Opera;

101쪽

BELLUM IUGURTHINUM 99 paucis n0bilibus vectigal pendere, pene e0Silem et Summam gloriam et maxumas divitias esse 'amen haec talia facin0ra impune SuseepiSSe parum habuere itaque p0Strem leges, maje Sta vestra, divina et humana omnia hostibus tradita Sunt. Neque eoS, qui secere, pudet aut paenitet; sed incedunt per ora vestra magnifici, Sacerd0tia et c0n Sulatu S, at Striumpho Su0Sistentantes, perinde quasi ea honori, non praedae habeant. Servi aere parati injusta imperia d0 minorum non perserunt; 0S, uirites, imperi0 nati, aequo animo Servitutem t0leratis luo qui sunt hi, qui rempublicam occupavere 'H0mines scelerati SSumi, cruenti manibus, immani avaritia, nocentiSSum iidemque Superbissumi, quis siles, decuS, pietas, p0Strem honeSta atque in honesta omnia quaestui Sunt Pars eorum occidisse

tribun0s plebis, alii quaesti0 ne injustas, plerique

caedem in vos seci SSe pro munimento habent. Ita, quam quiSque peSSume iacit, tam maxume tutus

eSt metum a Scelere Suo ad ignaviam veStram tranStulere quo Omne eadem cupere, eadem Odi SSe, eadem metuere in unum c0egit sed haec inter tinos

amicitia, inter mal0s acti est. Qu0d si tam liberta tis curam haberetis quam illi ad dominationem c-cen Si sunt, prosecto neque reSpublica, Sicuti nunc, vastaretur, et beneficia veStra ' pene Optum0S, non audaciSSumoS. orent Majore vestri, parandi juris et majestatis c0nStituendae gratia, iS, per SecuSSio nem, armati Aventinum occupavere; vo pro liber tute, quam ab illi accepi StiS, non Summa ope nite mini, alque eo vehementius, quod majus dedecus

Benefici vestra consulatus, Sacerdotia, aliique honores.

102쪽

100 SALLUSTIIeS parta amittere, xiam mnino non paravisse ' Dicet aliquis uid igitur censes Vindicandum in eos qui tosti prodidere rempublicam non manu neque i, qu0 magi vos secisse quam illis accidisse indignum; verum quaestionibus et indicio ipsius Jugurthae. ut si dedititius est, prosecto jus

sis vestris obediens erit in ea c0ntemnit, gilicet aestumabitis qualis illa pax aut dediti Sit, ex qua ad Jugurtham scelerum impunitas, ad paUCOS a xum se divitiae, in rempublicam damna dedecora pervenerint dii Si sorte nondum eliam vos d0minationis eorum satietas tenet, et illa quam haec temp0ra magi placent, quUm regna, pr0Vinciae lege S, jura, judicia, bella, paces, p0Strem divina et humana

pulus romanus, invicti ab hostibus, imperatores omnium gentium, Salis habebali animam retinere

nam Servitutem quidem qui Ve StrUm recUSare audebat Atque ego, tametsi vir sagitiosissumum

existum impune injuriam accepisse, tamen o hominibus seelerati S Sumi ign0Scere, qu0niam cives Sunt, aequo anim paterer, niSi misericordia in ei niciem casura e8Set. Nam et illis, quantum importunitalis habent, parum est impune male secisse, nisi doinde laciundi licentia eripitur et vobis aeterna sollieitudo remanebit quum intellegetis aut serviundum eSSe, aut per manu libertatem et nendam. Nam si dei quidem aut conc0rdiae quae spes est Dominari illi volunt, vos liberi esse sacere illi injurias, v0s prohibere p0Strem sociis HStri veluti 0stibus, hostibus pro sociis utuntur. Potestne in tam diversis mentibus pax aut amicitia esse '

103쪽

BELLUM IUGURTHINUM 10 la uare m0ne h0rtor liue ne tantum scelus impunitum omittatis. Non peculatu aerarii actus est, neque per vim S0cii ereptae pecuniae quae, Uan- IIIam gravia Sunt, tamen consuetudine jam pro

nihil habentur. H0sti acerrum prodita Senati au cl0ritas, proditum imperium vestrum domi militiaeque respublica venalis suit. Quae nisi quaesita erunt, ni vindicatum in n0Xi08, quid erit reliquum, nisi ut illis qui ea secere obedientes vivamus nam impune quaelibet sacere, id est regem esse. Neque ego, uirites, h0rtor uti maliti cives veSlr0s perperam quam recte feci SSe Sed ne igno Scendo mali S, bon0s perdilum alis. Ad hoc in republica, mulio praestat stia efficii quam maleficii immemorem esse b0nus tantummodo Segni ir sit, ubi neglegaS at malus, improbi0 ad h0c, Si injuriae non Sint, laudsaepe auxilii egeaS.

Cassio praetore ad Iugurtham misso, is in Urbem adducitur, ubi in concione lubetur celeris Ocios aperire.

XXXI l. Haec atque alia hujuscemodi Saepe dicundo, Memmius populo persuadet uti L. Cassius, qui tum

praelo erat, ad Ugurtham mitteretur, eumque in terposita fide publica Romam duceret, quo facilius, indici regis, Scauri et reliquoi Um quos peeuniae capiae arceSSebant, delicta patefierent. Dum haec Rotias geruntur, qui in Numidia, relicti a Bestia, exercitui praeerant, Secuti 0rem imperatoris, plurima et flagitiosissuma acinora secere. Fuere qui, ut Oc0rrupti, elephantos augurthae traderent alii persu

ga vendere, et par ex pacati praedas agebant tanta vis avaritiae in animos e0rum, veluti tabes, in-

104쪽

102 4LLUSTII vaserat At Cassius, perlata rogatione a C. Memmio ac perculsa omni n0bilitate, ad Iugurtham proficiscitur, eique timido, et ex conscientia dissidenti rebus

SutS, perSuadet, quoniam e populo romano dedidisset, ne vim quam misericordiam experiri mallet. Privatim praeterea Diem suam interponit, quam illen0 min0ris quam publicam ducebat talis ea tem

pestate sam de Cassi erati XXXIII. Igitur Jugurtha, contra decu regium,

cultu quam maxume miserabili, cum Cassi R0mam venit. Ac tametsi in pS magna vis animi erat, confirmatus ab omnibus quorum potentia aut Scelere cuncta geSSerat, C. Baebium tribunum plebis magna mercede parat, cujus impudentia c0ntra jus et injurias omnes munitus seret. At C. Memmius, advocata concione, quanquam regi infesta plebe erat, et pars in vincula duci jubebat, par8, ni Socio Sceleris aperiret, m0re majorum de h0Ste Supplicium sumi, dignitati quam irae magis consulens, Sedare m01 US et animo mollire, 0Strem confirmare fiden pu

blicam per sese inviolatam lare. Post ubi silentium coepit, product Jugurtha, verba sacit Romae Numidiaeque lacinora ejus memorat, Scelera in patrem fratresque ostendit: si uibus juvantibus quibusque ministris egerit, quanquam intellegat 0pulit romanUS , tamen velle manifesta magis ex illo habere Si vera aperiret, in side et clementia populi romani magnam spem illi sitam; sin reticeat,

105쪽

Baebius tribunus, a rege corruptus, eum Imul Vetat.

XXXIV. Dein, ubi Memmius dicundi finem fecit et

Jugurtha respondere jussus est, C. Baebius tribunus plebis, quem pecunia corruptum Supra diximuS, gem tacere jubet ac tametsi multitudo quae in concione aderat, vehementer accenSa, terrebat eum cla-m0re, 0ltu, Saepe impetu atque alii omnibus quae ira fieri amat, vicit tamen impudentia. Ita populus ludibrio habitus ex concione discessit Jugurthae Bestiaeque, et ceteri quos illa quaestio exagitabat, animi

MaMlvam, a genatu regnum Numidis petentem, Jugurtha laterae lubet, ac ipso Italia decedit, Α. U. 614.

XXXV. Erat ea tempestate Romae Numida quidam, n0mine Massiva, Gulussae filius, Masinissae nep0S; qui, quia in dissensione regum augurthae adverSussuerat, dedita Cirta et Adherbale intersecto, prosu-gus ex Asrica abierat. Huic Sp. Albinus, qui pr0xumo

anno post Bestiam cum Q. Minucio Ruso consulatum gerebat, perSuadet, qu0niam ex Stirpe Masinissae sit, Jugurthamque ob scelera invidia cum metum geat, regnum Numidiae ab senatu petat. Avidus c0nsul belli gerundi movere quam SeneScere Omnia malebat ipsi provincia Numidia, Minucio Macedonia evenerat duae p0Stquam MasSiva agitare coepit, neque Jugurthae in amicis satis praesidii est, qu0deorum alium conscientia, alium mala fama et timor impediebat, Bomilcari, proxumo ac maxume fido sibi imperat Pretio, sicuti multa consecerat, insidiatores Massivae paret, ac maxume occulte Sin id parum pr0cedat, quovis m0do Numidam interficiat n

106쪽

Bomilcar mature regi mandata exsequitur, et per homines talis negotii artisiices, itinera egreSSUS IUerius, p0Strem l0ca atque tempora cuncta explorat; deinde, ubi res p0stulabat, insidias tendit. Igitur Unus ex eo numero qui ad caedem parati erant, paulo inc0nsultius Massivam aggreditur, illum obtruncat; Sed ipse deprehensus, multis h0rtantibus et inprimis Albino consule, indicium profitetur. Fit reus, magi ex aequo bonoque quam ex ure gentium , B0milcar, comes ejus qui R0mam de publica venerat. At Jugurtha, manifestus tanti sceleriS, non prius omisit contra verum niti, quam animum advertit Supra gratiam atque pedimiam suam invidiam sucti esse. Igitur, quanquam in priore acti0ne ex amicis quinquaginta ades dederat, regno magi qUam Vadibus consulens, clam in Numidiam B0milcarem dimittit, veritus ne reliquos p0pulare metus invaderet parendi sibi, si de illo supplicium sumptum 1 ret; et ipse paucis diebus prosectus est, ju8Su ab senatu Italia decedere. Sed postquam Roma egreSSUS eSt, sertur, Saepe eo tacitus reSpicienS, 0Strem0 dixisse si Urbem venalem, et mature perituram, Si emptorem invenerit h

Renovato bello, Albinum consulem Jugurtha stolis Iudificat.

XXXVI. Interim Albinus, renovato bello, commeatum, Stipendium, alia quae militibus usui serent, maturat in Africam portare ac Statim ipse prosectus, uti ante comitia, quod tempus haud 0ngo aberat, armiS, aut deditione, aut quovis modo bel-

Publica des non soli reo protectio erat, sed et comitibus ejus.

107쪽

BELLUM IUGURTHINUM 405lum c0nsideret. At contra Jugurtha trahere omnia, et alias, deinde alias morae causas sacer polliceri dedili0nem, ac deinde metum simulare inflanti cedere, et paulo p0st, ne sui dissiderent, instar ita belli modo, m0d pacis m0ra, consulem ludificare.

Ac suere qui tum it num haud ignarum consilii

regi exiSlumarent, neque ex tanta pr0perantia tam facile tractum bellum sec0rdia magis quam dolo crederent. Sed postquam dilapso tempore, comiti0rum dies adventabat, Albinus Aulo fratre in castris pro praet0re relieto Romam decessit.

Auli propraetoris avaritia et imperitia Romani turpissimam cladem Subeunt, A. U. 45.

XXXVII. a tempestate Romae seditionibus tribu-nitiis atrociter respubIlica agitabatur P. Lucullus et L. Annius, tribuni plebis, resistentibus collegis,

continuare magistratum nitebantur; quae dissensio 10lius anni c0mitia ' impediebat . a m0ra in spem adductus Aulus, quem pro praetore in caStri relictum supra diximus, aut 0nsiiciundi belli, aut temrore exercitus ab rege pecuniae capiundae, milites mense Januari ex hibernis in expeditionem evocat; magnisque itineribus, hieme aspera, pervenit ad oppidum Suthul , ubi regis thesauri erant. Quod quanquam, et Saevitia temp0riS, et opportunitate loci, neque capi neque obsideri poterat nam circum murum, Si tum in praerupti monti extremo, planities lim0sa hiematibus qui paludem secerat , lamen,

Omnos lectiones magiStratuum, quae aestate eri solebant, nonnisi mense Januariosequentis anni 645, propter bane dissensionem, factae fiunt.

stantine.

108쪽

SALLUSTII

aut simulandi gratia, quo regi Armidinem adderet, aut cupidine caecus, ob thesauros, oppidi potiundi, Vinea agere, aggerem acere, alia, quae incepto usui

larent, properare.

XXXVIII. At Jugurtha, cognita vanitate atque imperitia legati, subdolus augere amentiam mi SSitare supplicante legatos ipse, quasi vitabundus,

per Saltuosa loca et tramites exercitum uelare Denique ulum, Spe pactionis, perpulit uti, relicto Suthule in abditas regiones SeSe, veluti cedentem, insequeretur ta delicta occultiora sore. Interea per h0mines callid0 die noctuque exercitum tentabat; centuriones ducesque turmarum , partim uti tran Stagerent, corrumpere alii, Signo dato, l0cum uti desererent. Qua postquam ex sententia instruxit, intempesta noete, de improvis multitudine Numidarum Auli castra circumvenit. Milite romani, lumultu perculsi insolito, arma capere alii, alii se

abdere, par territo confiirmare, trepidare omnibus locis vis magna hostium, eae tam nocte atque nubibus obScuratum, periculum ancepS; 0Stremo su gere an manere tutius seret, in incert erat. Sed ex e numero quo paulo ante corrupto diximus, c0hors una Ligurum, cum duabus turmis Thracum et

paucis gregariis militibus, transiere ad regem et centurio primi pili cleriis legi0nis, per munitionem quam uti defenderet acceperat, locum hostibus intr00undi dedit, eaque Numidae cuncti irrupere. 0-stri foeda fuga, plerique abiecti armi S, I OXumum

Turm erat globus eqUltum triginta. Primus centurio primi manipuli dignitate ceteros anteibat, et tribunis proXlmus erat.

109쪽

c0llem oecupavere. 0 atque praeda caStrorum lio Stes, quominu Victoria terentur, remorata Sunt.

Dein Jugurtha, 08ter die, cum Aut in colloquio

verba adit Tametsi ipsum cum exercitu fame, serro clausum tenet, tamen Se humanarum rerum memorem, Si Secum laedus saceret, inc0 1me omnes Sub jugum mi Ssurum praeterea, uti diebus decem Numidia decederet. η uae quanquam gravia et sta gilii plena erant, amen, quia morti metu Uta bantur, siculi regi libuerat, pax convenit.

Patres nullum steri potuisse foedus decernunt. Albinus mederi frateras invidiae nequit.

XXXIX. Sed ubi ea R0mae comperia Sunt, metuSatque moeror civitatem invasere pars dolere pro gl0ria imperii, pars in80lita rerum bellicarum ti mure libertati; ut omne inseSti, ac maxume qui bell0 saepe praeclari suerant, quod armatus, dedecore politi quam manu Salitatem quaeSi verat ob ea consul Albinus, ex deliet fratris invidiam ac deinde periculum timens, Senatum se laedere consulebat et tamen interim exercitui supplementum Scribere, ab s0diis et nomine latino i auxilia arceSSere, deni que modi omnibus sustinare. Senatus, ita uti pars uerat, decernit, Suo atque populi injussu, nullum potuisse ostilus fieri. 0nsul impeditus a tribunis plebis ne qua paraverat copia Secum portaret, paustis diobus in Africam proficiscitur nam omnis exercitus, uti convenerat, Numidia deductus, in provincia hiemabat. P0Stquam e venit, quan IIIam persequi augurtham et mederi raternae invidiae animus

Sociis designantur Italici, Mir Labium positi.

110쪽

S LLUSTII ardebat, c0gnitis militibuS, qu0S, praeter iugam,s0lut imperio, licentia atque lascivia c0rruperat, ex copia rerum statuit sibi nihil agitandum.

Ι Jugurthae fautores Iego Mamilia tres quaesitores creantur.

XL. Interea R0mae C. Mamilius Limelanus riri bunus plebis, rogationem ad 0pulum pr0mulgat, uti quaereretur in eos quorum consili Jugurtha Senati decreta neglexisset quique ab e in legatio nibus aut imperii pecunia accepissent qui te phant08, quique perfugas tradidissent item qui de pace aut bello cum hostibus pactiones sedissent. Huic rogationi, partim c0nscii sibi, alii ex partium invidia pericula metuenteS, quoniam aperte reSiSteren0n40terant quin illa et alia talia placere sibi saterentur, Occulte per amicoS, ac maXUme per h0mines

nominis latini et s0eios italicos, impedimenta parabant. Sed plebes incredibile memoratu est quam intenta suerit, quantaque vi rogationem USSerit, magis di nobilis alis, cui mala illa parabantur, quam cura reipublicae tanta lubido in partibus Igitur celeris metu perculSi S M. ScauruS', quem legatum Bestiae supra docuimus, inter laetitiam plebis et su0rum sugam, trepida etiam tum civitate, quum ex

Mamili: rogatione tres quaeSil0re rogarentur, ias ederat ut ipse in eo numero crearetur. Sed quaesti exercita a Spere Violenterque , e rum0re et lubidino plebis . Ut saepe nobilitatem, Sic ea tempe State plebem, ex Secundi rebu in Solentia ceperat.

Mamillo Limetani cognomen erat ab aVo suo, qui legem tulerat de limitibus grorum. De Scauro, Vlde cuP. XV XXVot XXIX.

Bestia. Albinus. Opimius allique exsilio mulctati sunt.