Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

301쪽

ANNOTATIONE 2 indiuranam uocassient, Plinius utiq; qui latinum no mensampsuchi mendicare vidctur metu ranam alvtinis appellari prodidissiet quemadmodum, in leu

colo,uiolam matronalem, addititium donouum uocabulum siue deprchedimus, sicut d in pluribus alius id

fac tu uidetur: quod Dominicus Seianus Patauinus medicus insignis, gin hoc studiorum genere tempe/state nostra facile princeps me monuit SeruiuS uero per uacinia uiolas interpretari uidetur, quod neq; eti/am probo. Nam si uacinia uio e sunt, uiolae runt utique nigrc, quoniam uacinia appellauerit poeta nigra: quod tamen est falsum,cum Virgilius ipse uacinia ni/gra a violis nigris aperte distinxerit in Bucolicis hoc

Et nigriuiola sent, xuacinia nigra. Est autem uiola nigra, quae Theophrastos Plinio uti retulimus melanion dicta est.uiola uero purpurea est,qua Dioscorides Ion porphyrion appellauit Leonicentis per uacinia non uiolaS, nec hyacinthoS, nec arbores ut aliqui arbitrantur, sed acinos, siue baccas ipsius ligustri, qua nigri sunt, intelligere uoluit, quasi baccinia dixerit,quae in Italia ut inquit Plinius aucupiorum gratia seruntur,&in Gallia purpurea ad tinfendas seruorum uesteS, ut nunc quoq; Italiae aliquibus in locis ex ligustri acinis atramcntum scriptorium siue colorem nigrum rustici ad tingcndum conficioni.

302쪽

nec obstare, quoa Plinius dixerit purpurea, quando xcbuli acinos,qui nigri sunt, sanguineas baccas ingilius in Bucolicis appcllaucri hoc uersu: Sanguineis buli Daccis, minioq; rubent m. Vt sit sensus , quod Pocta alludens ligustro puerum admonet, ne suae pulchritudini atq; colori quamuis candido nimium confidcrct, quia cia aetate candidum colore amitici, ic deformis, idq; sibi uenici quod ligustro accidit: cius nant flores qui sunt pulchri, candidiis odorati cito pereunt, quia parum durant, atq; ex arbore ipsa nil nisi acini sciuacinia illa coli, guntur,quae processu tempori nigrescunt, nec aspe/citu quide adeo ut flores grata quod simili modosentire uisius est Virgilius, uel quicuq ille fuerit ubi de rosa loquitur: Collige uirgo rosas, dusos nouus, ynoua pubes, Et memor sto aeuum sit c properarc tuum. Hi nant carminibus pocta uirgines hortatur ad uoluptatem percipiendam ita cnim pulchritudo Suirginum decus praetcrii breue,cmpus sortita sunt,si/cut rosa quae mane aperta uiuacitatem ostcndens,

peracto die languida, fragilis, uero rubore dcperdulo apparet Ouidius quoq; de arte amandi. Forma bonui fraoile est, quatu i accedit ad annos Fit minor,& pacto carpitur illa seo. Nec semper uiore nec sempcr lilia florciat, Et rioct

303쪽

Et riget amisi a spina relici a rosia. Et tibi iam ueniciat cani formose capilli Iam uenient rugae quae tibi corpuMarciat. tr. In quam quidem sentetiam ego quoq; pedibus irem,

quando constaret acinos illos ligustri purpureos cssic: Scolorem purpureum tingere, quemadmodum de uacinius Vitruvius doPlinius testantur. Verum nim/uero, si meam quoq; his addere sentcntia licci, dicam

quod si Virgili j dc Plini suerba diligentius perpende/

risac examinaueriS, uacinia nigra nihil aliud quam a/cinos,siue mora agrestia illa nigra, quae rubus sentis profert, significare facile iudicauerisara Graeci in hodiernu quoq; die mora illa agrestia non ab re uacina,Nuacinia cognominant, dicta a ccxveti, hoc est rubo,cu/ius quidem genus quodda si e constat βατ si κυνος siue νγ ζατρο appellatum,hoc est ut Theodo rusucrtit in Theophrasto cantrubus, uela απτω, quod si tingo. nam mora illa agrcstia colorcm pur/pureum inficiunt, unde Plinius sextodecimo uolumis ne cum de ligustro arbore cregisset, Ligustra inqui/ens tesseris utilissima memor Virgiliani carminis mox subdiditnte uacinia Italii in aucupi js sata Gabliae uero: purpurea tingendi causa ad cruorum ue/stes.ut per uacinia, non arbores, ut aliqui existimant, sed mora illa agrestia rubi sentis intelligas,ut sit sciam

sus quod sicut ligustra tesseris , ita dc uacinia id est M a mora

304쪽

IM I PLINII LIB.

mora illa agrestia rubi, sunt aucupiis utilissima.In au/cupiis em huiusmodi rubi seruntur, ut senticetaoc autaria fiant, quibus aues dendi caula mora illa agrestia facilius allectentur. Virgilius. Sanguineis quoq; inculta rubent aviaria baccis. Et in Gallia tiam mora illa purpurea utilissima sunt ad uestes cruorum causa tingendas cuiusmodi, corini siue oleastelli baccis uestes conchyli j modo colore insigni insciuntur, sicut&nunc ex ipsius rubi bu=h- cinis ad coloranda uina succum Xprimunt. Est autem rubus sciatis inter aquaticas frutices ex Plinio dccimos exto uolumine, quamuis arbore improprie appellavcrit, quoniam de de ea, cic fambuco arbore simul locutus est dicens: inter aquatica arbores sunt rubi, atq; sambuci fungosi cneris:nes fruti cc dixissci, sambucum arborcia cxclusisset quod si, militer fecit libro decimo scptimo, rubum inter arbo/re'enumerans est tamen ubi rubum fruticem esse dixerit,ut libro decimo sexto: Non decidunt autona, in/quit, lia dc in fruticum gener quibusdam, rubo dccalamo Theophrastus quoq; de historia platarum uolumine primo, rubum intors uticos numerat,in/quiens:Arbor est,quod ab radicescaudice simplici, ra/mossem,nodosu, surculosum, haud facile dissolubile aliurgat,ceu olca, ficus,vitis. Frutex, quod ab radice caudice multiplici,ramos una b se attollit,ut rubus,pa/liurus

305쪽

ANN ore Ararim L, ITliurus Rc Fert autem rubus folia quina aut trina nu/mero in pediculo, herbiferenti fraga similia, floribus roseis in racemis fructus ueluti mora inter initia her bacca, o X purpurea, cumrematuruere nigra, aut bus quam maxime grata, quae acinia uti retulimus appellatur.undes Virgilius uacinia mollia id est maturavi asperitate carentia nuncupauit: quae Plinius li/bro decimo sexto moracliam appellauit no quia sintuere mora, nam mora sunt ex moro arbore fructus, sed ob similitudinem quam habent cum moriS.quemadmodumis fructum pentaphylli, siue quinque sol a fragum uocauit, non quia pentaphyllum sta ga gigneret, sed quoniam fruectum ferret fragis similem, quem cum alio proprio nomine careret,ob simi litudinem quam habet cum fragis,fragum uocauit. Et certe pentaphyllum fructum sert ex Dioscoride. inquit enim in praefatione primi libri.nam qui pullu/lant herbae duntaxat adstiterit, adultam cognosccre non potest neci qui adultam tantum inspexerit, nu/per erumpetem noscet. Quo fit, ut propter mutatam foliorum faciem, caulium proceritates, florum semi nisin magnitudinem, nonnulli qui olim has aetatum uarietateS non perspexerunt, magno in errore uersentur. Quae causa tiam nonullis scriptoribus imposuit, qui herbas quasda, uerbi gratia gramen quinquefoli/um de tussilaginem, emittere florem fructuvi caulem

306쪽

278 IN I PLINII LIB.

negant.ergo quis ius ad uisendas horbas,&carum

loca se contulcrit, earum cognitioncm maxime consequetur, ut Plinius a Leonicen calumnia nunc liberitus appareat nam libro ita decimoquinto capite ubgesimoquarto fraga&unedones, ob similitudinem fruectuum congelacres appellauit. sic itaq; fructu penjtaphylli, tanquam frago suo congeneri similem fragum uocauit Ligustria uero ut nihil quod quidem nouerim praeteream)arbor si parua, foliis olea similibus,sssoribus paruulis, candidis, odoratis, racemaitim florentibus, malo mense, seminibuS initio uironibbus, processu nigri uuarum more congestis in sepubus senticetis potissimum gignitur, nassisti tesseris utilissima.adhuc tiam in Italia aliquibus in locis ligustrum appellat, Patauini uero Conastclla quasi oleo stellum dixerint.n d folio de fructi similis est Mari cellus autem Dios coridis interpres ligustru candem esse arborem uoluit, qua GrcciS cypro uocetur,cum tamen prorsus diuersia LArgumento, quod Dioscorides cypron descripsit semine nigro fambuco simili, peregrinam in arborem fccit,quemadmodum de Pli/nius lib. duodecimo,cypro inquiens,in Acoypto est arbor ziziphi folias, semine corindrisc.At quod ligu/nnim uocat , semen n5 coriandro aut ambucino acino sed potius lentisic simile in raccmis proscri neqalbo estperegrina, cum spontc ubici in Italia nasca

tur mutua

307쪽

tur.inuata Sillud animaduertens, quod ipsum maxime ab hac sentetia diuersum facere debuiuet,quod Dio scorides statim post cypron Philyria , qua ipse Mar/cellus uoluit essetilia, aequalis esse magnitudinis cum pro descripserit, noueritw tiliam arborem esse ligustro proceriorem multo b crassiorem, ad assercs sutorias,pro incidedis cori js,M ut inquit Thcophrastus

ad fabricas nauium arcarum S mensarum commo dissimam.cuius uerba in quinto de historia haec sunt Robur tam nauibus quam domibus commodum, necnon Scin terra obrutum durat Tilia foris nauium longarum S arcarum, mensurarum fabricae Ype

tonda est e nos quoq; tiliam uidimus tam uastam, quam uix terni cubiti circumplecterentuKCum igitur cypros aequalis magnitudinis cum ilia tam uasta arbore sit , non erit cadem quam ligustru latini uocant. Est enim ligustruin pollicis crassitudinis, decem clipedum altitudinis ad summunia Quamobrem Marcel/lus inscitis accusandus est, quippe qui in Dioscoride ubi interpretari dcbcbat: Cypros arbor est folius oles reliqua: interpretatus cst cyprum Romani ligu/strum dicunt.quod falsum est, tum rationibus antediistis, tum quod id nullis graecis codicibus legitur. Est

enim interpretis imperiti ne dicam audacis, autorem quem interpretatur facere mentionem,quod Hermolaus noster non fecit . Et quando inquit Plinius libro vigesimo

308쪽

uigesimoquarto Ligustrum eadem arbor est quatinorient C pros, intelligendum cadcm arbor est in Italia, qua in oriente cypros, quoad similitudine.nam

si uoluis set cypron esse ligustrum, non dixisset libro duodecimo: Cypros in Aegypto est arbor ziziphi soli j dcc cum passim Sc sponte ut di tum cst, in Italia ligustrum nascatur. ubi nec assirmauit cum dixit: ubdam cyprum s se dicunt, arborem quae in Italia toti, strum uocetur. Sed nec philyrca ilia est, ut omnes sunt hactenus amnitate nominis decepti, uno excepto Dominico Seiano, uiro in hac simplicium facultate omnium peritissimo. Differunt nim inter se philyra dc philyrca philyra nanq; est, quam latini tiliam interpretantur, cuiu duo habentur clacra, mas scili cet foemina ex Theophrasto de historia planta/rum libro tertio Distant intc sic inquit tum materie. tum totius corporis forma, o quod altera fructifera, altera sterilis.na materies mari dura, flava, nodosior spinosiorcp, foemina candidior xcortex mari rasibo sidetra scpinfflexibilis propter duritiam cst, ste/mina candidior 'exibiliorq ex quo cunaS faciunt: ilcm foeminae odoratior domas sterilis nullo flo/re est,scemina ociJorem dc fructum gignit Flos caly/cula intectus propter folia pediculum amcntumq; futuru,pediculo annexus,uiridis dia in calicula est, dctoechus autem culic flavus, florct cum urbanis. fructus oblongus

309쪽

AM NOTATION E s ' noblongus, orbiculatus, magnitudine fabar, similis he de rhacino, quinis angulis ueluti neruis eminentibus in Vacutum sese contrahentibus partitus, qui scilicetinatusculus est, minutius calus aute confusior constat. Cum ille maiusculus scabitur,paruula quaeda ac prae tenuia semina, quanta triplicis emittit lium d cor/ite dulcia suauiacti foliu forma deraceu, nisi quδd in angulum acutiorem rotundatur,ec quanquam iv xta pediculum curuatius, tamen de medio in acutius coactum praetendit, sein prolixius protrahit,crisputatur orbem leuiter atque serratum medullam exigu/am materies continet, nec multo reliquo molliorem

corpore nam reliquum ligni molle est, qua de Plinius magna ex parte retulit.Philyrea autem arbor est, ut Dioscorides describit, magnitudine quacΠpros, lihs oleae nigrioribus latioribus seu fh lenibsci,nigro,sebdulci,uuarum modo cogesto, locis aspe/fis prouenit folia huius astringunt codem profectu, quo folia oleastri, ideo ad omnia quae spissanda sunt, pertinent commanducata ulceribus oris infantiu uiblissime imponuntur. ad idem c decocto colluere salutare est . Pota urinam ciunt, saliguinem mensium de

trahunt. Qui autem philyream philyiam id est tilbam eandem esse arborem uolunt, asSignent rogo Mpud quos legerint philyram id est tiliam habere folia oleae,&fructum ferre sub dulcem ad similitudine te,

310쪽

tisci, uuarum more congestu, sicuti nos legimus aptassTheophrastum philyram siue liliam habere folia hederacea atq; serrata, ussorem dum est in calycula ui,

ridem detectum aut leuiter flauum,&fruci una non modo non subdulcem, sed qui a nullo mandi potest, ex code autore aliubi,& Plinio,cdctae acino similem, quem corymbaceum potius quam accinosum dixeris. Quamobre fateri necesse est philyreatio esse hi, lyram,hoc est tilia immo quado etia tilia ad eade adquioleaster, sicut philyrea utilis stet , dc quod philyreixtilia deseriptione inter se discreparet, sicuti certe discrepant,philyrea non esset tilia Verti cu descriptiones, usus doremedia quae de philyrea Dioscorides rede ligustro Plinius tradidere, intcr se plurimu conuenire praecipiat haud temere assirmauerim unacu Dominico sciano philyrea Graecis uocari quam Latini ligustru appellant.Nam Plinius libro xxiiindigustrum,

inquit,eadem arbor est, quς in oriente cypros, suos in Europa usus habet, succus eius neruis,articulis,algoribus, folia ubii ueteri ulceri cum salis mica, Moris ex ulcerationibus prosunt.quae de philyrea Dioscorides retulis e ctia uidetur,& ualci ad aquae cypros Dole/aster,ceu suae congeneres ex Plinio, Dioscoride Addo etiam quod Dioscoridcs statim post cyprum phis ream tanquam sibi similem atq; congcncrem sub/didit pertractandam sunt enim ciusdem magnitudii uis oc