Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

181쪽

mora a Latinis dicta, pisciculus semipedalis longitu dinis, d quinq; digitora crassitudinis imac magnae similis, ut ipse Plinius tricesimo secundo uoluminc testaturi siccundum uero Oppianum aspecti anguilla:

proximus, forma turbinata, colore nigro, ore acuto,

quia incuruatur ut hamus, in petris uiucnS, de quo Plinius code uolumine legantissime scripsit in hunc modum: quid uiolentius mari,uentisv c,6c turbinibus procellis c quo maiore hominum ingenio in ulla sui parte adiuta est, quam uelis remis . Addatur his rcciproci aestus inenarrabilis uis,uersum p totum mare in flumen:Tamcn omnia haae pariter codem im pellentia, unus ac paruus admodum pisciculus che neis appellatus in se tenet ruant uenti licet, xsculant procellae, imperat furori uires p tantas compescitoc cogit stare nauigia, quod non uincula ulla, non anchorae podere irrevocabili fac infrenat impetus odo/ma mundi rabiem nullo suo labore, non retinendo, aut alio modo quam adhaerendo. Haec tantilla satis est contra tot impetus, ut vetet ire nauigia sed ar/mathclasses imponunt sibi turrium propugnacula, ut in mari quot pugnetur uelut e muris . Heu uani ta humana, cu rostra illa aere ferroci; ad ictus armata semipedalis inhibere possit ac tenere deuinctapbsciculus.Fertur actiaco marte tenuisse praetoriam na/u uim

182쪽

uim Antohr properantis circuire&exhortari se os, donec transiret in aliam . ideo placvsariana classisti, pctu maiore protinuiuenit tenuit nostra cino/ria Cati principis ab Astura Antium remigantis, ut res cst etiam auspicalis pisciculus. siquidcin nouissime tum in urbem reuersius ille imperator suis telis cossessus est nec toga fuit illius morae admiratio, statim causa intellei ta cum e tota classe quinquercmi sola non prosccrct QCcxilientibus protinus qui id qua rerent circa navim, inuenere adhaercnte gubernaculo: ostenderunti Gaio, indignanti hoc fuisse quod se reuoca/rct, quadringentorum in remigum obsequio cotra se intercederet Constabat etiam peculiaritc quomo/do adhaeres tenuisset, nec idem polleret in nauigium receptus. Qui tunc postea in uidere cum limaci mugna: similem esse dicunt. Quocunq; modo ista se hiscant , quis ab hoc tencndi nauigia cxcmplo de ulla

potetia natura atq; cffcctu in remedi js pote nasccn/tium rerum dubitare debeat De hoc pisciculo ita cocmit Lucanus libro sexto Non puppim retinenS cu/roicia dente rudentes In medi j, liciacis aquis, ocitali i draconum. Quidam confundunt chinum cum cincticide nam aliud pistis citus echinus cst, ut suo loco os cndomus Notandi tamen uideri ex Plinio, nisi in codice sit menda,quinqueremem remo quatdringentos, cx Polybio auic marcccntos tantum obl

itaui e

183쪽

tinuis e qui hunc ordinem tam a Carthaginensibus quam Romanis scruatum fuisse scribit:sicutis quin/queremiue, quam nuper Faustus noster,uir doliterisocingenio singularis, primus renouarc instituit, non plures trecentiS obtincti mos. Qua crimina una laui de fluxus grauidarum utero sistens, partu Sc conti nens ad puerperium. Plinius trigesimo secundo uo lumine mirum qie graecis inquit ali j lubricos partus, atq; procidentes contineri ad maturitatem alligatoe, ut diximus prodiderunt alii sale adscruatu alibgatum p grauidis partus soluere . ob id alio nomine Odynoliontem appellauere , quod partus grauidis resoluat Pedes eum habere arbitratur Aristotcles, ita posita pinnaru similitudine. Immo Aristoteles codem secundo de historia, negat cu habere pedes his uerbis. Caret pedibus genus omne serpetu, ut pisces. nam cheneide errore nonulli pedcs habere prodideria eXpe,em omnino est, sed quonia pinnas habeat hinc fit ut pedibus instare uideas Propterea legenduexistimo , pedes uti ab re arbitrantur ex Aristotele ita posita 1 cnnarci similitudine. Sic in in nonnullis codicibus legitur Mutianus muricem es e latiorem purpura, lari aspero, neq; rotundo ore, neq; in angulos prodeunte rostro, simplice concha utrol latere sese colligente quibus inhaerentibus plenam liciatis stetis se nauem portantem nuncios a Ueriadro uti vir et strarem

184쪽

strarciatur nobilcs pucri, conchasin qu id praestitorunt, apud Gnidiorum uenerem coli. De hoc muti, cis genere quod eiusmodi potentiae sit libro etiam se, cundos tricesimo refert Plinius hoc modo: Nec dii, bitamus idem ualcre ad omnia goncra,cu celobrivi consecrato citam exemplo apud Gnidiam Venerem conchas ctiam ciusdem potentiae credi necesse sit Trebius Niger exquipedalem esse. Vctust codices omnes pedalem habent, noscXquipedalem nam si sexquipedalis esset, hoc est unius pediSxscivis, noessc paruae me serae ncq Aristotclc.& Plinius cheneidem pisciculum seu piscem admodum paruulgere tulissent. Quare uel pedalem, ut antiqua cetio, uel semipcdalem legendum , ut in triccsimo siccundo uo/lumine testatu reliquit, licci ad cubiti magnitudincinperuenire posse Oppianus tradiderit , cui quide hac in re non astipulor.

V Notistes colorem. Candidae hyeme maenae,& fiunt aestate nigriores. ilstoteles octauo de historia, maena incit,etia mutatur, ut dixi,oc maris, uti Ῥbedine rursus aestate ad nigredine cdcant, quod maexime suis pinnis xbranchris declarant. dixit aestate ieri nigriorcs, quia suscipiut colores caerulcoS, quiqud ad albo dinc in sunt obscuriorcs doni rior cri illinitivena

185쪽

. ANNOTATIONE L iue

niuria pisciculus digitalis longitudinis, hyemc candi.

da, aestate uaria picturis ceruleis obliqui , uuloo me nuta appellata quam dosi acci melioris esse quam co/biones Hicesius testatu daudatissima ex lipara quaecum utero graui est,tunc melior forma rotudior foeminae, porrectior mari dolatior Euenit ut cum foetu implcri foemina incipit, maris color in nigredinciri plus livarietatis mutetur,& caro deterrima cibo mi/ciatur.uocantur a nonullis per id tempus tragi, id est, hirci parit brumali tempore Maenam Graeci maeni/d uocant. Theodorus maenides in Aristotclymae nasec aleces, domaenidia hoc est maena parua ale/culas,quasi ex Plauto transtulit necnon pisces quos/dam sale inueteratos a arcngas dictas,supcis similcs qui ex Belgis de Menapris in crmaniam de Panno

tuam afferuntur , ipsi alcces uocant sunt leucomatani

des, hoc est maenae candidae smarides a cilcis pro/prio nomine uocatae , quas illi hodie quoq; maridos donostri irrulos siue gerrulos cognominant hi nam cadidiores sunt ex hoc genere. Vnde ab ea piscis qualitate homines ubi prae metu aliquo exangues Stat

lidi ac quasi candidi,cuiusmodi ipsi pisces smarides di

186쪽

do uocari existimans Gorrcs scripserit, clibrarbus corruperit. Sunt d Boce maenae illo maiores, quas Graeci in hodiernum diem Boopas ut Aristo, phanes Byzantius de Veneti Boopa cognomi λnant, aluo idonea: dc bonae concoctionis, si elixentur; in prunis uero tostae dulcior Soc mollior sit autorcst Diphilus, quasi boica Numenius appella uit. Speusippus libro siccundo de similibus dixit b6, aca crimaridas similcs es se menae. sed desbocas a Festo uid tu nuncupari: bocas inquit piscis genus est

a boando, id est uocem cmittendo nominatu S. bογces Theodorus uocaS interpretatur, e Leo forte quod

legcrat apud Athcnarum boacas dici a uoce,&Ner curio ac ros cssc quemadmodum Citharum Apoblim Therecratcs etiam inquit nullum humill ccm csse uocalem praetcr quam boa X. Sic&Speusippus d ali Attici ut inquit Atticiacus boacas appel/larunt , Aristophanis cstimonio ucrum Athen cusrcprehendit Aristophanem Byzantium , quod non boacas scd boopas uocari tradidcrit , quod paruae

sint c magnos oculos obtineant , hac ratione, quod S: iurus cum frequentcr caudam quatiat, Sturum ap/pcllar debcrcinus , quod tamen non facimuS non enim si urum sed silurum vocamus, sicutinc Carci

non qui pupillas mouet Coracinum appellamus:

187쪽

ANNOTATIONE Issqui enim pupillas continuo mouet coracinus uoca

tui: Mutatri Phycis, reliquo temporc candida, uere uaria.eadem piscium bla indificat ex algi, atq; in nido parit. Aristoteles octauo de historia Phycis

etiam mutat colorem cum cium caeteris temporibus

candida sit, uerno uaria redditur solam hanc ex marinis piscibus nidum sibi consternere atque in stragula parere aiunt. quam etiam Phycon uocauit.Theodo rus Fucam conuertit ita enim dicitur, quoniam pisci uni sola nidificci ex alga, quam Graeci Phycon uo cant: qui circa algas uersatur c quamquam c tera abstinet carne, tame suillas saepenumero appetit . huc

Graeci Phyceam uulgo nominant. De phycide Hip/lsocrates,Dioscorides, Athenςus de Oppianus.Diphius uero phycidas,& phycaenas quasi genera duo, sed

uicina tamen later saxatiles enumerat inquiens Phycaenara phycis ex saxatilibus cum sint mollissimi pisciculi facile corrumpuntur. Volat hirundo, sane perquam similis uolucri hirundini in Aristoteles quarto de historia:atque etiam inquit marinae hirundinesquς sublimes uolitant, haud quaquam mare attingentes . Sunt enim his pennae lata dolongae dc est hirundo piscis notus dictus a Graeci S Chelidon , lucernaepisse ualde similis, in nauigia uelis cutia tape volitans: des nautae illi pisces limodi capto solent templis

188쪽

offerre, ac suspendere in quodam Mauritani fui ne inquit Strabo hirundine pisccs gigni scptenucubitor a uigulam perforatam habeant, per quam respiret. Sed, aliud piscis genus Chelidon est,polypo ut inquit Diphilus simile, humorem habens qui bonum colorem facito languincm mouet. Chelidonias pelamidum genus quamd Tritonem appelluri diximus Spcusippus Coccyga, chelido naucurbilla similes esse tradit:& hclido siue hirudo aut est nota quae in domibus nostiis nidificat.

gi Miluus subit in summa maria, bscis ex argumento appellatus lucerna,lin/gua ignea per os exerta tranquillis no etibus relucet. Miluus siue luccrna quem Graeci ieracad trica uocant. De hoc pisce menainit Oppianus Athen soc Diphilus, qui durioris esse carnis quam cuculus in reliquis similis testatus est. hunc piscem Romani piscem aponcm hodie co/gnominant, ut mirer aliquos lucernam piscem Venetias minimc rcperiri, ac de genere mullorum csse as se/rentes:cum mulli squam mas habcat ut autor est Plbnius, quibus luccrna omnino caret sed hi non noue/rant caponem pisccm antiquis Romanis pariterque Veracti lucernam cognominari. Sciendum tamen, uolucrem qua Aristotcles Ictinon uocauit,miluum a Theodoro

189쪽

Theodoro overti: qui Sc uolucrem ieraca ab Aristo/tele uocatam, accipitre interpretatus cst. Attollit cornua e mari seXquipedalia fere cornuta quae ab his nonacia traxit. Ipse potius legcrem Attollit cornuta emari sexquipedalia sere cornua,ut omnes codices habent. Quis enim tam rudis est qui equciatia uerba sici licci qua ab his nomen traxit non ad cornutam resorat Cornuta uidetur esse piscis magnus, cum Plini/u Sinter pisceS maiores connumerauerit libro tricesimosecundo. Cornua habens sexquipedalia hoc est longitudinis pedis unius dosemis, unde nonae accepit.

s a vi quidam sanguine carent, de quibus dicemus.Sunt autem tria genera

in primis quae mollia appellantur. Ari stoteles de historia libro quarto nunc in quit ordinci animaliu quae sanguine caret, persequemur genera in hoc ordine plura sunt. Primum quae mollia appellauimus, hoc est quae sanguine carent, deforis carne molli obducta solidum intus modo sanguine generis cotinent, quale sepia est. Deinde contecta rustis tenuibus.) Aristoteles eode loco siccun dum quae crustis tenuibus operiutur,hoc est que partem olidam foris molle carnosiamq; intus continent. Duru illud corti tegmen non fragile, sed collisile est, quale cancrorum genus xlocustarum. Postremo testis

190쪽

testis conclusa duris. Aristotclcs bidenae I critu tresilice testa conclusa muniuntur hoc quibus pars cadinca imus, solida foris fragilis atq; ruptilis non collisitis,quale genus concharum Mostrearum cst. 6blidunt loligo, scpia, polypus,& careericius cneris.)Mollia quae malacia Graeci uocant, inde dicta sunt,

quoniam non squamina, non testa, non cute dura,

aut aspora, sed carne molli obducta sunt: ut loligo, scipia,polypus,& reliqua id genus. Loligo igit quae telithis oraece dicitur,piscis est inpiae similis,lacrum oblongior cagustior, pedibus octonis breuiorib.rjsquam sunt pol ii, intus per dorsu navi corporis prona prω

curret gladiolo chartilagineo:unde a thecae calamuria similitudine quoniam ceu cultruma calamum retinere uideatur, piscem calamarium appcllant. Obtibnctec ipsi nigrum illum humorem atramentum uo catum. Loligo,inquit philus, facilius concoquitur,

sed insuauis est.Sepia quoq; ciuiae similitudinis cumloligine st,oclonis pedibus, solidum intus quoddam inscrtum continens quod sopium uocant. Et si Cotam cita sepia,tcstum appcllaucrit libro scxto,dii crensa ladiolo quod robustius latiusq; cst intc spina ocos mediam pr.c se fercns naturam, fungosam intra se complcetcnsoc friabilcm corpulcntiam Venaturitiam suis illis presiongis praetenturis, non solum pisciculos scd mugiles ctiam supius Vcrum cum icta st trudente