Francisci Massarii Veneti In nonum Plinii De naturali historia librum castigationes & annotationes. Quisquis de natura aquatilium ac remotiore piscium cognitione edoceri cupis, hunc Massarij commentarium eme & lege. ..

311쪽

nisa similitudinis hinc factum est, ut aliqui candem esse cum cypro cxistimauerint. cc dubitandum cst, Plinium ignorasse philyream Gracis iis,qua in Ita/lia ligustrum uocetur. Ite si philyrea fuisset tilia,Dio/scorides quom eam inter mare & foeminam, ut The ophrastus distinxisset, atq; aliter ut diectum est descripsisset. Praetcrea eodem de cypro capite Marcellus, ubi debebat interpretari, Ipsa rutant capillu tusa,adiecflo struthci mali succo, pro struthco malo cotoneo, struthion herbam lanariam intellioes, Rucilio adhirendo, Rufant capillum concisa ccocl lanarii hcr/bae madentia, Linumna transtulit. Et quod magis ridiculum est, in fine primi libri Commetariorum suo rum Hermolaum melius ipso sine dubio interpretantem de hac ipsa re accusat . in qua quidem uereor ne ipse accusandus sit , cum ibi struthion no herbam laenatiam, sed malum cotoneum significet, cum horbae lanaris, non rufare sed dealbare proprium sit ex Plbnio dc Diostoride. quod ut planius intelligi possit, ad/ducam quae de cypro Plinius Sc Dioscorides tradide/re Verba enim Plini j libro vigesimotertio haec senti Cypros qualis esset quemadi nodum ex caricrct

oleum docuimus natura eiu excalfacit, mollit ner vos. lia stomacho illinuntur,xuulua concitatς suc/cus quot eorum apponitur folia recentia comma, ducata,ulceribus in capite manantibus diem oris me

312쪽

z84 I PLINII LIB.

detur colle stionibus,condylomatis. Dccoectum soli Drum ambustis θ luxatis prodes Ipsa rutant capit tum tus adiecto struthei mali succo Flos capitis do/lores sedat cum aceto illitus Idem combustus in cruda olla nomas sanat, c putresccntia ulcera per se uel cum melle. odor floris olet, qui somnu facit.& studiose dixit struthci mali ut struthion herbam lanariam excluderet. Dioscorides uero sic scribit: Cypros arbor est, folius Olcae circiter ramos, latioribus, mollioribus, colore uiridioribus, flore musicacco, cadido, odorato. Seme et atru simile sanabucino acino Nascit A calfiat Iud optimante Canopo. natura foliis astricto

ria, unde commanducata oriS ulceribu Sirnponuntur.

eadem illita collecfhionibus feruidis medentur te car/bunculis . Decocto corum fouere ambusta prodest Ipsa rutant capillum tuse, adices o struthei succo.Flos capitis dolores sedat,cum accio illitus fronti quem madmodum ex ea seret oleum docuimus, natura cuius excalfacit mollit in neruos , si adurentia misceantur. Ecce Dioscoridem in plenum cum Plinio conuenire, ut credenda sit facile Plinium a Dioscoride accepisse. Vixit in Dioscoridcs tepore Cleopatra de Antonin, ut uda testatur his uerbis: Dioscorides Anazarbe/sis medicus cognometo Phacas, id stlentinus, quod lentigine os ichoncstarctur fuit autem sub Cicopa/

trata Antonio in Aegypto, scripsit libros quatu py uiginti

313쪽

aeri uiginti ualde celebres ad medicinae usum.ueria a tepo/re Antoni j ad Vespasianu,cui Plinius hac naturalem historia dedicauit, centu uiginti&aplius anni suppum tant quamobre no uideo cur Plinius Dioscoridem legere no potuerit.Cum igit Hermolaus Pliniu cu Dioscoride conuenires, strutionc ibidem pro malo cotoneo acceptum ab ipso perspexisset,prudelius Φ Marcellus struthei mali succo trastulit. Et si affectiis animi exuere gloqui syncere quide uolumus, opus est vo lentibus Dioscoridem intelligere ac latinitate donare, ut Plinium,qui Dioscoride legit, no modo non negligant,uerti etiam prae manibus habeat,d amplectan sur,cum neminem aliti in lingua latina habeamus,qui nos melius praesertim in hac simpliciu facultate postit adiuuate.Sicut cotra censetur indoectus,ut inquit ipse Hermolaus,q Plinici no legit,indoctoior qui lectu contemnit,indocilissimus cui non sapit.Danat in quisl quod ignorat nec cuius quis ignarus sit bene sentire

potest.Simili quoq; modo capite de philyrea eudemtaxat, ubi in Corollario inquit.Est materia esiae tota et nollis, ut inter carnosa mollissima calidissima Hicatur, quoniam citissime retundat ascias tinetiaram carum caloris sui ui resoluens:dici is temperatura, non tincturam iubet,non animaduertens; quod si Barbarum reprehendit Theophrastum pariterac Theodo rum eius fidusimum interprete,d utriusq; linguae poe

314쪽

ritissimum,ac pQ Marcello millies doctiorem reprohendit. Non enim uerba haae Hermolai, sed Theophrasti sunt, si quinto de historia plantarum traden,

tis: Tilia inter carnosas prccipue mollis, necnon, calidissima eadem esse uidetur indicium quod aciem ferri maxime hebetat tineturam nimii sui caloris per laxat.At Hermolaus nostcr no ueluti Marcellus, pro

medicastris, ut sic appellem, sed pro medicis aliusc uiris doctissimi Dioscoridem luculentissima oratione conuertit:pariter in Theophrasti uerba unacu Theodoro diligentissime Fuertit,& interpretatus est. Non enim legitur in Theophrasto stomosin hoc est tem peraturam, sed baphin, quod in sturam significat.

ueru nos ut huc digrederemur impulit rei cognatio, cum rationem Amethysti redderemus. Cocco stinctum tyrio tingere ut ficret bis bis num. Antiqua lectio ut fieret byssinu, scilicet cocco, tyrio Hermo

laus uero mauult legere bis byssinum ut duplex sit. ianum naturale, de suae pulliginis ex byss lino aut la/na illa pinnali quo byssus ctiam uocata est alteria tinctura artificio factum,ut edocet Plinius hoc loco.etenim tyrio primum tinctas,mox, cocco tingere mos erat,aut contra coccotinctum tyrio tingere,ut fieret

byssinum. Nam Micrtiovi quartovi quinto satura bantur.unde nomina illa uestium Monocoros, DicorOS, Tricoros, Tetracoros, Pentacoros in uitis prin/cipulu

315쪽

evum Colos naiam coccii ut autor est Plinius libro vigesimo secundo inter principale imperatori js tantum paludamentis dicabatur,qui ex eodem autore libro vigesimoprimo in rosis micat gratius nihil tradi/tur aspeectu,& in purpura tyrias dibaphas 43,ac laco nicas. De bysse autem lana Aristoteles quinto delibstoria Pinnae,inquit,ereetie locis arenosis caenosis

ex bysta id est uillo, siue lana illa pinnali proueniunt,

colore luteo, ac perlucido Fiunt ex ea pretiosissimae

uestes byssinae appellatae, re byssinum ciusmodi co/lor qui aliquando etia dicitur byssus hoc fit si coccotinetum ut diximus, tyrio tingatur De lino aut bysso

Plinius libro decimonono, honor, inquit, pro Ximus

byssino mulieru maxime delitins circa Elim in Achaia geniti, quaternis denari j stipula eius permutata quonda,ut auri.Pausanias byssus inquit no alia grae/ciae parte nascitur,quam in Elide, lata tenuitate, ut ne Iudaicae quidem bysso cedat, etiam si colore minus russiet quam iudaica.De bysso Iudaico in sacris literis satis abundeq; legitur. Et exithrodanum planta latine rubi di sta,caulibus quadrangulis,longis, spinosis,si milibus aparin , maiusculis omnino firmiusculisw, liis circa articulos per interualla ceu stellis quibusdam in orbem femine rotundo inter initia uiridi, mox rubro, Lubi plane maturuit nigro , radice tenui, longa rubente uelleribus ingendis&pellibus perficiendis

316쪽

utili praesertim Itali ca,ut Democrito placuis dimi ob id a quibusdam appellata byssos. Coccum

Galatiae rubens granum, ut dicemus in terrestribus, aut circa Emeritam Lusitaniae in maxima laude est.)Differt coccus baphica, hoc est granum tine rarium a cocco nidio siue grano nidio, ut apertissime coim stabit Galenuoc utriusq; notas 5templantibuS.nam de cocco siue grano gnidio sic Plinius libro vigesimo septimo refert: Cocco nidio color cocci, magnitudo grano piperis maior,uis ardens:itaq; in pane deuoratur, ne adurat, cum gulam transit.Frutex qui hoc forat, thymeles siue chame adicitur.atqui tinctorbum granu gignit, de quo meminit hic Plinius, aut pri/uatim coccus dicitur, ut Dioscoridi uidet , aut ilex staquifolia ex Plinio libro decimolcxto: Omne,tamen inqt roboris dotes ilex soloprouocat cocco granum hoc, primo i ceu spectes frutices paruos quiseliae ilicis quisquilium uocant, pensionem alteram tributi pauperibus Hispaniae donati usum ius gratiorem in conchili sinciatione tradimus agnitur, in Galatia, Africa, Pisidia, Cilicia,pessimu in Sardinia.& ut idcin autor libro uigcsimoquarto tradit, est genus ex eo in Atticio Asia nascens,celcrrimc in uermiculum sic mutans,quod ideo scolecion uocat,improbant Q. EtPausanias qui frutice hunc in Locride copiosum ad Am/bri soli hamni amplitudine, praetercalentisco simulem,nb

317쪽

lim nigriore tantum domolliore folio describit, Dii istu solani quidem specie, sed erui magnitudine colli gendum praecipiunt nicquam uermiculus is nasca

tur Galatae qui supra Phrygiam sunt, gentiliter Lig

uocant IoiaeSαGraecia tota coccuatali in hunc us diem granum. EX CAPITE LILON cI ARV m generis&pinna est.nascitur in limosis subrecto,ssemper, nec uia quam sine comite quem pinnothcrentio

cant, ali spinnophylace id est squilla para

ua. alibi cancer dapis asscetator. Aristotcles quinto de historia Pinna inquit,creeti locis harenosiScin

nosisq; ex bysso idest uillo siue lana illa pinnali pro/

ueniunt, quicustodem intra se continent aut caridion hoc cst squillam paruam ut Ciccro secundo De natura deorum S TheodoruScouerterunt, aut carcinionidest cancellum:quo quide custode priuatae percunt brcui tempore quod&Athenaeus tradit. sedem nun quam mutare solet: radice em innituntur, qviqvi cu ut sae uiuere nequeunt. Est autem pinna concharum generis maxima ad similitudine cruris suilli, foris scabra intus cuis ac crlucida, nastura uulgo diecta,cacellu illu, que alio nomine pinnothere siue pinnophylacem ut autor est Plinius& Athenaeus uocat, intra sic continens AristotclcS eodem loco:cancri color albido,coro pore

318쪽

pore admodum parui, in nonnullis testa operti senoris nasciantur,ec plurimi quidem in mytulis foliatis, mox in pinnis, quos pinnotheras uocant, de quibus etiam mentionem facit Oppianus. Quin etiam in pectunculis vin ostreis, uexumi nullum conspicuum capiunt incrementum Pistatore cancros eiusmodi nasci confirmant,una cum illis, quorum estam inhabitant. Diuorsum sane genus a cancello illo conchorum hospite is enim ex ipso Aristotele, principio ex terra limo in consistit, mox conchulas ingreditur ua euas,ubi cum excreuerit, transit in concham ampli, rem,uidelicet aut naticis aut turbinis, aut alicuius similis. tape etiam paruam buccina subit, ingrcssusciam pliorem illam gerit . Pari modo Luiuit indormcilio capaciore, rursus in excresces aliamicti ampliorem. Paludes nostrie Venetae Istria coalmatia plurimuabundat hoc genere, de quo supra abunde satis db ximus Nasci ctiam in cubilibus spongiarum noubmus,ut idem autor eodem libro tradit, bestiolam aranci similem, nomen pinnothera mutuante degit haec intra spongiarum cubile, apericndo claudendo is pisciculos capit aperit antequam ingrediatur, claudit S contrahit cum ingressi sunt pinnis haud absimiles sunt pernae cocharum ciacris Plinio trigesimos ccun/do uolumine circa Pontias insulas froquentissiim T, stant cluisuillo crure longo in harena dcfiXae, hian tes

319쪽

tes s qua limpitudo est,pcdali non minus spatio ci/bum uenatur dentes in circuitu marginum habet pc istinatim pistatos tantus pro spondylo grandis caro est. Assultant ali j protinus. Vctus lectio: assultant illi protinus , id si minuti pisces dum se pandit pinna ilico assultant. haectenus Plinius de tertio genere quod sanguine vacat iliceo tegmine opctituri uc ruiu de alius duobus generibus quς sanguine carent,

scilicet mollibus, crustatis nonnulla in oenere amo bis relata sint, ratio etiam admonci ut de ipse quo tertio genore in univcrium nonnihil adiiciamus. Quς igitur testa operiuntur animalia ut umbilici, conchar, cochles,purpuriu,6 omnia quae ostreae aut cochae nomine appellamus, atq; etiam cchinorum genuS car ne quacunq; habent similiter atq; crustata habent: quippe quae intus eam contincant, testac foris lati dantur, nec intra se durum quicqua sed ipsa inter scsenuincrofa diserepant differentia, tum testae, tum carinis intctioris ratiociali is enim in coegenore nulla est caro, ut echinis, alqs cst sed penitus inclusa, nec ulla ex parte conspecta excepto capite, ut terrestrium limacidus d in quae cocalia quidam appellarunt, re aquati lium purpuris, buccinis, cochleis,ac reliquis omnibus turbinatis. caetera aut duplici costant valvuli, aut simplici, ut genus alterubiu alue, alterum uniualuc possit nuncupata Biualue appello, quod gemina testa conti iactur

320쪽

ne tur unita altae quod testa singulari clauditur . Sunt ite quibus altera pars superficiei detecta carne ostendat, ut patet hae bivaluis oneris: pars clusi h cst, ut peictunculi dc mytili.ciusmodi nant omnia parte alterali gat altera soluta constant, ut oconcludi possint,&aperiri. alia binis quidem coclusa valvuli sunt,ucrum

utroq; latere connexa, ut ungues siue digiti. Non desunt quae testa tota occultentur, ut nulla X parte cannem dctera am habcant,ut quae uertibula, siue iube,

raec callos appellamus ipsarum etiam testarum majgna uarietaS. nam aliae leucS, ut ungueS,mytili,&con charum quaedam alban alue scabrae, ut ostreae, pinnae, 6 conchae nonnullis obuccina quarilam pectinatim diuisae ut pcectunculi&concharum nonnullis.crassitudine quoq; differunt&tenuitate, tum totiuS tum partis, uelut labrorum.Alias cnim labra tenuia, ut mytilis: alns crassa, ut ostreis. item aliis mouent, ut pectines, quo etiam uolare nonnulli aiunt. nam deferramen/to, quo capiuntur, pc xiliunt alia ita natura immobili sunt ut nunquam sedem in qua haerent sponte p/sa mutare ualcant, ut pinna. omne sene turbinatorum genu Smouetur&scrpit.patella tia faxis absolui in

pastum .ficri solita est. Commune autem dcit quae adhuc numeraui, docaeteris testacci cncris, ut testa intus aequalis cuis phabcatur Caro biu aluis de uni/ualuis generiSita testae adhaerct, ut nisi per uim neque