장음표시 사용
91쪽
tatem medium teneat , quem sedum etiam veritati , aerationi consonum se exsimo , si eueniat ut in aliquibus frigidioribus regionibus, ratione frigidioris ambientis potus nimis refrigeretur, calidorum se ita conseruare nitamur, ut natura i a subministrauit, vel opus iit extranea frigiditas is frigidiori ambiente introducta ita expeditur, utpotus ad am naturalem con Rentiam redeatinum- me enim frigidum, quolibet anni tempore naturae valde inimicum iure ab mandum ent, adeo ut contra eo , qui gelido tuntur potu Bemali praesertim tempore nihil aliud di cere possim, ni maxima commiseratione dignos esse, cun plurimum aegrotare credendum sit, eorumque viscera adeo exusa esse, ut frigidum ambiens, quod eorum corpora cir
cumdat, figidaq; ipsius ambientis respiratio fatis me non
possit ad eorum exustionem coercendam Si enim elementorum commoderationefruerentur is fani essent, utique gelido potu non indigerent, ct animaduerterent cum Ar D-tile itam hominis scutis aliorum animalium d calido, ct humido si ineri,atque conseruari, summe autem frigido dissipari, atque corrumpi. Unde iure merito Seneca lib. . nat quae .insin dum contra huiusmodi incontinentes inuehitur. At Di boni, inquit, quam facile est extingue re sitim sanam, ct paulo infra addititim istam esse putas febris est:& quidem eo acrior, quod non tactu Venarum, nec in cutim effuso calore deprehenditur; sed cor ipsum eXcoquit luXuria, inuictum malum, ex molli,sluidoque durum, atque patiens. Non intelligis omnia consuetudine vim suam perderes deinde paucis interiectis, inquit,
Aliquid adhuc quaerite illi frigidius, quia pro nihilo est familiaris rigor. His omnibus addatur dubitationis cuiusdam lutio, quam aliquis asserre posset. Nam paulo supe-E rius
92쪽
rius diximus,cuiuslibet probabilisfontis aquam adeofrigidam e raestiuo tempore t hominis,ac omnium animalium Di gentiae sussciat Aliquis objcere posset probabiles fo/Dies,ut urimum in Montibus aturium, ta Ciuitatibus, ali que habitabilibus locis non parum distant ergo necesse es ex itineris longitudinoaquam illam, quae in fontis exortu fatis frigida H, 9 nulla arte indiget, o magis resti retur, cum ad Urbes, ue alia habitabilia loca aestu tempore peruenerit calidiorem eri ita, Ut in habitabilibus locis probabiles fontes non reperiantur,ctaquaiatis figida dici non possit. I fuic obiecUioni respondeo, quamlibet aquam a probabili fonte saturientem, etiams ad Urbes . alia
ioca, e longinquo ducantur, non olum suam naturalen a
frigiditatem conseruare se quaeductus profundi fatis ut, Ut eri solet, sed aquam ex longo cursu perfectiorem eme autem accidat , Ut aliquidius in locis aquaeductus non profunde subterranei,nt, ct ideo obsequentes solis radios aqua incalescat, hoc casu, vel cisternina aqua,vel putealis,vel uuialis ex se se poterit ei etiam eadem fo1 tis aqua non fatis fluida restigerari ita poterit, ut in ea neque tepor , neque feriens seliditas deprehendatur, talisque quemadmodum is probato fonte subminis ari di
93쪽
TIQuibus modis , potus non naturaliter frigidus aestiuo tempore refrigerari possit. Cap. V.
X hactenus dictis manifes constitpotum naturaliter frigidum , siue aqua sit . ue vi=ium , siue u libet
alia potulenta materia, qua nonnudae Nationes ob vini caritatem ut con Deuerunt, aestuo tempore nulla indigere refrigeratione ; optima enim
aqua, siue fontana sit . ue Cisernini, ue putealis , siue suuialis in subterraseo, ct igido loco asseruata, Ut Romae apud multos consuetum es , qui repositoria sconseruas vocant incessis vinarijs confruunt, in quibus )berinam aquam recondunt, quae itasti da ef let, ut tim igne si corporis noxa extinguere, a immidam corporis substantiam resaurare facili possi quemadmodum etiam vinum in optima ceda reconditum, siue quislibet alia potulanta materia idem praesare valet 'erum quoniam potus, ut superius dixi , ratione callidioris ambientis eo temporis interuasso , quod inter colandum, ac prandendum suis suam naturalem figiditatem amittere facile potes, vel etiam , quia interdum contingit, υ aliquibus in locis optimi ac perfecta aqua , ac optimae cellae vinariae non reperiantur 9 t, ut aqua, ct vinum eo uiditatis gradus non babeant,qui naturalem Liim explere possint , ideo ad optimi, ct naturalis potus Agiditatem conseruandam, vel reuocaudam, vel introducem dam
94쪽
dam,refrigerantium etsi nec artus es, ct hinc a diuersis Nationibus varij refrigerandi modi antiquitus etiam inuenti fuerunt, ut in praecedenti Capite paraphraniice narrauimus,de quibus omnibus fusius in praesenti disserendum esse censui quatuor itaque praecipuos refrigerandi modos apud antiquos reperio , quibus quintus etiam a Neotericis additus est.
Primus refrigendi modus es cum aere , vel naturaliter
frigido,vel artesuefacto, idque diuer mode factum fui e
consat, ut etiam hac nostra tempestate fleri contingit. Galenus enim in lib. 1. de morbis vulgaribus com q. per tex. Io modum assert, quo σπiij tebantur ad refrigerandum cum aere,dicens,Porrb in Alexandria,totaque Aegypto , ipsos aquam in Testaceis quibusdam vasis hoc modo refrigerare conspexi occidente sole aquam prius calefactam in vascula fundebant deinde sublime totum hoc vas in senestris vento aduersis , ut ibi per totam nodiem refrigesceret suspendebant postea ante solis ortum vas
humi depositum frigidam aquam circumspargentes , frigida etiam solia toti vasi circumdabant , nonnunquam Vitium, aut lactuca , nonnunquam vero ciliarum id genus herbarum , ut frigus id,quod sub nocturno aere acquisiverat, diutius perinaneret multo vero magis ad huiusmodi apparatum, cum optima aqua ipsis facultas non esset, leuenere . Non a milem refigerandi modum Athenaeus etiam lib. 3 deipnos refert indicasse Pitagoride lib. a. Comicarum hi fortarum his verbis . Interdiu aquam insolantes sub noctem, quod crassissimum erat colo secernentes, reliquum urnis fictilibus exceptum in excelsis. sima inlium parte sinunt, pueris duobus tota nocte urnas
aqua irrigantibus, diluculo vero urnis deorsum revectis,
95쪽
& tace, quae sidit , rursum detracta, aqua sic extenuata , ad tuendam ea ratione bonam valetudinem maxime idonea, urnas in paleis recondunt , aquam sic purgatam bibunt , nive prorsus nihil egentes uem refrigerandi modum poII aquae insolationem refert etiam riniotiles libro primo Meteor.summ. 3. cap.a Praeterea fuerim aliqui ex antiquis, qui ad refrigerandum cum aere , pecus excatiare consueuerunt Athenaeus enim lib. pracitato narrat
Semum Delium lib. a Xa adis scribisse in Cimulo Infula, per aestatem frigidarias specus e di, in quibus aqua tepentisci tu plena dolia reponunt , illam deinde haurientes nive ipsa non minus frigidam fuerunt etiam aliqui , qui uenophora vitrea amnea, velenea vel argentea, vel tesacea vino repleta in cisernis , vel puteis suspenderunt ita , ut aquam nudo modo tangere valerent Aliqui vero inter contamedendum vas potulenta materia recenter extrarita repleri, deinde madefas Io linteo validum ventum commoueri
curarunt , utpotus refrigera retur . Denique aliqui consueueram vires aqua plenos suspendere , inque sidue vento agitare , ex quibus refrigerandi modis his etiam tempori bus aliqui in usu funi, Decus enim excavare non olum admini refrigerationem , sed etiam conseruationem Romae,
alijsque in locis maximΘ consuetum est, in Urbe praesertim apud Magnates in Montibus sequentissimas specus ad id construere solent, quemadmodum etiam in usu es oenophora vino repleta in senes tris Aquiloni aduersis 3 emalipraesertim tempore exponere, eaque e late in ci ternis, ac puteis, ita ut aquam non tangant dimittere Unum hac nostra tempe late praetermittunt aquam ig=re, vel le praecalefacere ante refrigerationem , Ut antiqui consueuerum , quod actum arbitror, quia multis ab hinc annis vini maxima
96쪽
xima ubertas ubique reperitur, ita ut omnes fere ricationes in abunde=at , ct modica aqua tantur . Antiqui autem eum non ita vino abundarent, ortimq; vina potentissima
essent, ct plus quae ferrent, imm pleriq; bHemij essent,
curam maximam adhibebant in aquae depurationem, prae terquam quod rationi consonum videtur, in js praesertim
locis hanc diligentiam adhibitam fuisse, in quibus pura, ac perseecta aqua non reperiebatur , licet quaelibet aqua ex coectione semper persciatur, ne verum sit, ut aliqui a pr-mant, tenuiores partes resolui, crassiores vero remancre , quia aqua, Ut inquit Avicenna a. p. doct. a cap. 16 in fuaaqueitatis di nitione ex lit ex partibus in subtilitate, o spissitudine milibus, quia eIIImplex
Secim ius refrigerandi modus est,cum in aquam vel fontis, vel ci ternae,et e putei , vel suminis, vel torrentis va-ja demergimus potulenta materia repseta/intentius refrigerare velimus , s mitius in aliquam portionem aquae ab eisdem locis recenter extractam, ac pius immutatam, tu qua ipsos etiam calices potu repletos, s citius refrigerar voluerimus, immergere possumus, vel etiam maiorem refrigerationem ab aqua expetamus , vasa potulenta materia iam repleta uenti quae exponenda erunt , vel ut eadem vasa ab aqua irrigentur,arte curarepoterimus . .
Tertius restigerandi modus, ct valde antiquus es nive, vel glacie ref igerare,idque mel mediate , vel immediate , adeo enim aliqui e veteribus incontinentes uerunt, uti uem ipsam, glaciem potarent, Ut ex V Plini verbis in- tedigere possemus, lib. I s. cap. .quae perius attulimus. Seneca lib. .Nat cap. vltimo poni alia multa, quibus contra huiusmodi homines incontinentes inuehitur ait, nivem tunc temporis eo peruemsperis , ut aquae locum obtineret Hipp. lib. δε
97쪽
Iib. de aere,aquis uocis refert,Scytas aquam a nivibus, ct glacie resolutam bibere consueui e Periclites Graecus hiHη-ricus apud Athenaeum affirmat o tempore in vi fuisse nitiis potum non solum in Ciuitate ed in exercitu futiches iu Una suarum pistolarum reprehendit sui temporis homines, quibus fatis non erat potu niue refrigerat uti, sed niuem ipsam potarent Xenophontes multos memorat,qui m- per nivis aquam potabant; nec degunt ali multi grauisimi Auctores , qui idem tectantur, licet communis refrigerandi sis apud antiquos fuerit,potulentam materiam n ue, et glacie mediantibus refrigerare,ut modo in usu est, ct de dictis omnibus refrigerandi modis manseLI verba facit Galenus in tibi. de morbis vulgaribus com. . per textu I .dum de aquis arte paratis o loquitur:Etenim sit ipsa decoctio,in postea refrigeratio, aut per ambientem no aerem, aut vento aliquo, aut in aedibus rigidum aerem includentibusci sunt enim domus quaedam frigidis speluncis perssimiles Anterdum, per hunaida refrigeratio acquiritur, ut per nivem circumdatam aut si sub fonte rapide labente ponatu aut in puteo, idque bifariam,nonnunquam quidem in ipsam putei quam nobis vasculum demittentibus in quo aqua calefacta continetur, nonnunquam vasculum super aquam suspendentibus , haec Galenus. Co a itaque potus refrigerationem antiquissimam effe, ct quoad refrigerandi modum cum nive, certum si apud denptios primo inualuisse Plutarchus enim in opusculo de tuenda aletudine non tum te latur in Aeg3pto ab antiquo tempore in usu fuisse niuis conseruandae modum adpotus re frigerationem , sed uos uiusmodi consuetudinis inuentores fuisse. Neque hoc mirum, quia in dis regionibus, cum maximus vigeat calor, urgebat etiam magis necessi-
98쪽
ossitas huiusmodi refrigerandi modum inueniendi; atque in ipsis Castris eundem fuisse refrigerandi usum ex Vs com pertum e e nobis potes , quae de Alexandro in ob dionepetrae commorante perius ex Athenaeo citauimus iure itaq;
merito Pontianus affirmauit, ut ibidem testatur Athenaeus veteribus aquae valde figidae potum ignotum non fui , quam aquam ante refigerationem ' testatur Gal. . Methodi ex Neronis inuentu prius feruefaciebant , ut citius, Ac intensius frigiditatem reciperet , ac lubrior etiam euaderet, ut seperius T ertio huius operis capite docuimus. uartus restigerandi modus apud Priscos indicatura Plutarchoib. 6. Θmposiacon quaeH.S dum causam inquirito quam lapidi iotes, O plumbea lamina in aquam inie- AI eam figidiorem faciant , his enim omnibus utebantur etiam prisci ad refrigerandum . uintus modus veteribus ignotus fuit, ct si cum Halin tro , quemadmodum nautae, ac maritimi homines inuenerunt ob summam potum refigendi necessitatem , cum ij in fummo aestu, ac sagrantis Syrifardore mari longissima spe itinera facere cogantur, Atque huiusmodi refigeratio infusa certa halinitri parte in determinatam aquae qualitatem ut puta in centum aquae libras,puri halinitri libras a cinfundere leni,hunc ordinem a muse seruando, primo scilicet ex tribus halinitri partibus, a partes in dictam aquae quantitatem infundunt , deinceps immissum in aquam ligneum psidum sensim in Trum vertunt, tarde primum, einde paulo concitatius , ac tande lore augescente celerrime circumagunt semperq; in eandem partem, moxque frigiditate insigniter aucta, quod tactu percipitur, ex reliqua halinitriparte,dimidiam partem addunt, nempe libras quatuor ac denuo psillo circumagunt,ultimo alias
99쪽
quatuor libras superaddunt , ac tandiu circumagendo da rant donec aqua ad summum frigiditatis gradum per enerit, quo tempore phialas vino, vel aqua plenas fue enophora in ipsa sc refrigeratam aquam immergunt sue circumducunt, ct troque modopotulentam materiam intense admodum refrigerant Verum quoniam quaerere aliquis posset , quonam pacto contingat, Ut halinitrum calidum cum sit initio terti, gradus, ocum tertio, vi vult Ioa es Me e lib.a. cap. I p. en communis sententia,aquae in fum,ac circumduectum intense refrigerare valeat , propterea ei satisfacere opere-
praetium e e duxi Respondeo itaque hac in re quatuor opiniones que apud Recentiores fuisse,prima it Pisanelli Bononienses medici in calce fui libri de natura ciborum , O potus, qui siserit , apud Nauicularios halinitrum etiam in etsi esse ad refrigerandum, d diminute tapraeuare, nec aliam ob causam refrigerare , siqui ob violentum eius motum aquae
partes a centro ad circumferentiam redactae aerem,circum-santiaque corpora refrigerant. Aer enim inquit supersiciales aquae partes calefacit , t apparet in ini phiala admodum in aqua agitata , qui modus , vinum essare dicitur. haec Pisanellas.
Secunda opinio fuit eruditissimi Masini Caesenatis medici lib. a. de gelidi potus abusu cap.s res mantis, quod i
set halinitrum,cum potentia calidum sit initio tertij, sec- cum tertio non possit per e circumductionis motu aquam intensius refrigerare, tum quia tantam actualemfrigiditatem non habet itidpraestare possit , cum etiam quia potesate refrigerans medicamentum non es, id tamen per accidens efficere posse a rmai, quatenus vapores,qui tu aqua
100쪽
sunt exhalarefacit, ita ut circumdu Iionis motus duo sprae Iet,disponat ilicet quam ad vapores depondndos,quam tenus ibam aifenuat, latinitrum ad eosdem depellandos, quatenus potentialem illius caliditatem ad sufficientem actualem deducit. Tertia opinio est aliquorum asserentium aquae frigiditatem ex halinitri permisione iccirco intendi , quia aqua ratione istus permis fionis densior At, ac in de ori jubiecto intensor frigiditas fundatur, id quod exemplo it o Metaqlia comprobare nituntur, quae quo magis ad glaciei nimram tendit eo intensiores frigiditatis gradus concipit. uarta opinio es eorum, qui ex Iimarunt aquam frigidiorem reddi ab halinitro in ea circunducto per Antiperia ita 'quatenus scilicet aquae frigiditas a balinitri calore tamquam a suo contrario congregatur, ct hinc aqua frigidior redditur Harum opinionum nulla veritati consona videtur , nisi quarta opinio eo modo quo inferius declarabimus . Prima enim Pisanelli opinio sustineri non potes , quia Iicet hali- nitrum aquae admisceatur, quae aequaliter quo ad frigiditatem secundum omnes sui partes se habeat, nihilominus ex circumduectionis motu, cum huiusmodi qua tota, ct cundum omnes fui partes frigidior reddatur, ut experientia notum est, fassio seritur balinitrum ideo refigerare , quia frigidiores quae partes is centro ad circumferentiam ducantur praeterea cum ex circumductionis motu non tum
Omnes aquae partes circumferantur , tam quae sunt in δε- perscie, quam quae incentro, do ad inuice commiserantur,non es maior ratio cur partes aquae in centro exsentes ad circumferentiam ducantur, quam quae in i a circumferentia erant, nec a veritate alienum existimandum, eo