장음표시 사용
301쪽
teret omnia. Dum ille abest, rixa inter duos milites cooritur, quorum alter ex Anglii ranis cohortibus, alter genere erat Italus. Orta inter cos primum deinde paulatim ii ter utriusque commilitones contentio ita exarsit, ut pene tota ad extremum multitudo in Italos commouerctur& arma sumere quorum parua erat cane pro Campanis multitudo : sic denique dimica tur ut sere octoginta numero utrinque caderent. Italia li-pias Stephani Columnae aedes compelluntur: co se recipiunt,quod is de conterraneus crat,de regi j legati in oppido dignitatem tenebat. CAMPANi incensis pugna animis adeo nullam loci quem ille obtin bat, ra- .conem habent,ut non promiscue solum cum ipsis Italis in qdes irruere conarentur, vo- ι' rum etiam non secus ac si cum perduellibus res esset, signa eo propere inserrent. M Hilaam ad fores usque trahunt, qua alij sores perfringendas censent, alij sesoperariis landibus eos petunt qui colloqui ad seditionem pacandam cupientes, e senestris prospiciebant, qu orum tres aut quatuor occiderunt:alii domos conscendunt, ut detractis tegulis irrumperent. Res admiserrimum cxitum spectabat, ut magnum regijs negotijs detrimetum ad elle appareret: nisi Bonouallanus audito tumultu, cum decem aut dii
decim duntaxat e suis equitibus, quos sorte apud se reperit, statim accurrisset, reliquis armatis Sc equis conscensis propere subsequi iussis.Ipse prae sustinatione, quod metu ret ne malum glisceret, parmam manu gestans Sc gladio accinctus adest, tuum temporis spatium ut alia armatura se tegeret,nullum daretur.Vbi ad locum venit,Villerio pri-αοmum,queau obvium Glic habet, imperat ut tormentum inde abducat. AEgre hoc ab co perfici poterat, propterea quod vi de tormentarijs inuitis a seditiosis aduectum m rati glurrio insuper praecipit ut suos milites hinc facessere iubeat: verum is nec imp rio nec autoritate qua apud illos valebat quicquam profecit. EODEM temporis vestigio Bronius Bonousiani de Montrolius Bonninus B si legatus adsunt cum toto equitatu armis de lanceis instructo, quemadmodum iussis erant. Bonouallanus ex eo numero vi tati equites lectos discedere iubet, qui singulis aedibus Italos inuestigarent, cosque ad locum remotum de munitum, quem ipse est, quando designauerat, pone Ecclesiam quam Maiorem vocant, ducercnt: denique illis vcl capitis periculo edicit, videant nequid illi detrimenti acciperent: reliquos iubet ad Columnae aedes subi flere, donec quid fieri vclici ostenderet. Ipse cum decem c tapbractis, quos ex equo desilire iubet,aedes obambulans,rationem inuenit qua eos p stico introduceret, ingressos ad senestras prodire compellit, ut seditiosii tanc em illas mdes praesidio non carere intelligerent. His rebus consessis ad seditiosos illos se conserti qui equites ad senestras cospicati in ipsum Bonouallanum se tumultuari velle prae se serre coeperiit. At ille de vultu de oratione imperiosa atq; minaci eos obiurgans, demostrat praeter cquitatum illum quem a tergo viderent, cohortes Carmanianas iam in platea armatas esse icomilcm enim Carmantum ipsius cx fratre nepotem esse illis constabatin quibus se accersitis de alius viribus quas ad manum haberet, facile eorum impetum de effrenatam audaciam repressurum esse. Hac illi oratione perculsi se recipiunt, quum praeterea Villerium rei maestinariae praefectum, & suum etiam ipsorum tribunum, An- urrium cum Bonouallano stare viderent, qui etiam magna fide ac diligentia in s dando tumultu usi sunt. Hos etiam comitabantur ex ipsis Campanis militibus non pauci, quibus haec seditio aduersus equitem torquatum de Regis legatum mota vehe menter displicebat.
SEDITIONE pacata Columna Bonouallano per nuntium ut ad se veniat, perit. Quo posteaquam venit, ostendit se tam instigni accepta iniuria in eo oppido non diutius morali decreuisse: ab eo summis precibus contendit, ut se egredientem praesita diodc comitatu iuuare velit, tum in locum tutum perueniret. Bonouallanus contra docet nefas illi esse ita discedere, quum & ipse in oppido Regis iussu cum imperio esset, & NCaesar loeo tam propinquo in planicie Auiliana iub Aquensi ciuitate castra iam habe
ret : satius esse ut tota res vel Regi vel prore: nuntiaretur, ut seditiosi isti autor ei tur, supplicioque debito assicerentur, in cuius locum alios postea milites subniitti tu gis morigeros de publicae utilitatis magis studiosos oporteret. Dum porro responsum a Rege acciperetur, nihil causae esse cur sibi metueret, obsequentes milites de numero devii
302쪽
x viribus etiamnum superiores esse.Addit insuper se in ipsis aedibus pernoctatum esse,
imperaturum praeterea ut totus equitatus S dimidiae comitis Carmanij cohortes excubias illic arerent, nequid denuo seditionis oriretur. His tamen Bonouallani verbis Columna a sententia deduci non potest sed quum timeret ne prima haec rixa aliam pareret,quae res publicis negotiis impedimento, tibi dedecori de probio esset, afferret tiam se oppidum absque praesecto non deserere,ipsum Bonouallanum remanere, qui quoniam lingua Gallica utebatur,facile iis ipsis seditionis autoribus morigeris uteretur, maxime si Caesar prius appropinquaret quam alii milites accederent:quod semel staciterat,in eo persevcrat,neque rogare desistit,quin exoraret. Bonouallanus triginta ex suis Io cataphractis equos conscendere iubet .horum deccm praeire constituit, deinde Colunae famulos procedere, postea ipsi cum dece aliis,quos tandem reliqui decem nouissimo loco sequebantur.Hoc ordine ad portum Trincolestium perueniunt:illic Columna flumen transit, Bonouallanum salutat,& ab eo discedit,reliquos Italos qui in oppido
non ita in po numero supererant,ci commendat. Quod etiam eadem ratione praesi-
dij ad prosectionem dadi perfecit, de ad eum portum commeatum illis in posterum usique diem suppeditandum curauit. I xnus ita administratis Angliamo diserte imperat ut ex uniuersis cohortibus principes seditionis autores perquireret, quos sibi sisti vellet. Dum Anglurrius iussa ex-cqui parat, erat autem vir cum primis honestus S probus, scd milites longe dissimiles αο habebat ipse interim ad Mommorencium pro gem scribit,de iis quae acciderant cc
tiorem facit,rogyt aliquem primaria autoritate mittat, qui de tota re cognoscat. Mommorencius ilico principem Melphitanum remittit, cui Potonem Rasinum senes chalulum Agenensem dc unum ex praetorianorum praesectis attribuit: post illos denique in chinaria impedimenta& alia quae usui essent magno numero mittit.Cum enim in viaruuerstitia summa diligentia prospiciebat quicquid hostis conatum infrinsere, impedire vel retardare posset, tum vero huic oppido inprimis prouidendum esse statuebat,non modo quod magno futurum esset hosti adiumento, ii eo potiretur, sed quod solus serecineris diuersum lentientibus illud muniendum csse censuerat. Itaque singulari quo tam studio operam dabat,ut omnia abunde, quae ad propugnandum usui erant suppe- φ ditaretumqtibd videbat, si tes male ccssisse multos obiectiarosiatius futurum missic ii tu dirutis munimentis relinquere, quam negligentius muniendo ei postea obii cere,qui a te expugnatum illud gloriaretur: vi c& illi maiores spiritus sibi iumerent,sti apertu cnostris animi virtus fortitudo labasceret. An utrius Bonouallano duos ex suarum cohortium seditiosos in manus tradit, quorum alter se nobilem esse praedicabat.Hi ad imbrices domus publicae sit spenduntur, cohortes in castra remittuntur, ipse Anglii rius grauiter morbo affectus in oppido stabsistit. Cohortes postqua in castra venerunt, publica ignominia notantur,vexilla eripiuntur&hastilibus exi inuntur,seditiosi omnes publico praeconio exautorantur, regiis stipendiis in perpetuum illis interdicitur. Duo hominum millia in corum locum mittuntur, quibus praeerat Ludovicus Lucembu Αφ gius comes Rossius. Is tamen paulo post una cum fratre Ioanne Lucenaburgio Chistellio apror c accersitur,ut apud illum in castris essent.Itaque mille ex iis quos adduxerant illic relinquunt, quingentis praeerat Marius Delphinas,totidem reliquis Gutta Borbonesus Resi qui mille numero una cum Lucenaburgio in castra reuertuntur: tuorum in locum mittuntur quingenti duce Palinio patria Foriano, totidem etiam alii duce b rone Rixovio Ocitano. OPPIDv M interim continenter munitur, ut decimotertio iam die de maior metus impendebat,inde minus periculi quam aliunde appareret, sexque propugnaci larum &castellorum substructiones ad illud defendendum extarent. Illis machinae imponiatur,aliisque locis collocantur, quibus maximo usui fore videbantur: praeses timeo in Vcteri theatro quod Arenarium appellant. Illinc prospectiis in illum tumulum editum, te quo a nobis dictum est,recta ferebatur:ut nulli quantumuis exiguo numero ulularatione tuti illic consistere postent In hoc theatro dux machinae loco maxime opportuno collocantur, unde in omnes undique partes globi mitterentur. Has munitioncs Vinius ex eo loco prospiciebat,ubi se post pistrina ventilata occultaucra quemadmodum a nobis dictium est. Illinc opus spectans satis iudicat commoditates illas omnes
303쪽
i s 3 . sublatas esse,quibus se in oppugnando oppido usurumcise sperauerat. Sed remit ah bcre ipso viti non solum aspectu haud multo interiecto spatio, neq: id sine vitae disci
mine, didicit. A nostris enim conspectus,statim a sera challo Agenensi,qui una cum Bonouallano deambulaba Vilicrio rei machinariae presecto peritissimo &diligentissimo indicatur. Is tam scita collimatione duas machinas theatro impositas ad illum locunt Obvertit, ut nisi vastius accensum ignem conspicatus, subita corporis declinatione d loco excessisset, actum de eo plane videretur.Glandes proxime illum delapsae magnam terrae copiam cxcitant, qua sparsa sorte petitus equus cui insidebat, conuersus in illud iter quo venerat tanta rapiditate sertur,ut nulla ratione cohiberi potiteri donec ad v, sinti illos equites quos ad pontem custodiendum reliquerat, perueniret. Illinc secum l. suis maiori celeritate recipit quam venerat: quod oppidanorum ad arma conCursum clamore significari audieba Itaque verebatur ne prius opprimeretur, uam ad suorumultitudinem veniret,quae pone illum tumulum condita latebat, qua ad loca palustria itur:qui locus sex fiere hominum millia capere poterat, ut ab oppidanis minime conspiacerentur.Quae suae fuerat causa cur sibi ab illo tumulo tantopere metuerent. Etenim ii illud tantum periculi extitistet,quod illinc in oppidum prospectus dabatur,quodq; in chinae e loco superiori oppidum interius nullo obiecto vallo toto muri brachio nostros
prohibiturqvidebantur,nc ad irrumpentes hostes arcendos ad muri ruinam concurr rent,ac non etia patuillet locus,vbi tecti hostes magno numero collocarentur, qui ina chinis prisidio essent, ne egresti oppidani illas ves occuparet, vel clauis adactis obstruo ibrent: non suis et profecto tantopere ille locus editus pertimescenditis. P RiNc Eps Melphitanus, Bonouallanus&scia challus Agenensis, ut toto oppido magna festinatione ad arma conclamaretur ciliciunt non quo eruptionem ullarii facere cogitarent,sed ut militum virtutis S animi periculum facerent. Horum tantam galacritatem experitannir,ut non minus spes quam stadium strenua illorii ad propugna dum oppidum industria deinceps utendi cis accesscrit. Moenia stat iri, satis conserto h minum numero complentur,certa ex singulis cohortibus multitudo ad locum qub c clamatione facta coire oportebat, praesto cst igna in loca constituta inseruntur, quae t a ta militum multitudo comitatur, ut qui circum muros in stationibus collocati erant,d siderari non putarenturi vulgo toto oppido crumpendum csse ingenti clamore iactaba- sotur. At duces ad quos crebri ex hostium castris nunt ij afferebantur maxime monachi cuiusdam ex Franciscanorum grege opera, quem illic Bonouallanus habebat: nuntium acceperant Caesarem nonnisi de Arelato obsidendo verba facero sitos erumpere non patiuntur,ne tuc Caesaris exercitiis nouissimo loco cact. Horum tamen egregiam voluntatem ampulliinis verbis collaudant, in ca ut pcrgat cohortantur,quam ad illud tempus rcferitarent,quod duces oportimitate oblata commodum iudicarent ac praeciperent. Deccm tantummodo equites cataphractos oppido emittunt: quos co progrediit ben dum deprehenderent quanta cum iis esset multi tardo qui in tumulo conspecti fuerant,quid denique hostis consilii habere cognoscerent. Longd illi procedunt,ut neminem obuium haberent,in ea quidem valle deprella de palustri ubi in insidiis latuerant, ocquorum vestigia obseruant, tum itineris signa, quo se una cum peditatu receperant, agnoscunt.Sed illi maiore stinatione quam venerant reuersi, se ex nostrorum oculis' Δ conspectu sua celeritate subduxerant. Duo rustici in fruticetis reperiuntur, qud se pretinctu abdiderant:ex illa nostri audiunt,& in oppidum renuntiant ,hostes tota multini di ne illinc se recepisse omnes simul ad Sammartinum quem vocant transiisse: qui locus
ab oppido amplius mille passus abest qua iter est Massiliam.
INTERIM commeatus,machinam multitudo, A reliquae munitiones quae Melphicinum de Agenensem subsequi debebant, aduebutuminter caetera decem aut dii decim vini naues adsunt,qua maxime re ex toto commeatu illi egebant: pulueris tormutari; oc selos et ij non exigua copia,rerum praeterea e quibus lanceae, olla de malograna eota ignivoma consciuntur. Horum magnam multitudinem iaciendam curant: erat
nim quida in oppido tormentarius huius artis scientissimus: qui aliquando equitibus Ritodiensibus operam suam collocauerat. Eodem tempore aliquot Caesaris triremes ad turrim ostio Rhodani impositam accedunt, quam tormentis diu concutiunt. Qi j turrim custodiebant, nullo se metu assici prae se scrunt, acriter propugnant, in unam ex
304쪽
triremibus glandibus impactis hostes vehementer laedunt, quos ad extremum illinc , γ ν
discedere cogunt, aegre admodum serentes quod conata perficere non potuissent. Co silium enim fuerat capta turri Rhodanum ponte iungere, quo in Galliam Narbonci sem transire licere spe non dubia adducti,fore ut multa oppida cim rcgionis occuparent,quς opibus ditissima,defensoribus parum referta,& opere minime munita eranti Rex quod huic turri metueret,iam Minausum, Biterras & in alias urbes praesidia de duci casq; muniri iusserat,praeter cos qui a Candenario tota prouincia Narbonensi conscribi de praesto ess siquid urgeret,iussi cratiquorum maximus postea usiis fuit, tametsi tum quidem nillil esset necesse. Itaque Regi mire grata fuit eius opera δί virtus qui tur- rim defendit: qui quidem praeter insitum illud rei fortiter gerendae studium,eo mai rem adhibebat diligentiam,quod adolescens in rixa iacinus commisisset, cuius culpam dc memoriam delere conabatur. Neque spes sane cum fefellit: Rex enim tam str nuum factum remunerari studens culpam illi condonauit: quin ipse postea Vicontio illi cognomen erat ordines duxit,& quingentis peditibus in regiis bellis praes uiti H A v D multo post oritur alia seditio,non minori scelere neque leuiori periculo Mia intrem Mam illa itera. Cuius hoc flat initiv. Arracus Brixius patria Burdegalensis D. peditibus rub tribuno Carmanio praeeratata iis duo quu in statione essent, duos annonarios printereuntes qui arietes in castra ducebant cos cati,statim e muro scalis admotis descet dunt:na interdiu mane scalae erigebatur,vesperi in oppidii subducebantur, propter eos qui operi faciedo incubebat. Egressi quinq; aut sex aricles illis per vim adimunt:qui ad comite Carmantu ex cuius cohortibus cos esse sciebant hac iniuria expostulaturi cofugitit,sibi ut satisfiat,petunt.Ille ius non denegat,mox sontes coprehendi,& Melphitano atque Bonouallano in manus tradi iubet,quos statim in vincula carcere publico coimiiciunt.Exiguo interiecto spatio Arzacus Bonouallanum adit,captiuos restitui, de hanc culpam illis ignosci postulat.Respondet Bonouallanus secum Melphitano principe ea .
de Te acturum,sc quidem quicquam constituere in re tanti momenti,nec velle nec de-
hete,quae periculos admodum exempli duabus de causis erat, primum quod statione relicta muros ad depraedandum transilii sicnt: deinde si nulla de iis poena qui huiusta
di latrocinia committunt,sumatur,futurum ut oppidum in egestatem,praesertim Caes. v re tam propinquo,incideret. ArZacus cum alia quae iratus animus subiiciebat,respodet, tum vero nisi reddantur captiui, permultos esse quibus hoc factum minime probaret .Excipit Bonouallanus,& diserte Regis verbis illi imperat, ut quotquot ex suis esse i telligere quibus disciplinae militaris S institutorum belli violatores castigari non placerct,ipse cos oppido citccrct. Arracus nihil ad haec locutus, vultu S gestu indignabui do egreditur.Eodem die post coenam quum Melphitanus δί Bonouallanus oppido e sissent,ut in agro procubitores collocarent vigilias iniquas verbo castrensi appellantin& milites quibus ad eam rem uti lcban variis locis spars estent, ut omnis opprim di oppidi facultas tolleretur: Argaci milites quingenti numero seditionem mouent, ac
Vasconiam magna voce inclamantes,Vt conterrancos commouerent, recta in carcero
40 magno impetu seruntur, res est ingere& custodibus vim inserre parantuaequis ad opem ferendam accurrat,ad omnes plateae aditus quae ante carcerem crat, selopetarioses hastarios disponiit.Tumultus runior ad aures Carmanij peruenit,qui quod tribimus - militauri erat,eo propere accurrit,& strictum manu adium gestans se illorum audaciqopponit, seditionem pro viribus sedare δί domum omnes mittere studet: sed paria vc his proficit,imo bis aut ter paulum ab eo abfuit ut interficeretur.Melphitanus de Bon Mallanus re intellecta magna festinatione accurrunt. Verum non ita potuerunt tempostiue accedere,quin sores curiae municipalis ubi carcer crau cffractae, tabulae dc monia dimenta in ignem Coniecta, milites & reliqui quotquot vincti crant, seluti plane ex erga stulo extracti essent. Io D V C E s tantum hoc facinus eo tamen die dissimulandum esse cesen id veriti,nedum sceleris autorcs coquiri iuberent,dcterius aliquid cotingerct, domus diripcrctur, virgines ac mulieres per vim constuprarentur, aliaque designarentur quae fere solent homines improbi,quibus facultas quaedam aedes nocte intempesta quae,ut aiunt,pudore Caret perscrutandi obiicitur.Praestare statuunt,ut Bonouallanus accersitis ad se omnium aliarum cohortium ccturionibus,cum cis agere ut suae quisque cohortis prima
305쪽
1 1 3 rios milites sibi conciliare studerent, qud auxilio ad exemplum in illos audacia sure
aes edendum essent, haec ab omni ratione de aequitate prorius aliena esse, quanti omniugenere Gallorum qui militabant, apud Regem interesset, corum culpa huiusmodi se ditiones crebro contingere, quae causam ei praeberent, quamobrem milite interno deinceps non domestico uteretur.Hac oratione Bonouallanus Scautoritate quae valebat, corii animos sic affecit, vise omnes operam daturos pollicerentur, ut in sontes animaduerteretur,& qui aduersari audcrent, iuersi conciderentur. Postero die mane Meluphitanus&Bonouallanus comunicato prius consilio comitem Carmantum ad se a cersunt,hunc iubet tympani strepitu&vexillis explicatis stras cohortes ex oppido ed cere,ut in castra ad Auenionem proficisterentur, nolle se homines turbulentos in oppi 1, do diutius pati, cuius tantum est et momentum,quodque hostis obsiellurum se quotidie minaretur. Multa ille tergiversatus&rcluctatus tandem porta Craxiana suos emittere cogitur. lelplaitanus 5 Bonouallanus equitatum omnem, duo peditum millia ex aliis cohortibus S ciuo circiter quadringentos quibus Aquarius oppidi ciuis praeerat po in Tarasconensi exire iubent. His ita constitutis Carmanio imperant viduas cohortes seorsum instruat, velle se videre quantus in utraque militum numerus esset. Arracturi vocant eius cohortis centurionem a qua tumultus initium factum flicrat, praecipuos ditionis autores in conspectum dare eum iubet Is duos miseros gregarios producit, hos est e maxime seditiosos assumat. Quo illi quum sibi latisfactum esse negarent, praecipe rentque,ut alios Δ quidem praecipuos adduceret, de quibus capitale supplicium caete- risinspectantibus sumere intenderent, respondet Arracus,si in omnes facti participes ninraduertere liberet,ne unum quidem exceptu iri. Duo illi in manus latruculatori re dunt, quos in oculis exercitus suspendi iubet: ca teri omnes vultu de voce significare, grauiori etiam supplicio dignos esse homino contumaces Sc seditiosos, qui bonorum. Omnium congressu arcendi cilciat. Arzaco signum adimitur, ille cum suis ex coetud turbatur: hi absque tympano totam multitudinem pervadunt, iubentur ad proregem in castra proficisci,cuius arbitratui committebant, ut aut veniam illis daret, aut debito supplicio pergeret assicere. Carmanius Arraco signum militare comodato reddit,quo in castra proiicisceretur, ea tamen conditione ne illi deinceps explicare absquepror
sis permissit liceret Ille aliud iter arripit, neque viaqiram reperiri potui quantacunque ια diligentia undique pervestigaretur.Ipse quidem Mommorencius constituerat ab ipso Arraco nona militibus facti rationem reposcere. Milites quoque diuersi de palantes Ilio atque alio itinere dilapsi abieruntvicque ullum posteain eo oppido facinus, ni
Id i s omissis ad Regem nucreuertamur, qui Valentiae de illo Caesaris ad Massiliam
aduentu, quem Commemorauimus, nuntium acceperat. Quanquam porro statim post nuntiatum fuerat eum non diu moratum, parua admodum spe oppugnandi nedu p tiundi oppidi ilico discessiste, tamen huius rei fama breui peruagatur, S tota aula inci breuci ut non modo de ipso iam hominis aduentu& machinis ad oppugnationem admotis spargerentur sermones, sed etiam narraretur cum octo dierum spatio ipsas no- Α, strorum munitioncs aggressi trum esse. Hic rumor a tenuibus ortus ad primates ipsos permanavit: nec vero tanquam de re formidabili id disseminabatur squaliter solent rumusculi cum metu in aurem insusurrari sed publice clara omnium voce praedicabatur,velut rei cuius scelicissimus speraretur exitus. Hacquu palam enutiarentur,non est
in quod quis roget utrum Henrici modo Delphini de Britoniae ducis,qui apud Regem p e Az trent ac dominum colendissimum erat, incredibilis quaedam cupiditas animum se
M. p. - ierit, utrum omnibus quos apud patrem gratia dc autoritate plurimum valere intelligoba valde instaret,qui sibi adiumento essent, ut cum patris venia castra adire liceret. Ac tanta cane ille cupiditate huius rei ardebat,ut praemetu quo assciebatur ne sinus ades.set, Caesaris audaciam Sc alacritatem ad nos adoriendos uberius multo quam exitus ipse sacomprobauit,praedicaret meque ullos nisi his de rebus sermones inter familiares ac iistos habebat. Praecipue vero quiritari lebat,si res infiusto casu ita serret,ut sar prior huc adueniret,nec ipse ad eum excipiendum praesto esset, ecqua in posterum spes si peresset fore,ut tam opportuna sibi daretur facultas qua tyrocinium ederet ecquando
aequius aut gloriosius bellum contingeret, quo postquam diuinitus in hunc gradum
306쪽
ctatus esse cum tam nobili aduersario comparatus sui periculum faceretZBellum enim geri pro charissima patria tuenda aqua sit binouendus est et,potentissimus liostis Caesar multis antea victoriis clarus ille quidem, sed nunc, si Sc apparatus noster sipectaretur, Maequitatis ratio haberetur,cladi accipiendae propositus. Denique cum esse hostem, quo superato victoriam omnium maximam & illusti illimam quae unquam homini conti gerunt,certo expectari: victore autem ostensionem sortiter praeliando nullo dedecore
H AEC passim animo agitabat &dictitabatimiae tamen quia non satis mature se co-
sequuturum sperabat, quandiu eorum duntaxat opera uteretur qui apud Regem erantro sic enim animus magna cupiditate incensius vcl breuissimae morae impatiens estὶ omnes alias rationes inire coepit.Cum Mommorencio per nuntios, quos in castra crebro mittit,agit,ut ab eo literas ad Regem scriptas quales cupiebat,& certum hominem cum mandatis impetraret. Rcx qui reuera summam ex eo voluptatem capiebat,quod in filio talem ad bellicam gloriam de res praxiaras ardorem agnosceret,qualem in seipse fuiste; riam ea aetate citct,recordabatur,quo magis apud se animi summam alacritatem lai at,eo se difficiliorem in concedendo praebebat: quod simulatione repulce hunc nimum iam honesta cupiditate quaerendae nominis gloriae in ipso iuuciatutis flores grantem magis ac magis inflammare vesici. ndem sic precibus cxpugnari sinit,aut ut verius dicam se vinci simulans,quod in primis cupiebat, velut nonnihil inuitus conce-xo diti Iam vires suas coniunctas dc paratas videbat, ac tales quidem ut absque temeritatis eulpa illis cum hoste c5gredi minime dubitaret,perficeretque reipsa quod iampridem in animo habuerat,vt ipse recta co cxercitum praelio dccertaturus duceret,quo hostem
progredi audiebat. Itaque quum satis sciret filio que iri nunquam prosccho siuillet primum belli specimen ac tyrocinium in expeditione nimium periculosa edere tales suti
ros comites,Vt diuino fauore sectus nec damnum ullum acccpturus, nec dedecus admissurus esset,quum insuper ipse breui eum subsequi cogitaret, ut hanc honoris stirpe,
ex qtra incomparabilis virtutis fructiis expectabatur,ingeneroso iuuenis principis com delatam aleret atque educaret: libenter hanc ci gloriae usuram concedit, ut illi apud tantum exercitum,tali aetat aduersus tam potentem hostem, qui ipse aderat, proregis 3o imperatoris nomen tribueret Q V A M o B R E M ubi quod petebat concessisset, L animo S oculis in eum conuersus sic alloquitur unc, inquit, Henrice fili,cum bona inca vcnia cumque eo animi vardore quem in te nequaquam damno, proficisceris eius artis futurus discipulus, quam te aliquando scite ac factitare quae tui ista educatione digna expectatio est) oportet: sic tamen ut tum ea tibi utendum csse intelligas, quum causim ea ratione tollere te putabis, ne posthac, vel saepius vel maiore populi damno Se regni periculo ea uti necesse sit. Illic Mommorencium&multos cum eo belli duces peritos reperies, quibus cquidem pro singulari in me & regni calutent studio debco plurimum. Huic separatim te co venire dices non imperandised discendi causa ut in posterum imperes: huic porro una cum cinteris te eos adire dices, ut suam illi te artem doceant, rogabis ut te ei tyrocinio tabcs ciant,quod tum tibi tum illis honori sit, ad Dei in primis cultum atque huius regni utilia ratem conducat. Comem te illis de astabilem praebcto,corum tibi amorem ac studium conciliato,quemadmodum frater optimc inceperat. Potissimum id operam dato ut talem te omnes experiantur,v t nisi is csses, qui cs, cum te cilc cur optent causam habcrevideantur.His ab se cum verbis dimittit, qui minima mora ad iter faciendum accingiturJbi vero iuuenes aulici nobiles satis produnt, quam vehementi voluntate arma capessendi tenerentur.Nemo enim fuit cui non honoris insitum natura studium puncto temporis omnia ad proficis ccndum necellaria parata confecerit. Triduo Delphinus in castra venit. Mommorencius obuiam illi citra pontem sorguium procedit, ut eum so magna tribunorum,centurionum,aliorumq; qui aliquem dignitatis gradum in castris tenebant,multitudine excipere quibus eum comitatus in aedes sitas deducit, eisque ituli cessit,ut illic tanquam imperator praetorium haberet. At Dclphinus eum migrare non patitur, satis sibi elle diccns si aedium partem teneret.Itaque sinus habitant, ut Mommorencius Omnia pro imperio,ut antea secerat, administraret, Delphinus illius consilio de
307쪽
i 1 3 . CAEsARZM Massilia discessisse iam ad castra perlatum fuerat.Sed dux Alualccae
d. - teri quo, inς reliquerat,oppidum etiamnu obsidebari specie tamen maiore quam po-- ias υ- tiundi spe aut euain consiliomostros d untaxat ad eruptionem quandam temero facien V. . dam elicere conabantur, aut certe efficere ut exercitus Regius subsidio obsessis veniret, quem loci oportunitatem nacti superiore conditione adorirentur: propterea quod Caesar castra adeo propinqua habebat, ut statim de nostrorum prosectione certior iactus illos anteuertere dc ad sitos venire facili negotio possiet. Sed frustra haec omnia consilia capiebantur.Nam oppidanis praestantissimi duces praeerant,qui suos nunquam nisi co-moditate scite captat ut hostibus damnum semper inferrent,egredi sinebat. De castris porro mouendis Mommorencius,qui iampridem apud se quid agere vellet ac deberet 'constituerat, quique singulis diebus aut exploratorum opera,aut captiuorum testim nio,aut amborum etiam constanti oratione quae apud hostes gererentur, quicquid illi susciperent,quicquid in concilio deliberarent intelligebat: etia illis cessantibus, nec quet constituerant perficientibus,nihil sibi totis copiis tentandu iudicabat,licet victoria iam pene in manibus certa,ut neque Regis neque regni rationes in discrimen ullum adducturus videretur. Idem porro tametsi iani inde a Briniolana clade id potissimum jectabat,ut nostri eo prudentiores dc cautiores ad belli fortunam essent,quo hostis ad susciapicndum audacior reddebatur,non tamen prorsus languescere dc remitti illorum vi
tutem patiebatur: sed ut quodque hostium consilium aut iter susceptum ad illum perserebatur,ipsemet quatum humana iudicij perspicacitas ferebat praescribebat quos, qua λ'
M. --- ratione,quoadusque illis Occurrere expediret ripse quo magis aut minus rem progreditariistis .f. anilia adu rtebat, O magis habenas vel adducebat vel remittebat iis quos ad costilia sua MPm emis. exequenda emiserat.Hac ratione damnii Briniolis acceptu absq; ullo ostensionis discim ne ita sarciendum curauit,ut nullus unquam praeteriret dies quin hostes vel in castris turbarentur,vel nuntium de aliquo conflictu acciperent, quin nostri cum eis aliquo loco pugnarent,ut Caesariani perpetuo inscriores discederent. Nec vero illi tanta unqua diligentia suam prosectionem caelare, nec horam de tempus tam alienum deligere,neCitinera tam caeca dc insueta tenere potuerunt,quin euntes aut reuertentes in nostrosii
ciderent.Si paulo plures egrediebantur,quicquid praedae reperire poterat, id Omne absumebant,neque quicquam ad suos reuersi asterebant.Sin pauciores, vel prorsus dei 'bantu Vel superati capiebantur.Quamobrem neque quod iter insisterent,seus illis c stabat,neque certo constituere poterant, viridita ad penuriam omnem tolerandam se compararent,quod metus longius a castris evagari prohibebat, an potius se in hostium manus manifesto vitae discrimine coniicerent, quo mortem desidiosam dc probri ple- .
NON multo ante Ioannes Paulus Ceres cum suis equitibus de nonnullis Italis sere tariis,&Martinus Bellatus cum suis ducentis de tribus Italorum peditu cohortibus,tat tio per exploratores accepto,aliquot ex hostium equitatu ad Lormarinu, quod exiguuest oppidum qua ipsi iter habebat, pabulatum venisse, suos equites variis locis in insidiis collocant,id eo consilio,ut si alij aberrarent,alii saltem in eos inciderent. Casus ita tulit, ut quo itinere ipsi equitabant, hostes obuios haberent, qui pecoris δί armenti magnam
undique collectam praedam prae se agebant. Eos incautos tanto impetu aggrediuntur, ut illi metu exanimati neque illorum neque nostrorum,qui illos adoriebantur, multiti dinem animaduerterent.Erant enim illi numero fere centum optime armis & equisit
structi, tuum Paulus secum non plures quatuordecim haberet. Qua ramo adeo existia manu & praedam eripit,& captiuos circiter triginta abduxit:quin de plures abduxisset,si plures captorcs adfuissent. A deo verum est quod dici solet, in praelio aduerso de victum
ita pavore consternari, de victorem rei ex senten tia euenietis voluptate ita capi, ut neuter suorum numerum inire animum inducat. Hostes quii postea tantia dedecus delere cuperent, aliquot dicrii spatio interiecto in eiusde oppidi arcem cetum selopetarios lim sotroduxerat, sim ut cursbribus is locus perfugio de receptui esset,lum vero ut nostriscuriditatem illuc veniendi iniicerent, quasi inde deturbaturi essent, eosq; alio itinere comiserto agmine accedentes circunuenircLIoannes Paulus hac re nuntiata Fayetto de Curioni significat qui se cum eo coniungunt,ac praeter lectos ex suis turmis equitcs quot aecipere libuerat,ducentos siclopetario; pciitissimos adducunt.Cum ea multiae dine C,
308쪽
bellione proficiscuntur, scalas tumultuarie confectas sertint,aditus omnes, ne inopi nato hostium aduentu opprimerentur,collocatis militibus muniunt,scalis admotis tanto animo irruunt,ut omnibus qui vel acerrime repugnarent intersectis,arcem vi caperet.
Reliquos omnes captiuos abducunt,neq; rcdctuatibus quisquam illis molestus fuit. NaFerrandus Gonzaga cum mille ducentis cquitibus de peditum sedecim cohortibus iter illis praecludere conatus fuerat: sed ab iis quos nostri ad viarii aditus collocauerant, c prehensi quatuor ex ipsius cquitatu praecursores, quona ille itinere contendercthac quo loco nos ros praestolaretur indicant:quo audito alia se via recipiunt. PER idem tempus hostes Ccnasium populabundi veniunt, quod exiguum oppl-io dum Ocho ab eorum castris passuum millibus de duobus Cabellione abest. Qua re Ioannes Paulus intellecta eb statim proficis itur,ut illos offenderet: verum cos iam di scessis.
se reperit: itaque quum se reciperet,duodecim duntaxato suo comitatu cquites mittit, qui iter Salonem v quc Craxiorum reflecterent. Hi quadraginta sere hostium pabul tores tum pedites tum equites reperiunt,quos primo impetu adorti praedam relinquere cogunt,quam postea rustici recuperant hostes captiui omnes Cabellione adducuntur.Tauroentae Caesar omncm dos suariorum iumentorum multitudinc collegerat, quet tota regione conquiri ab Aquis Sotiis Nicaeam Vsque potuerat quibus panis nauticus, quem Tauroentae fieri iusterat, in castra comportaretur,ut suorum penuriae subueniret, qui farina pistrinis de clibanis carebant. Rustici de prosectionis die certiores facti, tanta tu diligentia speculatores de insidiatores disponunt,ut iumenta omnia vcl abducerent, vel interlicerent vel vulnerarent,nc vlli postea Vsiuici sciat. His rcbus fiebat vissensim castra h. ἡ . Caesariana ad extremam ciborum inopiam adducercntur. Haec aliaq; cius generis muruta quae commemorare prolixum esset, ad Mommorencitim perscrcbantur. Ex quibus m
facile iudicabat hos em fame breui compulsum iri, ut vel nostros in ipsis munitionibus loco iniquis limo adoriretur, vel Prouincia maximo dedecore dc dano excederst. Neque vero quicquam rcserre videbat,si eum absque pugna Sc discrimine potius conficeret, iis stubstrahendis sine quibus consistere nequibat, si si periculosse praelio stiperaret.
HOC fuerat perpetuum de constam cius consilium.Scd cxtiterant semper apud eunon pauci, qui quantis initio,quum de rei summa dcliberaretur, rationibus utrinq; e 16 pensis in cam sententiam pedibus tuis lent,non tamen eam penitus probabat:siue quod illius autoritati magis tum deferrent,quam sentcntiam mutarent: siue quod reuera itatum sentirent illi quidem victi rationibus quas contra se facere animaduertebant, sed postea ad primam sententiam redirent,quum Regias copias in dies augeri perspiceret, ut iam ad praelium cum hoste committendum pares viderentur.Quaecunq; tamen Causa sit,ij ipsi pictainque sermonibus priuatis cunctabundam illam hominis prudentia non ita laudabant,quin nonnulla tantae tarditatis partem timori & animo pusillo tribucrent. Verum post Delphini in castra aduentum,iuuenes uniuersos consentientes nacti, quorum hoc ingenium est,ut pericula eo minus timeant,quin co dulcius bellum videatur, quo magis inexperti sunt quoties postea concilium de rerum summa habebatur, disce- o ptabaturque num ex usu magis esset propius hoste accedere,an praestaret cunctando dedissimulando rem, ut adhuc fecerant, protrahereuoties illi sententiam sitam denuo su dere cccperunt:vt profecto liberius de apertius hac de re iam coeptum erat agi, multilinflabant,ut promoueretur exercitus,de Massilia obsidione libcraretur. Quam sentet tiam non solum sequebantur,qui initio eam sibi probari aperte ostenderant,sed ad eam ex iis quoque qui diuersum antea senserant,non pauci adduccbantur, vel quod praessentibus Regis viribus confisi de priore sententia decederent,vel quod iuuenili principis a nimo gratificari de obsequi studerent,quem incredibili cupiditato flagrare videbant, ut
suae virtutis dimicando testimonium daret,dc nominis celebritatem propagaret. Nam cur tandem lic enim dictitabant illi tam honesta de excelsa cupienti non obtemper so rent Curilluin fallerent, de quadam quasi malignitate, tam opportuna de apcrta facululate famae ex bcllo in ipso iuuentutis flore quaerendae fraudarent, quam diuinitus dare apparcrct Quam rationi consentaneum cslet,ut copiis auctis quasi ex immenso sumptu conduxistet eodem se munitionum vallo desides continerent,quo se in illa paucitate quum hosti sustinendo impares crant,cinxillcnt Satin' hoc tibi cile deberet, quod tanumerose de forti exercitu supra hostium vires castris conclusi,expectarent dum illi ad
309쪽
oppugnadas munitiones accederent Imo q, longc maiori probro dignit est ut in tanta hostibus contemptum venirent,qui in ipso propccxercitus conspectu oppidum quale est Massii obsidere non dubitarent,praesertim tam exigua hominum manu, tui vix satis multi estent,ut pedibus equorum vice straminis subicchi prius calcati comminuerentur,quam Caesar totis copiis subsidium ferre posset Minime vero, inquiuiud potius nostri honoris dispendio spondemus,neque recutamus quin nobis sempiterno in post uprobro rei bellicae imperitia & inscitia obiiciatur,modo copi e Castris educantur, si qui
Massiliam obsident,c nostris unquam manibus aufugient. NON dccrant tamen qui in prima sentcntia nihilo secius perseuerabat,ccnsebantque nitius clie,ut victoriam sine sanguine dc puluere reportarent, ut sane ccrta spes d batur fore ut breui talis victoria consequeretur,commeatu duntaxat undique interes dendo, quemadmodum adhuc fecerant. Massilia siquidcin viris, re frumentaria S criteris rebus probe communitam cste perspectum habcbant, caeterum opere ipsse adeo firmam,ut immanis viribus aut conatu nulla ratione expugnari aut capi possct.Quamobrem si cande modo belli gerendi rationem sequi pergerent qua usi antea suerant,fieri . nullo pacto posse quin Caesaris exercitus a seipso conficeretur de dissiparetur,praesertim quum fames & lues in eorum castris acrior in dies gras laretur. De Mommorencio hoc statuebant,Regem, quum cum a se dimitteret,iam apertis mandatis consilium suum ituli patefeciste, quae ille & memoria tenebat de articulatim sequutus fuerat, ut nollet tam firmis iactis standamentis reliquum negotium ancipiti insinlicis cxitus alcae cxponere.
Itaque tametsi maxima diligentia&industria otiania velut ad pugnam postero ipse die futuram parabat, certii tamen cile nihil quod quidem alicuius momenti esset, toto hoc
bello caeco sortunae arbi trio committere, nisi forte extrema quaedam necessitas occurreret,qua inuitus cogeretur quamque nullo humano consilio cauere aut praeuidere tia ret. Cur enim,inquiunt,victoria,quam tantumnon in manibus iam haberct,vltro in dubium adduceret,quum hostem non minus consilio dc arte quam armis vincoc si
riosum sit -Cur silorum sanguine ac vita abuteretur,ex quibus in praelio permultos cosq; μ: .ui fere On nixi fortissimos cadere necesscessct, etiamsi splendidissima victoriam couem m. viij e. . retur: Hi S rationibus quas utrique pro se aiscrebant,Delphinus auditis,etsi dubius non- - Πρ nunquam nutabat sc itie illo animi insito ardore ac magnitudine in diuersam sentem 3otiam propendere sentiebat sibi tamen ipse mode. ari,& Mommorencis sententiam comtrouersiae definitionem esse voluit. Ac profecto,ut quod res est dicam tametsi dux Aluq& qui ad Massiliam consederant,non ita magno crant num cro, a castris tamcn Caesaris non adeo procul abera quin ille audito statim nostrorum e munitionibus discessu neque enim hoc ullo pacto caelari poterat pcrfacile vel se inter Aucnionem de Massiliam obiecisset,vel cu iis qui ad Massiliam erant antae c5iunxisset,quam nostri ad praelium cuillis committendum peruenissent. Quod si coniunctis copiis signa in nostros intulisset, incerta admodum erat victoria:quae si hostibus contigisset latissima illi patebat in ea regni parte regiomos contra etiamsi superiores essemus, nihil non iam ii strum acquirebamus Quare ita constituit Desphinus,ut omnia caratione ψοSercrentur quam adhuc sequuti fuerant, nisi sorte noui hostium conatus noui consilii occasionem
310쪽
AE s A R omnia undique sibi infausta nimitari audiebat, ipse in castris nihil praeter famem & morbum Conspici bat. Vcrum ignominiosa prosectio, si inde re insccta disse
dere cogcrc tur, qui tanto apparatu Venerat, tanta Verbo
rum arrogantia usus fuerat, tam superbe omnem de pace cum Rege conciliada sermonem repudiarat:odium praetcrca implacabile quo cum prosequebatur, ipsa propriae; scelicitatis spes,quam perpetuam S immutabilcm sore so bi persuaserat, suorum denique tum ducum tum militum toties spectata virtus magnos illos spiritus, quos sibi sumpserat,alcbant. Accedcbat etiam quod Auriae aduentumio in singulos dics expectabat, qui commeatu & numis exercitum iuuaret, & Letum aliquem nutium asterret:a Nastatiuio denique aliquid magni persectum iri sperabat, quo Rex suas illuc copin convcrterc cogeretur. Rcx interim Valetiae quum esset, oppidum quammaxima fieri poterat diligentia communiebat, ut nouum hosti obstaculum obii ccret,siquidem desperata Prouincia iter in Delphinatum flecter e constituisset. Ad eum Vniuersa quae tum in omnibus regni partibus tum in exercitu Pedemontano,tum apud socios de scederatos gerebantur,perscrri solebant:. omnibus pro temporum i occasionum ratione prospiciebat.In primis hoc costituerat,ne ad ilia castra proficisceretur nisi vel hostis ea adoriri pararet, tum cnim tantae rei dccsse nolebat vel ipse copiis coniunctis nullo aperto periculo aduersus cum se cxercitum ducere posse videret. Non enimam cum fugiebat quam de ipsa rerum summa periclitaturus csset, si in patria & rcgno a tam potenti&insesto hoste praelio supcraretur, cui omnia post Victoriam paterent, ut quolibcrct progredi liceret:quum Caesari contra,etiamsi pugna inferior citet, nihil horum
PER id tempus Andreas Auria cum Caesarianis triremibus venit, qui comme tum pecunias ex Hispania convehebat: cum Caesar in castris humanissime & hon rificentissime aduenientem excipit.Statim post illius aduentum concilium saepius con-UOcatur,in quo quid actum fuerit,nescio. Caesar certe praeconio publico in castris mili tibiis imperat,vi omnes ad recensendum exercitum & stipendium accipiendum par ti essen cert6que denuntiato die quo ipse iuberet proficiscerentur: nequid denique in Io itinere illis deestet oisto aut decem dierum viaticum secum quisque et ferret.Paulo antem machinas omnes in veterem Massiliam miserat, & trircinibus imponi iusserat. Ea i es suspicionem Regi iniecerat,decreuisse eum alio nauigar vides csione facta qua duri loca inuadere ubi minus diligenter prospectum fui siet.Quamobrem summa attcntione circunspiciebat,ut ei quaiacunque in partem iter flecteret, statim obuium se praeo retillic postea tamen, siue quod ventus aduersus incidisset, siue quod Auria: aduentu