat, comites habens ducem Aluam Hispanum, Alsonsum Ausos Lum,marchionem Vestium Sc Ferrandi Gonragam Italos,& comitem HorniumGermanum cum lectissimo uniuersi equitanis flore. Cum hac equitum multitudine pedi res paulo post solis ortum non procul Massilia assequitur, quum quidem ad convallein quandam, quae ad plagam maritimam pertinebat venis lent. I N illa convalle suis subsistere iussis, ipse uno marcitione assumpto cum stlopei riorum non parua manu ad explorandum oppidum progreditur, ut salebris semperda obliquis itineribus incederet,ne ab oppidanis animaduerteretur,donec abbombardae iactum accederetivbi se parietinis aedium quae modo dirutae fuerant, tectum continet Illinc marcitionem cum lectis aliquot sicloperarijs progredi iubet, qui locum com onus exploraret quem a nonnullis percommodum cste ad collocandas machinas, oppidumque illac infirmius este audierat. Ille dum loci situm circunspicit, simul de oppidum diligenter vallo hac parte cinctum videt,& se ab ijs qui ad moenia in statione erant
conspectum esse sentit: complures enim iam oppido egrestas superiora itinera capes.sere,ut a tergo se circunuenirent.Conspiciendi causa haec fuit. ui quos Caesar in coi ualle, de qua supra diximus, reliquerat, magnum hinnitum edere coeperunt, quo ipsa convallis hinc motibus,illinc mari clausa resonare coepit: ut inde strepitus ad oppidum ipsi imperueniret. E AE causa fuit quamobrem speculatores eo attentius macerias illas &salebras, quantum quidem oculorum acies pertingere poterat,circunlustrarent .Quod dum di- ψοligcnter faciunt, marcitionem non procul paucis comitatum deprehendunt. Itaque sciopetarij illi emissi non exiguo numero fuerant,qui cum eum circumuenirent, si quiadem nullos haberet comites quam quos obseruarant, tum vero, si plures fortasse in imsidijs semitis occultis de implexis laterent, inseriores,ubi res postularet, ne essent. Ma chio ubi se consipectum csic animaduertit, alia se via quam qua venerat, ad maceriam illam,unde proscctus fucrat,rccipit. Ita causam custodibus praebet, ut alios praetcrea ad macerias illas stantes deprehenderent. Quamobrem S alios subsidio milites emittunt,&aliquot machinis ad eam partem obuersis ignem continuo immittunt. Emisi, in macerias glandes ruderum magnam vim cxcitant, quibus dissilientibus multi tum inter,muntur tum Vulnerantur. PC As AR se quamcelerrime longius ab oppido extra glandis iactum in valle recipit, quam undiq; impendens maxima oc latissima rupes tegebat, unde fons aquae perennis statebat: ibi cibum propere capit. Communicato dcinde cu praecipuis ducib. consilio, ducem Alliam de comilcm Hornium circum Massiliam manere iubet, qui specie praeberent,quasi oppidu obsidere cogitarent,Vastium cu equitib. mille ducentis de Paulum
298쪽
soanum cum sex peditum cohortibus mittit, qui Aresatum explorarent His mandat, si oppidum irruptione facile expugnari poste iudicarent, Aluae& Homio per nuntium significarent, ut copias illi simul coniungerent, dum ipse cum toto exercitu adueniret. Suaautem ita munitum illis videretur,ut diuturnam obsidionem tolerare postet,se cum Alua&Hornio consestim ad Massiliam reciperent, usquedum ipse quid neri placeret, significaret.. HIs ita constitutis Caesar in castra quo venerat itinere, reuertitur. Nostri quos oppido cxijsse demonstrauimus,aliquot ex hostibus capiunt,ut nimirum illi globorum . ictibus perterrefacti,quibus parietinas illas dirui animaduerterant,palantes varijς locis, ro ut quisque locum oportunum nactus videbatur quippe locorum ignari j diffugiebant. Captos ad Barbeetium Regis legatum M alios duces Massiliam adducunt .Ex quibus discunt Caesarem ipsum paucis comitibus pone maceriam tum fuisse, quum machin rum glandes illuc adigerentur, in capite cassidem Burgundicam cum plumis albis & aureis, S paludamentum Damalceimam album armis impositum gestantem .Hac re nuntiata no est quod quisquam roget num plurimi tum extiterint quibus in illum erupti
nem fieri placeret 'tanti esseCaesarem vel capere vivumves interficere qua in re tota vinctoria posita esset ut non dubitandia ellet vel multorum morte,si casus ita serret,rem l tare. Alii, quibus immatura consilia&periculosa minus cordi erant, oppidum militi,
. bus exhauriendum non esse censebant. Caesarem non adeo prope accessiste, quin su D sequentem tantam multitudinem haberet, quae ad dimicandum, si res flagitaret, cum toto Massiliae praesidio idonea eslet: quin ne illud quidem a vero abhorrere, ut totum exercitum pone sequi putarcnt. AD hanc sententiam duae illos causae deducebant: Vna, quod speculatores lo Uu lcule ab oppido in ea scilicet valle ubi Caesar suos reliqueratὶ armorum cniiciantem ad solis radios fulgorem videre sibi videbantur. Altera, quod captiui se, quum e castris proficiscerentur, sciuisse negabant vel quam in partem ducerentur, vel Caesarem sui . iequuturum fui te. Quibus causis petanoti verendum elicilli existimabant, ne si plurei cx oppido emitterentur,& praelio commisso hostes maiore multis partibus numero superuenirent, vel cogerentur ipsi suos coram inspectantes linc e trucidari, vel si subsidi-jci iam terre conarentur, in oppidum compulsi hostes secum permixtos sorte introduc rendIn hac altercatione alij medium quoddam consilium se a uuntur, ut qui emissi fuerant , reuocarentur, nec longius abire permitterentur, ne in hostium insidias incurre rent:horiim loco alis integri celocibus & piscatorijs scalmis cmitterentur, qui oram te i gentes plagam illam extra hostis conspectum adnavigarent, quoad locum illum sup rarent, ubi armorum micantium splendor extare videbatur. Hucusq; prouecti, siquam hostium illic multitudine invidereia quibus se nequaquam conspectos esse putarent, tum egresti convallem qui ad plapam pertinebat, circuirent,donec dumeta peragrat
ces ad arma eos excitarent,darentque operam ut specie simulati receptus cos ad certam plagam,quam illis designari oporteret, allicerent. Illuc aliquot triremes mitteretur,quae o ad cernim temporis spatium cunctatae eos tandem medios machinarum globis nec
pinantes turbarent. Haec si ita administrarentur, non dubitabant quin absque damno α dedecore multos ex hostibus intersectitri es lent: quin illud quoque addebant, forte vel Caesarem ipsum vel ex primatibus quempiam ut fortuna summis non minus quam infimis minatur illic, ut infortunium serret,adfuturum. HAC sententia omnibus probata ad rem persciendam accinguntur: verum Caesar inde iam discesserat. Nostri in litus expositi, uti constitutum fuerat, longo circuitii myrtos, lentiscos & reliqua arbusta, quibus tota haec regio obsita est, peragrant, deinde se conspectui dant, velut longe aliis e locis venirent. Dux Alva simulatque illos H-dit,aliquot strentarios in eos immittit,quos adeo appropinquare, ut eorum numerum D inirent, de ad se rem confestim renuntiare iubet. Equites posteaquam illuc peruς nisi sent,nostroruna paucitate animaduersa, Alvam ilico certiorem faciunt, ipsi interim vicos retinerent,dum receptiam parare videbantur, & ad eum locum Hicerent, unde ne unus quidem cladis nuntius euaderet,impetum in eos facere coeperunt. Nostri qui omnes siclopctaris erant, glandibus emissis sibi eorum impetum non magno est e terrori
299쪽
prae se serun Id vero summopere equites expcrebant, quorum consilium erat nostros tantisper velit lo morari, dum suorum consertam multitudinem praestolabantur: quum quidem nostri artem arte deludentes, eam quoque allicere studerctit. Qua paulo post conspecta nostri velut re inopinata se terrore inici simulant, pedcin rctarum ictamen ut in fugam se plane nonduin coni jcerent. Quum ad locum ad quem eos allic
re iussi fuerant, peruenissent,ium terga vertem,seque contentissimo cursu arbustis proripere coeperimLEo temporis vestigio sphaerae e tormentis aperta plaga in mediam hinstium multitudinem crebrae emittuntur, quos breui ita exornatos readunt, ut aliorum corporibus, aliorum cruribus de brachijs stratis, moricntium lamentatione de sugientium pauore atque consternatione, reliquis qui intcgri crant de incolumes, tantum ii, romore immiserint, ut omnes de fugiendo magis quam experiundopericulo laborarenti
Horum fuga subita S terroris plena sit: sed accidit quiddam quod eum valde auxit. Nostri enim qui arbustis de fruticibus se receperant,fugientes tam acriter adoriuntur, utillorum animos haec opinio subieri sicile eos primae nostrorum exercitus aciei praecuti res,quasi acccpto nuntio Caesarem c suis castris exijsse, ipsi quoq; Aucnione egressi pugnandi potcstatem facturi essent. ITA Q v E nihil ad praesens periculum effugiendum aptius esse reperiunt,quam ut procul ab ora maritima dissipatam multitudinem in vallem rupibus collibusque ci
cundatam colligerent. Ibi speculatores collocant, qui viderent num qui praeterea - .cederent. Illic Atua dum suos recenset, cum multos se amisisse etiam illustres viros gnoscit,tum vero comitem Hornium aliumq; cius propinquum ex Germanorum ducibus , magno sanc omnium luctu. Nostri perpaucis desideratis Mastiliam se recipi uoti Hostes unum ex nostris vitium captum ad ducem Aluam adducunt: ab eo rem totam, quemadmodum suscepta lucrat, audit, falsum etiam csse rumorem qui percrebuerat nostros castra mouille. Ipse Dux cum reliquis centurionibus, quod sibi tot illustres viros peris ile indignarentur, hominem per summam immanitatem quatuor equis citatis disiccrpi iubetat. Gusam raritae inam. inat .itis praetexebant quod Italus est et,qui haulo ante sacramentum apudCaesarciri dixisset,atque adeo transfliga de proditor omnino
D v xi haec fiebant, Vastius & Paulus Saxantis qua iussi suerant progressi , to
tam Craxiorum planitiem pertranseunt quos Campos saxosos appellanth neque quemquam obuium habent. Ad hanc planitiem paludes versius non longe a ponte Cnario rum subsistunt, ut quid iacto opus esset, inter se deliberarent. Saxanus illic cum multitudine manet, marchio triginta tantum aflumptis equitibus ad pontem venit,ad quem struandum viginti ex illorum numero relinquit,ipse cum reliquis pontem praetergres: si is ad tumulum unde oppidum despiciebatur, peruenit: hunc enim valde oportunum esse narratum illi fuerat, ut oppidani mirum in modum obsidione premerciatur. Ac res quidem sic habebat. Subductis enim illuc aliquot machinis, deinde oppugnatione a lijs machinis labefactato illo muri brachio, quod cum muro huic colli subiecto inat gulum coibat, ex eo colle in muri partem deiectam glandes emista facile ciues subino lΤuissent, ne ad irrumpentes hostes arcCndos concurrere auderent. Illic Viniusgradum sistit, seque pone duo pistrina ventilata occultans, animaduertit solertia ciuium commoditatem illam quam se reperturii spcrabat,sublatam esse, ipse quoque a nostris ex oppido conspectius ei LE N i M v x R o si Tu initi δ, uti constituerat, Arelatum recta venire maturaias et, priusquam Mommorericius prorex oppidum munire inciperet, perfacile illi erat nemine obsistento illo potiri: unde liberum Rhodani transitum nactus, vel in Prouimcia vel in Gallia Narbonensi nos adoriri potui siet, pro eo ac tempus de occasio in altera harum regionum rei bene gerendae facultatem praebuissent. d ipsius proregis iussu Mcohortatione, lucum diligctia, militum indefatigato labore, ciuium denique ipsorum so industria breui tempore adeo communitu est,ut decimotertio die postquam inceptum opus lucra firmius multo ibi cilci,qua ante tredecim dies maxime hosti patere de minimc propugnari polle videbatur. Oppi Duxi ad Rhodanum flumen situm est, ad ipsum fastigium ubi in duo brachia e
300쪽
elisa diuiditur:vnde duobus ostiis in mare influens insulam triquetram nomine Cama tollam complectitur.Calend. August. illuc ingrediuntur Ioanne Caracciolus Neapolitanus, princeps Melphitanus, de Stephantis Columna Romanus, quorum par erat de
M aequa autoritas, ut uterque Regis ibi legatus diceretur. Eodem die ingreditur Ant ritus Antiuillanus cognomento Villerius rei machinariae ductor, secum duodecim to meta tum maiora tum mediocria,ducentos item quinquaginta stares adducens P stero die Bonouallanus cum sua equestri turma quae equitibus cataphractis quinqua nta constabat, viginti insuper equitibus cx turma Bosiana duce Montrolio Bonninoosii legato. Hunc Bonouallanum, qui frugum & omnium rerum vastitatem faciei io dam via. icum comite Tendano susceptra ut supra dictum cst, Mommorencius peritia teras Arelatum proficisci iiisserat, ut oppidum una cum Melphitano & Columna tu retur,atque adeo equitum commemoratam multitudinem ad eum miserat. Quo ille mandato accepto celeriter ad castra se confert, ut proregis sententiam&consilium plenius edisceret, quid a se fieri vellet, ecquid in muniendo oppido diligentiae adhibitum csset, quod antea ipse aegerrime defendi poste nouerat. Breuissima in castris mora facta Tarasconem venit:ibi cquites filios praesto habuit. Huius loci arcem, deinde Betrarium quoque ad alteram Rhodani ripam situm explorat,pror i quid sibi videretur per lit ras significat id enim discedenti illi e castris mandauerat. Prorex ex citis sententia, quu' nillil omittere vellet quod humana prudentia prospici poste intelligeret, ea loca muninio ri iubet,iis Rabodangium Regis ordinarium praegustatorem de Sarremigium res macilinariae praesectu a cum quingentis militibus praeponit. ARELATUM postquam peruenit, literas&mandata principi Melphitano dc
Stephano Columnae communicat, qui iam loca infirmiora munire coeperant. Qua tamen munitione inchoata ciues tum viros tum mulieres magnus timor occupauerat,
maxime vero vulgus ipsum, propterea quod complures matronae nobiles, quae oppidum antea incolebant sea est enim illius regionis consuetudo, contra quam in media Gallia fieri Iblet, ut nobiles viri de mulieres in oppidis non ruri habitent) sarcinis collectis alio migrare instituerant. Ea res plebi magnum timorem incussit, quod inde oppi dum non mediocriter periclitari suspicarentur. Verum Bonouallani aduentu, quod de 3ο Gallus est et, de eius linguam magis quam aliorum ciues intes gerent, quum denique proregis Mommorencij verbis i cui totius regionis incolae maxime confidebant in coi firmaret nihil illis destiturum quod ad tuendum & defendendum oppidum conduc re videretur, matronae illae confirmato animo migrandi consilium abiiciunt. Quo factum est ut deinceps omnium ordinum homi ncs in opere esse incipercnt locupleti res etiam pecuniam s e collaturos pollicerentur. Illic praesidio erant circiter centum triginta equites ex ijs turmis quas supra commemorauimus, pedites mille Vascortes, qui tribunum habebant Ioannem Foxium comitem Carmanium, totidem Campani , quos duccbat Ioannes Angluuius lutius, praeterea selopei j Itali prope quadrii genti Hunc numerum non satis magnum iudicarunt ciues, ut vim Caesariani exercitus o dc continuas aggressiones sustinerent. Tritici magna suppetebat copia, farinae parum admodum, ne unum quidem pistrinum: itaque statuitur ut viginti quinque conficiat tur,quae vel hominum industria vel equorum vi vetiarentur. Vini quidem gna erat penuria, sed magna supportandi Rhodano facultas dabatur: quinetiam tum ducum tum militum is erat animus, ut vel aqua bibcnda, si necessitas cogeret, se sustentarent. Quorum enim sortitudine praeditus est animus, dc ad res praeclaras bone comparatus, ij ne ex profluente quidem bibere detrectant.Dccrcuerunt tamen ut vinum aduehen- dtim curaretur.Quod ad carnes attinet, poterant nullo negotio uno die ex Camarolla insula decem boum millia accipere: haec enim e regione sita est, sicut Rhodani brachi- .um duntaxat ii tersit. Sale valde abundabant, pulueremucia dc reliqua quae ad rem moso chinariam pertinent,non ita magna copia habebant. Qv i n v s omnibus diligenter consideratis optimum factu esse visum est,ut priam c.ps Melphitanus i qui hanc curam omnium rogatu, quod Regis negotia id postulare videbantur,libenter suscepit ad castra, tuae ad Auenionem erant, proficis ceretur, lommOrcnctumq; moneret ut quae ad oppidum propugnandum usui esse viderentur, init . A 3