Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

271쪽

A N G T A TIM NI s aq3ςoncharum generi,quo sonus diiundiffert tamen rotunditate otis in margine incisa. Nam buccino, qui Gnum dit, non est incisa. Alterum purpura uocatur caliculatim procurret rostro, caliculi latere intror sus tubulato, qua proferatur lingua.prsterea clauatia est ad turbinem usquc aculeis in orbem septem fere, qui non sunt buccino: sed utrisci orbes totide, quot habet annos. Liberatus nunc Theodorus a falsa calcinia Marcelli, qui in suo Dioscoride ubi de purpuris loquitur,eum reprehendit, quod ubi in Aristotele, an

nos csrciter se purpurae uiuunt xsingulis annis incrementum eorum patet,per orbes, quibus totide quot anno,habent,conuerterat, non orbes sciuolutas in/terpretari debuerat: non animaduertens homo nimis

stiolus uideri cupicias, quod ita Plinius etia hoc loco Aristotelem conuerterat.quare Theodorus Plinium Aristotelis meliorem quam Marccllum interpretem imitatus, orbcs rectius quam uolutas couertiis amuolutae appellantur, quod circuli siue orbes illi interiores uolutim compliccntur. ab exterioribus fastiolς modo inuoluantur 6c obtegantur prima nanc uolu/ta siue plicatura integitur a secundas secuda a tertia,& sic usq; ad ultimam:quemadmodum in uoluta capituli a Vitruvio demonstrata costat. At qui in purpu/ris orbeS uocatur omnes detecti sunt, clauiculatim in

272쪽

tero uolutim iniceto sed ut ad rem redea, ego potius cuniculatim,&cuniculi una cum Hermolao legerem,

tum ex Plinio ipso superius, ubi de concharum ciae,ribus loquitur, in quibus magna ludetiinaturae uarie,

ta tum ex Aristotcle quinto de historia, ut Thcod6, rus hic riit. J cmpus inquit uiuendi csurpuris,&huc, cinis longum annos cnim circiter se purpur uiuut,& singulis annis incrementia corum patet per orbes, quibus totidem quot anno habent, testa intorta cuniculatim in crepidincm desinit. A quarto despinibus animalium Genus inquit testatum omnino partim crustatis, partim mollibus simile st quaim foris ter

renam portionem, in tu Scarnea habent, crustatis asimulantur qua autem forma iusmodi corporis con/stat, cu mollibus couenit omnesquoda modo,sed prqcipue qua ex turbinati cuniculo in anfractiam con/torquentur. Est ubi tiam clauiculatim, ut quarto de historia duobus in locis, interpretetur primo facie duxit clauicul e buccinorum secundo , mouentur item eadem omnia turbinata parte dextra , non ad uerti/gincia fiuc clauiculam, sed in aduersium dc quarto de partibus animalium Continet quod papauer uoca/tur turburata omnia sua clauicula scitiam Hermo/laus in Dioscoride libro secundo, ubi ait: cionia uocantur partes in buccino ait purpura media siccundum

quas

273쪽

ANNOTATIONE tque quas licet operimenticlauicula st Caeterum cXem plaria antiqua caniculatim, caniculi legul. facilis corruptio quinta uocali in primam mutata. Buccinum non nisi petris adhaeret,circa, s scopulos legit Quod hic de buccino dicitur, Aristoteles de aporrede quar to de historia dicere uidetur, quam Thcodorus muricem conuertit Verba Aristotelis haec sunt Natices saxis adhaerescunt more patellarum de aporrcdum

V nomine alio pelagis uocan/tur. Aristotclcs quinto de historia uidetur

potius dicere pelagiam csse purpura spcci/em, quam purpuram alio nomine uocari pelagiam, ut mox uerba in testimonium adducemus. Earum o λncra plura,pabulos solo discrctasci Aristotelis uerba hac sunt: Genera purpurarum plura, & nonnullae magnitudine augentur insigni, ut quae ad Sigcum, Lectum Idae promontoria gignuntur aluae paruae ut quas curipus fert de Caria pelagiae magna scabraxi sunt,quarum flos magna ex parte niger, sed nonnul lis rubidus pusillus nonnullas x magnis uel ad preti

tam minae euaderesnouimuS.parus ad litora, oras reperiuntur sor rubeo. partes item aquilonis nigras, austrinς rubras magna ex parte serui.ta quibus u crbis, uidelicet clagiae magnae scabraec sunt, apparet

274쪽

quod pueru cssct quod ait Plinius, purpuras scilicet alio nomine pelagias nominari, sequeretUr quod eae quae parua sunt, non appellarentur purpurae,cum eae quidem tantum quae magnae sunt pelagi enuncupentur ex Aristotcle Deinde Plinius purpurarum gene rum nomini Xprimit, scilicet lutense, algense, teni iij se, calculosum, dialutense.

EX CAPITE XXVIII. Aia a post cani ortum, aut ante uennum tempuS utilissimum, quoniam cum

sectificaucre fluxos habent succos. Arbstoteles quinto de historia sic Capruntur

purpurae tempore uerno,cum fauo,extruunt. Cani

cudae temporc nulla scre capiuntur. 6c paulo postlimquit Cum fauificant purpurae, tunc deterrimum ha/bent florem Ac modico uapor torreri. Vapor hic semitur pro calore. Plinius hoc libro Capiuntur testudines multis quidem modis, scd maxime uectae in summa pelagi,aut meridiano tepore blandito,emincnte toto dorso per tranquilla fluitantes quae uolu/ptas libere spirandi in tantum fallit oblitas sui,ut solis uapore siccato cortice non queant mergiatem ilibrosccundo: Molliri eis crcditur solis uapor,gc minatus ardor sideris de quintodccimo uolumine Cleucino mustum incoquitur uapore lento Et ideo longinquae fornacis cuniculo. cuniculus pro uaporario sor

275쪽

nacis hoc loco sumitur. Decimo serme die liquatis cortina . Cortina multa significat, sed hi accipitur pro uase aereo quod uulgo caldariu appellant,in quo uellera tingi solent.Plinius libro decimosexto, ubi de pice loquitur: Haec rursus in cortinas aereas coniceta aceto spissatur.& libro triccsimoquarto:ex cre factitauere dc cortinas tripodu nomine delphicas, quoniam donis maxime Apollinis Delphici dicabatur. dc libro tricesimoquinto Fit etia atramentum apud infecto res ex flore nigro, qui adlicrescit aereis cortinis.& pacito post.alterum genus eius est,in purpurari js officinis innatans cortinis,ec est purpurς sipuma Vellus clutriatum mergitur in experimentum. Ipse potius legerem uellus statum, hoc est luto dc sordibus dcpur gatum,uel quod prius quam foris trasmiserit nam

elutriatum dicitur ab elutriare, hoc st, de uase in uas traiisferre, quod latine quamqua rarius dicimus tras uasare Quoniam fucum remittit.) cum id est colore. sed cfucus animal insecti cncri cst,quod intcrapes degit, sine aculeo,api simile,sed nigrius. Amethysti color. Nomen accepit a colore gemma quae dicitur Amethystus. it tyrius pelagio primum fa/tiatur immatura uiridici cortina . Quid uolit modo Plinius significare per cortinam, haud satis intelligo: uerum si diuinare fas est, quoniam dixit immatura uiridic , plantam aut certe fluctu intcllexisse arbitror. Plinius.

276쪽

2 8 IN IX PLINII LIB.

Plinius enim libro uigcsimo secundo inquit transalpina Gallia herbis tyrium atq; conchylium tingit, om=ncs in alios colores.nc quaerit in profundi murices. quid igitur si legeretur immaturo uiridia cotino. Est enim cotinus ex ipso Plinio lib. decimo sexto in Apennino frutex ad liniamenta modo conchyliicolore injsignis, quem no oleastrum, sed oleastellum,& oleam cilibricam a Columella nominari putant, cuius&Dboscorides in Cham claea meminit. oleastrum uero, si cotinon Grςci uocat, Photion quandoq; dici Phauliam Xistimat certe hau ha Ohuch genus est , Columellae, Plinio, Graeci omnibuS. Est de oramen herba quod chortinon appellant, ex codem Plinio decimo/quinto uolumine cytino quot, hoc cst flore fatiuae punicae legi posse monuissem, ni Plinius ipse caetetis autoribus aducrsari uideretur nam flores in cytino erumpentes tingendis uestibus balausti appellauit, dc pomum ipsum immaturum d primum partum civ cytinoia,cum Dioscorides, Galenus,& Paulus cylinon in satiua,ri balaustium in sylvestri punica flo/rem appellauerint.

MD Romulo in trabea J Trabea ucstis cratregii, auro dc purpura intexta, qua soli re/ge dc augure utebantim VirgiliuS.lpse quirinali lituo parua scdebat Succinctus

277쪽

ANNOTATIONE 24'Succinctus trabea,leua ancile gerebati Nam toga praetexta,Pnetexta genus togae erat, cui purpura praetexebatur, quae a uirili distingvcba/turi quoniam pinexta duntaxat adules cies utebantur, fere usq; ad sextum decimum annum, deinde ui rilem togam sumebant. Seneca: Quantum credis me

accepisse gaudiu, cum deposita praetexta sumpsisti ubrilem togam. Et Cicero: Ego autem a patre ita eram deduectus ad Scaevolam sumpta uirili toga,ut quoad possems liceret, a senis latere nunquam discederem- Et latiore clauod Clauus uestimenti genus erat uelut quibusdam clauis aureis distinctum, ut hinc forte uestis quaedam nunc de brocato auro dieta sit quod ga plumarum similitudine plumatile uocabatur, desauerrucis clauo similibus uerrucata uestis merum si la/tius eratdatus clauus dicebatur hoc seli senatores ac patrici studuebantur aliquando etiam sacerdotibus ac pontificibus dabatur. Silius. Sacrificam lato uestem distinguere clauo. Hinc lati claui dicebantur patrici j.Sunt&clauatae uestes, quae si non ex auro , ex cocco tamen aut ali jS co/loribus clauosoc uerrucas habeant Lapridius in Alexandro Conuiuium neq; opimu neq; nimis parcum sed nitoris summi fuit,ita tamen ut pura mantilia mitterentur pius cocco clauata aurata uero nunqnam.

Violacea purpura uigebati,scilicet ianthina.Nam purpura

278쪽

purpura inuiolae colorem tendcia uiolacea, hoc est

ianthina dici a uiola illa sylvestri doli umili qua nunc

uiola lauda vocitatur, in opacis de macri loci ucrnose tempore sponte proueniente, folio rotundo hederaeterrestri atq; assaro simillimo , cauliculo statim ab radice exeunte doinio flosculus odori praVipui colore purpureo,quem uiolaceum appellant: semine minuto in vasculo rotundo:qua: rcco nomine a caeteris disternitur appellata ton, ut ab hoc ianthina uestis, dcianthinus color,id est, ut nunc etiam uiolaccus appeblatur.Cum enim Ion rcci dic ut, uiolam purpuream intelligunt,de qua Plinius, dc Dioscorides huius nostria genera uidimus, unum flore purpurco sicuti mo/do aescripsimus.alterum flore candido tertium fore coloris item eiusmodi, ut primum genus,uerum ple/niore,dc multifolio,ob id Dah podion reci uocant nascit Constatinopoli, quod enctias inde tulimus.

Sut de alia uiolaria genera,ut leucoion, quodac si uiolam alba ipso nomine significat, tam cia dc pro lutea de purpurea capte, ex Plinio dc Dioscoride.Hinc apud

Columellam: Candida cucoia,& fauentia lumina caltae, ad differentiam caetcrarum,uidclicci purpurearum dolutearum,uel nigri cucoth.Hippocrates nim nigra inquit cucoia quaerantur. Diostoridos ucro ius quoq;

ceruicam addidit, quamquam nonnulli ucrbum sup/posititium

279쪽

posititium opinatur ex uetustis codicibus.& sane Plinius libro uicesimo primo ubi de violis satiuis loqui/tur, scilicet purpurea dulca Malba quae graece cucoia dicuntur, nullam de ceruica mentionem fecit te Paulus Aegincta, Ioton inquit oleum hoc si uiolaceum, modo e purpureis , modo X candidis, modo Plu teis confici solere violis. Theophrastus autem non luteam, non purpuream, nec ceruicam, sed leucoion tantum Moc est uiolam albam, quam in caeteros colores uariati sexto de historia testaturata nanq; cam descripsit,ctuti e pleris in locis excerpsimus. uiola alba flo/rum prima se ostendit, emicat ubi cestum clementius statim etiam non hyeme exaeta ubi uero immitius, postea celeritcr uanescit, amara male lolida in ue/tustate redditur,ncc sicut rosa suum odorem etia sic ca conseruat, nec locis admodum sitientibus atlac Duibus odorata consistit, nec ubi Caelum uehementer feruidum est: quia extra modum siccatur in caule

liata, radice fere ad similitudinem bulbi orbiculata. Ego quoq; in opinionem eoru descendissem,qui lcu/coia a Theophrasto, Plinios Dioscoride tradita uiolas esse credunt, quas nunc uiolas albas, purpureas dc luteas appellamus, radicem longam, ramosam, ligno famin habetes, ni Theophrasti uerba prorsus duco fari uiderentur, quod leucoia radicem habere orbicu

latam tradiderit ait enim septimo de historia planta/I rum

280쪽

rum:plura autem genera esse bulborum nimiru constat. disterutriaq; inter sic se magnitudine colore, figura, sapore, quippe cum adeo dulces quibusdam in locis exeant, ut uel crudi mandi facilinae possint, ut in Cherroncso Taurica sed maXitria peculiaris 3 praxipue differentia lanigerarum herbarum adnotatur. Est enim genus quoddam iusmodi littoribus nascens, lanam in sub primis tunicis habens, ut inter internum quod manditur,vi cxternum media ista conjculcetur texunt e caec togς Salia uestimeta, qua de causa lanatum id constare putati cris, non modo illius indici crinitu . quin & bulbosa plura, nec in pauciora notare licet exempli gratia, leucoion, bulbina, opitio iacm, cyice sisyriiaci, tu quoda modo, quo quidern redigi ad bulborum cnus desiderat, quod radice or biculentur.nam colore quidem penitus distrepati candent enim, ne squamis costant. Pcculiare sisyrinchio datum est, ut una radix primo augeatur hyeme, tum

incunte uere quod in imo excreuerit contrahatur, su

pernum in crescat quod manditur allim distercia tias sortiri eiusnodi constat haec ille unde si ut inbhi facile persuadeam, quas nunc uiolas vocamu non esse leucoia, qta ab antiquis scriptoribus tradita sunt, scd cas potius csse contenderem, quas Latini uiolas

simplicitc appollat, a Theophrasto lavi ionias intcrsaliuas dos strutices appcllatas, qua quidem uerius