장음표시 사용
141쪽
der Geniat. lib. .cap. 2I. Merenda autem erat parcissimus cibus, ita dicta , quod is qui mererent aere, id est mercenariis dari consuevi et ex Scaligeri notis in Varronem de Re Rustica, Mosino lib. s. Antiquit. Roman. cap. 2 T. nam hodieque etiam brevissimum cibunia,
quem post prandium capiunt, merendam dicunt. Itaque prisci Latini pro entaculo habuerunt silatum jejuni quippe de mane merum
bibebant, vel etiam panem vino madefactum comedebant, idque silatum appellabatur ex is quae referunt Festus vel bo Silatum , cCommentatores ejusdem, ac Plutarchus in Symposiac lib. 8 quaest. 6., post meridiam merendam capiebant, tost vesperum coenam , quae illis erat plena resectio, ut nunc prandium est. Hinc facile intelliges, cur Macrobius, Plutarchus, Tullius, cilii morem illorum temporum referentes,i prandia, coenas in usu fuisse narraverino enimvero praedicti vixerunt aetate, qua Romani, Latini adeo immensos sumptus faciebant, omnemque substantiam in conviviis impendebant, ut cibariis, iumptuariis legibus sumptibus modum dare , oportuerit Cato enirn major quum in censura hanc rem palam detestaretur, neque exaudiretur, censura functus, fecit, ut C. Orchius Tribunus Plebis de Senatus sententia legem tulerit, qua convivarum
numerum praescripsi. post annos XXII. Fanniam legem ingenti populi consense Consules promulgarunt, qua numero Convivarum, csumptibus consuluerunt. Haec sane lex Convivarum impensis modum
fecit assibus centum, suum adhuc eo res rediisset, ut gula illecti plerique ingenui pueri pudicitiam, de libertatem suam venditassent,& in Latio, ac in universa Italia, parentes filias prostituissent, putantibus Latinis, talisque non in se, sed in solos Urbanos Cives Fanniam esse conscriptam, Didia lex lata est, quaera Latium 4 Italiam omnem obligabat, ilec iebat eos, qui majore sumptu coenas fecissent,is qui illis interfuisseno quoniam vero obstinatio luxuriae, vitiorum firma concordia adeo praevalebat, ut leges palam factis a rogarentur, P. Licinius Crassus edicto de Fanniam probavit, Kalendis, Nonis, undinisque jussit, ne quis in dies singulos ultra triginta asses edundi causa impenderet, caeteris vero diebus, ne ampliusquam carnis aridae pondo tria, o salsamentorum libram unam, cquod ex terra, ite, arboreue natum esset mensis apponeret. Hanc
142쪽
legem trinum dio priusquam confirmata esset, Populus Romanus se vavit, dein contempsit, quamobrem Antius Restio iterum plectendos esse edixit, qui sumptuarias leges non custodirent, sed eam quoque legem Senatorum pervicax animus, & contraria consuetudo irritam secit unde M. Antonius Triumvir edictum de sumptibus proposuit, quod quum ipse praeceteris in Urbe, Min AEgypto sprevisset, irrisui fuit. Hinc Tiberius simile interdictum conscripserat, quod
ne legis majestas vilesceret, proponere noluit. Sic narrant Macrobius Saturnal. lib. 3. cap. 17. S Alexander Geniat.lib. 3.cap. 8.Itaque mirum non est, si eo tempore, quo luxuria tot legibus coerceri haud valuit, Romani , eorum exemplo Latini, Italique universi, pranderent, coenarent, prandium coenam, &coenam vespernam nuncuparent quippe id ipsum evincit, prandium, apud majores coenae locum non obtinuisse, sed fuisse extremis Reip blicae temporibus coenae subrogatum, ut ita sumptibus nullus fieret modus,, bis in die coenitarent, qui gula blandirentur. Locus, ubi coenabant erat inferior domus pars, dein in usu fuit in superiore aedis parte coenitare, idcirco Coenacula dicta sunt, quod ad ea scalis ascenderetur ex Festo lib. 3. MVarrone de Ling. Latina lib. ., qui subdit Lanuvii apud Iunonis aedem amplum fuisse coenaculum , quod scalis
altis scandebatur quare habes antiquos foris non coenasse Poetae quippe, quos in principio retulimus, de qui Latinos priscos foris coenitasse asserunt, meminerunt illius aetatis, qua fera nimis .agrestis eorum vita erat quum vero Saturnus, Janus, sequuti Latii Reges victum in meliorem modum redegissent, palam est Latinam gentem coenacula habuisse δε domi comedisse, praeter liberos, qui aetate puerili essent, hos enim soris coenitasse, ut natu majores spectatores & magistros haberent locuples testis est Plutarchus Problem cap. 3 2. qui scribit Lacedaemones hunc morem in Latium invexisse. Quomodo vero Latini epulati sint, pauci recte norunt, es sane res in tanta vetustate obscurissima ; Virgilius, qui mores priscorum Latinorum imitatus est, lib. I. AEneidos exhibens Eneam Epalantem cum Didone, sc canit:
fam Pater Aneas, i, jam Trojana inventus Conveniunt,stratoque super discumbitur ostro
143쪽
Dant manibus famuli Tmphas, Cereremque canistris Expediunt. Hinc Servius ait Antiqui sibandia non babebant, se iratis tribus Iectis epulabantur, unde Tricliniumsterni dicitur, unde apparet errare eos, qui Triclinium dicunt ipsorum Sasilicam, vel coenationem, ex quo patet antiquos in lectis discubuisse, ut idem Virgilius eodem loco paulo post subdit: Nec non , TFrii perlimina ta frequentes Contenere , thoris jussi discumbere pictis. Id ipsum apparet ex Plauto Amphytr. Act. 2. Scen.2. Alc. Coena apposita es, coenatis mecum, ergo accubui ut, Amp. In eodem lectod Alc. In eodem
Sos. Hei nonplacet contivium.& probat mos Romanorum, qui discumbentes coenitaVerunt, Sc circum mensas tres ut plurimum lectos collocabant, in quibus accumbebant reclinata super parte corporis in cubitum sinistrum, insera in longum porrecta ac jacente, capite leviter erecto, dorsoque a pulvillis modice suffulto, ut legitur apud Ciceronem in C. Verrenia aci. 3.&8. Veterem Scholiastem Iuvenalis Satyr s. vers. 7. Lip sium lib. 3. Antiquar. Lection. Dempsterum ad Rosinum Antiquit. Rom. lib. S. cap. 28. Beroaldum ad Suetonium in C. Caligula racalioS. Veruntamen Virgilius idem lib. 7. Eneidos ita convivium exponit:
Hae sacris sedes epulis, bio ariete coefoPerpetuis soliti Patres considere mensis ubi Servius Majores enim, inquit, nostri sedentes epulabantur quem
morem habuerunt a Laconibus, es Cretensebus, ut Varro docet libstis de Vita Populi Romani, in quibus dicit quid a quaque traxerit gente, quod, notat Isidorus Elymolog. lib. Io. cap. LI. Apud veteres, inquit, non erat usus accumbendi, unde considere dicebantur Alexander Geniat lib. s. cap. et i ejusque commentator Ti-raquellus. Porro quum Eneas ad Laurenti litus appulisset, de comedisset cum sociis, idem Virgilius ac Romani scriptores perhibent, sedentes omnes epulatos sic Maro lib. 8.AEneid. eorum epulas describit:
144쪽
JEneas primique Duces er pulcher fulus Corpora sub ramis deponunt arboris altae Instituuntque dapes, es adorea liba per herbas
Subiciunt epulis sic Iuppiter ipse monebat)
Εt Cerealesbium pomis agrestibus augent. unde fit, non accubuisse, sed deposuisses Eneam Sc socios corpora sub ramis, sic consedisse , quod clarius idem Virgilius lib. 8 probat, is enim AEneam Herculis sacris epulis invitatum ab Evandro, cArcadibus efflagit, cita ait: Haec ubi dicta, dapes jubet, sublata reponi Pocula, gramineoque tiro locat ipse sedili Praecipuumque horo, in illosi pelle leonii Accipit Eneam, Iblioque intitat acerno Hinc Servius Bene, inquit, sediti, nam in Templo Herculis lectisternium esse non licebat, quamlis apud Deteres, Omnes sedentes tescerentur, kquia ibidem Maro meminit thori, Servius subdit: Tborum autem berbarum super solium fuisse intelligamus, nesii sedili
contrarium . Dionysius etiam lib. I. ubi meminit loci, in quo primum apud Laurentum epulatus est Eneas Deinde, inquit, eisitimi fumentibus, multi me elice, cibissub ra)erant apium, elimetiti alii dicunt crusta triticea , quo tescerentur mundius unde Fusiliatius notat sedentes Teucros eo loci comedisse, quod, Auctor Origin Gent Roman ex Domitio prodit. Ergo ex his constat priscos Latinos non discubuise, aut accubuisse in ediis, sed sedisse circum mensam, idcirco legitur apud Scriptorem visae Catonis Uticensis, eum majorum exemplo , antequam se Uticae interimeret, sedentem coenitasse, quemadmodum post civile bellum consueverat. Neque dicas carmina Maronis mox adducta mensis, Mepulis sacris Herculis tantummodo applicari posse ; quandoquidem, si aetate, qua Evander Arcas Aram Maximam Herculi fecit Hercules ipse in ea sacras epulas ita instituit, ut sedentes epularentur Romani semper lectos lectisternium ab is epulis submoverunt, ut testatur etiam Macrobius Saturnal lib. . cap. 6., fusius dicam cum Herculis Setini Templum describere aggrediar, nemo non videt, id factum, quia Aborigines, qui tunc ea loca tene
145쪽
bant, ita epularentur: sic apud eandem Aram orsines aperto capite sacra faciebant, quod tum ita gentes, illa sacrificia offerrent, testituo-nio Gavii Bassi apud eundem Macrobium lib. 3. cap. s. ad finem. Sedentem itaque comedi iste Latinam gentem arbitror, dein Roma condita, accumbendi more inducto, facile est discubuisse, sicuti Romanos ex quibus habes mulieres etiam sedisses quin cum Romae, ut dixi institutum esset in lectis viros discumbere, attamen mulieres
sedentes cum viris suis coenare consueverunt, ut auctor est Valerius Maximus lib. 2.cap. I. Hune tamen morem ultimis Reipublicae temporibus foedatum fuisse scimusmam quamvis Quirites in epulo Jovis, exhiberent eum in lectulo, unonem vero, Minervam in sellis ad
coenam stantes, unde antiquorum exemplum dissimulare haud poteranis tamen corruptis moribus permiserunt mulieres cubantes, ut vi ros, eoenitare, vel maritorum gremio inhaerere hinc idem Valerius
Maximus loco quo supra ea tempora accusans ait: Quod genus severitatis aetas nosera diligentius in Capitolio, quam insuis domibus re Cat, idelicet, quia magis pertinet ad rem Dearum, quam mulierum
disciplina contineri quem morem damnasse comperimus Ciceronem ad Atticum lib. . epist. 1. desin C. Verrem act.1 5 2. Catilinaria. Unde Ovidius epist. 13. Paridis Helerim, ut irrideret tali unae, virorum patientiam , Menelaum Helenae maritum ita loquentem in ducit:
Hostibus eteniant contitia talia nostris
Experior posito qualia sepe mero
Poenitet hospitii , cum me spectante lacertos Imponit collo rusticus ille tuo Lumpor es inυideo quid nunc tamen omnia narrem)Membra superie la cum tua teste solet.& Suetonius in Caligula cap. 1 . memoriae prodit Caligulam Liviam Horestillam, quam C. Pisoni desponsatam, duxerat, repudiasse,
relegasse, quod eundem Pisonem accumbentem coenae nuptiali vidis set eam premere : Alii, inquit Suetonius, tradunt adbibitum coenae nuptiali mandasse ad Pisonem contra accumbentem : noli uxorerat, meam premere, statimque e conviolo abduxisse eam secum . Caeterum pro certo habeo priscorum Latinorum Geminas, nedum nun- quam
146쪽
quam in coenis accubuisse, sed neque conviviis adfuisses enimvero ipsae nuptiales coenae, quae solent majori licentia fieri, id probant, nam, ut superiori Capite diximus, sponsus nuptialibus diebus per convivia amicorum Sc cognatorum ambulabat, secum ducens simplatorem , id est amicum , qui absente sponsa testis estet eorum , quae sponsus fecisset quo fit sponsam illis conviviis non adfuisse , idque palam
it, si consideres Graecos, quorum semine Latium propagatum est in convivium nisi propinquorum , taminas haud adhibuisse, quin neque permisiste mulieres sedere nisi in interiori parte aedium , quo nemo accedebat, nisi propinqua cognatione conjunctus quem ritum expressit similius Probus, sive Cornelius Nepos, aut is qui est Auctorvitar. Virorum Illustrium in praefatione ad eum librum de Cicero 3 in Verrem hunc Latinorum priscorum morem summopere laudandum puto iam quae tirorum caelibus intereste, lymposia Q- lemnitatesque convivales sectati audet, parum abest, quin quidlibet pati sit parata, quaeque ocandi libertatem patienter audire possit, nec concipiat quid locans quaerat , quid matronalem pudorem Lfetida . Haec facta esse comperimus labentibus jam gentium moribus, religione negleci a nam ideo prisci Latini tam rigidi erant in conviviis, quod inter res fici a mensa haberent, eaque reVerentia comederent, qua sacra tractabant 'uandoquidem legimus eos ante focos, qui in vestibulo erant, longis scamnis consedisie, de mensas ibi ha buisse putantes, quod dum sederent, epularentur, Numina adessent, idcirco in Vacunalibus festis, quibus morem epulandi vetustiusimum exhibebant, ante focos in scamnis sedentes epulabantur ex Ovidio lib. 6. Fastor.
Ante focos olim scamnis considere longis Issos erat, es mensae credere ades Deos. ubi Commentatores,i praxipue Paulus Marsus id ipsum mant hujus rei causia dapibus apposuis post precationem convivis factar cum singulari modestia vescebantur haud aliter, quam si facrum epulum siet ex is quae tradit Alexander Ceniat lib. . cap. 2. I.; quippe coenae primitias Laribus dabant, quibus sal cum pane, c te pro pulmentario cessit, dein uniuscujusque cibi aliquid in patella libabant
147쪽
Numinibus, sacrilegumque putabant eum, qui in patella positum
comederet ex Macrobio Saturnal lib. . cap. I. Andrea Turneboccinjeci . in Varronem de Ling. Latina pag. 6O. Vel antequam ederent
dapum partem aliquam decerpentes, eam in ignem, secumque conjicere , atque iva Diis suis religiosae suae erga illos gratitudinis testificanda gratia consecrare solebant Pantequam etiam biberent, vinum in terram effundebant certis adhibitis caeremoniis, atque precibus in Deorum honorem. Hujus ritus meminit Virgilius lib. 3. AEneidos: In mensa laeti libant ii orique precantur kServius, Donatus in eum locum, a Stul ius de Sacrificiis Gentil.
Hinc veteri more servatum est, ut bibente aliquo ex convivis mensam tolli non sinerent, ut mensam nunquam vacuaria tolli juberent, prolapsum cibum e manibus statim redderent, vel quod e mensa decidisset, neque tollerent, neque gustarent, si credimus Plinio lib. 28. cap. z. quoniam haec, similia haud facere Deos injuriata assicere putabant; sic in conviviis singulos vini cyathos sub singulorum Deorum nomine in poculis apponebant ex Plinio lib. I9. cap.q., pocula coronabant, libantes nihil in calice vini relinquebant, boum cornibus etiam bibebant,assyratum genus quoddam potionis ex vino, ksanguine temperatum assumebant, quod idcirco assyratum Latini dicebant, quoniam sanguinem a s vocabant haec enim fecissi scimus, sive ut imitarentur Herculem, quem ferebant nihil vini in calice reliquisse teste Athenaeo lib. Det . quamvis poculum ligneum, quo is utebatur in sacris, quod Romani ne carie consumeretur pice obsitum conservabant, magnum esset, ut notat Servius ad lib. 8. Eneidos ad illud: Et sacer impletit dextram scyphus
S tempsterus ad Rosii num lib. 3 cap. 3O. aut Eneam, quem pocula coronasse prodebant ex Virgilio lib. . AEneidos
Crateres magnufflatuunt, in vina coronant lib. 3. Tum Pater Anchises magnum cratera corona
Induit, impletitque mero, Dit que scatit. sive Bacchum, Heroas, quos boum cornibus, vinum sanguine a mixtum
148쪽
mixtum bibisse credebant, cujus rei auctor est Festus lib. 1. verbo A frattim , Athenaeus lib. II., probant O vidi us de Arte amandi
lib. 2. 3. Fastor. Homerus lib. 8 Iliad. vers. i59. Lisumque cornu miscens ad bibendum ob eandem causam festis diebus commemorant Latinos coronatos, sertisque redimitos cum lemniscis, fasciis scilicet coloratis, quas coronis addebant epulatum ivisse, myrtheam coronam gestasse, quod Veneri obsecundarent, iam venerarentur ex eodes
.... fr0ndenti tempora ramo Implicat Servio ibidem Horatio lib. i. odeq. 3q. Vossio de dololatria lib. s. cap. q8. Lavisse etiam eos scimus calidis aquis e terra scaturientibus, quod ea Herculi sacras crederent testimonio Athenari lib. L. Libasse quoque post coenam , quum jam coetus disSolveretur Mercurio, ut is somno praeesset, it linguam contineret, lingua enim sacra erat ei Deo ex eodem Athenaeo lib. I. Itidem hujus rei gratia soliti fuerunt prisci Latini in epulis ad tibias egregia superorum opera, clarorum hominum virtutes, ScDeorum facta carmine comprohensa pangere , tum, ut ad ea imitanda juvenes alacriores redderent, ut putant Cicero lib. 1.&q. Tuscul. post princi p., Valerius Maximus lib. 2. cap. i. de Inllit ut Antiq. , Gyraldus de Poetis dialog. q. quum , ut reverentia Numinum honesti,d moderati ines non transilirent teste Athenare, lib. 1 ., qui subdit convivas omnes in conviviis hymnos, claudes Deorum nullo excepto cantasse. Hunc morem in Latio Trojanos invexit te conjicitur ex eodem Athenaro lib. . . Ego vero palam esse arbitror Arcadas Evandro Duce hunc ritum instituisse; nam testimonio Dionyssii lib. 1. eos instrumenta musica , lyram , tibias, trigona, clydos in Latium transvexisse constat, quod arguitur ex eodem Athen eo lib. I q. ubi memoriae prodit eam gentem totius Reipublica administratione musica fuisse moderatam ait enim: Daqtie apud illos pueri ab infantia consueverunt Tmnos, ct paeanas cantare praescriptis Ameris, quibus guli , ut patrius mos est gentiles beroas, es Deos cekbrant, deinde postea cum Timothei, biluceni modos perdidicerint
149쪽
rint, ad tibias in Theatris quotannis fallaniper bacchanalia , puepi quidem puerili certamine. συenes virili totoque titie decursu in pu blicis conGentibus ii, nonnullis introductis , quos canentes audiant, lici jm cantare alii post alios jubentur' hactenus Athenaeus , unde taconjicitur Arcadas, apud quos is usus invaluerat hunc more in in conviviis, eorum laudes, theroum facta canendi in Latium inve
Id etiam patet ex historia Romuli, Remi hos ex Elio Tuberone , dc Calphurnio Dionysius lib. I. Gabiis educatos testatur his verbis: Amotos a nutricis uberibus pueros Gabios junt δε-bem non longe a Patantio dissitam nutriciis deportatos, tit Graecis
ibi disciplinis imbuerentur, ibique apud Faustuli bospites educatos
literis, es musica, tractandisque armis institutos, donec pubertatis annos attigisent ex quibus dilucidum fit in Latinis Urbibus Gymnasia futile, ad quae juvenes erudiendi in musica mitterentur, uti dein hymnos S paeana in coenis, dia conviviis Arcadum more in honorem Deorum , Meroum canetent, quod Plutarchus in Romuli vita comprobat.
Hinc ergo liquet, quanta reverentia majores nostri, qui falsa
Numina venerabantur, convivia celebraverint,a mensas ipsὰς coluerint, quanta etiam severitate mulierum, dia virorum coetus ab epulis sejunxerint itaque libenter praeterimus convivales pompas Romanorum aetate in titutas, quarum meminerunt Scriptores, quini Poetae usque ad nauseam, nam labentium morum luxuriam, Gentilibus
ipsis indignam , referre haud eli in animo.
Transeamus ideo ad mentasi ad locum , qui in mensa honoratior erat; ferunt mens a priscorum Latinorum quadratas, deinde orbiculatas ex acere, aut fraxino fuisse ex Virgilio lib. 8 in versibus supra adductis, Servio ibidem lia Plinio liti. 3 3. cap. I I. Hunc morem Latinos a Laconibus antiqui Latii Colonis, quibus nullae fuerunt mensae nisi ex robore, sumpsisse putat Alexander Geniat lib. . cap. 1. Festis vero diebus, in epulis praesertim sacris, praeter mensas, in qu r-bus edebant, habuisse eos constat aut depellam, quoi nomen Sabinum erat, idest mensam Vinariam, ubi vinorum vasa ponerent, vel
Cartibulum, mensam scilicet lapideam quadratam, in qua pariter Vini
150쪽
vini vasa starent,4 urnarium, quod similiter mensae quadratae genus crat, ubi urnas aqua plena haberent 4 asa etiam is diebus parabant, idest calicem, ita dictum , quod in eo calidam pultem biberent 11- num ab sinu dictum, quod majorem excavationem poculis haberet guttum , quo vinum dabant, ut minutatim funderent , simplunia ex quo vinum minutatim sumebant ut locuples testis est Varro de ALingua Latina lib. . , sulturnium, ex quo aqua in manus dabatur, quod hoc modo vocabant, quod propter oris angustiana guttatim aqua flueret, ut auctor est Festus lib. . ad finem Locus autem in mensa honoratior medius erat Latinis, quamvis Romanis, uti nunc in usu est, locus qui summus in mensa fuit honoratior esset quippe Virgilius, qui ut diximus multa ex Latinorum priscorum moribus hausit lib. I. Eneidos describens convivium Didonis, des Eneae, Didonem mediam constituit, ita cnim canit:
Aulaeis amfe Regina superbis Aurea compo fuit spondi, mediamque locatit
Unde Servius, Sc Donatus interpretes annotarunt eum locum apud
veteres fuisse potiorem, fleruntque ad id probandum sententiarria Sallustii in Historia Romana, quorum narrationem Veram putat Ti-raquellus in Alexandri Geniat. lib. . cap. 1. .ei qui in medio sedebat, ac honorabilior erat, consueverunt carnes dorsi bovis, vel alterius animantis apponere ex Servio ad illud ejusdem Maronis lib. 8.AEneidos:
Perpetui tergo b0zis . . . . . .
Quae satis sint, ad priscorum Latinorum victum ac mensas in re tam vetusta indicandum , retulisse.